G ÓWNE ELEMENTY PALEOGEOGRAFICZNE ZACHODNICH KARPAT ZEWNÊTRZNYCH W PÓ NEJ JURZE I WCZESNEJ KREDZIE

Transkrypt

1 GEOLOGIA 2008 Tom 34 Zeszyt 3/ G ÓWNE ELEMENTY PALEOGEOGRAFICZNE ZACHODNICH KARPAT ZEWNÊTRZNYCH W PÓ NEJ JURZE I WCZESNEJ KREDZIE Main paleogeographical elements of the West Outer Carpathians during Late Jurassic and Early Cretaceous times Jan GOLONKA 1, Micha³ KROBICKI 1, Anna WAŒKOWSKA-OLIWA 1, Zdenìk VAŠÍÈEK 2 & Petr SKUPIEN 2 1 Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydzia³ Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska; al. Mickiewicza 30, Kraków; jan_golonka@yahoo.com, krobicki@geol.agh.edu.pl, waskowsk@agh.edu.pl; 2 VŠB Technical University, Institute of Geological Engineering; 17. listopadu, Ostrava-Poruba, Czech Republic; petr.skupien@vsb.cz, zdenek.vasicek@vsb.cz Treœæ: Praca koncentruje siê na elementach wa nych dla zrozumienia paleogeografii Zachodnich Karpat zewnêtrznych w póÿnej jurze i wczesnej kredzie w nawi¹zaniu do litostratygrafii ró nych stref facjalnych i opracowania ska³ macierzystych tworz¹cych siê w tym okresie. Opisano szereg elementów paleogeograficznych: Tetyda alpejska i basen magurski, grzbiet œlaski, basen seweryñsko-mo³dawidzki oraz platforma pó³nocnoeuropejska. W obrêbie tej platformy wyró niono strefy wyniesione: grzbiet Baška Inwa³d oraz paw³owska platforma wêglanowa, a tak e strefy basenowe: basen bachowicki ibasen miku³owski. S³owa kluczowe: Karpaty zewnêtrzne, paleogeografia, tektonika p³yt, póÿna jura, wczesna kreda Abstract: The present paper concentrates on the elements important to understanding the paleogeography of the West Carpathians during Late Jurassic and Early Cretaceous times. These elements are linked to the lithostratigraphy of the various facies zones as well as occurrence of hydrocarbon source rocks. Several paleogeographic elements have been described: the Alpine Tethys, Magura Basin, Silesian Ridge, Severin-Moldavidic Basin and North European Platform. The uplifted and basinal zones were distinguished within the platform. The Baška Inwa³d Ridge and Pavlov Carbonate Platform belong to the uplifted elements, while Bachowice and Mikulov basins represent the basinal zones. Key words: Outer Carpathians, paleogeography, plate tectonics, Late Jurassic, Early Cretaceous

2 62 J. Golonka, M. Krobicki, A. Waœkowska-Oliwa, Z. Vašíèek & P. Skupien WSTÊP Paleogeografia Karpat jest odtwarzana w oparciu o globalne modele tektoniki p³yt (Golonka 2000, 2004, 2007, Golonka et al. 2003, 2006a, b, Golonka & Krobicki 2004). Do rekonstrukcji palinspastycznej wykorzystane by³y programy PLATES i PALEOMAP, oparte na elektronicznym banku danych, który zawiera wspó³czesne granice p³yt, izochrony oceanicznych anomalii magnetycznych, linie spêkañ oceanicznych, dane batymetryczne, dane altymetryczne SEASAT i GEOSAT, granice oceanów i kontynentów oraz kontynentalne elementy tektoniczne. Informacje litologiczne zosta³y równie zawarte w banku danych w formacie PALEOMAP i rotowane razem z p³ytami. Otrzymany model p³yt zosta³ przedstawiony w postaci map podstawowych, wype³nionych danymi facjalnymi. Przy wykonywaniu map palinspastycznych wykorzystano informacje z szeregu globalnych i megaregionalnych prac paleogeograficznych (zob. literaturê w pracach Golonka et al. 2006a, b). Modelowanie palinspastyczne i konstrukcja map paleolitofacjalnych umo liwi³y wyró nienie szeregu elementów paleogeograficznych istniej¹cych w okresie ewolucji Karpat w fanerozoiku (Golonka et al. 2006b, Œl¹czka et al. 2006). Obecna praca koncentruje siê na elementach wa nych dla zrozumienia paleogeografii Zachodnich Karpat zewnêtrznych w póÿnej jurze i wczesnej kredzie (Fig. 1, 2), w nawi¹zaniu do litostratygrafii ró nych stref facjalnych (Golonka et al. 2008a) i opracowania ska³ macierzystych tworz¹cych siê w tym okresie (Golonka et al. 2008b). TETYDA ALPEJSKA I BASEN MAGURSKI Tetyda alpejska jest istotnym elementem paleogeograficznym rejonu przysz³ych Karpat zewnêtrznych w póÿnej jurze (Fig. 1, 2). Powsta³a w wyniku rozpadu Pangei jako basen oceaniczny i stanowi³a przed³u enie systemu centralnego Atlantyku (Golonka 2004, Golonka et al. 2006a, b). Pó³nocno-wschodnia czêœæ Tetydy alpejskiej pomiêdzy terranem Alp Wschodnich Karpat wewnêtrznych, a platform¹ pó³nocnoeuropejsk¹ nazywana jest megabasenem pieniñskim (Golonka et al. 2006a, b, Œl¹czka et al. 2006). Z kolei pó³nocno-zachodnia czêœæ megabasenu pieniñskiego tworzy³a basen magurski. Oddzielony by³ on od pozosta³ej czêœci basenu megapieniñskiego, czyli basenu pieniñskiego pasa ska³kowego przez grzbiet czorsztyñski. Grzbiet ten pojawi³ siê w bajosie, od tego czasu funkcjonowa³ odrêbny basen magurski (zob. Golonka & Sikora 1981, Birkenmajer 1986, Golonka et al. 2000, 2003, 2006a, b, Golonka & Krobicki 2004, Krobicki & Wierzbowski 2004). Basen ten od pó³nocnego zachodu, pó³nocy i pó³nocnego wschodu graniczy³ z platform¹ pó³nocnoeuropejsk¹, z której (na pó³nocny wschód od basenu) w póÿnej jurze wyodrêbni³ siê grzbiet œl¹ski. W okresie tworzenia siê basenu magurskiego nast¹pi³o prawdopodobnie termiczne podniesienie krawêdzi platformy na pó³nocny zachód od basenu. Na platformie, w pewnej odleg³oœci od krawêdzi powsta³a strefa o charakterze basenowym z warunkami anoksycznymi (Adamek 2005, Golonka et al. 2008b). Tetyda alpejska osi¹gnê³a maksymaln¹ szerokoœæ w koñcu póÿnej jury, a jej spreading zosta³ stopniowo zahamowany. Wi¹za³o siê to z globaln¹ reorganizacj¹ p³yt, gdy jurajski system rozpadu Pangei w Tetydzie, centralnej Europie i na Morzu Pó³nocnym przesta³ siê rozwijaæ (Golonka 2000, 2007) oraz nast¹pi³o zamkniêcie oceanu Meliata-Halstatt na po³udnie od Tetydy alpejskiej. Zamykanie siê basenu megapieniñskiego zwi¹zane by³o z subdukcj¹ doku-

3 G³ówne elementy paleogeograficzne zachodnich Karpat zewnêtrznych w póÿnej jurze i wczesnej kredzie 63 mentowan¹ miêdzy innymi przez górnojurajskie ³upki glaukofanowe (blueschists) znajdywane jako egzotyki (Faryad 1997). Nie jest wykluczone, e subdukcja o wergencji wschodnio- -pó³nocno-wschodniej wzd³u grzbietu œl¹skiego by³a prostopad³¹ lub skoœn¹ w stosunku do po³udniowowschodniej subdukcji wzd³u pó³nocnozachodniej krawêdzi Karpat wewnêtrznych i terranu Alp Wschodnich. Subdukcja wzd³u grzbietu œl¹skiego jest powi¹zana z pó³nocn¹ subdukcj¹ istniej¹c¹ wzd³u pó³nocnej krawêdzi Neotetydy dalej ku wschodowi. Kierunek basenu magurskiego jest przedmiotem ró norodnych kontrowersyjnych pogl¹dów. Michalík (1994) (zob. te Vašíèek et al. 1994) postulowa³ kierunek z pó³nocnego zachodu na po³udniowy wschód, równolegle do przebiegu platformy i grzbietu œl¹skiego. Golonka & Krobicki (2001, 2004), Golonka et al. (2003, 2006a, b) przyjmowali kierunek z po³udniowego zachodu na pó³nocny wschód, zgodnie z przebiegiem Tetydy Alpejskiej. Kierunek ten oparty by³ miêdzy innymi na wynikach badañ paleomagnetycznych (zob. Aubrecht & Tunyi 2001). Szczegó³owa dyskusja nad kierunkiem basenu zawarta zosta³a w pracy Golonka & Krobicki (2001). Nowsze wyniki badañ paleomagnetycznych popieraj¹cych t¹ tezê zosta³y zawarte w pracy Grabowski et al. (2008). Wa nym wskaÿnikiem jest rozmieszczenie osadów basenu magurskiego. Utwory te na wschodzie koñcz¹ siê na granicy ukraiñsko- -rumuñskiej, natomiast ku zachodowi przed³u aj¹ siê w postaci tak zwanego fliszu renodunajskiego (Golonka 2004, Golonka et al. 2006a, b). Równie badania paleoklimatyczne i ich zwi¹zek z wystêpowaniem ska³ bogatych w substancjê organiczn¹ wskazuj¹ na kierunek z po- ³udniowego zachodu na pó³nocny wschód. Strefy upwellingu wynikaj¹ce z modelowania paleoklimatycznego s¹ zwi¹zane z tym kierunkiem. Wystêpowanie jurajskich ska³ macierzystych jest ograniczone do strefy platformy przyleg³ej do basenu magurskiego (Golonka 2008b), której krawêdÿ ma przebieg z zachodu na pó³nocny wschód (Fig. 1, 2). Tam, gdzie krawêdÿ platformy ma przebieg z pó³nocnego zachodu na po³udniowy wschód ska³y macierzyste nie wystêpuj¹, gdy brak upwellingu na tym obszarze. Na terenie Czech, Polski, S³owacji i Ukrainy basen magurski jest reprezentowany przez sekwencje sedymentacyjne wieku jurajskiego, kredowego, paleogeñskiego i neogeñskiego, których wiêkszoœæ wchodzi w sk³ad allochtonicznej p³aszczowiny magurskiej nasuniêtej na inne jednostki allochtoniczne Karpat zewnêtrznych i wraz z nimi na platformê pó³nocnoeuropejsk¹. Czêœæ sekwencji znajduje siê wspó³czeœnie w strefie szwu pomiêdzy terranem Karpat wewnêtrznych a platform¹ pó³nocnoeuropejsk¹ tworz¹c pieniñski pas ska³kowy. W póÿnej jurze i wczesnej kredzie sedymentacja w basenie magurskim odzwierciedla³a postryftowy etap rozwoju. W tym czasie w g³êbszych strefach basenu powstawa³y osady g³êbokomorskie, o typie radiolarytów i wapieni rogowcowych. Utwory pó³nocno-zachodniego sk³onu basenu, reprezentowane g³ównie przez sekwencje wêglanowe, znane s¹ wy³¹cznie z licznych egzotyków i olistolitów znajdowanych w sekwencjach allochtonicznych p³aszczowiny magurskiej i p³aszczowiny danickiej. Szczegó³owy ich opis znajduje siê w odrêbnej pracy (Golonka et al. 2008b, ten zeszyt). W apcie albie mia³o miejsce postêpuj¹ce zamykanie Tetydy alpejskiej, zwi¹zane z subdukcj¹ wzd³u jej po³udniowej krawêdzi. Konsumpcja oceanu prowadzi³a do rozwoju pryzmy akrecyjnej przed wêdruj¹cymi w kierunku pó³nocnym i pó³nocno-zachodnim p³ytami Alp Wschodnich i Karpat wewnêtrznych. W albie synorogeniczny flisz rozwin¹³ siê w basenie magurskim (Golonka & Sikora 1981). Osadzanie siê fliszu renodunajskiego dalej ku zachodowi mog³o równie wi¹zaæ siê z formowaniem kredowej pryzmy akrecyjnej.

4 64 J. Golonka, M. Krobicki, A. Waœkowska-Oliwa, Z. Vašíèek & P. Skupien Fig. 1. Paleoœrodowisko i paleolitofacje paleogeograficzne z g³ównymi elementami paleogeograficznymi Zachodnich Karpat w póÿnej jurze. Rozmieszczenie p³yt 155 milionów lat temu (wg Golonka et al. 2006a; zmienione). Objaœnienia: 1 l¹d bez osadów; 2 osady strefy marginalnej morza, paraliczne; 3 p³ykie morze, szelf; 4 sk³on; 5 basen oceaniczny z osadami; 6 piaskowce, mu³owce; 7 osady biogeniczne krzemionkowe; 8 wapienie; 9 piaskowce i ³upki (typu fliszu); 10 aktywna subdukcja; 11 uskok normalny; 12 wspó³czesne granice geograficzne i tektoniczne; krzy yki szerokoœæi i d³ugoœci geograficznej; 13 wulkanizm podmorski; 14 rafa Fig. 1. Paleoenvironment and paleolithofacies with main paleogeographical element of the West Carpathians and adjacent areas during the Late Jurassic (from Golonka et al. 2006a; modified). Plate position 155 Ma. Explanations: 1 land without deposits; 2 marginal sea deposits, paralic; 3 shallow shelf marine; 4 slope; 5 oceanic basins with deposits; 6 sandstones, mudstones; 7 biogenic siliceous deposits; 8 limestones; 9 sandstones and shales (flysch type); 10 active subduction; 11 normal fault; 12 modern geographic and tectonic boundaries; modern lat-long tics; 13 submarine volcanism; 14 reef

5 G³ówne elementy paleogeograficzne zachodnich Karpat zewnêtrznych w póÿnej jurze i wczesnej kredzie 65 Fig. 2. Paleoœrodowisko i paleolitofacje paleogeograficzne z g³ównymi elementami paleogeograficznymi Zachodnich Karpat w najpóÿniejszej jurze i wczesnej kredzie. Rozmieszczenie p³yt 140 milionów lat temu (wg Golonka et al. 2006a; zmienione). Objaœnienia jak na Fig. 1 Fig. 2. Paleoenvironment and paleolithofacies with main paleogeographical element of the West Carpathians and adjacent areas during the latest Jurassic Early Cretaceous (from Golonka et al. 2006a; modified). Plate position 140 Ma. Explanation as on Fig. 1

6 66 J. Golonka, M. Krobicki, A. Waœkowska-Oliwa, Z. Vašíèek & P. Skupien GRZBIET ŒL SKI Grzbietem œl¹skim nazywamy obszar wyniesiony, stanowi¹cy fragment platformy pó³nocnoeuropejskiej (Fig. 1, 2), który w jurze i wczesnej kredzie, oddziela³ basen magurski od basenu seweryñsko-mo³dawidzkiego (protoœl¹skiego) (Ksi¹ kiewicz 1965, 1977a, b, Unrug 1968, Eliáš 1970, 1979, Eliáš et al. 2003, Golonka et al. 2003, 2005, 2006a, b). Wyniesienie to zosta³o zniszczone w paleogenie i neogenie, w czasie nasuwania siê karpackiej pryzmy akrecyjnej. Przed³u eniem grzbietu œl¹skiego ku wschodowi by³ zapewne grzbiet getycko- -marmaroski (Fig. 2) (Golonka et al. 2003, 2005, 2006a,b, Oszczypko et al. 2005, Œl¹czka et al. 2006) znany te jako Dacydy œrodkowe (Sãndulescu 1988, Balintoni 1998, 2001), który ods³oniêty jest jako odrêbne allochtoniczne p³aszczowiny na terenie Rusi Zakarpackiej na Ukrainie i w Rumunii. Grzbiet œl¹ski znany jest wy³¹cznie z egzotyków i olistolitów znajdowanych w ró nych jednostkach allochtonicznych Karpat zewnêtrznych. W sk³ad jego wchodzi³y ska³y prekambryjskie (kadomskie), dolnopaleozoiczne (kaledoñskie) granity i ska³y metamorficzne, górnopaleozoiczne (waryscyjskie) ska³y metamorficzne, jak równie paleozoiczna i mezozoiczna pokrywa osadowa (np. Ksi¹ kiewicz 1965, 1977a, b, Unrug 1968, Burtan et al. 1984, Poprawa et al. 2004, S³omka et al. 2004). Pod koniec jury i na pocz¹tku kredy grzbiet œl¹ski by³ w znacznej mierze zanurzony. Osadza³y siê na nim p³ytkowodne osady wêglanowe, g³ównie wapienie typu sztramberskiego, materia³ wêglanowy by³ transportowany z grzbietu do basenu seweryñsko-mo³dawidzkiego (S³omka 1986a, b, 2001, S³omka et al. 2006). Okres ten odpowiada przedzia³owi wiekowemu miliona lat supersekwencji dolna Zuni III (Golonka & Kiessling 2002, Golonka et al. 2008a). W póÿniejszej wczesnej kredzie (supersekwencja górna Zuni I) wiêksze obszary grzbietu uleg³y wynurzeniu. Rozpoczê³a siê intensywna dostawa materia³u klastyczno-terygenicznego do basenu (Eliáš et al. 2003). Wynurzenie to zwi¹zane jest z trendem o charakterze globalnym, jego pocz¹tek zaznacza niezgodnoœæ œródwalan yñska. W apcie (supersekwencja górna Zuni II) nast¹pi³o kolejne zanurzenie grzbietu, przez co zosta³a ograniczona dostawa materia³u klastycznego, powsta³y wtedy warunki anoksyczne w czasie osadzanie siê formacji wierzowskiej (Eliáš et al. 2003, Kratochvílová et al. 2003, Skupien 2006, Golonka et al. 2008a). BASEN SEWERYÑSKO-MO DAWIDZKI (PROTOŒL SKI) Basen seweryñsko-mo³dawidzki (protoœl¹ski) (Golonka et al. 2006a, b, Œl¹czka et al. 2006, 2008b) tworzy³ siê wewn¹trz platformy pó³nocnoeuropejskiej jako ryft lub basen za³ukowy (Fig. 1, 2). Pod³o e basenu jest reprezentowane przez œcienion¹ skorupê platformy pó³nocnoeuropejskiej, byæ mo e równie z fragmentami zacz¹tkowej skorupy oceanicznej. Obszar basenowy seweryñsko-mo³dawidzki koñczy siê na Morawach (Eliáš 1979, 1979, Eliáš & Eliášová 1984, Eliáš et al. 2003, Picha et al. 2006), na wschód przed³u a³ siê na teren Ukrainy irumunii (Sewerynidy, np. Balintoni 1998, 2001, Krobicki & Golonka 2004, Golonka et al. 2006a, b). Orientacja basenu by³a prawdopodobnie pó³nocny zachód po³udniowy wschód (Eliáš et al. 2003, Golonka et al. 2003, 2006a, b), a wiêc prawie prostopadle do kierunku Tetydy alpejskiej. Wspomniany wy ej grzbiet œl¹ski oddziela³ basen œl¹ski od magurskiego w wyniku rozpadu platformy europejskiej na tym obszarze (Olszewska & Wieczorek 2001). Subsydencji w basenie œl¹skim towarzyszy³y wylewy law zasadowych (cieszynity) w Karpatach

7 G³ówne elementy paleogeograficzne zachodnich Karpat zewnêtrznych w póÿnej jurze i wczesnej kredzie 67 Zachodnich (Narêbski 1990, Grabowski et al. 2003, 2004) i zasadowe wulkanity w obrêbie czarnego fliszu w Karpatach ukraiñskich (Œl¹czka et al. 1999, Oszczypko et al. 2003). Sedymentacja w basenie odpowiada etapom synryftowym i postryftowym jego rozwoju. Sedymentacja osadów wêglanowych przechodzi stopniowo ku górze w czarne ³upki z sekwencjami turbidytowymi. Basen seweryñsko-mo³dawidzki osi¹gn¹³ swoj¹ najwiêksz¹ szerokoœæ w hoterywie apcie. Wraz z rozszerzaniem siê basenu g³ównego podzieli³ siê w póÿnej kredzie i paleogenie na kilka basenów cz¹stkowych. Te baseny, jak: dukielski, œl¹ski, skolski, by³y lokalnie oddzielone wyniesieniami i wykazywa³y odrêbne cechy charakterystyczne. PLATFORMA PÓ NOCNOEUROPEJSKA (PERYTETYDA) Platforma pó³nocnoeuropejska jest to wielka p³yta kontynentalna, której amalgamacja nast¹pi³a w prekambrze i paleozoiku (Golonka et al. 2006b, Œl¹czka et al. 2006). W sfa³dowanym i zmetamorfizowanym pod³o u tej platformy mo na wyró niæ fragmenty proterozoiczne, wendyjskie (kadomskie), wczesnopaleozoiczne (kaledoñskie) oraz póÿnopaleozoiczne (hercyñskie). Pokrywa sedymentacyjna platformy pod utworami allochtonicznymi Karpat zewnêtrznych sk³ada siê z sekwencji paleozoicznych, mezozoicznych i kenozoicznych. Utwory górnojurajskie i dolnokredowe znane s¹ z pod³o a Karpat, jak równie z egzotyków i olistolitów znajdywanych w ró nych jednostkach tektonicznych Karpat fliszowych. Po³udniowa czêœæ platformy przylegaj¹ca do ró nych basenów Tetydy (Tetyda alpejska i basen seweryñsko- -mo³dawidzki) nazywana jest Perytetyd¹ (np. Dercourt et al. 2000). W obrêbie tej po³udniowej czêœci platformy mo na wydzieliæ strefy podniesione i obni one. Stref¹ podniesion¹ przylegaj¹c¹ do basenu seweryñsko-mo³dawidzkiego jest grzbiet Baška Inwa³d (Fig. 1, 2), który powsta³ w póÿnej jurze w wyniku termicznego podnoszenia, poprzedzaj¹cego roz³am, który uformowa³ basen seweryñsko-mo³dawidzki (Golonka et al. 2008a). Stref¹ obni on¹ jest basen bachowicki (Ksi¹ kiewicz 1956, Nowak 1973, Olszewska & Wieczorek 2001, S³omka et al. 2006). W kierunku zachodnim odpowiednikiem grzbietu Baška Inwa³d jest paw³owska platforma wêglanowa (Pavlov Carbonate Platform, zob. Eliáš 1984, Adamek 2005) obrze aj¹ca basen magurski (Fig. 1, 2). Dla strefy rozci¹gaj¹cej siê poza paw³owsk¹ platform¹ proponuje siê nazwê basen miku³owski, by³by on odpowiednikiem basenu bachowickiego. Sedymentacja na platformie trwa³a zarówno w czêœciach podniesionych, jak i basenowych nieprzerwanie od jury œrodkowej po niezgodnoœæ œródwalan yñsk¹, potem nastêpuje hiatus, zwi¹zany z globalnym wynurzeniem pod koniec supersekwencji dolna Zuni III (Golonka & Kiessling 2002), ponowna transgresja ma miejsce pod koniec wczesnej kredy. Artyku³ zosta³ opracowany na potrzeby Spotkania Grupy Roboczej Systemu Jurajskiego Polskiego Towarzystwa Geologicznego Jurassica VII zorganizowanego we wrzeœniu 2008 przy wspó³udziale kolegów czeskich z VSB i Akademii Nauk w Ostrawie. Praca by³a finansowana ze œrodków Komitetu Badañ Naukowych w latach jako projekt badawczy 4 T12B Paleotektoniczne uwarunkowania powstawania ska³ macierzystych w jurze i wczesnej kredzie Karpat Zewnêtrznych oraz Grant Agency of the Czech Republic (GAÈR No. 205/ 07/1365)

8 68 J. Golonka, M. Krobicki, A. Waœkowska-Oliwa, Z. Vašíèek & P. Skupien LITERATURA Adámek J., The Jurassic floor of the Bohemian Massif in Moravia geology and paleogeography. Bulletin of Geosciences, 80, 4, Aubrecht R. & Túnyi I., Original orientation of neptunian dykes in the Pieniny Klippen Belt (Western Carpathians): the first results. Contributions to Geophysics and Geodesy, 31, Balintoni I.C., An evolutionary model for the rift of external Carpathian flysch basin. Studia Universitatis Babeº-Bolyai, Geologia, 42, Balintoni I.C., The structure of the Romanian territory. W: Bucur I.I., Filipescu S. & Sasaran E. (eds), Algae and carbonate platforms in the western part of Romania (4 th Regional Meeting of IFAA, Cluj Napoca, Romania, August 29 September 5, 2001): Field trip Guide Book, p.1 8, Cluj University Press. Birkenmajer K., Stages of structural evolution of the Pieniny Klippen Belt, Carpathians. Studia Geologica Polonica, 88, Burtan J., Chowaniec J., & Golonka J., 1984, Wstêpne wyniki badañ nad egzotycznymi ska- ³ami wêglanowymi z zachodniej czêœci polskich Karpat fliszowych. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 346, Dercourt J., Gaetani M., Vrielynck B., Barrier E., Biju-Duval B., Brunet M.F., Cadet J.P., Crasquin S. & Sandulescu M. (eds)., Peri-Tethys Palaeogeographical Atlas, Paris. Eliáš M., Litologie a sedimentologie szlezské jednotky v Moravoslezských Beskydech. Sbornik Geologickych Vìd, Geologie, 18, Eliáš M., Facies and paleogeography of the Silesian unit in the western part of the Czechoslovak Flysch Carpathians. Vìstník Ústøedního ústavu geologického, 54, 6, Eliáš M., Facies and paleogeography of the Jurassic in the western part of the Outer Flysch Carpathians in Czechoslovakia. Sbornik Geologickych Vìd, Geologie, 39, Eliáš M. & Eliášová H., Facies and paleogeography of the Jurassic in the western part of the Outer Flysch Carpathians in Czechoslovakia. Sbornik Geologickych Vìd, Geologie, 39, Eliáš M., Vašíèek Z. & Skupien P., Základní rysy pozdnìjurske a spodnokøidove sedimentace ve slezské jednotce na èeské, územi (vnìjší Západní Karpaty). Sborník vìdeckých Prací Vysoké Školy báòské TU, Øada hornicko-geologická, Monografie, 8, Faryad S.W., Petrological model for blueschist facies metamorphism in the Pieniny Klippen Belt. W: Grecula P., Hovorka D. & Putiš M. (eds), Geological evolution of the Western Carpathians. Mineralia Slovaca Monograph, Bratislava, Faryad S.W., Shulmann K. & Lexa O., Pre-conference field trip: structure and Metamorphism of the Meliata Unit. Geolines, 17, Golonka J., Cambrian-Neogene Plate Tectonic Maps. Wydawnictwa Uniwersytetu Jagielloñskiego, Kraków, Golonka J., Plate tectonic evolution of the southern margin of Eurasia in the Mesozoic and Cenozoic, Tectonophysics, 381,

9 G³ówne elementy paleogeograficzne zachodnich Karpat zewnêtrznych w póÿnej jurze i wczesnej kredzie 69 Golonka J., Phanerozoic Paleoenvironment and Paleolithofacies Maps. Mesozoic. Kwartalnik AGH Geologia, 33, 2, Golonka J. & Sikora W., Mikrofacje œcienionych sedymentacyjnie utworów jury i kredy dolnej pieniñskiego pasa ska³kowego w Polsce. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 31, Golonka J. & Kiessling, W., Phanerozoic time scale and definition of time slices. W: Kiessling W., Flügel, E. & Golonka J. (eds), Phanerozoic reef patterns. SEPM (Society for Sedimentary Geology) Special Publication, 72, Golonka J. & Krobicki M., Upwelling regime in the Carpathian Tethys: a Jurassic- Cretaceous palaeogeographic and palaeoclimatic perspective. Geological Quarterly, 45, Golonka J. & Krobicki M., Jurassic paleogeography of the Pieniny and Outer Carpathian basins. Rivista Italiana di Paleontologia e Stratigrafia, 110, Golonka J., Oszczypko N. & Œl¹czka A., Late Carboniferous Neogene geodynamic evolution and paleogeography of the Circum-Carpathian region and adjacent areas. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 70, Golonka J., Krobicki M., Oszczypko N., Œl¹czka A. & S³omka T., Geodynamic evolution and palaeogeography of the Polish Carpathians and adjacent areas during Neo-Cimmerian and preceding events (latest Triassic earliest Cretaceous). W: McCann T. & Saintot A. (eds), Tracing tectonic deformation using the sedimentary record. Geological Society of London, Special Publication, 208, Golonka J., Krobicki M., Matyszkiewicz J., Olszewska B., Œl¹czka A. & S³omka T., Geodynamics of ridges and development of carbonate platform within the Carpathian realm in Poland. Slovak Geological Magazine, 11, Golonka J. Gahagan L., Krobicki M., Marko F., Oszczypko N. & Œl¹czka A., 2006a. Plate Tectonic Evolution and Paleogeography of the Circum-Carpathian Region. W: Golonka J. & Picha F. (eds), The Carpathians and their foreland: Geology and hydrocarbon resources. American Association of Petroleum Geologists, Memoir, 84, Golonka J., Krobicki M., Oszczypko N. & Œl¹czka A., 2006b. Modelowanie palinspastyczne i mapy paleogeograficzne Karpat w fanerozoiku. W: Oszczypko N., Uchman A. & Malata E. (eds), Rozwój paleotektoniczny basenów Karpat zewnêtrznych i pieniñskiego pasa ska³kowego. Instytut Nauk Geologicznych Uniwersytetu Jagielloñskiego, Kraków, Golonka J., Vašíèek Z., Skupien P., Waœkowska-Oliwa A., Krobicki M., Cieszkowski M., Œl¹czka A. & S³omka T., 2008a. Litostratygrafia osadów jury i dolnej kredy zachodniej czêœci Karpat zewnêtrznych. W: Krobicki M. (Ed.), Utwory prze³omu jury i kredy wzachodnich Karpatach fliszowych polsko-czeskiego pogranicza, Jurassica VII, ywiec/štramberk. Kwartalnik AGH Geologia, 34, 3/1, Golonka J., Matyasik I., Wiêc³aw D., Waœkowska-Oliwa A., Krobicki M., Strzeboñski P., Skupien P. & Vašíèek Z., 2008b. Górnojurajsko-dolnokredowe ska³y macierzyste w zachodniej czêœci Karpat fliszowych. W: Krobicki M. (Ed.), Utwory prze³omu jury i kredy w zachodnich Karpatach fliszowych polsko-czeskiego pogranicza, Jurassica VII, ywiec/štramberk. Kwartalnik AGH Geologia, 34, 3/1,

10 70 J. Golonka, M. Krobicki, A. Waœkowska-Oliwa, Z. Vašíèek & P. Skupien Grabowski J., Krobicki M. & Sobieñ K., New palaeomagnetic results from the Polish part of the Pieniny Klippen Belt, Carpathians evidence for the palaeogeographic position of the Czorsztyn Ridge in the Mesozoic. Geological Quarterly, 52, 1, Grabowski J., Krzemiñski L., Nescieruk P., Szyd³o A., Paszkowski A., Pécskay Z. &Wójtowicz A., Geochronology of teschenitic intrusions in the Outer Western Carpathians of Poland constraints from 40 K/ 40 Ar ages and biostratigraphy. Geologica Carpathica, 54, 6, Grabowski J., Krzemiñski, L., Nescieruk P., Paszkowski A., Szyd³o A., Pécskay Z. &Wójtowicz A., Nowe dane o wieku ska³ cieszynitowych (Karpaty zewnêtrzne, jednostka œl¹ska) rezultaty datowañ metod¹ K-Ar. Przegl¹d Geologiczny, 52, 1, Kratochvílová L., Dolejšová M, Skupien P. & Vašíèek Z., Obsahy organiceského uhlíku v nejvyšší èásti hradišt'ského souvrství a ve veøovickem souvrství (svrchní apt, vnìjší Západni Karpaty, Èeská republika). Sborník vìdeckých Prací Vysoké Školy báòské TU, Øada hornicko-geologická, Monografie, 8, Krobicki M. & Wierzbowski A., Pozycja stratygraficzna i paleogeograficzne znaczenie bajoskich wapieni krynoidowych w ewolucji pieniñskiego basenu ska³kowego. Tomy Jurajskie, 2, Ksi¹ kiewicz M., Les cordilleres dans les mers crétacées et paléogenes des Carpates du Nord. Bulletin Societe Géologique France 7-e série, 7, Ksi¹ kiewicz M., 1977a. Hypothesis of plate tectonics and the origin of the Carpathians. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 47, Ksi¹ kiewicz M., 1977b. Tectonics of the Carpathians.W: Po aryski W. (Ed.), Geology of Poland, Tectonics. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, Michalík J., Notes on the paleogeography and paleotectonics of the Western Carpathian area during the Mesozoic. Mitteilungen Österreichische Geologische Geselschaft, 86, Narêbski W., Early rifts in the evolution of western part of the Carpathians; geochemical evidence from limburgite and teschenite rock series. Geologicky Zbornik Geologica Carpathica, 41, Olszewska B. & Wieczorek J., Jurassic sediments and microfossils of the Andrychów Klippes (Outer Carpathians). Geologica Carpathica, 52, Oszczypko N., Golonka J. Malata T., Poprawa P., S³omka T. & Uchman A., Tectonostratigraphic evolution of the Outer Carpathian basins (Western Carpathians, Poland). Mineralia Slovaca, 35, Oszczypko N., Oszczypko-Clowes M., Golonka J. & Krobicki M., Position of the Marmarosh Flysch (Eastern Carpathians) and its relation to the Magura Nappe (Western Carpathians). Acta Geologica Hungarica, 48, 3, Picha F., Stráník Z. & Krejèí S., Geology and Hydrocarbon Resources of the Outer West Carpathians and their foreland, Czech Republic. W: Picha F. & Golonka J. (eds), The Carpathians and their foreland: Geology and hydrocarbon resources. American Association of Petroleum Geologists, Memoir, 84, Poprawa P., Malata T., Pécskay Z., Banaœ M., Skulich J., Paszkowski M. & Kusiak M.A., Geochronology of crystalline basement of the western Outer Carpathians sediment source areas preliminary data. Mineralogical Society of Poland Special Papers, 24,

11 G³ówne elementy paleogeograficzne zachodnich Karpat zewnêtrznych w póÿnej jurze i wczesnej kredzie 71 Sãndulescu M., Cenozoic Tectonic History of the Carpathians. W: Royden L. & Horváth F. (eds), The Pannonian Basin: A study in basin evolution. American Association of Petroleum Geologists, Memoir, 45, Skupien P., Obsahy organického uhlíku a palynofacie spodní køídy slezské jednotky. Zprávy o geologických výzkumech v roce 200, Praha, S³omka T., 1986a. Analiza sedymentacji warstw cieszyñskich metodami statystyki matematycznej. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 56, S³omka T., 1986b. Utwory podmorskich ruchów masowych w ³upkach cieszyñskich dolnych. Kwartalnik AGH Geologia, 12, 4, S³omka T., Osady wczesnokredowych sp³ywów rumoszowych w warstwach cieszyñskich rejonu ywca. Kwartalnik AGH Geologia, 27, 1, S³omka T., Golonka J., Krobicki M., Matyszkiewicz J., Olszewska B., Oszczypko N. & Wieczorek J., Znaczenie egzotyków w rekonstrukcjach budowy geologicznej obszarów Ÿród³owych i geotektonicznej ewolucji basenów karpackich. W: Krobicki M. (Ed.), Egzotyki karpackie znaczenie w rekonstrukcjach paleogeograficzno-geotektonicznych, Ogólnopolskie seminarium, 13 grudnia 2004, Kraków, 5 8. S³omka T., Malata T., Leœniak T., Oszczypko N. & Poprawa P., Ewolucja basenu œl¹sko- -podœlaskiego. W: Oszczypko N., Uchman A. & Malata E. (eds), Rozwój paleotektoniczny basenów Karpat zewnêtrznych i pieniñskiego pasa ska³kowego, Instytut Nauk Geologicznych Uniwersytetu Jagielloñskiego, Kraków, Œl¹czka A., Oszczypko N., Malata E. & Cieszkowski M., An early history of the Outer Carpathian basin. Geologica Carpathica, 50, Œl¹czka A., Kruglow S., Golonka J., Oszczypko N. & Popadyuk I., The General Geology of the Outer Carpathians, Poland, Slovakia, and Ukraine. W: Golonka J. & Picha F. (eds), The Carpathians and their foreland, Geology and hydrocarbon resources, American Association of Petroleum Geologists, Memoir, 84, Unrug R., Kordyliera œl¹ska jako obszar Ÿród³owy materia³u klastycznego piaskowców fliszowych Beskidu Œl¹skiego i Beskidu Wysokiego (polskie Karpaty zachodnie). Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 38, 1, Vašíèek Z., Michalík J. & Reháková D., Marly Cretaceous stratigraphy, paleogeography and life in the Western Carpathians. Beringeria, 10, Summary The present paper concentrates on the elements important to understanding the paleogeography of the West Carpathians during Late Jurassic and Early Cretaceous times (Figs 1, 2). These elements are linked to the lithostratigraphy of the various facies zones as well as occurrence of hydrocarbon source rocks. The Alpine Tethys, which constitutes important paleogeographic elements of the future Outer Carpathians, developed as an oceanic basin during Jurassic as a result of the Pangea break-up. The NE part of the Alpine Tethys between Carpathian Eastern Alpine terrane and North European Platform is known as Pieniny Megabasin. The NW part of this megabasin is Magura Basin (Figs 1, 2). This basin is separated by the Czorsztyn Ridge from the Pieniny Klippen Belt Basin.

12 72 J. Golonka, M. Krobicki, A. Waœkowska-Oliwa, Z. Vašíèek & P. Skupien The Silesian Ridge is an uplifted area, originally part of the North European platform separating during Jurassic Early Cretaceous times Magura Basin and the Severin-Moldavidic Basin (Figs 1, 2). It is known only from exotics and olistoliths occurring within the various allochthonous units of the Outer Carpathians. The shallow-water marine sedimentation prevailed on the Silesian Ridge during Late Jurassic and earliest Cretaceous times. The carbonate material was transported from the ridge toward the Severin-Moldavidic Basin. Severin-Moldavidic Basin developed within the North European Platform as rift and/or back-arc basin. Its basement is represented by the attenuated crust of the North European plate with perhaps incipient oceanic fragments. The sedimentary cover is represented by several sequences of Late Jurassic Early Miocene age belonging recently to various tectonic units in Poland and Czech Republic. The large continental plate, amalgamated during Precambrian and Paleozoic times is known as the North European Platform (Figs 1, 2). The Proterozoic, Vendian (Cadomian), Caledonian, and Variscan fragments occur within this platform. The southern part of the North European Platform, adjacent to the Alpine Tethys is known as Peritethys. The uplifted and basinal zones were distinguished within the platform. The Baška Inwa³d Ridge and Pavlov Carbonate Platform belong to the uplifted elements, while Bachowice and Mikulov basins represent the basinal zones. The carbonate material was transported from the uplifted zones toward the Severin-Moldavidic Basin during latest Jurassic earliest Cretaceous times.