Micha³ KROBICKI & Jan GOLONKA

Transkrypt

1 GEOLOGIA 2009 Tom 35 Zeszyt 3/ PALEOGEOGRAFIA PO UDNIOWO-WSCHODNIEJ AZJI I JEJ ZWI ZEK Z ROZMIESZCZENIEM WCZESNOJURAJSKICH BUDOWLI MA OWYCH (Z GRUPY LITHIOTIS) NA TLE WIELKIEGO WYMIERANIA TRIAS/JURA Palaeogeography of south-east Asia and its connection with distribution of Early Jurassic Lithiotis-type bivalve buildups according to Triassic/Jurassic mass extinction event Micha³ KROBICKI & Jan GOLONKA Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydzia³ Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska; al. Mickiewicza 30, Kraków; krobicki@geol.agh.edu.pl; jan_golonka@yahoo.com Abstract: The separation of Laurasia and Gondwana, which was initiated by the Triassic break-up of Pangea, continued during Early-Middle Jurassic times. The origin of the narrow sea strait, so-called Hispanic Corridor, took place between these two continents and connection of the Panthalassa Ocean (Proto-Pacific) and western (Alpine) Tethys gradually started in Early Jurassic, most probably in Sinemurian-Pliensbachian times. Recovery of marine fauna after Triassic/Jurassic mass extinction event was mainly marked by world-wide ditribution of Lithiotis-type bivalve buildups. They indicate mainly shallow-marine/lagoon-type carbonate sedimentation and palaeogeographic/geodynamic regimes during break-up of Pangea in Pliensbachian-Early Toarcian times. Key words: Pangea, Lithiotis-type bivalves, Hispanic Corridor, Early Jurassic, palaeobiogeography S³owa kluczowe: Pangea, ma³ e z grupy Lithiotis, korytarz hiszpañski, wczesna jura, paleobiogeografia WPROWADZENIE Superkontynent Pangea (Fig. 1) zosta³ uformowany w karbonie jako rezultat orogenezy hercyñskiej. Oddzielenie siê Laurazji od Gondwany, co by³o zainicjowane triasowym ryftowaniem kontynentalnym i pocz¹tkiem rozpadu Pangei, kontynuowa³o siê podczas wczesnej i œrodkowej jury. To wczesnotriasowe ryftowanie przybra³o na sile blisko granicy trias/jura i zamanifestowa³o siê powstaniem wielkiej prowincji magmowej centralnego Atlantyku (CAMP Central Atlantic Magmatic Province), co w konsekwencji doprowadzi³o do powstania w¹skiego przesmyku morskiego (korytarz hiszpañski), który rozdzieli³

2 80 M. Krobicki & J. Golonka Pangeê na dwie czêœci i po³¹czy³ ocean Pantalassa (proto-pacyfik = wschodnia Tetyda) z zachodni¹ (alpejsk¹) Tetyd¹. Nast¹pi³o to we wczesnej jurze, najprawdopodobniej w synemurze/pliensbachu, i dlatego narodziny Atlantyku mo na datowaæ na ten w³aœnie czas, jako bezpoœredni efekt pêkania Pangei. Dlatego te ogólnoœwiatowe rozprzestrzenienie licznych przedstawicieli kopalnej fauny morskich bezkrêgowców mia³o w tym czasie miejsce (Hallam 1983, Damborenea 2000, Arias 2006, patrz równie Damborenea & Manceñido 1979, Boomer & Ballent 1996, Venturi et al. 2006, Arias 2007, 2008, Krobicki & Golonka 2007). Jest natomiast kwesti¹ otwart¹, która z dróg migracji by³a preferowana przez ma³ e facji litiotisowej poprzez korytarz hiszpañski czy przez ocean Pantalassa? PALEOGEOGRAFIA I KRYZYS POGRANICZA TRIAS/JURA Zarys paleogeografii globalnej We wczesnej jurze wêglanowa sedymentacja dominowa³a wzd³u brzegów Neotetydy. Co prawda ten nowy ocean zacz¹³ siê formowaæ ju pod koniec karbonu w wyniku ryftowego oddzielania siê elementów pery-gondwañskich, ale dopiero permski, i m³odszy, spreding w jego obrêbie przekszta³ci³ go w du y zbiornik o charatkterze oceanicznym (Fig. 1, 2). Pery-gondwañskie terany oddzielone od Gondwany utworzy³y tzw. kontynent kimeryjski z³o ony z mniej lub bardziej izolowanych bloków o charakterze mikrop³yt kontynentalnych; od pó³nocnego zachodu p³yta Alborz (Iran), Qiangtang, Malezja i Indonezja (Sibumasu) na po³udniowym wschodzie (Golonka et al. 2006). Kontynent ten rozdziela³ przez ca³y perm i trias ocean Paleotetydy od oceanu Neotetydy (Fig. 2). Jego migracja z po³udnia na pó³noc powodowa³a stopniowe rozszerzanie siê oceanu Neotetydy kosztem skracanie siê, i w konsekwencji zamykania, oceanu Paleotetydy (Fig. 1 3), co w przypadku po³udniowo-wschodniej Azji doprowadzi³o do jednego z najwiêkszych wydarzeñ tektonicznych tego obszaru orogenezy indochiñskiej w póÿnym triasie (kolizja teranu Sibumasu z Indochinami) (Metcalfe 2002, Lepvrier et al. 2004, Golonka et al z literatur¹ tam cytowan¹). Paleobiogeografia facji litiotisowej Potê ne, a do cm d³ugie, ma³ e Lithiotis czy Cochlearites, które dominuj¹ w obrêbie tzw. facji litiotisowej (sensu Fraser et al z literatur¹ tam cytowan¹), s¹ najwa niejszymi przedstawicielami budowlo-twórczych ( rafotwórczych ) ma³ y w obrêbie p³ytkomorsko-lagunowych œrodowisk pliensbachu-wczesnego toarku, w licznych miejscach wszechoceanu Tetydy-Pantalassy (Fig. 3). Rozmieszczenie ma³ y facji litiotisowej od zachodniej (Hiszpania, W³ochy) i œrodkowej Europy (S³owenia, Chorwacja, Albania), poprzez pó³nocn¹ Afrykê (Maroko) i pó³wysep Arabski (Oman, Zjednoczone Emiraty Arabskie) a do wyspy Timor, Himalaje (Nepal, Tybet) i zachodnie wybrze a obydwu Ameryk (USA, Peru i Chile), wskazuj¹ na ogólnoœwiatow¹, gwa³town¹ ekspansjê tego rodzaju ma³ y w tym czasie (Leinfelder et al. 2002, Fraser et al. 2004, Krobicki et al. 2008).

3 Paleogeografia po³udniowo-wschodniej Azji i jej zwi¹zek Fig. 1. Globalna tektonika p³yt kontynentu Pangea (najpóÿniejszy karbon-najwczeœniejszy perm): 1 centrum spredingu oceanicznego, 2 strefa subdukcji, 3 nasuniêcie, 4 uskoki normalne, 5 góry, 6 l¹dy, 7 l¹dolody, 8 p³ytkie morze i sk³on kontynentalny, 9 g³êboki ocean (paleogeografia wg Golonki et al. 2006, nieco zmodyfikowane) Fig. 1. Global plate tectonic map of Pangea (latest Carboniferous-earliest Permian): 1 oceanic spreading center and transform faults, 2 subduction zone, 3 thrust fault, 4 normal faults, 5 mountains, 6 landmass, 7 icesheet, 8 shallow sea and slope, 9 deep ocean basin (palaeogeography after Golonka et al. 2006, slightly modified)

4 82 M. Krobicki & J. Golonka Fig. 2. Globalna tektonika p³yt kontynentu Pangea (wczesny trias-najwczeœniejszy póÿny trias): 1 centrum spredingu oceanicznego, 2 strefa subdukcji, 3 nasuniêcie, 4 uskoki normalne, 5 góry, 6 l¹dy, 7 p³ytkie morze i sk³on kontynentalny, 8 g³êboki ocean (paleogeografia wg Golonki et al. 2006, nieco zmodyfikowane) Fig. 2. Global plate tectonic map of Pangea (Early Triassic-earliest Late Triassic): 1 oceanic spreading center and transform faults, 2 subduction zone, 3 thrust fault, 4 normal faults, 5 mountains, 6 landmass, 7 shallow sea and slope, 8 deep ocean basin (palaeogeography after Golonka et al. 2006, slightly modified)

5 Paleogeografia po³udniowo-wschodniej Azji i jej zwi¹zek Fig. 3. Globalna tektonika p³yt kontynentu Pangea (wczesna jura-najwczeœniejsza œrodkowa jura) z zaznaczonym rozmieszczeniem budowli Lithiotis (czerwone kó³ko): 1 centrum spredingu oceanicznego, 2 strefa subdukcji, 3 nasuniêcie, 4 uskoki normalne, 5 góry, 6 l¹dy, 7 p³ytkie morze i sk³on kontynentalny, 8 g³êboki ocean (paleogeografia wg Golonki et al. 2006, nieco zmodyfikowane) Fig. 3. Global plate tectonic map of Pangea (Early Jurassic-earliest Middle Jurassic) with distribution of Lithiotis buildups (red circle): 1 oceanic spreading center and transform faults, 2 subduction zone, 3 thrust fault, 4 normal faults, 5 mountains, 6 landmass, 7 shallow sea and slope, 8 deep ocean basin (palaeogeography after Golonka et al. 2006, slightly modified)

6 84 M. Krobicki & J. Golonka Drogi wczesnojurajskich migracji tych ma³ y by³y zwi¹zane zarówno z pêkaniem superkontynentu Pangea jak i odpowiedni¹ cyrkulacj¹ oceaniczn¹, która umo liwia³a szybkie roznoszenie larw tych ostrygopodobnych ma³ y. Wczeœniej, w póÿnym triasie, migracja morskich bezkrêgowców (otwornice, krynoidy, miêczaki, skorupiaki etc.) z zachodniej Tetydy przez potê ny ocean Pantalassa by³a mo liwa tylko t¹ drog¹, na co wskazuj¹ znaleziska typowych faun zachodniotetydzkich (alpejskich) w licznych miejscach zachodnich wybrze y Ameryki Pó³nocnej i Po³udniowej, w obrêbie teranów stanowi¹cych obecnie zachodnie brzegi tych kontynentów. W sytuacji zwartej, niepêkniêtej jeszcze w tym czasie Pangei, fauna ta nie mia³a innej mo liwoœci migracji do tych miejsc jak poprzez ten wielki ocean, wykorzystuj¹c liczne terany w obrêbie Pantalassy, u ywaj¹c ich jako swoistych kamieni rzuconych w rzekê (ang. stepping-stones). Uwo liwi³o to ich relatywnie szybk¹ migracjê z alpejskiej Tetydy (Kristan-Tollmann & Tollmann 1985). Z paleobiogeograficznego punktu widzenia najpóÿniejszy trias/najwczeœniejsza jura to czas zintensyfikowania migracji ró nego bentosu wokó³ Pangei, lub na wskroœ przez ni¹, kiedy zaczê³a siê rozpadaæ, tworz¹c w ten sposób tzw. hiszpañski korytarz (Hispanic Corridor). Wielkie wymieranie trias/jura versus budowle litiotisowe Prze³om triasu/jury zaznacza siê bardzo wa nym epizodem wielkiego wymierania (e.g. Hallam 1995, Hallam & Wignall 1997, 1999, Palfy et al. 2000, Wignall 2001, Flügel & Kiessling 2002, Huynh & Poulsen 2005, Hesselbo et al. 2007). Zajmuje ono czwarte miejsce spoœród tzw. wielkiej pi¹tki (Flügel & Kiessling 2002), je eli braæ pod uwagê iloœæ taksonów, które nie prze y³y tej granicy, poniewa ponad 50% rodzajów morskiej fauny, a oko³o 80% gatunków wymar³o w jego efekcie (Hallam 1995). Zespo³y rafowe by³y szczególnie zdziesi¹tkowane (Flügel & Kiessling 2002, Leinfelder et al. 2002). Wczesnojurajska, p³ytkowodna sedymentacja pó³nocno-zachodniej Neotetydy mia³a miejsce g³ównie na szczytach bloków tektonicznych, gdzie rozwija³y siê liczne platformy wêglanowe, a s¹siaduj¹ce z tymi blokami rowy tektoniczne by³y wype³niane g³êbokomorskimi czarnymi mu- ³owcami i ³upkami bogatymi w materiê organiczn¹. W obrêbie platform wêglanowych zespo³y rafowe by³y w tym czasie bardzo rzadkie (Kiessling et al. 1999, Leinfelder et al. 2002). Z punktu widzenia geotektoniki i paleogeografii nastêpuj¹ce wydarzenia mog³y wp³yn¹æ na taki dramatyczny efekt w biosferze tego wielkiego wydarzenia: zamkniêcie Paleotetydy i formowanie siê Indochin po orogenezie indochiñskiej, tej dalekowschodnio-azjatyckiej czêœci Pangei (Golonka 2004). To wydarzenie by³o spowodowane powstaniem nowej strefy subdukcji wzd³u pó³nocnego brzegu Neotetydy, pocz¹tkowo na zachodzie, nastêpnie na wschodzie, z czym zwi¹zany by³ równie wulkanizm wzd³u tej linii; rozpad Pangei w miejscu przysz³ego Atlantyku Centralnego z ca³¹ gam¹ zjawisk od ryftingu do dryftingu (Withjack et al. 1998, Ford & Golonka 2003, Golonka et al. 2006);

7 Paleogeografia po³udniowo-wschodniej Azji i jej zwi¹zek bardzo intensywny wulkanizm bazaltowy zwi¹zany z powstaniem wielkiej prowincji magmowej w centralnej czêœci rozpadaj¹cej siê ju Pangei (CAMP) (Golonka & Bocharova 2000, Wignall 2001, Tanner et al. 2004), co doprowadzi³o do wzrostu iloœci CO 2 w atmosferze (e.g. Huynh & Poulsen 2005); fluktuacje poziomu morza (e.g. Hallam & Wignall 1999, Flügel & Kiessling 2002), które wyrazi³y siê generalnym jego obni eniem w trakcie formowania siê superkontynentu Pangea, a nastêpnie podniesieniem w wyniku jej rozpadu, co szczególnie odbi³o siê negatywnie na powstawaniu nowych platform wêglanowych, a zw³aszcza œrodowisk sedymentacji rafowej (Flügel & Kiessling 2002); czêste zjawiska anoksji (e.g. Ettensohn 1997), która by³a zwi¹zana z obfitoœci¹ przestrzennie ograniczonych, tektonicznie formowanych basenów sedymentacyjnych rozpadaj¹cej siê Pangei, w warunkach obni onej iloœci substancji od ywczych w tych basenach, prawdopodobnie w zwi¹zku z du ¹ aktywnoœci¹ wulkaniczn¹ oraz fluktuacjami eustatycznymi. Wszystkie wymienione czynniki, dzia³aj¹c równoczeœnie, mia³y decyduj¹cy wp³yw na globaln¹ paleogeografiê i globalne zmiany paleoklimatyczne, które skutkowa³y wielkim masowym wymieraniem. Odradzanie siê morskiej fauny, w tym zw³aszcza œrodowisk rafowych, po takim dramatycznym kryzysie biologicznym by³o g³ównie zwi¹zane z rozprzestrzenieniem budowli ma³ owych we wczesnej jurze, reprezentowanych przez ma³ e facji litiotisowej (e.g. Leinfelder et al. 2002, Fraser et al. 2004, Krobicki et al. 2008). Ich ogólnoœwiatowe wystêpowanie wskazuje zarówno na bardzo szybkie tempo migracji tych ma³ y, jak i wykorzystanie specjalnych nisz ekologicznych (w tym przypadku p³ytkomorskiej/lagunowej sedymentacji wêglanowej najlepszy europejski przyk³ad: wczesnojurajska sedymentacja wêglanowa platformy Trento, formacji Calcari Griggi we w³oskich Dolomitach), w geodynamicznopaleogeograficznym re imie rozpadaj¹cej siê Pangei w pliensbachu-wczesnym toarku (Krobicki & Golonka 2007). Wydaje siê, e kluczem do zrozumienia procesu globalnej migracji tych ma³ y, jest jej zwi¹zek z geodynamicznych rekonstrukcjami, w tym zw³aszcza paleogeografi¹ wschodniej Azji (Fig. 3). KONKLUZJE Wystêpowanie budowli litiotisowych od najbardziej zachodniej czêœci Azji/Arabii (wschodnia Turcja, Iran, Irak, Kuwejt, Oman) do centralnej Azji (Indie, Nepal, Chiny Tybet) (Fig. 4) we wczesnej jurze sugeruje ich szlak migracji z zachodu na wschód z zachodniej Tetydy poprzez ocean Pantalassa a do zachodnich wybrze y Ameryki Pó³nocnej i Po³udniowej (USA, Peru, Chile). Szczególnie lokalizacje tych budowli w Tybecie (Jadoul et al. 1998, Yin et al. 1998, 1999, Yin & Enay 2004, Shi et al. 2006) s¹ istotne przy tych rekonstrukcjach, poniewa w sensie paleogeograficznym, znajduj¹ siê one w po³owie drogi pomiêdzy Tetyd¹ zachodni¹ a Pantalass¹ i by³y zwi¹zane z migracj¹ teranów w czasie wczesnej-œrodkowej jury (np. migracja bloku Lhasy) (Golonka et al. 2006) (Fig. 2 4).

8 86 M. Krobicki & J. Golonka Fig. 4. Paleogeografia po³udniowo-wschodniej Azji (wczesna jura-najwczeœniejsza œrodkowa jura) z zaznaczonym rozmieszczeniem budowli Lithiotis (czerwone kó³ko) Fig. 4. Palaeogeography of south-east Asia (Early Jurassic-earliest Middle Jurassic) with distribution of Lithiotis buildups (red circle)

9 Paleogeografia po³udniowo-wschodniej Azji i jej zwi¹zek Równoczeœnie kolizja p³yt chiñskich z p³ytami indochiñsko-kimeryjskimi dobiega³a koñca, formuj¹c geotektonicznie ten obszar Azji (Golonka & Ford 2000, Golonka 2007). W tym rejonie wszystkie g³ówne p³yty tektoniczne by³y w tym czasie amalgamowane z wyj¹tkiem niektórych teranów tetydzkich i teranów na zachód i pó³nocny zachód od Ameryki Pó³nocnej oraz w obrêbie Pantalassy. Ostateczne zamkniêcie oceanu Paleotetydy by³o finalnym, œrodkowojurajskim wydarzeniem w tej czêœci Azji (konwergencja p³yt Lut i Qiangtang z kratonem chiñsko-indochiñskim). Praca by³a finansowana w ramach badañ statutowych AGH ( ). LITERATURA Arias C., Northern and Southern Hemispheres ostracod palaeobiogeography during the Early Jurassic: possible migration routes. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 233, Arias C., Pliensbachian-Toarcian ostracod biogeography in NW Europe: evidence for water mass structure evolution. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 251, Arias C., Palaeoceanography and biogeography in the Early Jurassic Panthalassa and Tethys Oceans. Gondwana Research, 14, Boomer I. & Ballent S., Early-Middle Jurassic ostracod migration between the northern and southern hemispheres: further evidence for a proto Atlantic-Central Atlantic connection. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 121, Damborenea S.E., Hispanic Corridor: its evolution and the biogeography of bivalve molluscs. GeoResearch Forum, 6, Damborenea S. & Manceñido M., On the palaeogeographical distribution of the pectinid genus Weyla (Bivalvia, Lower Jurassic). Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 27, Ettensohn F.R., Assembly and dispersal of Pangea: Large-scale tectonic effects on coeval deposition of North American, marine, epicontinental, black shales. Journal of Geodynamics, 23, Flügel E. & Kiessling W., Patterns of Phanerozoic reef crises. W: Kiessling W., Flügel E. & Golonka J. (eds.), Phanerozoic reef patterns, SEPM (Society for Sedimentary Geology) Special Publication, 72, Ford D. & Golonka J., Phanerozoic paleogeography, paleoenvironment and lithofacies maps of the circum-atlantic margins. W: Golonka J. (Ed.), Thematic set on paleogeographic reconstruction and hydrocarbon basins: Atlantic, Caribbean, South America, Middle East, Russian Far East, Arctic, Marine and Petroleum Geology, 20,

10 88 M. Krobicki & J. Golonka Fraser N.M., Bottjer D.J. & Fischer A.G., Dissecting Lithiotis bivalves: implications for the Early Jurassic reef eclipse. Palaios, 19, Golonka J., Plate tectonic evolution of the southern margin of Eurasia in the Mesozoic and Cenozoic. Tectonophysics, 381, Golonka J., Late Triassic and Early Jurassic palaeogeography of the world. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 244, Golonka J. & Bocharova N.Y., Hot spots activity and the break-up of Pangea. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 161, Golonka J. & Ford D., Pangean (Late Carboniferous Middle Jurassic) paleoenvironment and lithofacies. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 161, Golonka J., Krobicki M., Paj¹k J., Nguyen Van Giang & Zuchiewicz W., Global Plate Tectonics and Paleogeography of Southeast Asia. Faculty of Geology, Geophysics and Environmental Protection, AGH University of Science and Technology, Arkadia, Kraków, Hallam A., Early and mid-jurassic molluscan biogeography and the establishment of the central-atlantic seaway. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 43, Hallam A., Major bio-events in the Triassic and Jurassic. W: Walliser O.H. (Ed.), Global events and event stratigraphy in the Phanerozoic, Springer-Verlag, Berlin, Hallam A. & Wignall P.B., Mass extinctions and their aftermath, Oxford University Press, Oxford, Hallam A. & Wignall P.B., Mass extinctions and sea-level changes. Earth-Science Reviews, 48, Hesselbo S.P., McRoberts C. & Pálfy J., Triassic-Jurassic boudary events: problems, progress, possibilities. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 244, Huynh T.T. & Poulsen C.J., Rising atmospheric CO 2 as a possible trigger for the end- Triassic mass extinction. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 21, Jadoul F., Berra F. & Garzanti E., The Tethys Himalayan passive margin from Late Triassic to Early Cretaceous (South Tibet). Journal of Asian Earth Sciences, 16, 2 3, Kiessling W., Flügel E., & Golonka J., Paleo Reef Maps: A comprehensive database of Phanerozoic reefs with graphic presentations. American Association of Petroleum Geologists Bulletin, 83,

11 Paleogeografia po³udniowo-wschodniej Azji i jej zwi¹zek Kristan-Tollmann E.K. & Tollman A., The Tethys. In: Nakazawa K. & Dickius J.M. (eds), The Tethys, Tokai University Press, Tokyo, Krobicki M. & Golonka J., Latest Triassic/earliest Jurassic geodynamic evolution of the Pangea bivalve migration pattern and mass extinction. IGCP Programme 506 Jurassic marine: non-marine correlation; Abstract book; Bristol , Krobicki M., Sadki D., Golonka J., P³onka A., Prêdki U. & Rusin A., Early Jurassic Lithiotis-facies deposits in northern Africa (Morocco; Assemsouk section) case study. The 5 th International Symposium of IGCP 506 on: Marine and non-marine Jurassic: global correlation and major geological events; Abstract Volume; Hammamet (Tunisia) , Leinfelder R.R., Schmid D.U., Nose M. & Werner W., Jurassic reef patterns the expression of a changing globe. W: Kiessling W., Flügel E. & Golonka J. (eds), Phanerozoic reef patterns, SEPM (Society for Sedimentary Geology) Special Publication, 72, Lepvrier C., Maluski H., Vu Van Tich, Leyreloup A., Phan Truong Thi & Nguyen Van Vuong, The Early Triassic Indosinian orogeny in Vietnam (Truong Son Belt and Kontum Massif); implications for the geodynamic evolution of Indochina. Tectonophysics, 393, Metcalfe I., Permian tectonic framework and paleogeography of SE Asia. Journal of Asian Earth Sciences, 20, Pálfy J., Mortensen J.K., Carter E.S., Smith P.L., Friedman R.M. & Tipper H.W., Timing the end-triassic mass extinction: first on land, then in the sea? Geology, 28, Shi X., Sha J. & Deng S., The Jurassic system of China main characteristics and recent advances in research. W: Sha J., Wang Y. & Turner S. (eds.), Marine and nonmarine Jurassic: boundary events and correlation, Progress in Natural Science, 16 (special issue), Tanner L.H., Lucas S.G. & Chapman M.G., Assessing the record and causes of Late Triassic extinctions. Earth-Science Reviews, 65, Venturi F., Bilotta M. & Ricci C., Comparison between western Tethys and eastern Pacific ammonites: further evidence for a possible late Sinemurian-early Pliensbachian trans-pangaean marine connection. Geological Magazine, 143, Wignall P.B., Large igneous provinces and mass extinctions. Earth-Science Reviews, 53, Withjack M.O., Schlische R.W. & Olsen P.O., Diachronous rifting, drifting, and inversion on the passive margin of central eastern North America: an analog for other passive margins. American Association of Petroleum Geologists Bulletin, 82,

12 90 M. Krobicki & J. Golonka Yin J. & Enay R., Tithonian ammonoid biostratigraphy in eastern Himalayan Tibet. Geobios, 37, Yin J., Enay R. & Wan X., The first report of the Late Triassic-Early Jurassic passage beds in the Eastern Tethyan Himalaya. Compte Rendu Académie des sciences, 329, Yin J., Wan X. & Pei S., Discovery of Lithiotis reef in Nyalam, south Tibet. Acta Palaeontographica Sinica, 37,