STRATYGRAFIA POLSKICH KARPAT FLISZOWYCH POMIÊDZY BIELSKIEM-BIA A NOWYM TARGIEM

Transkrypt

1 GEOLOGIA 2007 Tom 33 Zeszyt 4/ STRATYGRAFIA POLSKICH KARPAT FLISZOWYCH POMIÊDZY BIELSKIEM-BIA A NOWYM TARGIEM Stratigraphy of the Polish Flysch Carpathians between Bielsko-Bia³a and Nowy Targ Jan GOLONKA & Anna WAŒKOWSKA-OLIWA Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydzia³ Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska; al. Mickiewicza 30, Kraków; jan_golonka@yahoo.com, waskowsk@agh.edu.pl Treœæ: W budowie geologicznej terenu pomiêdzy Bielskiem-Bia³¹ a Nowym Targiem bior¹ udzia³ jurajskie, kredowe, paleogeñskie i neogeñskie utwory allochtoniczne Karpat zewnêtrznych buduj¹ce obecnie p³aszczowiny: magursk¹, przedmagursk¹, œl¹sk¹, podœl¹sk¹ i skolsk¹. Autorzy usystematyzowali jednostki litostratygraficzne wed³ug ich wystêpowania w oryginalnych basenach i innych obszarach sedymentacyjnych. Basen magurski uformowa³ siê w jurze œrodkowej. Pocz¹tkowo dominowa³a w nim sedymentacja g³êbokomorska radiolarytowa i wêglanowa, od póÿnej kredy przewa a³a sedymentacja fliszowa. Basen protoœl¹ski rozwin¹³ siê w póÿnej jurze i wczesnej kredzie z osadami synryftowymi i postryftowymi. W póÿnej kredzie uformowa³y siê baseny przedmagurski, œl¹ski i skolski. W basenie œl¹skim przewa a³y osady fliszowe. Podœl¹ski obszar sedymentacyjny obejmowa³ w badanym rejonie zachodni kraniec grzbietu podœl¹skiego, a tak e sk³on basenu œl¹skiego i sk³on basenu skolskiego na jego zachodnim krañcu. Zachodnie zakoñczenie basenu skolskiego znajduje siê na rozpatrywanym obszarze. W zwi¹zku z tym wystêpuj¹ tu g³ównie facje sk³onowe a tak e odrêbne facje fliszowe basenowe. W okresie od póÿnego eocenu po wczesny miocen istnia³y dwa baseny. Resztkowy basen magurski ma charakter basenu niesionego. W pó³nocnej czêœci pryzmy akrecyjnej rozwin¹³ siê basen kroœnieñski. S³owa kluczowe: Karpaty zewnêtrzne, baseny sedymentacyjne, jura, kreda, paleogen, neogen, litostratygrafia Abstract: Jurassic, Cretaceous, Paleogene, and Neogene allochtonous rocks of the Outer Carpathians build up the complex area between Bielsko-Bia³a and Nowy Targ. These deposits belong recently to the Magura, Fore-Magura, Silesian, Sub-Silesian and Skole Nappes. The present authors provided the systematic arrangement of the lithostratigraphic units according to their occurrence within the original basins and other sedimentary areas. The Magura Basin was formed in the Middle Jurassic. The deep- -water sedimentation of radiolarites and carbonates dominated at the beginning, since the Late Cretaceous the flysch sedimentation prevailed. The proto-silesian Basin developed during Late Jurassic and Early Cretaceous times with the syn-rift and post-rift formations. The Silesian, Fore-Magura, Skole Basins formed during Late Cretaceous. Fore-Silesian sedimentary area included the western end of the Sub-Silesian Ridge and slopes of the Silesian and Skole Basins. The western end of the Skole Basin is located within the investigated area. The slope deposits of the Sub-Silesian type and separated basinal flysch facies occurred there. The basins existed during Late Eocene to Early Miocene times: the remnant piggy-back Magura Basin and, in the northern part of the accretionary prism the Krosno Basin with Menilite and Krosno Formations. Key words: Outer Carpathians, sedimentary basins, Jurassic, Cretaceous, Paleogene, Neogene, lithostratigraphy

2 6 J. Golonka & A. Waœkowska-Oliwa WSTÊP Teren, którego budowa geologiczna jest przedmiotem rozwa añ w niniejszym artykule znajduje siê w Karpatach Zachodnich. Rozci¹ga siê on pomiêdzy Bielskiem-Bia³¹ na pó³nocnym zachodzie, a Nowym Targiem na po³udniowym wschodzie. Jego po³udniow¹ granicê zamyka granica pañstwowa oraz pieniñski pas ska³kowy, biegn¹cy mniej wiêcej wzd³u szwu oddzielaj¹cego p³ytê pó³nocnoeuropejsk¹ od terenów wewn¹trzkarpackich. Pó³nocna granica biegnie wzd³u nasuniêcia Karpat (Fig. 1). Pod wzglêdem geologicznym teren znajduje siê w Karpatach zewnêtrznych (fliszowych), na obszarze wystêpowania allochtonicznych p³aszczowin zbudowanych g³ównie z utworów fliszowych, odkorzenionych od swego pod³o a i nasuniêtych na p³ytê pó³nocnoeuropejsk¹. Niniejsza praca opiera siê na opracowaniu Golonki (1981), uzupe³nionym o nowsze prace monograficzne, przegl¹dowe i szczegó³owe. Przy opisach litostratygraficznych zastosowano nomenklaturê formaln¹, znajduj¹c¹ siê w powszechnym u yciu w Polsce, a tak e ws¹siednich obszarach Republiki Czeskiej i S³owacji. Dotychczas przyjmowany tradycyjny schemat litostratygraficzny opiera³ siê na porównywaniu charakterystycznych litosomów w obrêbie wydzielonych jednostek tektoniczno- -strukturalnych, przy czym jednostki te niezbyt dok³adnie odpowiadaj¹ karpackim basenom sedymentacyjnym. Baseny te ewoluowa³y, zmienia³y siê ich konfiguracje w czasie, zupe³nie inny by³ ich uk³ad w jurze, kredzie i paleogenie. Autorzy usystematyzowali wiêc jednostki litostratygraficzne wed³ug ich wystêpowania w oryginalnych basenach i innych obszarach sedymentacyjnych wydzielanych na podstawie najnowszych badañ paleogeograficznych (Golonka et al. 2000, 2003, 2006). HISTORIA BADAÑ Pierwsze wzmianki na temat budowy geologicznej Karpat zewnêtrznych znajduj¹ siê w pracach pochodz¹cych z pierwszej po³owy XIX wieku autorstwa Staszica (1815), Puscha (1836) czy Zejsznera (1849). Podwaliny pod litostratygrafiê tego obszaru wnios³y prace geologów austriackich Hoheneggera (1861), Paula (1868, 1869), Uhliga (1890, 1907). Hohenegger m.in. ustali³ pierwsz¹ stratygrafiê jednostki œl¹skiej wstêpnie definiuj¹c warstwy cieszyñskie, wierzowskie, grodziskie, istebniañskie. Paul podzieli³ utwory jednostki magurskiej wydzielaj¹c warstwy ropianieckie, beloweskie i piaskowiec magurski. Opracowanie przez Uhliga skamienia³oœci, g³ównie kredowych przyczyni³o siê do uœciœlenia wieku wielu wydzieleñ. Prze³omowe by³y prace Grzybowskiego (1896, 1898, 1901), który jako pierwszy zastosowa³ metody mikropaleontologiczne do badañ stratygraficznych fliszu. W latach miêdzywojennych rozpoczê³y siê szczegó³owe badania opisywanego obszaru. By³y one nastêpnie kontynuowane w okresie powojennym. Prace Ksi¹ kiewicza ( ), który prowadzi³ badania w okolicach Wadowic, Kalwarii, w Beskidzie Wysokim oraz na Orawie, zawieraj¹ szczegó³owy opis wydzieleñ litostratygraficznych jednostek: œl¹skiej, magurskiej, a tak e wydzielonej przez niego jednostki podœl¹skiej.

3 Stratygrafia polskich Karpat fliszowych pomiêdzy Bielskiem-Bia³¹ a Nowym Targiem 7 Fig. 1. Mapa polskich Karpat zewnêtrznych z lokalizacj¹ terenu badañ Fig. 1. Map of the Polish Outer Carpathians with the locality of the investigated area

4 8 J. Golonka & A. Waœkowska-Oliwa W latach powojennych geologia Beskidu Wysokiego na po³udnie od ywca zosta³a opracowana przez Burtan ( ), Sikorê i ytkê (1959), Golonkê i Wójcika (1976, 1978) oraz Ry³kê et al. (1973). Na obszarze po³o onym miêdzy Bielskiem-Bia³¹ a Andrychowem badania wykona³ Nowak ( ). Prace geologiczne zosta³y wsparte badaniami stratygraficznymi z wykorzystaniem mikrofauny otwornicowej. Nale y tu wymieniæ przede wszystkim prace Biedy ( ), Blaicher ( ), G¹siorowskiego (1962), Gerocha ( ), Jednorowskiej ( ), Liszkowej ( ), Nowaka ( ), Malaty (1981), Olszewskiej (1981) oraz syntetyczne monografie Biedy et al. (1963, 1967), Gerocha et al. (1967), Nowaka (1973), Koszarskiego et al. (1974), Œl¹czki (1976). Prace póÿniejsze dotyczy³y g³ównie litostratygrafii jednostki magurskiej (np. Birkenmajer & Oszczypko 1989, Oszczypko 1991, 1992, 1998, Waœkowska-Oliwa & Malata 1999, Waœkowska-Oliwa 2000, Cieszkowski & Waœkowska-Oliwa 2001, Oszczypko et al. 2003, 2004, 2005, Golonka et al. 2006). Powstawa³y te zbiorcze prace kartograficzne (Golonka 1981, Golonka et al. 1981, ytko et al. 1989, Lexa et al. 2000) lub monografie geologiczne (np. Cieszkowski et al. 1985, 2006, 2007, Paul et al. 1996a, b, Œl¹czka & Kaminski 1998, Golonka et al. 2005, 2006, Œl¹czka et al. 2006). LITOSTRATYGRAFIA Interwa³: jura dolna kreda (Tab. 1) Basen magurski Basen magurski uformowa³ siê w jurze œrodkowej (Golonka et al. 2006, Œl¹czka et al. 2006) po wypiêtrzeniu grzbietu czorsztyñskiego. Grzbiet czorsztyñski by³ wyniesieniem w obrêbie megabasenu pieniñsko-magurskiego i dzieli³ go na dwa baseny. Basen po³udniowy (basen pieniñskiego pasa ska³kowego) wraz z grzbietem tradycyjnie stanowi³y domenê pieniñskiego pasa ska³kowego. Przewa aj¹ca czêœæ sekwencji obszaru pó³nocnego wchodzi obecnie w sk³ad tektonicznej jednostki magurskiej, nale ¹cej do Karpat zewnêtrznych, niewielka czêœæ po³udniowa wchodzi w sk³ad pieniñskiego pasa ska³kowego. Wspó³czeœnie pieniñski pas ska³kowy jest oddzielony od p³aszczowiny magurskiej subwertykalnym uskokiem przesuwczym. Jurajsko-wczesnokredowy basen magurski znajdowa³ siê pomiêdzy grzbietem czorsztyñskim a grzbietem œl¹skim, który by³ obszarem wyniesionym, stanowi¹cym fragment platformy pó³nocnoeuropejskiej. Sedymentacja w basenie magurskim odzwierciedla³a postryftowy etap rozwoju, w tym czasie powstawa³y osady g³êbokomorskie, o typie radiolarytów i wapieni rogowcowych (Tab. 1). Radiolaryty i wapienie rogowcowe (Maiolica) wystêpuj¹ w ska³kach w rejonie Starego Bystrego, RogoŸnika i Maruszyny. Seria osadów krzemionkowych rozpoczyna siê ciemnymi radiolarytami manganowymi (formacja radiolarytów z Sokolicy), wy ej wystêpuj¹ radiolaryty zielone i czerwone (formacja radiolarytów z Czajakowej) czasami z wapieniami krzemionkowymi (Birkenmajer 1977). Wiek serii radiolarytów okreœla siê na póÿny bajos oxford. Mi¹ szoœæ ich dochodzi do 30 m. Lokalnie nad radiolarytami wystêpuj¹ czerwone wapienie pseudobulaste (formacja wapienia czorsztyñskiego), zaliczone do tytonu, a osi¹gaj¹ce mi¹ - szoœæ do 5 m. Wapienie rogowcowe (formacja wapienia pieniñskiego) wystêpuj¹ce powy ej s¹ wykszta³cone jako bia³e, kremowe, jasnoszare, czêsto plamiste, warstwowane wapienie

5 Stratygrafia polskich Karpat fliszowych pomiêdzy Bielskiem-Bia³¹ a Nowym Targiem 9 z soczewkami i przerostami rogowców. Wiek ich jest okreœlany na póÿny tyton alb (lokalnie siêgaj¹ tylko do hoterywu, Golonka 1981). Ich mi¹ szoœæ na obszarze badañ waha siê od 1 do kilkunastu metrów. Radiolaryty i wapienie rogowcowe, wystêpuj¹ równie jako otoczaki w zlepieñcach egzotykowych fliszu w m³odszych formacjach (Burtan et al. 1984). Warstwy te stanowi³y pierwotnie pod³o e sekwencji fliszowych, w wyniku inwersji by³y wynoszone, erodowane i transportowane do basenu fliszowego. upki margliste i margle z wk³adkami wapieni marglistych, czêsto plamistych formacji z Kapuœnicy stanowi¹ normalny nadk³ad wapieni rogowcowych i s¹ facjalnym odpowiednikiem warstw z Pomiedznika (Birkenmajer 1977). Zawieraj¹ mikrofaunê charakterystyczn¹ dla albu, ni sza ich czêœæ mo e obejmowaæ równie apt, co stwierdzono na S³owacji (Golonka 1981). Mi¹ szoœæ ich nie przekracza 45 m. Tabela (Table) 1 Jurajsko-dolnokredowa litostratygrafia basenów Karpat zewnêtrznych na badanym obszarze Jurassic-Lower Cretaceous lithostratigraphy of the Outer Carpathian basins within the investigated area

6 10 J. Golonka & A. Waœkowska-Oliwa Basen seweryñsko-mo³dawidzki Basen seweryñsko-mo³dawidzki lub protoœl¹ski (Ksi¹ kiewicz 1977, Œl¹czka et al i bibliografia tam e) rozwin¹³ siê wewn¹trz platformy pó³nocnoeuropejskiej jako ryft lub basen za³ukowy (Golonka et al. 2006). Pod³o e basenu jest reprezentowane przez œcienion¹ skorupê platformy pó³nocnoeuropejskiej, byæ mo e równie z fragmentami zacz¹tkowej skorupy oceanicznej. Basen ten wykszta³ci³ siê w póÿnej jurze i wczesnej kredzie jako jednolity zbiornik o przebiegu NW-SE. Oddzielony by³ wtedy od basenu magurskiego grzbietem œl¹skim, a w póÿnej kredzie podzieli³ siê na szereg mniejszych basenów. Najstarszymi osadami reprezentuj¹cymi synryftowy etap basenu s¹ ³upki cieszyñskie dolne formacja wêdryñska (Picha et al. 2006) wystêpuj¹ce w rejonie ywca i Bielska-Bia³ej wy³¹cznie w obrêbie strukturalnej jednostki œl¹skiej. Rozwiniête s¹ w postaci ciemnoszarych, brunatnych lub prawie czarnych grubo³upliwych ³upków marglistych z podrzêdnymi wk³adkami pelitycznych lub detrytycznych wapieni cienko- i œrednio³awicowych. Wiek dolnych ³upków cieszyñskich okreœla siê na kimeryd tyton (Tab. 1). Mi¹ szoœæ wynosi oko³o 300 m (Golonka 1981, S³omka et al i cytacje tam e). Powy ej formacji wêdryñskiej, w rejonie ywca, Bielska-Bia³ej i Kóz, w obrêbie strukturalnej jednostki œl¹skiej wystêpuj¹ wapienie cieszyñskie (formacja wapieni cieszyñskich). W sp¹gowej czêœci wydzielenia dominuj¹ wapienie pelityczne lub drobnoziarniste, cienko³awicowe, wy ej wapienie detrytyczne œrednio- i gruboziarniste, miejscami nawet zlepieñcowate. Wapienie s¹ prze³awicone ³upkami marglistymi, w górnej czêœci zapiaszczonymi. Wiek ich okreœla siê na póÿny tyton berias. Mi¹ szoœæ dochodzi do 200 m (Golonka 1981, S³omka et al i cytacje tam e). Nad wapieniami cieszyñskimi, w obrêbie strukturalnych jednostek œl¹skiej i podœl¹skiej w rejonie ywca, Bielska-Bia³ej, Kêt, Por¹bki, Andrychowa, Wadowic, Harbutowic i Mogilan, wystêpuj¹ ³upki cieszyñskie górne. Wed³ug geologów czeskich (zob. Picha et al i literatura tam e) stanowi¹ one ogniwo w obrêbie formacji cieszyñsko-grodziskiej. Wykszta³cone s¹ w postaci ciemnoszarych marglistych ³upków i cienko³awicowych drobnoziarnistych piaskowców z wtr¹ceniami wapieni detrytycznych i syderytów. Wiek ich okreœla siê na walan yn hoteryw. Mi¹ szoœæ dochodzi do 300 m (Golonka 1981, S³omka et al i cytacje tam e). Kolejno deponowane by³y utwory warstw grodziskich wystêpuj¹ce obecnie w obrêbie strukturalnej jednostki œl¹skiej miêdzy Bielskiem-Bia³¹ a Myœlenicami, a w obrêbie strukturalnej jednostki podœl¹skiej w rejonie Wadowic, Kalwarii i Skawiny Mogilan. Za geologami czeskimi (zob. Picha et al i literatura tam e) przyjêto, i stanowi¹ ogniwo w obrêbie formacji cieszyñsko-grodziskiej. W czêœci zachodniej obszaru, w facji ³upkowo-marglistej, wykszta³cone s¹ jako szaroniebieskawe margle i ³upki margliste przek³adane pojedynczymi, cienkimi ³awicami drobnoziarnistych piaskowców. W czêœci zachodniej omawianego obszaru mi¹ szoœæ ich nie przekracza 50 m. W czêœci wschodniej, gdzie sk³adaj¹ siê g³ównie z gruboziarnistych piaskowców i zlepieñców z egzotykami, mi¹ szoœæ ich dochodzi do 250 m. Lokalnie w jednostce podœl¹skiej przechodz¹ obocznie w cienko³awicowe piaskowce zbudowane ze spikul g¹bek wydzielane jako dolne warstwy gezowe. Wiek warstw grodziskich okreœla siê jako hoteryw barem (Golonka 1981, S³omka et al i cytacje tam e). upki wierzowskie (formacja wierzowska), wystêpuj¹ce powy ej warstw grodziskich, ods³aniaj¹ siê w rejonie ywca oraz miêdzy Bielskiem-Bia³¹ a Myœlenicami w obrêbie struk-

7 Stratygrafia polskich Karpat fliszowych pomiêdzy Bielskiem-Bia³¹ a Nowym Targiem 11 turalnej jednostki œl¹skiej, a tak e w rejonie ywca, na pó³noc od Wadowic, w rejonie Kalwarii oraz w rejonie Skawiny Mogilan w obrêbie strukturalnej jednostki podœl¹skiej. Wydzielenie to buduj¹ czarne, liœciaste ³upki ilaste i skrzemionkowane, zawieraj¹ce ³awice i konkrecje sferosyderytów. Lokalnie wykszta³cone s¹ równie w postaci czarnych ³upków mu³owcowych z egzotykami ska³ krystalicznych i wapiennych. Wiek ich okreœla siê na barrem apt. Mi¹ szoœæ dochodzi do m (Golonka 1981). Interwa³: najwy sza czêœæ dolnej kredy paleocen (Tab. 2) W okresie tym nast¹pi³a przebudowa basenów. W apcie albie, w przysz³ej strefie alpejskiej pomiêdzy po³udniow¹ Europ¹ a Pó³nocn¹ Afryk¹, mia³y miejsce z³o one zjawiska tektoniczne. Postêpuj¹ce zamykanie Tetydy alpejskiej by³o zwi¹zane z subdukcj¹ wzd³u jej po³udniowej krawêdzi. Konsumpcja oceanu prowadzi³a do rozwoju pryzmy akrecyjnej przed wêdruj¹cymi w kierunku pó³nocnym i pó³nocno-zachodnim p³ytami Alp Wschodnich i Karpat wewnêtrznych. W albie synorogeniczny flisz rozwin¹³ siê w basenie magurskim (Golonka & Sikora 1981). W cenomanie zacz¹³ siê okres powolnej i sta³ej sedymentacji we wszystkich basenach w warunkach utleniaj¹cych, przerywanych krótkimi okresami anoksji (Bieda et al. 1963, Golonka et al. 2000). W najwy szym albie i w cenomanie turonie (Bieda et al. 1963, Œl¹czka et al. 2006) przesta³y byæ aktywne Ÿród³a dostarczaj¹ce materia³ silikoklastyczny i rozpoczê³a siê ujednolicona sedymentacja pelagiczna w basenach Karpat zewnêtrznych. W póÿnej kredzie najwczeœniejszym paleocenie zamkn¹³ siê basen pieniñski w wyniku kolizji Karpat wewnêtrznych z grzbietem czorsztyñskim (Birkenmajer 1986, Winkler & Œl¹czka 1994, Golonka et al. 2000, 2003, 2006). Pryzma akrecyjna przekroczy³a grzbiet czorsztyñski, a strefa subdukcji przesunê³a siê na pó³nocn¹ krawêdÿ grzbietu czorsztyñskiego (Golonka et al. 2000). Pomiêdzy grzbietem œl¹skim a basenem magurskim powsta³y nowe baseny oddzielone od basenu magurskiego grzbietem przedmagurskim. Nast¹pi³ równie podzia³ basenu seweryñsko-mo³dawidzkiego na baseny œl¹ski i skolski, oddzielone od siebie grzbietem podœl¹skim. W obrêbie basenu magurskiego wykszta³ci³y siê strefy facjalne: krynicka, bystrzycka, raczañska i Siar. Basen magurski Ni szy senon reprezentowany jest g³ównie przez pstre ³upki i margle (Tab. 2). Blisko grzbietu czorsztyñskiego oraz w strefie krynickiej, utwory te nazywane s¹ pstrymi ³upkami formacji z Malinowej, rozci¹gaj¹c siê w rejonie Starego Bystrego. S¹ one wykszta³cone jako wiœniowe, zielone i pstre ³upki ilaste lub margliste, w górnej partii z cienkimi wk³adkami wapnistych piaskowców. W centralnej i pó³nocnej strefie basenu magurskiego bystrzyckiej, raczañskiej i Siar utwory tego typu okreœlane s¹ jako pstre ³upki i margle formacji ³upków pstrych z Cebuli (Pivko 2002). Wystêpuj¹ one w j¹drach antyklin w Beskidzie ywieckim, g³ównie na stokach masywu Pilska, oraz w rejonie Rabki. Przewa aj¹ tu margle czerwone, zielone i plamiste, rzadziej czerwone ³upki ilaste. W górnej partii wystêpuj¹ wk³adki œrednioziarnistych, œrednio³awicowych wapnistych piaskowców. Mi¹ szoœæ pstrych ³upków z Cebuli waha siê od 50 do 200 m. Wiek ich okreœla siê na turon wczesny senon (Golonka 1981, Pivko 2002).

8 12 J. Golonka & A. Waœkowska-Oliwa Na ³upkach pstrych formacji z Malinowej le ¹ utwory formacji jarmuckiej (Birkenmajer & Oszczypko 1989). Rozci¹gaj¹ siê one miêdzy Starym Bystrem a Maruszyn¹. Litologia ich jest zmienna. Wystêpuj¹ tu gruboziarniste zlepieñce, piaskowce grubo³awicowe zlepieñcowate, piaskowce œrednio- i drobnoziarniste, grubo-, œrednio- i cienko³awicowe. Piaskowce prze³awicane s¹ ³upkami marglistymi, niebieskoszarymi, ó³tawymi lub zielono ó³tymi. Na podstawie mikrofauny znajdywanej na terenach s¹siednich wiek formacji przyjmuje siê na póÿny senon (mastrycht, ewentualnie najwy szy kampan) paleocen. Mi¹ szoœæ jej dochodzi do 450 m. Formacja piaskowców ze Szczawiny, wystêpuj¹ca w rejonie Pilska ponad pstrymi ³upkami formacji z Cebuli a poni ej formacji ropianieckiej, jest reprezentowana przez grubo- ³awicowe, mikowe, czêœciowo zlepieñcowate piaskowce o mi¹ szoœci do 350 m (Golonka 1981, Pivko 2002). Warstwy ropianieckie (inoceramowe), formacja ropianiecka (Oszczypko 1991, Pivko 2002) wystêpuj¹ w j¹drach siode³ i ³usek w Beskidzie ywieckim w rejonie Ujso³ów, Rajczy, Jeleœni, Korbielowa, góry Pilsko, w rejonie Suchej Beskidzkiej, w okolicach Zubrzycy, Sidziny, Stró y i Rabki. Przewa aj¹cym typem litologicznym s¹ tu piaskowce twarde, drobnoziarniste, wapniste, mikowe, ³upi¹ce siê skorupowo, prze³awicane ³upkami ilastymi lub marglistymi, szarymi, szarozielonymi, bladoniebieskimi, czasami pstrymi. W okolicach Jeleœni, w górnej partii warstw ropianieckich, wystêpuje kompleks piaskowców zlepieñcowatych grubo³awicowych piaskowce z Krzy owej o mi¹ szoœci 100 m. Na Orawie warstwy ropianieckie s¹ wykszta³cone w facji piaskowców muskowitowych grubo³awicowych, gruboziarnistych, z du ¹ iloœci¹ muskowitu. Na po³udnie od Suchej Beskidzkiej, w górnej partii warstw ropianieckich, rozwinê³y siê warstwy go³yñskie (ogniwo ³upków go³yñskich, Cieszkowski et al. 2006) ciemne, ciemnozielone ³upki z wk³adkami piaskowców cienko³awicowych, miejscami grubo³awicowych zlepieñcowatych. Wiek warstw ropianieckich okreœla siê na senon paleocen, mi¹ szoœæ mo e dochodziæ do 1000 m (Golonka 1981). Warstwy biotytowe (formacja z Jaworzynki, Oszczypko et al. 2005, Cieszkowski et al. 2006) wystêpuj¹ w brze nej strefie jednostki magurskiej miêdzy Wêgiersk¹ Górk¹ a Rychwa³dem oraz w okolicach Rabki. Wykszta³cone s¹ jako piaskowce œrednio³awicowe ze znaczn¹ zawartoœci¹ biotytów i skaleni, prze³awicane ³upkami z wk³adkami mikowych piaskowców cienko³awicowych (typ normalnych warstw ropianieckich), lokalnie z wk³adkami zlepieñców. Wiek ich okreœla siê na senon paleocen. Mi¹ szoœæ dochodzi do 250 m (Golonka 1981, Cieszkowski et al. 2006). Piaskowce z Mutnego (ogniwo w górnej czêœci formacji z Jaworzynki Cieszkowski et al. 2006) wystêpuj¹ w rejonie Jeleœni oraz w rejonie Suchej Beskidzkiej. Jest to kompleks grubo³awicowych piaskowców drobno-, gruboziarnistych i zlepieñcowatych z podrzêdnymi wk³adkami ³upków. Zawieraj¹ mikrofaunê wskazuj¹c¹ na wiek najwy szy senon (?) paleocen (?). Mi¹ szoœæ ich wynosi 150 m (Golonka 1981, Cieszkowski et al. 2006). Formacja szczawnicka (Birkenmajer & Oszczypko 1989) obejmuje utwory wystêpuj¹ce w rejonie RogoŸnika i LudŸmierza, w wewnêtrznej strefie p³aszczowiny magurskiej na kontakcie z pieniñskim pasem ska³kowym. Wystêpuj¹ tu pakiety typu warstw ropianieckich, grubo³awicowe piaskowce zlepieñcowate, a tak e grubo³awicowe piaskowce typu magurskiego. Wiekowo wydzielenie to mo e obejmowaæ zarówno utwory górnokredowe, paleoceñskie, jak i byæ mo e eoceñskie. Dok³adne ustalenie wieku, pozycji litostratygraficznej i tektonicznej wymaga szczegó³owych badañ.

9 Stratygrafia polskich Karpat fliszowych pomiêdzy Bielskiem-Bia³¹ a Nowym Targiem 13 Tabela (Table) 2 Górnokredowo-paleoceñska litostratygrafia basenów Karpat zewnêtrznych na badanym obszarze Upper Cretaceous-Paleocene lithostratigraphy of the Outer Carpathian basins within the investigated area

10 14 J. Golonka & A. Waœkowska-Oliwa Basen strefy przedmagurskiej Najstarszym ogniwem znanym z basenu przedmagurskiego s¹ warstwy biotytowe formacji z Jaworzynki. Odpowiadaj¹ one wykszta³ceniem, wiekiem i mi¹ szoœci¹ warstwom biotytowym basenu magurskiego. Przykryte s¹ pstrymi ³upkami i marglami senonu paleocenu (Golonka 1981). Basen œl¹ski W basenie œl¹skim, w albie, rozpoczê³a siê sedymentacja synorogenicznych utworów fliszowych. upki formacji wierzowskiej zosta³y stopniowo zast¹pione fliszem formacji lgockiej (Picha et al. 2006), którego osady wystêpuj¹ w rejonie ywca i na obszarze miêdzy Bielskiem- -Bia³¹ a Myœlenicami w jednostce strukturalnej œl¹skiej, a tak e w jednostce podœl¹skiej wrejonie Kêt Andrychowa (Golonka 1981). Formacjê lgock¹ reprezentuj¹ piaskowce cienko³awicowe, wstêgowane, czêsto krzemionkowe, prze³awicane kompleksami ciemnych ³upków. W najwy szej czêœci formacji wystêpuje seria niebieskawych rogowców i piaskowców cienko³awicowych z ³upkami, zwanych rogowcami mikuszowickmi. Lokalnie, w stropowej czêœci warstw lgockich, wystêpuj¹ piaskowce z³o one z ziaren kwarcu i igie³ g¹bek o charakterze gez. Wiek formacji okreœla siê na alb cenoman. Mi¹ szoœæ warstw lgockich dochodzi do 300 m (Golonka 1981). Ponad formacj¹ lgock¹ wystêpuje formacja ³upków radiolariowych z Barnasiówki (B¹k et al. 2001) ods³aniaj¹ca siê w rejonie Myœlenic, Por¹bki i Kalwarii (Golonka 1981). S¹ to ciemne i zielone ³upki z licznymi wk³adkami radiolarytów i piaskowców krzemionkowych. Opisywane s¹ równie konkrecje elazisto-manganowe i warstewki bentonitowe. Osady te powstawa³y od póÿnego cenomanu do najwczeœniejszego turonu (B¹k et al. 2001), ich mi¹ - szoœæ wynosi od kilku do kilkunastu metrów. Pstre ³upki wystêpuj¹ miêdzy Kêtami a Myœlenicami. Le ¹ na warstwach lgockich lub ³upkach radiolariowych. S¹ to ³upki pelityczne, czerwone, sporadycznie prze³awicane cienko- ³awicowymi piaskowcami glaukonitowymi. Wiek ich okreœla siê na cenoman wczesny senon. Mi¹ szoœæ tych utworów dochodzi do 250 m (Golonka 1981). Warstwy godulskie (formacja godulska, Picha et al. 2006) buduj¹ grzbiety Beskidu Œl¹skiego i Ma³ego, w rejonie ywca, Bielska-Bia³ej, Por¹bki, Andrychowa i Wadowic, wystêpuj¹ te w rejonie Kalwarii i Myœlenic. Le ¹ na warstwach lgockich, ³upkach radiolariowych b¹dÿ na pstrych ³upkach, przykryte s¹ warstwami istebniañskimi. W Beskidzie Œl¹skim i Ma- ³ym warstwy godulskie s¹ trójdzielne. Dolne rozpoczynaj¹ siê gruboziarnistymi piaskowcami i zlepieñcami, które przechodz¹ w piaskowce cienko³awicowe i drobnoziarniste przek³adane ³upkami czarnymi i zielonymi. Œrodkowe zbudowane sa z grubo³awicowych piaskowców przek³adanych cienkimi wk³adkami zielonych ³upków, natomiast górne sk³adaj¹ siê z cienkoi grubo³awicowych piaskowców i zielonych ³upków z rozwiniêtym lokalnie w stropie poziomem grubo³awicowych zlepieñców (zlepieñce z Malinowskiej Ska³y). Ca³¹ formacjê godulsk¹ charakteryzuje przewaga piaskowców glaukonitowych, czêsto grubo³awicowych. W rejonie na wschód od Skawy warstwy godulskie s¹ zastêpowane przez ³upki pstre. W rejonie Myœlenic (po³udniowym) ³upki pstre zastêpuj¹ ni sze ogniwa warstw godulskich, w rejonie Mogilan Skawiny (pó³nocnym) ca³kowicie zastêpuj¹ warstwy godulskie. Wiek formacji godulskiej okreœla siê na turon senon wczesny, jej mi¹ szoœæ w czêœci zachodniej przekracza 2000 m a we wschodniej dochodzi do 500 m.

11 Stratygrafia polskich Karpat fliszowych pomiêdzy Bielskiem-Bia³¹ a Nowym Targiem 15 Warstwy istebniañskie (formacja istebniañska, Picha et al. 2006) wystêpuj¹ w rejonie ywca oraz miêdzy Bielskiem-Bia³¹ a Myœlenicami. Le ¹ na warstwach godulskich b¹dÿ na pstrych ³upkach. Z³o one s¹ z grubo³awicowych jasnoszarych piaskowców arkozowych, gruboziarnistych z licznymi prze³awiceniami zlepieñców. Wystêpuj¹ wœród nich kompleksy szaroczarnych, szarozielonych, miejscami te pstrych ³upków ilastych i ciemnych mu³owców z egzotykami. Warstwy istebniañskie s¹ dwudzielne. Dolne warstwy istebniañskie to g³ównie grubo³awicowe piaskowce i zlepieñce z podrzêdnymi wk³adkami ciemnych ³upków i mu³owców z egzotykami. W sk³ad górnych warstw istebniañskich wchodz¹ trzy wydzielenia w dolnej czêœci s¹ to czarne ³upki z cienkimi warstwami syderytów i soczewkami zlepieñców, w czêœci œrodkowej wystêpuj¹ gruboziarniste piaskowce grubo³awicowe, w czêœci najwy szej czarne mu³owce i ³upki z ³awicami syderytów. Na wschodzie warstwy istebniañskie dolne i piaskowce grubo³awicowe warstw górnych wydzielane s¹ wspólnie. Lokalnie na obszarze Beskidu Œl¹skiego i Ma³ego wydziela siê warstwy istebniañskie górne lub te ³upki warstw istebniañskich górnych. Wiek warstw istebniañskich okreœla siê jako senon paleocen, granica miêdzy senonem a paleocenem przebiega w dolnej czêœci warstw istebniañskich górnych. Mi¹ szoœæ warstw istebniañskich dolnych na zachodzie osi¹ga 1000 m, górnych 600 m, mi¹ szoœæ nierozdzielonych warstw istebniañskich na wschodzie wynosi oko³o 1000 m (Golonka 1981). Obszar sedymentacyjny podœl¹ski Obszar ten obejmuje w rozpatrywanym rejonie zachodni kraniec grzbietu podœl¹skiego, a tak e sk³on basenu œl¹skiego i sk³on basenu skolskiego na jego zachodnim krañcu. Warstwy gezowe górne wystêpuj¹ w rejonie na pó³noc od Wadowic, w rejonie Kalwarii oraz w rejonie Skawiny Mogilan. Le ¹ na ³upkach wierzowskich, przykryte s¹ marglami i ³upkami pstrymi. Wykszta³cone s¹ jako cienko³awicowe piaskowce sk³adaj¹ce siê z ziaren kwarcu i igie³ g¹bek krzemionkowych (gezy) przek³adane ³upkami szarymi, zielonawymi lub czarnymi. Reprezentuj¹ sk³on basenu œl¹skiego i s¹ zastêpowane w kierunku osi basenu przez utwory formacji lgockiej. Wiek ich okreœla siê na alb cenoman. Mi¹ szoœæ dochodzi do 200 m (Golonka 1981). W póÿnej kredzie i paleocenie dominuje sedymentacja osadów marglistych i ilastych, która rozpoczyna siê w cenomanie i turonie. Margle i ³upki pstre wystêpuj¹ ponad warstwami gezowymi lub lgockimi w rejonie ywieckim, w obszarze na pó³noc od Bielska-Bia³ej, w rejonie Andrychowa Wadowic, Kalwarii, Skawiny Mogilan. W sk³ad tego wydzielenia wchodz¹ margle pstre czerwone i zielone, plamiste ³upki ilaste czerwone, zielone i pstre oraz szare margle frydeckie. Ponadto w okolicach Bielska-Bia³ej wystêpuj¹ cienko³awicowe piaskowce i gezy prze³awicane zielonymi ³upkami warstwy z Pisarzowic. W rejonie Myœlenic, a tak e w ska³kach andychowskich, wydzielone zosta³y bia³e margle z rogowcami margle egociñskie. Sedymentacja kompleksu ³upkowo-marglistego trwa³a do senonu, miejscami do paleocenu. Mi¹ szoœæ wynosi oko³o 200 m (Golonka 1981). Lokalnie, w rejonie Andrychowa, Wadowic, Su³kowic, sedymentacja marglista przerywana by³a przez depozycjê grubiej klastycznych osadów fliszowych reprezentowanych przez piaskowce z Szyd³owca, wykszta³cone jako piaskowce zawieraj¹ce ziarna wapieni mszywio- ³owych i glonowych, przek³adane szarymi ³upkami marglistymi oraz warstwy z Gorzenia cienko³awicowe piaskowce glaukonitowe przek³adane szarozielonymi ³upkami. Lokalnie wy-

12 16 J. Golonka & A. Waœkowska-Oliwa stêpuj¹ tak e cienkie wk³adki piaskowców i zlepieñców litologicznie podobnych do warstw istebniañskich jednostki œl¹skiej. Wiek utworów piaskowcowych okreœla siê na wy szy senon (?) paleocen. W rejonie Andrychowa (Pañska Góra, Targanice) wystêpuj¹ paleoceñskie organodetrytyczne wapienie litotamniowe. W paleocenie sedymentacja marglista na obszarze podœl¹skim zosta³a stopniowo zast¹piona przez sedymentacjê ³upkow¹ bezwapnist¹. Basen skolski Na rozpatrywanym obszarze znajduje siê zachodnie zakoñczenie basenu skolskiego, dlatego wystêpuj¹ tu g³ównie facje sk³onowe, opisane uprzednio w podrozdziale obszar sedymentacyjny podœl¹ski. Facje basenowe reprezentowane s¹ przez pstre ³upki, a tak e przez fliszowe piaskowce i szare ³upki warstw z Pisarzowic bêd¹ce odpowiednikiem formacji ropianieckiej wschodniej czêœci basenu skolskiego (Kotlarczyk 1978). Interwa³: eocen (Tab. 3) W eocenie pryzma akrecyjna po przekroczeniu grzbietu czorsztyñskiego objê³a swym zasiêgiem basen magurski. Pryzma ta tworzy³a siê stopniowo, jej przyrost powodowa³ migracjê osi basenu ku pó³nocy. Sedymentacja drobnorytmicznego fliszu przesz³a stopniowo w sedymentacjê grubego kompleksu turbidytów i fluksoturbidytów. W bardziej zewnêtrznych basenach przewa a³a sedymentacja pstrych ³upków hemipelagicznych i dystalnych turbidytów. Pod koniec eocenu pryzma akrecyjna dosz³a do grzbietu ograniczaj¹cego od pó³nocy basen magurski. Basen magurski Pstre ³upki formacji z abowej (Oszczypko 1991) wystêpuj¹ w siod³ach na ca³ym obszarze jednostki magurskiej. Le ¹ na utworach formacji ropianieckiej lub, w czêœci zewnêtrznej basenu, na formacji z Jaworzynki. Jest to kompleks, w którym dominuj¹ czerwone i zielone ³upki ilaste, miejscami czerwone mu³owce, podrzêdn¹ rolê odgrywaj¹ wk³adki cienko³awicowych piaskowców o typie hieroglifowym. Lokalnie w obrêbie warstw pstrych (w zewnêtrznej czêœci jednostki magurskiej) wystêpuj¹ wk³adki grubo³awicowych piaskowców zlepieñcowatych i zlepieñców, nale ¹ce do ogniwa piaskowców z urawnicy lub ogniwa piaskowców ze Skawiec (Cieszkowski et al. 2006). Wiek formacji okreœla siê na paleocen œrodkowy eocen. Mi¹ szoœæ warstw pstrych waha siê od kilkunastu do 150 m (Golonka 1981, Cieszkowski et al. 2006). Warstwy beloweskie (formacja beloweska; Oszczypko et al. 1991, 2005, Pivko 2002) wystêpuj¹ w rejonie Ujso³ów, Korbielowa, na Orawie i w rejonie Rabki. Sk³adaj¹ siê z piaskowców cienko³awicowych drobnoziarnistych, niebieskawoszarych, wapnistych, muskowitowych z licznymi hieroglifami, rozpadaj¹cych siê na p³ytki i z niebieskoszarych, szarozielonych, czasami pstrych ³upków marglistych. Wiek ich okreœla siê na eocen wczesny, mi¹ szoœæ dochodzi do 150 m (Golonka, 1981). Warstwy hieroglifowe (ogniwo hieroglifowe z Grzechyni w obrêbie warstw beloweskich) rozci¹gaj¹ siê na znacznych obszarach w siod³ach centralnej czêœci jednostki magurskiej w Beskidzie ywieckim, Œrednim i Wyspowym, le ¹ na warstwach pstrych, a pod piaskowcami magurskimi. Buduj¹ je piaskowce cienko³awicowe, twarde, wapnisto-

13 Stratygrafia polskich Karpat fliszowych pomiêdzy Bielskiem-Bia³¹ a Nowym Targiem 17 -krzemionkowe, rozpadaj¹ce siê kostkowo, z licznymi hieroglifami organicznymi, prze³awicane ³upkami szarozielonymi lub zielonymi, ilastymi lub mu³owcowymi. W obrêbie warstw hieroglifowych spotyka siê wk³adki margli typu ³¹ckiego, a lokalnie wystêpuj¹ tu kompleksy grubo³awicowych piaskowców zlepieñcowatych lub drobnoziarnistych glaukonitowych. Je eli piaskowce te dominuj¹, stosuje siê odrêbne wydzielenia piaskowców pasierbieckich lub osieleckich. Wiek warstw hieroglifowych okreœla siê na eocen œrodkowy do najni szej czêœci eocenu póÿnego w³¹cznie. Mi¹ szoœæ ich waha siê w granicach od 100 do 300 m. Mi¹ - szoœæ piaskowców pasierbieckich i osieleckich szacuje siê na 50 do 350 m (Golonka 1981). Tabela (Table) 3 Eoceñska litostratygrafia basenów Karpat zewnêtrznych na badanym obszarze Eocene lithostratigraphy of the Outer Carpathian basins within the investigated area Warstwy ³¹ckie (formacja ³¹cka) wystêpuj¹ w Beskidzie ywieckim w rejonie Ujso³ów i Korbielowa, na Orawie, miêdzy Sidzin¹ a Rabk¹. Le ¹ na warstwach beloweskich, przykryte s¹ formacj¹ magursk¹. W formacji ³¹ckiej przewa aj¹ twarde, ciemnoszare margle, czêsto krzemionkowe, prze³awicone œrednio³awicowymi piaskowcami glaukonitowymi, rzadziej wystêpuj¹ tu cienkie wk³adki szarych ³upków ilastych. Wiek formacji okreœlono na eocen œrodkowy. Mi¹ szoœæ waha siê w granicach od 350 do 500 m (Golonka 1981). Warstwy ³¹ckie mog¹ te byæ dzielone na formacjê z Vyhylovki ( eleÿnikowsk¹) i formacjê bystrzyck¹ (Pivko 2002, Oszczypko et al. 2005). Utwory formacji makowskiej (Cieszkowski et al. 2006) w zewnêtrznej strefie jednostki magurskiej ci¹gn¹ siê pasem od Rajczy przez ywiec, Jeleœniê, Lachowice, Such¹ Beskidzk¹ do Harbutowic Pcimia. W rejonie tym wystêpuj¹ utwory ogniwa ³upków z Zembrzyc warstw podmagurskich, le ¹ce ponad formacj¹ pstrych ³upków z abowej (Cieszkowski et al., 2006). Przewa aj¹ tu ³upki margliste i margle szare, niebieskawe i zielonawe, ³upi¹ce siê sierpowato,

14 18 J. Golonka & A. Waœkowska-Oliwa rzadziej wystêpuj¹ tu szare ³upki ilaste. Wœród pakietów margli i ³upków tkwi¹ ³awice piaskowców œrednio³awicowych, rzadziej grubo- i œrednio³awicowych, glaukonitowych. Wiek okreœla siê na eocen œrodkowy póÿny, mi¹ szoœæ dochodzi do 400 m (Golonka 1981, Cieszkowski et al. 2006). Piaskowce magurskie (formacja magurska, Oszczypko 1991) facji muskowitowej wystêpuj¹ na ca³ym obszarze jednostki magurskiej w strefach: krynickiej, bystrzyckiej i raczañskiej. Zalegaj¹ na warstwach beloweskich, ³¹ckich b¹dÿ hieroglifowych stanowi¹c najm³odsze ogniwo jednostki magurskiej. Wykszta³cone s¹ jako piaskowce przewa nie grubo³awicowe, mikowe, drobnoziarniste, wapniste. Miejscami, zw³aszcza w po³udniowej czêœci obszaru, wystêpuj¹ piaskowce zlepieñcowate, spotyka siê te wk³adki piaskowców glaukonitowych. upki s¹ ilaste, ³upi¹ce siê p³ytkowo, lub margliste o prze³amie muszlowym, na ogó³ stanowi¹ element podrzêdny w stosunku do piaskowców. Mo na jednak lokalnie zaobserwowaæ kompleksy z³o one z ³upków i cienko³awicowych piaskowców (³upki œródmagurskie). W wy szej czêœci piaskowców magurskich w Beskidzie ywieckim lokalnie spotyka siê wk³adki pstrych ³upków. Wiek ich okreœla siê na eocen póÿny, mi¹ szoœæ osi¹ga m (Golonka 1981, Cieszkowski et al. 2006). Ogniwo piaskowców z W¹tkowej (piaskowce magurskie facji glaukonitowej) wystêpuj¹ w brze nej strefie Siar basenu magurskiego le ¹c na ogniwie ³upków zembrzyckich. Przewa aj¹ tu piaskowce œrednio- i grubo³awicowe z obfitym glaukonitem, prze³awicane ³upkami podobnymi jak w piaskowcach muskowitowych. Wiek ogniwa okreœlono na eocen póÿny, w obszarze po³o onym dalej na wschód udokumentowano oligocen. Mi¹ szoœæ ogniwa wynosi oko³o 1000 m (Golonka 1981, Cieszkowski et al. 2006). Basen przedmagurski Pstre ³upki i margle wystêpuj¹ g³ównie w rejonie Rychwa³du. S¹ to ³upki ilaste i margliste, czerwone i zielone, zawieraj¹ce mikrofaunê wskazuj¹c¹ na wiek eocen œrodkowy paleocen. Mi¹ szoœæ ich wynosi oko³o 200 m (Golonka 1981). Lokalnie zawieraj¹ wk³adki zlepieñcowatych piaskowców grójeckich, a tak e oroganodetrytycznych wapieni ³u añskich. Basen œl¹ski Na ca³ym obszarze jednostki œl¹skiej miêdzy Bielskiem-Bia³¹ a Myœlenicami na warstwach istebniañskich, a pod warstwami hieroglifowymi lub pod warstwami menilitowymi wystêpuj¹ ³upki pstre (formacja z Roznova, Picha et al. 2006). S¹ to ³upki ilaste czerwone, zielone i pstre zawieraj¹ce grubo³awicowe piaskowce zlepieñcowate i gruboziarniste, lokalnie gruboziarniste zlepieñce zwane piaskowcami ciê kowickimi. Piaskowce te tworz¹ soczewki w ³upkach pstrych (dwa poziomy), miejscami mi¹ szoœciowo przewa aj¹ nad ³upkami pstrymi, lokalnie zaœ wyklinowuj¹ siê. Wiek ³upków pstrych okreœla siê na wy szy paleocen wczesny eocen, mi¹ szoœæ szacuje siê na 250 m (Golonka 1981). Warstwy hieroglifowe wystêpuj¹ w jednostce œl¹skiej na po³udniowych stokach Beskidu Œl¹skiego w rejonie Kamesznicy, na po³udniowych stokach Beskidu Ma³ego oraz w rejonie Myœlenic. le ¹ one na piaskowcach ciê kowickich lub na ³upkach pstrych, przykryte s¹ warstwami menilitowymi. Wykszta³cone s¹ jako cienko³awicowe, drobnoziarniste piaskowce i ³upki barwy szarej, czarnej lub ciemnozielonej. Ku górze przechodz¹ w seriê ³upków pstrych i zielonych, lokalnie w pstre margle.

15 Stratygrafia polskich Karpat fliszowych pomiêdzy Bielskiem-Bia³¹ a Nowym Targiem 19 W czêœci brze nej jednostki œl¹skiej, w rejonach, gdzie warstwy hieroglifowe s¹ s³abo wykszta³cone, wydziela siê ³upki pstre dolne i górne. Wiek warstw hieroglifowych ustalono na eocen œrodkowy, wiek ³upków pstrych i zielonych na eocen œrodkowy póÿny. Mi¹ szoœæ warstw hieroglifowych z górnymi ³upkami pstrymi wynosi oko³o 200 m (Golonka 1981, Cieszkowski et al. 2006). Strefa sedymentacyjna podœl¹ska W eocenie w strefie jednostki podœl¹skiej dominowa³a sedymentacja ³upkowa i marglista. W eocenie wczesnym i œrodkowym lokalnie rozwinê³a siê sedymentacja fliszowa z przewag¹ piaskowców. Piaskowce z Radziechowych wystêpuj¹ w rejonie ywca. Wykszta³cone s¹ jako grubo³awicowe piaskowce glaukonitowe o intensywnym zielonym zabarwieniu. Pomiêdzy ³awicami piaskowcowymi wystêpuj¹ brunatnozielone ³upki. Wiek wydzielenia okreœla siê jako eocen wczesny (Leœniak & Waœkowska-Oliwa 2001). Mi¹ szoœæ ich dochodzi do 180 m. Ponad piaskowcami z Radziechowych w rejonie ywca wystêpuj¹ warstwy z Lipowej, reprezentowane przez ³upki br¹zowe i zielone z prze³awiceniami cienko³awicowych piaskowców (Nieœcieruk 1997). Mi¹ szoœæ ich mo e dochodziæ do 200 m. upki pstre i margle pstre wystêpuj¹ w rejonie ywca, na pó³noc od Bielska-Bia³ej, w rejonie Andrychowa, Wadowic, Kalwarii, Skawiny i Mogilan. Le ¹ one na pstrych ³upkach i marglach senonu, kartograficznie czêsto wydzielanych wspólnie, przykrywaj¹ tak e ogniwa piaszczyste paleogenu. Wykszta³cone s¹ wpostaci margli czerwonych, zielonych i pstrych, ³upków ilastych i marglistych czerwonych, zielonych i pstrych, czasem margli szarych i zielono- -br¹zowych. Wiek ich okreœla siê na eocen wczesny póÿny. Mi¹ szoœæ ³upków pstrych i margli dochodzi do 200 m (Golonka 1981). Basen skolski W rejonie na pó³noc od Wadowic, w tzw. fliszu zewnêtrznym, pstre ³upki zawieraj¹ soczewki piaskowców i obocznie przechodz¹ w warstwy z Przybradza, sk³adaj¹ce siê z szarych ³upków marglistych prze³awicaj¹cych siê z drobnoziarnistymi piaskowcami glaukonitowymi. Wystêpuj¹ tu równie wk³adki grubo³awicowyoh piaskowców i zlepieñców piaskowce ciê kowickie. Te ostatnie wystêpuj¹ równie w rejonie Skawiny Mogilan. Interwa³: najwy szy eocen dolny miocen (Tab. 4) W okresie tym istniej¹ dwa baseny. Resztkowy basen magurski ma charakter basenu niesionego (piggy-back). W pó³nocnej czêœci pryzmy akrecyjnej rozwin¹³ siê basen kroœnieñski. Basen magurski Ogniwo ³upków budzowskich (warstwy nadmagurskie) w obrêbie formacji makowskiej wystêpuje w pó³nocnej, brze nej strefie basenu magurskiego, w rejonie Sucha Beskidzka Harbutowice, le ¹c na ogniwie piaskowców glaukonitowych z W¹tkowej. Buduj¹ go ³upki margliste i ilaste, zawieraj¹ce ³awice piaskowców œrednio³awicowych, glaukonitowych, lokalnie

16 20 J. Golonka & A. Waœkowska-Oliwa wystêpuj¹ kilkucentymetrowe wk³adki rogowców. Wiek ogniwa zosta³ okreœlony na wczesny oligocen, mi¹ szoœæ wynosi oko³o 600 m (Golonka 1981, Cieszkowski et al. 2006). W po³udniowej strefie jednostki magurskiej, na obrze u Kotliny Orawsko-Nowotarskiej pomiêdzy Jab³onk¹ a Nowym Targiem, wystêpuj¹ utwory formacji malcowskiej, zalegaj¹ce zgodnie na formacji magurskiej (Cieszkowski & Olszewska 1986, Cieszkowski 1992, 1995, Cieszkowski et al. 2007). Osady te reprezentuj¹ przejœcie od utworów fliszowych do molasowych. Wiek ich okreœlono na póÿny oligocen miocen. Tabela (Table) 4 Oligoceñsko-dolnomioceñska litostratygrafia basenów Karpat zewnêtrznych na badanym obszarze Oligocene-Lower Miocene lithostratigraphy of the Outer Carpathian basins within the investigated area Basen kroœnieñski W basenie kroœnieñskim trwa³a sedymentacja utworów, które maj¹ podobne wykszta³cenie wjednostkach strukturalnych przedmagurskiej, œl¹skiej, podœl¹skiej i skolskiej. Warstwy menilitowe (formacja menilitowa, Picha et al. 2006) w jednostce strukturalnej œl¹skiej wystêpuj¹ na po³udniowych stokach Beskidu Œl¹skiego i Ma³ego oraz w rejonie Skawiec, Kalwarii, Skawiny i Myœlenic, w jednostce podœl¹skiej i skolskiej g³ównie w rejonie na pó³noc od Andrychowa i Wadowic, w jednostce przedmagurskiej w rejonie Rychwa³du. Le ¹ na warstwach hieroglifowych b¹dÿ na ³upkach pstrych, przykryte s¹ warstwami kroœnieñskimi. Lokalnie w sp¹gu warstw menilitowych wystêpuj¹ margle globigerynowe, zwykle niewydzielane kartograficznie. W³aœciwe warstwy menilitowe s¹ to bitumiczne ³upki barwy czekoladowo-brunatnej lub czarnej, zawieraj¹ce w swej ni szej czêœci brunatne rogowce. Wiek ich okreœla siê jako wczesny oligocen. Mi¹ szoœæ warstw menilitowych dochodzi do 100 m. Margle z Barutki wystêpuj¹ w rejonie Rychwa³du i Pewli Œlemieñskiej ko³o ywca wjednostce przedmagurskiej. Wykszta³cone s¹ jako margle lub ³upki margliste mikowe, popielate lub czarne, czêsto z ³uskami ryb i ze sferosyderytami. Stanowi¹ przejœcie miêdzy warstwami menilitowymi a kroœnieñskimi. Wiek ich okreœla siê na oligocen a mi¹ szoœæ nie przekracza kilkudziesiêciu metrów (Golonka 1981).

17 Stratygrafia polskich Karpat fliszowych pomiêdzy Bielskiem-Bia³¹ a Nowym Targiem 21 Warstwy kroœnieñskie (formacja kroœnieñska, Picha et al. 2006) jednostki œl¹skiej wystêpuj¹ w rejonie ywca, na po³udniowych stokach Beskidu Œl¹skiego i Ma³ego, w rejonie Skawiec, Kalwarii i Myœlenic; w jednostce podœl¹skiej i skolskiej w rejonie na pó³noc od Andrychowa i Wadowic; w jednostce przedmagurskiej w rejonie Kamesznicy Wêgierskiej Górki oraz w rejonie Rychwa³du. Spoczywaj¹ na warstwach menilitowych, stanowi¹ najm³odsze ogniwo basenu kroœnieñskiego. Wykszta³cone s¹ jako szare piaskowce muskowitowe i ³upki margliste. Przewa aj¹ piaskowce cienko³awicowe i drobnoziarniste, piaskowce grubo³awicowe spotyka siê g³ównie w dolnej czêœci warstw. Wiek warstw kroœnieñskich okreœla siê na oligocen, mi¹ szoœæ wynosi oko³o 1000 m (Golonka 1981). Praca zosta³a wykonana w czasie realizacji projektu badawczego nr 4 T12 B Ministerstwa Nauki i Informatyzacji pt. Nowe aspekty interpretacji wyników pomiarów geofizycznych dla weryfikacji mo liwoœci poszukiwania wêglowodorów w Karpatach Zachodnich. Autorzy serdecznie dziêkuj¹ prof. dr hab. Andrzejowi Œl¹czce za cenne uwagi recenzenckie i dr in. Micha³owi Krobickiemu za opracowanie edytorskie. LITERATURA B¹k K., B¹k M. & Paul Z., Barnasiówka Radiolaria Shale Formation a new lithostratigraphic unit in the Upper Cenomanian lowermost Turonian of the Polish Outer Carpathians (Silesian Series). Annales Societatis Geologorum Poloniae, 72, Bieda F., Stratygrafia fliszu Karpat polskich na podstawie du ych otwornic. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 16, Bieda F., Numulity serii magurskiej polskich Karpat zachodnich. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 131. Bieda F., Facja wapienna w górnoeoceñskim fliszu Karpat polskich. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 32, 2, Bieda F., Du e otwornice z eocenu serii magurskiej okolic Babiej Góry. Przewodnik XXXIX Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego Babia Góra, Bieda F., Formacja numulityczna w Zachodnich Karpatach fliszowych. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 38, 2 3, Bieda F., Geroch S., Koszarski L., Ksi¹ kiewicz M. & ytko K., Stratigraphie des Karpates externes Polonaise. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 181, Bieda F., Jednorowska A. & Ksi¹ kiewicz M., Stratigraphy of the Magura Series around Babia Góra. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 211, Birkenmajer K Jurassic and Cretaceous litostratigraphic units of the Pieniny Klippen Belt, Carpathians, Poland. Studia Geologica Polonica, 45, Birkenmajer K., Stages of structural evolution of the Pieniny Klippen Belt, Carpathians. Studia Geologica Polonica, 88, Birkenmajer K. & Oszczypko N., Cretaceous and Palaeogene lithostratigraphic units of the Magura nappe, Krynica subunit. Carpathians: Annales Societatis Geologorum Poloniae, 59, Blaicher J., Poziom wapiennej mikrofauny w górnym eocenie serii magurskiej. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 166, 5 59.

18 22 J. Golonka & A. Waœkowska-Oliwa Blaicher J., Assemblages of small foraminifera from the Sub-Menilite Globigerina Marls in the Carpathians. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 211, Burtan J., Geologia okolicy Myœlenic na zachód od Raby. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 9, Burtan J., Stratigraphie der schlesischen Beskiden. Bulletin International de L Academie Polonaise Des Sciences Et Des Lettres de Cracovie, Burtan J., 1948, Zdjêcie geologiczne na arkuszu ywiec. Archiwum Instytutu Geologicznego Kraków. Burtan J., Zdjêcie geologiczne na arkuszu Ujso³y. Archiwum Instytutu Geologicznego Kraków. Burtan J., Soko³owski S., Nowe badania nad stosunkiem regionu magurskiego do kroœnieñskiego w Beskidach Zachodnich. Przegl¹d Geologiczny, 4, 10, Burtan J., Chowaniec J. & Golonka J., Wstêpne wyniki badañ nad egzotycznymi ska³ami wêglanowymi z zachodniej czêœci polskich Karpat fliszowych. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 346, Cieszkowski M., Marine Miocene deposits near Nowy Targ, Magura Nappe, Flysch Carpathians (South Poland). Geologica Carpathica, 43, Cieszkowski M., Utwory morskiego miocenu w rejonie Nowego Targu i ich znaczenie dla okreœlenia czasu powstania œródgórskiego zapadliska Kotliny Orawsko-Nowotarskiej. Kwartalnik AGH Geologia, 21, 2, Cieszkowski M. & Olszewska B., Malcov Beds in Magura Nappe near Nowy Targ, Outer Carpathians, Poland. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 36, Cieszkowski M. & Waœkowska-Oliwa A., Skawce Sandstone Member a new lithostratigraphic unit of the abowa Shale Formation (Paleocene Eocene: Magura Nappe, Siary Subunit) Polish Outer Carpathians. Bulletin of the Polish Academy of Sciences, Earth Sciences, 49, Cieszkowski M., Œl¹czka A. & Wdowiarz S., New data on structure of the flysch Carpathians. Przegl¹d Geologiczny, 33, 6, Cieszkowski M., Golonka J., Waœkowska-Oliwa A. & Chrustek M., Budowa geologiczna rejonu Sucha Beskidzka Œwinna Porêba (polskie Karpaty fliszowe). Kwartalnik AGH Geologia, 32, 2, Cieszkowski M, Golonka J. & Chrustek M., Budowa geologiczna Kotliny Orawsko- -Nowotarskiej. W druku. G¹siorowski S., Aptychi from the Dogger, Malm and Neocomian in the Western Carpathians and their stratigraphical value. PAN, Studia Geologica Polonica, 10. Geroch S., Zespo³y mikrofauny z kredy i paleogenu serii œl¹skiej w Beskidzie Œl¹skim. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 153, Geroch S., Ma³e otwornice dolnej kredy w Karpatach. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 36, 4, Geroch S., Some assemblages of microfauna from the Silesian Series of the Western Polish Carpathians. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 211, Geroch S., Jednorowska A., Ksi¹ kiewicz M., & Liszkowa J., Stratigraphy based upon microfauna in the Western Polish Carpathians. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 211,

19 Stratygrafia polskich Karpat fliszowych pomiêdzy Bielskiem-Bia³¹ a Nowym Targiem 23 Golonka J., Arkusz Bielsko-Biala; Objaœnienia do mapy geologicznej Polski, Geological Map of Poland, Explanations; Bielsko-Bia³a Sheet. Geological Institute. Publishing House, Warsaw, Golonka J. & Wójcik A., Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50000, arkusz Jeleœnia. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa. Golonka J. & Wójcik A., Objaœnienia do Szczegó³owej Mapa Geologicznej Polski 1:50000, arkusz Jeleœnia. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, Golonka J. & Sikora, W., Microfacies of the Jurassic and Lower Cretaceous sedimentarily thinned deposits of the Pieniny Klippen Belt in Poland [in Polish, English abstract]. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 31, Golonka J., Borys³awski A., Paul Z. & Ry³ko W., Mapa Geologiczna Polski, arkusz Bielsko-Bia³a. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa. Golonka J., Oszczypko N. & Œl¹czka A., Late Carboniferous Neogene geodynamic evolution and palaeogeography of the circum-carpathian region and adjacent areas. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 70, Golonka J., Krobicki M., Oszczypko N., Œl¹czka A. & S³omka T Geodynamic evolution and palaeogeography of the Polish Carpathians and adjacent areas during Neo- -Cimmerian and preceding events (latest Triassic-earliest Cretaceous). In: McCann T. & Saintot A. (eds.), Tracing Tectonic Deformation Using the Sedimentary Record. Geological Society, London, Special Publications, 208, Golonka J. et al Orava Deep Drilling Project and the Post Paleogene tectonics of the Carpathians. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 75, Golonka J., Gahagan L., Krobicki M., Marko F., Oszczypko N. & Sl¹czka A., Plate Tectonic Evolution and Paleogeography of the Circum-Carpathian Region. In: Golonka J. & Picha F. (eds.) The Carpathians and their foreland: Geology and hydrocarbon resources: American Association of Petroleum Geologists, Memoir, 84, Grzybowski J., 1896 (druk 1987). Mikroskopische Studien über die grünen Conglomerate der ostgalizischen Karpathen. Jahrbuch der Geologischen Reichsanstalt, 46, Hohenegger L., Die geognostischen Verthältnisse der Nordkarpaten in Schlesien und angrenzenden Theilen von Mähren und Galizien. Jahrbuch der Pethers, 8, Jednorowska A., Zespo³y ma³ych otwornic w warstwach jednostki magurskiej rejonu Babiej Góry i ich znaczenie stratygraficzne. Przewodnik XXXIX Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego Babia Góra, Jednorowska A., Zespo³y otwornicowe w zewnêtrznych strefach jednostki magurskiej Karpat i ich znaczenie stratygraficzne. Przegl¹d Geologiczny, 50, Jednorowska A., Zespo³y ma³ych otwornic paleocenu polskich Karpat zachodnich. Studia Geologica Polonica, 47, Koszarski L., Sikora W. & Wdowiarz S., The Flysch Carpathians. Polish Carpathians. W: Mahel M. (ed.), Tectonics of the Carpathian-Balkan Regions. Geologický Ústav Dionyza Štura, Bratislava, Kotlarczyk J., Stratygrafia formacji z Ropianki (fm), czyli warstw inoceramowych w jednostce skolskiej Karpat fliszowych. Prace Geologiczne Oddzia³u PAN w Krakowie, 108, 1 82.

20 24 J. Golonka & A. Waœkowska-Oliwa Ksi¹ kiewicz M., Przyczynek do znajomoœci œredniej kredy p³aszczowiny godulskiej wbeskidach Zachodnich. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 9, Ksi¹ kiewicz M., Budowa brze nych mas magurskich miêdzy Su³kowicami a Such¹. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 11, Ksi¹ kiewicz M., La structure de la zone de Lanckorona. Bulletin International de L Academie Polonaise Des Sciences Et Des Lettres de Cracovie, 41, Ksi¹ kiewicz M., Stratygrafia serii magurskiej na przedpolu Babiej Góry. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 48, Ksi¹ kiewicz M., Stratygrafia serii magurskiej w Beskidzie Œrednim. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 135, Ksi¹ kiewicz M., On the Turonian in the Pieniny Klippen Belt. Bulletin of the Polish Academy of Sciences, Earth Sciences, 6, 8, Ksi¹ kiewicz M., Geologia regionu babiogórskiego. Przewodnik XXXIX Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Warszawa, Ksi¹ kiewicz M., Geologia Sidziny ko³o Jordanowa. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 40, 3 4, Ksi¹ kiewicz M., Tectonics of the Carpathians. In: Po aryski W. (ed.), Geology of Poland. Vol. IV. Tectonics. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, Leœniak T. & Waœkowska-Oliwa A., 2001a. Siliciclastic deposits (Palaeogene) of the Subsilesian Unit in the ywiec area. Kwartalnik AGH Geologia, 27, Lexa J., Bzák V., Eleèko M., Mello J., Polák M., Potfaj M. & Vozár J., editors Geological map of the Western Carpathians and adjacent areas: Scale 1: Geological Survey of Slovak Republic, Bratislava. Liszkowa J., Mikrofauna serii podœl¹skiej. Przegl¹d Geologiczny, 4, Liszkowa J., Classification du Créteacé de la serie subsilesienne des carpathes polonaises, basee sur la de microfaune. Annales Instituti Geologici Publici Hungarici, 49, Liszkowa J., Microfauna of the Upper Cretaceous marls in the Sub-Silesian series of the Wadowice region (Western Carpathians). Biuletyn Instytutu Geologicznego, 211, Malata E., Stratygrafia jednostki magurskiej zachodniej czêœci Beskidu Wysokiego. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 21, Nieœcieruk P., Ska³ka w Leœnej na tle budowy geologicznej zachodniego obrze enia ywieckiego okna tektonicznego. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 384, Nowak J., Miocen pó³nocnej krawêdzi Karpat. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 17, Nowak W., , Zdjêcie geologiczne na arkuszu Bielsko. Materia³y rêkopiœmienne. Archiwum Instytutu Geologicznego, Kraków. Nowak W., Geologia brzegu karpackiego miêdzy Andrychowem a So³¹. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 131, Nowak W., Stomiosferidy warstw cieszyñskich (kimeryd hoteryw) polskiego Œl¹ska Cieszyñskiego i ich znaczenie stratygraficzne. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 38, 2 3,