Wiedza Prawnicza. nr 4/ spis treści. 1. Rozmowa z panią prof. dr hab. Teresą Dębowską-Romanowską str. 3 Kamil Deptuła

Transkrypt

1 Wiedza Pranicza nr 4/ spis treści 1. Rozmoa z panią prof. dr hab. Teresą Dęboską-Romanoską str. 3 Kamil Deptuła 2. Aspekty nadrzędności zasady prady obiektynej relacji do innych norm postępoania administracyjnego śietle orzecznicta Naczelnego Sądu Administracyjnego str. 9 dr Piotr Sukienniczak 3. System kar noym kodeksie karnym Ukrainy str. 17 Larysa Opuk - Organista 4. Immunitet jurysdykcyjny za popełnione przestępsta a odpoiedzialność dyplomató str. 23 Krzysztof Michał Osianny 5. Szczególne roziązania podatkoe zakresie dochodó osób fizycznych śietle ustay abolicyjnej z 25 lipca 2008 r. str. 31 Artur Kokoszkieicz 6. Terroryzm. Zagadnienia ybrane str. 37 Sebastian Bohuszeicz 7. Kilka noości przedmiocie egzekucji ydania lokalu mieszkalnego str. 50 Katarzyna Karska Strona 1

2 REDAKCJA I WYDAWCA: Łódź, ul. Gandhiego 20/29 REDAKTOR NACZELNY I WYDAWCA: Kamil Łukasz Deptuła ( ) KIEROWNIK SEKCJI PUBLIKACJI: Magdalena Rzesioska KIEROWNIK SEKCJI ORGANIZACYJNEJ: Weronika Drążkieicz WSPÓŁPRACA: - Katarzyna Karska - Maciej Bratkoski - Szymon Drab - Mariusz Stobiecki MIEJSCE I DATA WYDANIA NUMERU 4/2009 : Łódź, 30 listopada 2009 DRUK: Centrum Nooczesnej Poligrafii Superdruki NUMER ISSN: NUMER WPISU DO REJESTRU CZASOPISM: 1095 ADRES INTERNETOWY:.iedzapranicza.pl Strona 2

3 Rozmoa z panią prof. dr hab. Teresą DęboskąRomanoską Kamil Deptuła e spółpracy z Maciejem Bratkoskim ekspertem Sejmu i Senatu oraz Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodoego, a także Ziązku Miast Polskich. W latach była sędzią Naczelnego Sądu Administracyjnego. Jest autorką projektu ustay o finansach gmin oraz ustay o regionalnych izbach obrachunkoych. Była tórczynią konstrukcji subencji ogólnej dla gmin. Jest autorką licznych publikacji z zakresu praa finansoego. Sędzia Trybunału Konstytucyjnego latach Prof. dr hab. Teresa DęboskaRomanoska - ukończyła Wydział Praa i Administracji Uniersytetu Łódzkiego 1964 roku. Stopień naukoy doktora nauk pranych uzyskała 1970 r., doktora habilitoanego 1981 r. Od 1991 r. jest profesorem nauk pranych, a od 1992 r. profesorem zyczajnym Katedrze Praa Finansoego Uniersytetu Łódzkiego. Od 1993 roku jest jej kieronikiem. W latach była ekspertem organizujących się struktur NSZZ "Solidarność", a następnie ekspertem struktur podziemnych "Solidarności". Po roku 1989 była Autorka licznych publikacji naukoych, tym ostatniej - Prao finansoe część konstytucyjna raz z częścią ogólną" (C.H. Beck 2009). Kamil Deptuła: Pani profesor, ostatnio przez media przetacza się dyskusja na temat jakości polskiego aparatu skarboego, dlatego pierszej kolejności chciałbym spytać o Pani zdanie na ten temat. Jak ygląda jakość kontroli realizacji zoboiązań podatkoych spraoanej przez organy podatkoe? Prof. Teresa Dęboska-Romanoska: Otóż, mamy tej chili taką sytuację, 1 Za stroną internetoą Trybunału Konstytucyjnego:.trybunal.gov.pl/trybunal/sklad/debo.htm Strona 3

4 że spraoana przez organy podatkoe kontrola praidłoości yiązyania się przez "nas" z zoboiązań podatkoych jest faktycznie bardzo słaba. Być może przyszłości jej jakość zrośnie, ale obecnie nie jest ona jeszcze na zadoalającym poziomie. Wśród istotnych kestii ymagających popray bez ątpienia ażny jest sposób komunikoania się pomiędzy poszczególnymi organami podatkoymi i przesyłania informacji; a jest on chili obecnej niesłychanie słaby. Według mnie najyższy czas proadzić reszcie pene roziązania o charakterze technicznym. Jeżeli, przykładoo mamy podatki od spadkó czy daroizn, czy też od czynności cyilnopranych, które są sygnałem o objęciu jakiejś nieruchomości e ładanie - to łaśnie ta informacja poinna zostać od razu przekazana organoi miejscu zamieszkania zbycy lub nabycy nieruchomości. To prosta informacja, która mogłaby nieść iele dobrego do kontroli podatnikó z punktu idzenia ykryania dochodó z nieujanionych lub nieznajdujących pokrycia ujanionych źródłach opodatkoania. Potrzebne są zatem mechanizmy, które pozolą lepiej ykorzystać istniejącą bazę iedzy i sam aparat skarboy. W jednym zdaniu można poiedzieć, że nie po to mamy całą administrację podatkoą, aby siedziała z założonymi rękami i od czasu do czasu spradzała niektóre deklaracje, tylko po to - abyśmy mieli śiadomość, że nasze zeznania i deklaracje będą spradzone. Musimy się liczyć z dużym pradopodobieństem spradzenia, aby całe społeczeństo odczuało nieuchronność płacenia podatkó. K. D.: Czy nasz aparat skarboy jest na to przygotoany, czy jest na tyle profesjonalny, że mógłby podołać temu zadaniu, a jedynie pene bariery "techniczno-prane", mu obecnej sytuacji tym przeszkadzają? Móimy, że administracja skarboa to profesjonaliści, ale czy tak jest rzeczyistości? Prof. T. D.-R.: Kolego, ydziały praa i administracji przygotoują pokolenia ludzi (i nie móię tylko o mojej Katedrze, ale przede szystkim o Katedrze Materialnego Praa Podatkoego). Mamy rónież pryatne szkoły, o poziomie których trudno mi poiedzieć, które także przygotoują pokolenia potencjalnych praconikó urzędó i izb skarboych. Nieątpliie przy zachoaniu penego rodzaju aplikacji urzędniczej... K. D.: Właśnie! O to rónież chciałem zapytać Paną Profesor. Postuloała Pani projekcie Karty Pra Uczciego Podatnika pkt 3 proadzenie albo aplikacji skarboej, albo ymagania, aby stanoiska te były obejmoane przez dośiadczonych pranikó, bądź administratyistó. Uażam, że ten postulat jest napradę śietny, ale kompletnie nie spotyka sie z żadnym odzeem... Prof. T. D.-R.: Ten temat ymaga penego stępu i yjaśnienia. Poiedzmy sobie tak, że stanoisko naczelnika urzędu skarboego - organu jednoosoboego, czy też dyrektora izby skarboej jest stanoiskiem politycznym i musimy się z tym pogodzić. Istnienie apolitycznej służby Strona 4

5 cyilnej mimo postanoień Konstytucji jest Polsce jeszcze fikcją. Ponadto istnieje Polsce tradycja bardzo silnego podporządkoania służboego tych organó Ministroi Finansó. Inaczej niż przypadku innych organó administracji. Nieątpliie spraach budżetoych, podatkoych spraach np. uznanioych ulg zapłacie podatku, musimy się z tą sytuacją silnego podporządkoania pogodzić. Tak samo zresztą, jak i z tym, że tylko organy podatkoe spośród organó administracji posiadają prao do interpretacji usta podatkoych. Taka kompetencja jest zasze kompetencją będącą na pograniczu torzenia praa. Takich kompetencji nie mają inni ministroie ani tym bardziej organy im podporządkoane. Nie mają jej przecież także sądy na czele z T.K. Te upranienia organó podatkoych służą podatnikom lecz torzone są dla zapenienia jednolitej i skutecznej polityki podatkoej. Nie ma co się oszukiać, kestia polityki podatkoej musi być silnie koordynoana. Byłoby hipokryzją udaanie, że takiego podporządkoania nie ma, mimo że kłóci się ono z zasadą duinstancyjności postępoania. Poiedziałabym, że licząc się z takimi potrzebami musimy jednak ytyczyć granice pomiędzy tym quasi-służboym podporządkoaniem, a koniecznością zachoania orzeczniczej niezależności instancyjnej, bez której zniknie ażna zasada duinstancyjności postępoania. Istnieją na to stare, dobre metody - ypróboane od iekó. Po piersze, można sobie yobrazić, że ybór polityczny naczelnika urzędu skarboego czy dyrektora izby skarbo- ej należy łączyć z ustaoymi ymaganiami ykształcenia, kalifikacji zaodoych, oraz penymi dośiadczeniami zaodoymi. Konieczne jest ustaoe sprecyzoanie ymagań etycznych ze zględu na materie rozstrzygania. Osobiście nie idzę żadnych poodó, żebyśmy od tego rodzaju ymagań ustaoych odstępoali przy dzisiejszym stopniu skolaryzacji zakresie szkolnicta yższego. Jestem przekonana, że znajdzie się ielu kandydató mających tego rodzaju kalifikacje spośród których można będzie ybierać. Po drugie, możemy móić, że naet po studiach praniczych czy administracyjnych taki rodzaj aplikacji skarboej poinien być przeidziany. Dlaczego? Dlatego, że chodzi nie tylko o kandydató na stanoiska naczelnika czy dyrektora lecz o krąg podmiotó, które mogą być upoażnione do ydaania decyzji imieniu tegoż naczelnika. Oznacza to, że prao poinno określać kategorie osób, które mogą imieniu naczelnika czy dyrektora ydaać decyzje lub raz z nim torzyć ciało quasi kolegialne spraach bardziej skomplikoanych doodoo. Warto przyjrzeć się tu chociażby spomnianej cześniej kestii kontroloania źródeł przychodó (czy są ujaniane czy nie), przeproadzania kontroli, spółpracy z organami kontroli skarboej i innym skomplikoanym spraom o ysokim natężeniu oddziałyania ingerencyjnego nie tylko spray majątkoe ale i olności obyateli. Konieczne jest, żeby istniał peien krąg osób, które mają takie kalifikacje i dośiadczenie zaodoe, a zarazem spełniają ymagania etyczne, Strona 5

6 by można było upoażnić je do takich działań. Oczyiście yróżnienie takiej kategorii osób spośród praconikó urzędó i izb skarboych nie zmienia zasady jednoosoboego charakteru organó podatkoych. Wproadzenie namiastki kolegialności nie oznacza nadania tym praconikom pozycji całkoicie zrónanej z naczelnikiem czy dyrektorem. Jeżeli ktoś jest podporządkoany służboo, a jednocześnie chodzi np. skład trójosoboego organu kolegialnego, to i tak pozostanie dalej zależny od sojego przełożonego - naczelnika. Zależność ta mieć będzie jednak pene granice, ponieaż istnieje przejrzystość przesłanek podejmoania decyzji i przez to iększa ich kontrola publiczna. Ponadto skład poszerzony daje rónież samemu naczelnikoi poczucie penego komfortu, gdyż już nie będzie można tak łato posądzić go o stronniczość lub niedokładność, złaszcza przy ydaaniu decyzji dotyczących ulg zapłacie. K. D. : No tak złaszcza, że obyatele czują się często peien sposób pokrzydzeni przez istniejące przepisy dotyczące ulg. W ich subiektynym mniemaniu, zasluguja na te ulgi, a praktyce mało kto z nich może skorzystać. Prof. T. D.-R.: W peien sposób mają rację. O tyle, że istnienie oych ulg i umorzeń jest standardem konstytucyjnym. Konstytucja mói, że to ustaa określa zasady ich przyznaania. Oczyiście gestii organu mieści się upranienie do ich przyznaania jak i do odmoy przyznania. Należy jednak pamiętać, że nie można dopuścić do tego, aby instytucja ta była marta, choćby ze zględu na to, że naczelnik boi się podjąć jakąkoliek decyzję, która skutkoałaby zmniejszeniem ysokości płaconego podatku. K. D.: Często podnosi się kestie odpoiedzialności urzędnikó skarboych. Naet teraz przeglądałem, że jest Sejmie projekt ustay, który przeiduje 12-krotne ynagrodzenie jako maksymalny pułap odpoiedzialności. Aktualnie stosuje się przepisy Kodeksu Pracy móiące o 3-krotnym regresie razie yrządzenia szkody. Może połączyć jedno z drugim? Tą profesjonalizację z tą yższą odpoiedzialnością - tedy byłaby to jakby pena iększa całość. Prof. T. D.-R.: Z tą profesjonalizacją nie jest tej chili jednak aż tak źle. Tyle tylko, że iadomości i dośiadczenie nie są spradzane i uzenętrzniane postaci podniesienia statusu i odpoiedzialności danego praconika. Pomimo to, aplikacja jest potrzebna, nie tylko po to, by zapoznać praconika z całym systemem praa ale także po to, aby odpoiednio ukształtoać jego system artości zanych doktrynie amerykańskiej enętrzną moralnością praa. Nie chodzi ięc tylko o umiejętności czytania, czy interpretacji, lecz o zasadnicze kestie ykładni zgodzie z Konstytucją, a także np. czy postanoienie poinno mieć uzasadnienie przypadku szczęcia postępoania z urzędu oraz jak dalece już tej fazie należy upradopodobnić, że kota podatku została zaniżona itd. To też ma być po trosze rodzaj szkoły praa urzędniczego. Aplikacja ma daać zdolność, do podejmoania decyzji, których Strona 6

7 uzasadnienie faktyczne i prane zmacnia legitymizację państa. Pokazuje boiem peność, jednolitość i stałość linii orzekania oraz racje publiczne imię których te linie się ukształtoały. K. D.: Wtedy nie będzie potrzeby odołyania się, a tym bardziej ystępoania do sądu... Prof. T. D.-R.:...a przynajmniej pozoli odpoiedzieć na pytanie - jeśli pójdziemy do doradcy podatkoego - czy istocie mamy szanse razie odołania. Profesjonalizacja aparatu skarboego, przejrzystość jego działania oraz nastaienie na służenie podatnikom szelkiego rodzaju pomocą praną to minimum ymagań. Organy nie mogą jednak bać się podejmoania decyzji i pozostaać bezczynnymi, tylko z tego poodu, że każda decyzja może okazać się adlia całości lub części. Stąd nie negując potrzeby odpoiedzialności funkcjonariusza za szkodę yrządzoną podatnikoi nie postuluję by odpoiedzialność ta była niejako automatyczna np. by każda decyzja zruszona przez organ drugiej instancji mogła być podstaą dla odpoiedzialności odszkodoaczej. Funkcjonariusz jest i teraz odpoiedzialny za szkodę yrządzoną adlią decyzją, gdyż nigdy tak napradę nie został Kodeksie Cyilnym zolniony z odpoiedzialności. Nie tylko ięc Skarb Państa odpoiada za szkodę yrządzoną przez funkcjonariusza. Jednak przepisy o odszkodoaniu nie mogą działać taki sposób, żeby hamoać konieczne czynności organó obaie przed ryzykiem odszkodoaczym. K. D.: A czy to 12-miesięczne ynagrodzenie to zdaniem Pani profesor, nie jest zbyt dużo? Prof. T. D.-R.: Jest mi trudno się ypoiadać na ten temat i dlatego móię tylko, że urzędnicy skarboi - to nie mogą być osoby ubezłasnoolnione. Byłabym ięc dosyć umiarkoana, jeśli chodzi o zakres odpoiedzialności odszkodoaczej organu podatkoego. Nieątpliie za decyzję, która została uznana za nieażną, jakiś rodzaj odpoiedzialności osoby która ją ydała - jeśli mamy do czynienia z rażącym naruszeniem praa musi być Proszę jednak pamiętać, że praie podatkoym zacierają się granice pomiędzy decyzją nieażną z poodu jej ydania bez podstay pranej, a decyzją uchyloną z poodu naruszenia przepisó materialnych. Także i ta druga jest przecież jakimś sensie pozbaiona podstay pranej. Tak ięc ta przesłanka nieażności, która jest tradycyjnie ysuana, jest praie podatkoym jak gdyby pochłaniana przez normalny tok instancji. Wobec tego odpoiedzialność odszkodoacza poinna się iązać raczej tylko z przesłanką ydania decyzji z rażącym naruszeniem praa, a ięc takiej przy ydaaniu której organ dopuścił się oczyistej samooli. K. D.: Jest Pani profesor nauczycielem akademickim z długim stażem i miała Pani okazję spradzać stan iedzy niejednego przyszłego pranika. Chciałem się zapytać: czy idzi Pani jakieś zmiany, bo czas płynie i myślę, że zmienia się postaa studentó nie tylko do życia, ale też do studioania, czy też odrotnie - nie tylko do studioania, ale też Strona 7

8 do życia. Czy Pani profesor zauaża jakieś zmiany tej kestii - czy studenci są bardziej pilni, zainteresoani tematem, itp.? Prof. T. D.-R.: Zainteresoanie praem jako takim, czyli jako przygodą życia raz rośnie, raz maleje. Rónież zmianie ulega nasilenie nastaienia pragmatycznego tzn. ziązanego z oczekianiem, że ta iedza jak najszybciej przyniesie nam korzyści zaodoe. Ogólnie można jednak poiedzieć, że brak egzaminó stępnych na ydział praa spoodoał proces, moim zdaniem nieodracalny, poodujący, że ykształcenie pranicze przestało być ykształceniem inteligenckim. Nie jest ono już elementem formacji człoieka. Nie uażamy dzisiaj już, że dyplom pranika zoboiązuje do dobrej znajomości literatury, historii, znajomości kultury i dziejó łasnego regionu i łasnego miasta a ięc do penego zasobu ykształcenia, które byśmy iązali ze stereotypem inteligenta. K. D.: Ta idea gdzieś umyka, zaczyna gdzieś uciekać... Prof. T. D.-R.: Taka generalizacja jest oczyiście uproszczeniem. My, jako kadra akademicka jesteśmy zmuszeni do kształcenia ludzi o penych odruchach zunifikoanych, bo prao ymaga unifikacji posta. Jednak ta unifikacja zasze musi się odnosić do penego poziomu przyzoitości ludzkiej i opierać na założeniu, że ymagania tej przyzoitości mają soje naturalne granice. Nie można ymagać i egzekoać oboiązkó nieykonalnych ani kształtoać praa na poziomie nadmiernych standardó moralnych. Oczyiście od cech spółczesnego społeczeństa zależy, na jakim poziomie ta przyzoitość ymagana przez prao się kształtuje. Stąd konieczność zachoania programie studió filozofii z elementami etyki jest niezbędne dla ukształtoania dobrego pranika. Potrzebne jest też pene quantum iedzy dotyczącej znajomości historii naszego ustroju, ukształtoanej przez obyczaj polityczny. K. D.: Dziękuję za rozmoę. Strona 8

9 Aspekty nadrzędności zasady prady obiektynej relacji do innych norm postępoania administracyjnego śietle orzecznicta Naczelnego Sądu Administracyjnego dr Piotr Sukienniczak Zagadnienie zasad praa koncepcjach szczegółoych nauk pranych stanoiło począszy od okresu poojennego ubiegłego stulecia istotny problem dziedzinie metodologii praoznasta. Poszczególne dyscypliny praoznasta, a naet poszczególni przedstaiciele tych dyscyplin skazyali na szereg niejasności, spra spornych, odmienny często sposób pojmując zasady praa, a także przypisując im różnoraką rolę. O zasadach praa pisano często sposób bardzo niejasny i ogólnikoy, nie dostrzegając ieloznaczności użyanych terminó.1 Metodologiczne problemy praoznasta ziązane z znacznym stopniem ogólności zasad praa, ich niejasnością, różnorodnością sferze nazenicta i spornymi kestiami co do charakteru normatynego, przeniknęły rónej mierze do innych dyscyplin praa, tym także do praa administracyjnego. Nieątpliie złożoność spra yołała liczne spory erbalne, odsłaniając różnorodność teorii i koncepcji, ukazując jednocześnie funkcjonującą doktrynie ielość poglądó i systematyk zasad praa admi- nistracyjnego. Przez długie lata dominoał pogląd S. Rozmaryna, który tak charakteryzoał zasady ogólne postępoania admini-stracyjnego: dotyczą one podsta i metod postępoania, a ięc zagadnień mających doniosłe znaczenie dla całej działalności organó administracji. Są to zasady ogólne tym sensie, że chodzi tutaj z reguły o przepisy yjęte niejako przed naias, a ięc spólne dla całości postępoania administracyjnego. 2 Wacła Daidoicz rozinął nieco ten pogląd, ujmując go następująco: Ponieaż przepisy o charakterze zasad znajdują się zykle na czele kodyfikacji ( ), może postać rażenie, że podobnie przebiega proces legislacyjny: najpier formułuje się zasady, po czym dostosouje się do nich roziązania szczegółoe. W istocie jednak zagadnienie to ygląda ( każdym razie poinno yglądać) inaczej: zasady spółtorzy się już przy roziązyaniu szczegółoych zagadnień proceduralnych i dopiero pena suma roziązań szczegółoych może uzasadnić yciągnięcie przed naias odpoiedniej zasady. 1 2 S. Wronkoska, M. Zieliński,Z. Ziembiński: Zasady praa. Zagadnienia podstaoe, Warszaa 1974, Wydanicto Pranicze., s. 5. S. Rozmaryn [za:] B. Adamiak, J. Borkoski: Polskie postępoanie administracyjne i sądooadministracyjne, yd. IV, Warszaa 2000, s.129. Strona 9

10 Każde inne podejście do problemu formułoania zasad systemach proceduralnych musi proadzić mniejszym lub iększym stopniu do formułoania deklaracji fasadoych, demonstrujących pene treści ideoe czy polityczne, ale ątpliych pod zględem normatynego znaczenia danym systemie. 3 Autor także upatruje doniosłości zasad, którymi inien kieroać się organ proadzący postępoanie, bądź to znaczeniu penych ogólnie akceptoanych idei społecznych, o których sądzimy, że są na tyle doniosłe dla bytu społecznego, iż poinny motyoać działanie ludzi realizujących kompetencje organó państa, bądź to jako centralne idee systemu praa procesoego tym znaczeniu, że znajdują one yraz całym systemie praa procesoego. Według niego yodrębnione ten sposób zagadnienie naczelnych czy ogólnych zasad procesoych da się odnieść rónież do postępoania administracyjnego. 4 Zdaniem Z. Janoicza Zasady ogólne postępoania administracyjnego są to pene podstaoe (przeodnie) reguły postępoania uznane za takie przez ustaodacę i yodrębnione redakcyjnie rozdziale 1 działu I kodeksu ( ). 5 Tenże autor uaża ponad to, że doniosłość tych zasad nie sproadza się tylko do ich sformułoania i yodrębnienia tekście kodeksu, ale także ynika z praktycznego ich znaczenia dla podmiotó postępoania: łato boiem od razu, na stępie, zorientoać się e3 4 5 W. Daidoicz: Postępoanie administracyjne. Zarys ykładu, Warszaa 1983, PWN, s Tamże, s. 84. Z. Janoicz: Ogólne postępoanie administracyjne, Warszaa Poznań 1978, PWN, s. 59. dług jakich zasad przeodnich jest całe postępoanie zbudoane ( jaki jest jego model) edług jakich zatem głónych reguł inno się ono odbyać, jakie podstaoe oboiązki ciążą na organach i jakie im odpoiadają upranienia stron itd.. 6 Jerzy Służeski idzi zasady ogólne K.p.a. jako generalne reguły, mające szeroki zasięg oddziałyania, przenikające całe nasze postępoanie administracyjne ogólne, stanoiące podstaoe elementy konstrukcyjne tego postępoania. 7, które ujmują najbardziej istotne elementy normujące stosunki między obyatelami a organami administracji.8 Usystematyzoanie zasad jest dla J. Starościaka jednym z arunkó umożliiających skonstruoanie systemu praa. Opracoanie systemu postępoania administracyjnego nie jest możlie zdaniem autora bez uprzedniego skazania podstaoych założeń tego systemu zatem także bez systematyki zasad postępoania administracyjnego, które nie mogą być zrozumiane jako założenie yimaginoane. Spray zestaienia i systematyki tych zasad mogą być postaione dopiero po sprecyzoaniu, jaki materiał prany ma być zaliczany do materiału chodzącego skład przepisó określających system postępoania administracyjnego, gdyż zasady ustalane są konkretnych przepisach praa. Pełny system zasad postępoania administracyjnego musiałby objąć tak zasady charakteryzujące ogólną linię rozojoą praa jako całości, jak i zasady Tamże. J. Służeski: Postępoanie administracyjne, Warszaa 1982, Wydanicto Pranicze., s. 35. Tamże, s. 31. Strona 10

11 charakteryzujące specyfikę przepisó postępoania administracyjnego. W tym rozumieniu zasady postępoania administracyjnego można by podzielić na zasady ogólne i zasady szczegółoe.9 Zbignie Kmieciak i Jan Paeł Tarno yrażają przekonanie o normatynym charakterze zasad ogólnych kodeksu postępoania administracyjnego tierdząc, że zasady ogólne k.p.a. są zasadami praa. Od strony formalnej nie ma różnic między zasadami pranymi a pozostałymi normami praa. Oznacza to m.in., że naruszenie zasady pranej inno za sobą pociągać takie same skutki, jak naruszenie każdej innej normy. To, co yróżnia zasady spośród innych norm, a mianoicie ich zasadniczy charakter, ypłya z ich treści. 10 W dalszej części autorzy podkreślają, że są to zasady, które maja oboiązyać e szystkich stadiach postępoania, stanoiąc ytyczną dla szystkich przepisó kodeksu. Cechą charakterystyczną tych zasad ogólnych jest ięc, że sit venia verbo znajdują one z reguły spółzastosoanie raz z każdym przepisem kodeksu. 11 Dla J. Zimmermanna z teoretycznego punktu idzenia zasady praa administracyjnego stanoią część zasad praa rozumieniu, jakie temu pojęciu nadaje teoria praa. W tym ogólnym ujęciu zasady to przede szystkim normy prane o podstaoym znaczeniu dla całego praa lub jego poszczególnych J.Starościak [:] E. Iserzon, J. Starościak, W. Daidoicz: Podstaoe zagadnienia postępoania administracyjnego, Warszaa 1955, Wydanicto Pranicze, s.39, 78. Z. Kmieciak, J. P. Tarno: Postępoanie administracyjne oraz postępoanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym ( śietle orzecznicta NSA), Warszaa 1988, PWN, s. 42. Tamże, s. 43. gałęzi, eentualnie klauzule generalne yjęte przed naias po to, aby służyć całemu prau lub całej jego gałęzi. 12 Ciekae spostrzeżenie do tematu doniosłości zasad ogólnych praie administracyjnym niósł Z. Leoński głosząc, iż mają one szczególne znaczenie z dóch poodó. Po piersze pełnią rolę porządkującą oraz pomagają znaleźć spólne założenia dla ażnych grup przepisó praa administracyjnego. Mają zapenić jednolitość działań administracji publicznej poprzez jednoznaczną interpretację praa administracyjnego. Wreszcie po tóre dobie transformacji ustrojoej tj. okresie przejścioym dostosoania norm pranych i ich interpretacji zgodnie z uarunkoaniami noego ustroju oraz mając na uadze szczególną dysharmonię źródeł praa administratyistyce (pochodzą z różnych okresó, istnieje olbrzymia ilość przepisó praa, różne ośrodki resortoe projektują ustay praa administracyjnego), rola zasad ogólnych jest yjątkoa.13 Jak spomniano cześniej oboiązującym systemie pranym objęcie jakiejś normy pranej mianem zasady praa oznacza yróżnienie jej jakimś sensie, jako nadrzędnej stosunku do pozostałych norm systemu. Z uagi na fakt, że niektórych dziedzinach praa yróżniono ten sposób bardzo znaczną liczbę zasad, niektórym z nich nadano dodatkoo przymiot: naczelne, podstaoe, iodące J. Zimmermann: Prao Administracyjne, Zakamycze 2005, s.98. Z. Leoński : Zarys praa administracyjnego, Warszaa 2000r., PWN, s. 33. Strona 11

12 odniesieniu do innych zasad. 14 Podkreślić także arto, że z punktu idzenia zakresu zastosoania jak się często określa stopnia ogólności normy zasadą nazya się rónież często normy zaarte rozdziałach usta określanych jako przepisy ogólne, co starza soistego rodzaju domniemanie, że normy zaarte przepisach tej części są którymś ze znaczeń tego określenia normami zasadniczymi stosunku do pozostałych norm ustay czy też elementy tych przepisó modyfikują sposób istotny treść norm części szczegółoej. Jeśli przy tym np. systematyce K.p.a. yróżnia się przepisy ogólne i zasady ogólne, to jednocześnie przyjmuje się, że K.p.a. jako całość zaiera zasady ogólne stosunku do aktó dotyczących poszczególnych odmian 15 postępoania administracyjnego. Zasada prady obiektynej, funkcjonująca dziedzinie praa procesoego, gdzie yróżniono szczególnie iele zasad procesu jest zasadą, której instrumentalnie podporządkoano inne zasady procesu jak np. zasada bezpośredniości, nakazująca organoi proceso14 15 Dla przykładu: W. Siedlecki [za:] W. Daidoicz: Postępoanie administracyjne, s.84, Z. R. Kmiecik: Postępoanie administracyjne,s. 51, Z. Janoicz: Ogólne postępoanie administracyjne,. s.57, J. Służeski: Postępoanie administracyjne, s. 35 i 44, J. Starościak [za:] W. Daidoicz: Ogólne postępoanie administracyjne. Zarys systemu, Warszaa 1962, PWN s. 108, J. Starościak [:] E. Iserzon, J. Starościak, W. Daidoicz: Podstaoe zagadnienia postępoania administracyjnego, s.39,78. J. Starościak [:] J. Starościak (red.) :Prao administracyjne, Warszaa 1965, PWN s , Z. Kmieciak, J..P. Tarno: Postępoanie administracyjne, s. 42. S. Wronkoska, M. Zieliński, Z. Ziembiński: Zasady praa, s emu możliie bezpośrednio korzystać z dostępnego źródła informacji. Nakaz ten ma charakter instrumentalny stosunku do zasadniczego celu, jakim jest poznanie prady materialnej. 16 Ta część doktryny kształtująca z punktu idzenia literatury zagadnienie zasad praa pokrya się z linią orzecznicta17 zakresie (leżącej naszym zainteresoaniu) zasady prady obiektynej postępoaniu administracyjnym. Potierdzeniem tego są ypoiedzi uiecznione treściach uzasadnień które skazując różnoraki sposób na leżący po stronie organu administracji oboiązek dochodzenia prady obiektynej, przydając jej miano naczelnej zasady, podstaoej zasady lub ogólnej zasady postępoania administracyjnego, uypuklając tym samym jej doktrynalną doniosłość. Podkreślając nadrzędności poprzez użycie określenia n a c z e l n a, spotkać się można z takimi yodami jak: Wskazać trzeba przede szystkim, iż zasada prady obiektynej (materialnej) dalszym ciągu należy do n a c z e l n y c h zasad postępoania, zaróno administracyjnego ( ), jak też podatkoego ( ) jest kieronicą dla osiągnięcia celu postępoania 18 yjaśniającego. ; Z przyjętej art. 7 K.p.a. n a c z e l n e j zasady postępoania administracyjnego zasady prady obiektynej ynika oboiązek ustalenia stanu faktycznego spray. 19; Tamże, s. 67. Analizie poddano rozstrzygnięcia, które zapadły przed Naczelnym Sądem Administracyjnym latach , a ięc od początku istnienia, do końca funkcjonoania NSA pierotnej strukturze. Wyrok NSA z dnia 24 marca 2000r. sygn. akt ISA/Lu825/99, Lex Wyrok NSA z dnia 15 maja 1994r. sygn. akt SA/Lu1921/93, Lex Rónież ad verbum: Strona 12

13 N a c z e l n ą zasadą rozstrzygającą o łaściym załatieniu spray ( ) jest zasada prady obiektynej, która decyduje o zakresie postępoania doodoego tych spraach. 20; Jedną z naczelnych zasad postępoania administracyjnego jest zaarta art. 7 K.p.a. zasada nakazująca organom administracji publicznej podejmoanie szelkich krokó niezbędnych do dokładnego yjaśnienia stanu faktycznego spray zgodnie z rzeczyistością. 21; Dokonując ustaleń ( ) organ ten poinien uzględnić, że jedną z n a c z e l n y c h zasad postępoania administracyjnego jest zasada prady obiektynej( ) 22 Użyając natomiast zrotu podstaoa przybierają formy ypoiedzi: W postępoaniu administracyjnym ydanie praidłoej decyzji administracyjnej każdym przypadku ( ), poinno poprzedzać dokładne ustalenie stanu faktycznego istotnego spraie stosonie do art. 7 i 77 1 K.p.a.( ). Nierozażenie i nieyjaśnienie szystkich okoliczności, mających istotne znaczenie spraie, narusza p o d s t a o e zasady postępoania administracyjnego ( ). 23; Niedopełnienie oboiązku pełnego yjaśnienia stanu faktycznego jest nie tylko naruszeniem p o d s t a o y c h zasad postępoania administracyjnego, lecz utrudnia lub naet uniemożliia Wyrok NSA z dnia 15 grudnia 1995r., sygn. akt SA/Lu507/95, Lex Wyrok Sądu Najyższego z dnia 24 rześnia 1997r., sygn. akt SNIICKU89/97, Prok. i Pr. 1998/1/28 Wyrok NSA z dnia 04 lipca 2001r., sygn. akt I SA 1768/99, Lex Wyrok NSA z dnia 27 kietnia 1992r., sygn. akt ONSA 1992 nr.2, poz. 45 Wyrok NSA z dnia 29 stycznia 1998r., sygn. akt IISA1576/97, Lex praidłoe zastosoanie praa materialnego. 24; Odołanie może szczególnie chodzić grę razie zamieszczenia motyach decyzji treści naruszających p o d s t a o e zasady, na jakich oparte jest postępoanie administracyjne, a szczególności praorządności, prady obiektynej i uzględnienia słusznego interesu strony (art. 6 i 7 K.p.a.) ( ). 25; Według art. 7 pa toku postępoania administracyjnego organ administracji stoi na straży praorządności i podejmuje szelkie kroki niezbędne do dokładnego yjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatienia spray ( ). W szczególności przepis ten yraża p o d- s t a o ą zasadę postępoania administracyjnego, jaką jest zasada prady obiektynej. 26 Podkreślenie doniosłości zasady prady obiektynej przypisując jej znaczenie zasady o g ó l n e j postępoania administracyjnego yrażana jest przykładoo postaci zdań : ( ) organ proadzący postępoanie administracyjne, zmierzając do ydania decyzji, ma się kieroać zasadami ogólnymi K.p.a., które determinują sposób postępoania każdej jego fazie. ( ) Podstaoe znaczenie ma tym kontekście zasada prady obiektynej (art. 7 K.p.a.), zgodnie z którą organ podejmuje szelkie kroki niezbędne do dokładnego yjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatienia spray ( ). 27; Zakres sobody organu Wyrok NSA z dnia 6 listopada 1985r., sygn. akt IISA861/85, ONSA 1985 nr 2 poz. 25 Wyrok Sądu Antymonopoloego z dnia 22 czerca 1994r. sygn. akt XVIIAmr45/93, Wokanda 1995/3/52 Wyrok Sądu Antymonopoloego z dnia 21 rześnia 1995r., sygn. akt XVII Amr40/95, Wokanda 1996/10/56 Wyrok NSA z dnia 8 lutego 2000r., sygn. akt IISA2369/99, Pr. Gosp. 2000/11/42 Strona 13

14 ydającego decyzję, ynikający z przepisó praa materialnego, jest ograniczony o g ó l n y m i zasadami postępoania administracyjnego określonymi art. 7 i innych przepisach K.p.a. 28; W oboiązującym stanie pranym tz. uznanie administracyjne utraciło sój dotychczasoy charakter. Zakres sobody organu administracji, ynikający z przepisó praa materialnego, jest obecnie ograniczony o g ó l n y m i zasadami postępoania administracyjnego określonymi art. 7 i innych przepisach K.p.a. 29; Sąd administracyjny od początku przyjmoał soim orzecznictie, że art. 7 K.p.a., mający charakter zasady o g ó l n e j postępoania administracyjnego, dopuszcza ydanie negatynej decyzji ramach uznania administracyjnego tylko óczas, gdy konieczność taka ynikała z ochrony interesu społecznego okolicznościach zagrożenia nabierającego realnego kształtu. 30; Zasady o g ó l n e postępoania administracyjnego, yrażone złaszcza art K.p.a., są integralną częścią przepisó regulujących procedurę administracyjną i są dla organó administracji iążące na róni z innymi przepisami tej procedury ( ). 31 postępoania administracyjnego, tym zasady do zasad praa administracyjnego spoodoały, iż doniosłość ta uzenętrzniona jest różnorako pod zględem terminologicznym. Należy tu jednak zrócić uagę przede szystkim na adiectivum (zastosoaną formę przymiotnikoą): naczelna zasada 32, podstaoa zasada 33, ogólna zasada 34, gdyż tym podziale można dopatrzeć się penych zarysoujących się praidłoości. Oe yróżnienia ydają się kształtoać odmienne ale i zarazem ciekae prady Wyrok NSA z dnia 19 grudnia 19994r., IISA1592/93, ONSA 1996 nr1, poz. 19 Wyrok NSA z dnia 11 czerca 1981r., SA820/81, ONSA 1981 nr1, poz. 57 Wyrok NSA z dnia 12 listopada 1991r., IISA773/91, ONSA 1991 nr 3-4 poz. 71 Wyrok NSA z dnia 4 czerca 1982r., ISA258/82, ONSA 1982 nr 1 poz sygn. akt 34 sygn. akt sygn. akt sygn. akt aspekty nadrzędności obiektynej zasady stosunku do innych norm postępoania administra- treści orzecznicta doniosłości zasad 28 niniejszego poglądó i systematyk odnoszących się kierują uagę badacza ku yraźnemu eksponoaniu istotę opracoania. Wielość teorii, koncepcji, Już piersze dośiadczenia (naet te najbardziej pobieżne) stanoiącej Wyrok NSA z dnia 15 maja 1994r. sygn. akt SA/Lu1921/93, Lex 26517, Wyrok Sądu Najyższego z dnia 24 rześnia 1997r., sygn. akt SNIICKU89/97, Prok. i Pr. 1998/1/28, Wyrok NSA z dnia 25 czerca 1999r., sygn. akt ISA1551/98, Lex 48556, Wyrok NSA z dnia 24 marca 2000r. sygn. akt ISA/Lu825/99, Lex Wyrok NSA z dnia 6 listopada 1985r., sygn. akt IISA861/85, ONSA 1985 nr 2 poz. 25, Wyrok Sądu Antymonopoloego z dnia 22 czerca 1994r. sygn. akt XVIIAmr45/93, Wokanda 1995/3/52, Wyrok NSA z dnia 29 stycznia 1998r., sygn. akt IISA1576/97, Lex Wyrok NSA z dnia 11 czerca 1981r., sygn. akt SA820/81, ONSA 1981 nr1, poz. 57, Wyrok NSA z dnia 4 czerca 1982r., sygn. akt ISA258/82, ONSA 1982 nr 1 poz. 54, Wyrok NSA z dnia 12 listopada 1991r., sygn. akt IISA773/91, ONSA 1991 nr 3-4 poz. 71, Wyrok NSA z dnia 8 lutego 2000r., sygn. akt IISA2369/99, Pr. Gosp. 2000/11/42 Strona 14

15 cyjnego, przejaiające się orzecznictie zasadami ogólnymi Kodeksu postępoa- NSA. W takim ujęciu przymiotnik naczel- nia administracyjnego, które determinują na dotyczyłby odniesień rozażanej zasa- sposób postępoania każdej jego fazie. dy do celu postępoania administracyjne- ( ) Podstaoe znaczenie ma tym go, np.: Wskazać trzeba przede szystkim, kontekście zasada prady obiektynej iż zasada prady obiektynej (material- (art. 7 kpa), zgodnie z którą organ podej- nej) dalszym ciągu należy do naczel- muje szelkie kroki niezbędne do dokład- nych nego yjaśnienia stanu faktycznego oraz zasad postępoania, zaróno administracyjnego ( ), jak też podatkoe- do załatienia spray ( ). 37 go ( ) jest kieronicą dla osiągnięcia celu postępoania yjaśniającego. 35 Konkludując zauażyć należy Idąc także, że odmienności natury terminolo- dalej przymiotnik podstaoa naią- gicznej stierdzone orzecznictie NSA zyałby do jej relacji z innymi zasadami odpoiadają postępoania administracyjnego: Niedo- funkcjonującemu litera-turze prani- pełnienie oboiązku pełnego yjaśnienia czej. Przykładoo, ocenie Z. R. Kmieci- stanu faktycznego jest nie tylko narusze- ka, postępoanie administracyjne toczy niem podstaoych zasad postępoania się edług penych zasad, z których administracyjnego, część lecz utrudnia po nazyamy części nazenictu podstaoymi, praidłoe naczelnymi albo ogólnymi 38; zdaniem materialnego. 36 J. Służeskiego, kodeks postępoania Wreszcie poprzez przymiotnik ogólna administracyjnego proadził i yraźnie NSA sych orzeczeniach odnosiłby się sformułoał zasady ogólne39; J. Staro- do zakresu zastosoania zasady prady ściak40 dzieli zasady tego postępoania obiektynej: proadzący 37 postępoanie administracyjne, zmierzając 38 lub naet uniemożliia zastosoanie do ydania praa ( ) organ decyzji, ma się kieroać Wyrok NSA z dnia 24 marca 2000r. sygn. akt ISA/Lu825/99, Lex Wyrok NSA z dnia 6 listopada 1985r., sygn. akt IISA861/85, ONSA 1985 nr 2 poz Wyrok NSA z dnia 8 lutego 2000r., sygn. akt IISA2369/99, Pr. Gosp. 2000/11/42 Z. R. Kmiecik: Postępoanie administracyjne i postępoanie sądooadministracyjne, Zakamycze 2000 s. 51. J. Służeski : Postępoanie administracyjne, s. 35 i 44. J. Starościak [za:] W. Daidoicz : Ogólne postępoanie administracyjne. Zarys systemu, Warszaa 1962, PWN., s Strona 15

16 na ogólne, dotyczące całego systemu administracyjnym. praa oraz szczegółoe, odnoszące się Otarty ięc pozostaje problem omaia- do nej nadrzędności z płaszczyzny literatury postępoania W zakresie tych administracyjnego. ostatnich yróżnia praniczej i eentualnych zgodności zasady: naczelne 41; zasady bardziej lub rozbieżności tego zagadnienia z linią bezpośrednio służące urzeczyistnieniu ytyczoną przez orzecznicto sądooad- zasad naczelnych 42 oraz zasady bardziej ministracyjne. pośrednio określające formę procesu. 43 Z drugiej strony, z badaczego Zadaniem niniejszego opracoania punku idzenia ciekaość rodzi nasua- jest odniesienie się do penego okresu jące się pytanie, jak unoszą ciężar jury- działalności krajoego sądonicta ad- dycznego nadzoru młode instytucje jakimi ministracyjnego i nie obejmuje ono sym są ojeódzkie sądy administracyjne; zakresem głębszej analizy teoretycznego jakie kreują dla organó administracji ujęcia zasad praa, tym także zasady zorce postępoania, kanony łaściych prady i pożądanych z płaszczyzny demokratycz obiektynej postępoaniu Zalicza do nich zasady: prady obiektynej, kontroli mas nad postępoaniem, zapenieniu udziału zainteresoanych postępoaniu. Zalicza do nich zasady: oficjalności, sobodnej oceny doodó, rozporządzalności, instancyjności. Zalicza do nich zasady: janości, bezpośredniości, koncentracji. nego państa praa działań, tym tych rozażanych śietle zasad praa jako norm szczególnie doniosłych oboiązującym systemie praa? Strona 16

17 System kar noym kodeksie karnym Ukrainy Larysa Opuk Organista Kara jako jedna z najażniejszych instytucji praa karnego jest bardzo ażnym instrumentem państa do ochrony stosunkó społecznych. Należy zaznaczyć, że KK Ukrainy z 1960 r. iększość sankcji przeidyało karę pozbaienia olności, przy czym 124 z nich na okres do lat Sądy Ukrainy orzekały karę pozbaienia olności stosunku do iększości skazanych. Działo się tak gdyż przestępczość rosła, ale i panoało przekonanie, że najlepszą metodą alki jest suroa kara. Ten stan krytykoano. Stąd tu mianoicie doszło do zmiany Kodeksie karnym, kietniu 2001 r.1. W noym kodeksie karnym przede szystkim odstąpiono od kary śmierci. Karę dożyotniego pozbaienia olności przeidziano tylko za przestępsta przeciko życiu. Za przestępsta nieielkiej ciężkości kodeksie nie przeidziano kary pozbaienia olności. W systemie kar znalazły się natomiast noe kary: roboty na cele społeczne; służboe ograniczenia dla ojskoych, areszt i ograniczenie olności. Przepisy kodeksu ukraińskiego regulujące kestie kar różnią się od polskich przepisó, dlatego ich dokładniejszy opis poinien zbudzić zainteresoanie polskich pranikó. Jak iadomo polski kodeks karny 1 Kryminalnyj kodeks Ukrainy z 5 kietnia 2001 r., Oficijnyj Visnyk Ukrainy 2001, nr 21. przeiduje pięć rodzajó kar: grzyna; ograniczenie olności; pozbaienie olności; 25 lat pozbaienia olności; dożyotnie pozbaienie olności (art. 32 KK). Polski kodeks karny nie zaiera definicji kary, a także nie zna podziału na kary zasadnicze i dodatkoe. Te ostatnie są nazyane środkami karnymi (art. 39 KK). Natomiast art. 50 KK Ukrainy definiuje pojęcie kary. Stanoi, że kara jest przymusem stosoanym przez sądy imieniu państa stosunku do osoby, którą uznano za inną popełnienia przestępsta i polega na ograniczeniu pra i olności skazanego, przeidzianych przez ustaodacę. Kara ma na celu rónież resocjalizację przestępcy oraz ma charakter ogólnopreencyjny. Ukraińskiemu kodeksoi znane są następujące kary (art. 51 KK): 1) grzyna, 2) pozbaienie ojskoego stopnia, rangi lub kalifikacji, 3) pozbaienie praa zajmoania określonych stanoisk lub proadzenia określonej działalności gospodarczej, 4) roboty na cele społeczne, 5) roboty przymusoe, 6) służboe ograniczenia dla ojskoych, 7) konfiskata mienia, 8) areszt, Strona 17

18 9) ograniczenie olności, 10) umieszczenie ojskoego batalionie karnym (dyscyplinarnym), 11) pozbaienie olności na peien okres, 12) dożyotnie pozbaienie olności. Jest to yczerpujący katalog kar. Jak ynika z art. 51 KK system kar zbudoano na podstaie zasady od kary łagodniejszej do suroszej. Na tejże zasadzie zostały zbudoane sankcje części szczególnej KK. Zdaniem ukraińskiego eksperta I. M. Melnyka sens takiej budoy polega na tym, że sąd odstępując od kary łagodniejszej poinien umotyoać zastosoanie kary 2 suroszej. Biorąc pod uagę fakt, że sankcje z reguły przeidują kilka rodzajó kar, dlatego orzeczenie najbardziej suroej kary ymaga od sądu doszukiania się uzasadnionych doodó. Takie podejście ustaodacy odpoiada idei humanitaryzmu ustaodasta karnego. Kara grzyny, a także kara pozbaienia praa zajmoania określonych stanoisk lub proadzenia określonej działalności gospodarczej mogą być ymierzane jako kara zasadnicza lub dodatkoa. Kara grzyny jest orzekana jako kara dodatkoa tylko przypadkach i granicach przeidzianych części szczególnej KK. Wymierzając karę grzyny sąd bierze pod uagę stopień ciężkości przestępsta oraz stan majątkoy innego. Wymierza ją stakach nieopodatkoanego minimum dochodu obyateli granicach 2 Naukoo-praktycznyj komentar kryminalnogo kodeksu Ukrainy z 5 kietnia 2001 r., pod. red. M. I. Melnyka, Kijó 2001, s od 30 do 1000 takich minimum. Wymiar kary pozbaienia praa zajmoania określonych stanoisk lub proadzenia określonej działalności gospodarczej (art. 55 KK) jest uzależniony od tego, czy jest to kara zasadnicza czy dodatkoa. W pierszym przypadku jest to okres od 2 do 5 lat. Natomiast drugim od 1 do 3 lat. Kara ta nie może być stosoana jako kara zasadnicza i dodatkoa za to samo przestępsto. Pozbaienie ojskoego stopnia, rangi lub kalifikacji jest karą dodatkoą. Zgodnie z art. 54 KK sąd ymierza tę karę, gdy popełniono bardzo ciężkie lub ciężkie przestępsto. Przy ymierzania tej kary sąd bierze pod uagę czy spraca ykorzystał sój stopień ojskoy, rangę lub kalifikacje do popełnienia przestępsta, a także jego stosunek do oboiązkó służboych. Umieszczenie ojskoego batalionie karnym (dyscyplinarnym) (art. 62 KK) jest karą stosoaną obec żołnierzy odbyających służbę zasadniczą. Kara ta tra najkrócej 6 miesięcy, a najdłużej 2 lata. Polega na skieroaniu spracy do specjalnej jednostki ojskoej (batalion karny). W czasie odbyania kary skazany odbya szkolenia ojskoe. Roboty przymusoe (art. 57 KK) ten rodzaj kary jest stosoany tylko obec spracó, którzy mają stałe miejsce zatrudnienia dlatego, że ykonanie tej kary odbya się miejscu zatrudnienia3 i polega na potrąceniu części ynagrodzenia za pracę (od 10 do 20% miesięcznego ynagrodzenia) na rzecz Skarbu Państa. Taki skazany nie może 3 Zob. Visnyk Werhonogo Sudu Ukrainy, 2003, nr 6, s Strona 18

19 okresie trania kary bez zgody sądu roziązać stosunku pracy. Wymiar tej kary tra najkrócej 6 miesięcy, a najdłużej 2 lata, ymierza się ją miesiącach. Kara robót przymusoych nie może być orzeczona obec następujących osób: kobiety, która jest ciąży lub przebya na urlopie ychoaczym; nie zdolnych do pracy; nieletniego, który nie ukończył 16 lat; emeryta; ojskoego; praconika organó ścigania; notariusza; sędziego; prokuratora; adokata; urzędnika państoego. Kara pozbaienia olności na peien okres jest jedną z najposzechniejszych rodzajó kar. W ukraińskim systemie karnym może być ymierzona na okres od 1 roku do 15 lat i tylko przypadku ymierzenia kary łącznej, a także zamiany kary dożyocia drodze ułaskaienia (art. 87 KK ust. 2). Przy zastosoaniu ułaskaienia ymiar tej kary może ulec przedłużeniu na okres do 25 lat. Wymierza się ją miesiącach i latach. Kara dożyotniego pozbaienia olności (art. 64 KK) jest najsuroszą karą. Może być orzeczona za popełnienie bardzo ciężkiego przestępsta, jeżeli ten rodzaj kary jest przeidziany przepisach części szczególnej kodeksu karnego Ukrainy, a sąd uzna za niemożlie zastosoanie pozbaienia olności na czas określony. Tego rodzaju kary nie stosuje się stosunku do osób: które popełniły przestępsto ieku do lat 18; które ukończyły 65 rok życia; kobiet, które były ciąży chili popełnienia przestępsta lub chili ydania yroku. Konfiskata mienia jest jedna z kar, która pozostała ze starego systemu. Konfiskata mienia polega na przymusoym zajęciu mienia, które jest łasnością skazanego całości lub części na rzecz Skarbu Państa. Kara ta jest orzekana tylko jako kara dodatkoa (art. 52 ust. 2) pod arunkiem, że spraca popełnił przestępsto ciężkie lub bardzo ciężkie i uzyskał korzyść majątkoą (art. 59 ust. 2), a konfiskata jest bezpośrednio przeidziana przepisach części szczególnej KK. Wszystkie arunki muszą być spełnione łącznie. Jeżeli chociażby jeden arunek nie zostanie spełniony to konfiskata nie może być orzeczona. Konfiskata jest przeidziana przepisach części szczególnej jako obligatoryjna (art. 185 KK ust. 5, art. 209 KK, 306 KK) lub fakultatyna kara dodatkoa (art. 233 KK ust. 2, art. 369 KK). W pierszym przypadku sąd jest zoboiązany do orzeczenia tej kary dodatkoej i może odstąpić od jej ymierzenia tylko na podstaie art. 69 ust. 2 KK Ukrainy, a drugim przypadku sąd decyduje o celoości orzekania tej kary edług łasnego uznania. Od konfiskaty mienia jako rodzaju kary należy także odróżnić tz. konfiskatę specjalną, która polega na odebraniu tych przedmiotó, które są uznane za narzędzie przestępsta lub zostały nabyte drodze przestępsta. Konfiskata specjalna jest przeidziana art. 78 i 81 kodeksu postępoania karnego Ukrainy, które stanoią, że pieniądze, kosztoności oraz inne przedmioty nabyte drodze przestępsta są przekazyane na rzecz skarbu państa, a narzędzia Strona 19

20 przestępsta, które należą do innego są konfiskoane lub podlegają zniszczeniu, a także jest przeidziana przepisach części szczególnej kodeksu karnego, np. art. 201 KK mói o tym, że podlegają konfiskacie przedmioty pochodzące z przemytu. Cztery kary, a mianoicie areszt, roboty na cele społeczne, służboe ograniczenia dla ojskoych oraz ograniczenie olności są penym novum ustaodastie Ukrainy. Ureguloania przyjęte przez ustaodacę na Ukrainie są odmienne od polskich, dlatego mogą stanoić naukoy i praktyczny interes dla pranikó polskich. W ziązku z poyższym postanoiłam przyjrzeć się im bliżej. Art. 60 KK stanoi, że areszt jest orzekany na okres od 1 do 6 miesięcy i polega na odbyaniu go przez skazanego specjalnych zakładach karnych tz. domach aresztu4. W stosunku do spracy nieletniego ten rodzaj kary może być orzeczony na okres od 15 do 45 dni, ale pod arunkiem, że chili ydania yroku ukończył 16 lat (art. 101 KK). Natomiast aresztu nie można orzec stosunku do spracy, który nie ukończył 16 lat, kobiet ciąży, a także kobiet, które posiadają dzieci ieku do lat 7. Wydaje mi się, że ustaodaca nie dość trafnie sformułoał pojęcie aresztu. Chodzi o to, że KK Ukrainy nie yjaśnia czym kara aresztu odróżnia się od kary pozbaienia olności. Czyżby tylko nazą? Przecież kara pozbaienia olności rónież jest odbyana przez skazanego arunkach izolacji. Do niesłusznych roziązań ustaodacy należy także odnieść przepis, który stanoi o tym, że systemie kar areszt jest uażany za karę łagodniejszą niż ograniczenie olności. A przecież areszt jest rodzajem pozbaienia olności. Oprócz tego za stanoiskiem, że areszt jest suroszym rodzajem kary niż ograniczenie olności przemaia art. 72 KK, który skazuje, że jednemu dniu pozbaienia olności odpoiada jeden dzień aresztu lub da dni ograniczenia olności. Wproadzając karę aresztu czyli krótkoterminoego pozbaienia olności za przestępsta nieielkiej ciężkości ustaodaca stał na stanoisku, że po odbyciu kary zaostrzonych arunkach izolacji skazany nie będzie chciał popełnić noego przestępsta i trafić pononie miejsce pozbaienia olności. Jednak po ejściu życie kodeksu z 2001 r. stało się jasne, że ze zględu na przepełnienie zakładó karnych skazani na karę aresztu nie mają gdzie jej odbyać. W celu ykonania tego rodzaju kary przeidyano, że zostaną zbudoane domy aresztu, które jednak nie postały, a praktyce skazani na tę karę odbyają ją ogólnych zakładach karnych (ięzieniach). Należy zaznaczyć, że śród naukocó nie ma jednoznacznego stanoiska o celoości istnienia kary aresztu systemie kar, np. W. Szumichin5 uaża, że proadzenie tego rodzaju kary jest sztuczne i sprzeczne idei humanitaryzmu. Natomiast K. K. Sperańskyj6 reprezentuje 4 6 Zob. Art. 50 Kodeks karny ykonaczy Ukrainy. 5 W. Szumichin, Ariest kak id ugołovnogo nakazanija, Yusticia 1999 nr 4, s. 10. K.K. Spieranskij, Ugołono praoaja bor ba Strona 20

21 stanoisko, że ten rodzaj kary przyniesie znacznie iększe efekty niż długotrałe przetrzymyanie ięzieniach, które iąże się z penymi negatynymi aspektami. Chciałabym zrócić uagę na jeszcze jeden problem, a mianoicie, że literaturze przedmiotu i ustaodastie Ukrainy środek zapobiegaczy postaci zięcia pod straż także nazyany jest aresztem. Dlatego należałoby odpoiedzieć na pytanie jaka różnica jest pomiędzy aresztem jako karą a aresztem jako środkiem zapobiegaczym? Moim zdaniem należy skazać na następujące różnice: 1. Areszt jako rodzaj kary może być orzeczony na okres od jednego do sześciu miesięcy, a areszt jako środek zapobiegaczy można stosoać spraach których przestępsto jest zagrożone karą pozbaienia olności ponad trzy lata na okres do 18 miesięcy, dolna granica nie została przez ustaodacę ustanoiona. 2. Osoby stosunku do których zastosoano areszt jako środek zapobiegaczy są przetrzymyane izolatorach śledczych, a skazani na tę karę odbyają ją zakładach karnych. 3. Celem aresztu jako rodzaju kary jest kara za popełnione przestępsto, resocjalizacja spracy, zapobieganie popełnieniu noych przestępst; s priestuplienijami niesoierszennolietnich i proti niesovierszennolietnich, Izdatielsto Rostoskogo Uniiersitieta, Rostó nad Donem 1991, s. 57. celem aresztu jako środka zapobiegaczego jest zabezpieczenie przed uchyleniem się spracy od śledzta, sądu, przeszkadzaniem ustaleniu istoty spray, popełnieniem noego przestępsta, a także ykonaniem yroku sądu. 4. Areszt jako kara jest stosoany na mocy yroku sądu stosunku do osoby innej popełnienia przestępsta, a areszt jako środek zapobiegaczy jest stosoany na mocy postanoienia sądu co do osoby podejrzanej lub oskarżonej o popełnienie przestępsta. 5. Areszt jako środek zapobiegaczy odróżnieniu od aresztu jako kary nie pociąga za sobą skazania. Kolejna kara, a mianoicie robót na cele społeczne (art. 56 KK) jest zaliczana do kar zasadniczych. W ukraińskim praie karnym, tra ona najkrócej 60 godzin, najdłużej 240 godzin, ymierza się ją godzinach. Skazany tym czasie jest zoboiązany do ykonyania pracy skazanej przez organ samorządu miejskiego, ale nie ięcej jak 4 godziny dziennie, czasie olnym od pracy (zasadniczej) lub nauki. Praca jest nieodpłatna i kontroloana. Wykonuje się ją np. przy sprzątaniu ulic, remoncie dróg, placókach służby zdroia, opieki społecznej, instytucji lub organizacji charytatynej lub na rzecz społeczności lokalnej, co ustala organ samorządu miejskiego. Tego rodzaju kary nie można orzec obec inalidy, kobiety ciąży, osoby emerytoanej, a także ojskoego, który odbyła służbę okresoą. Wobec nieletniego, ieku od 16 do 18 lat Strona 21