pt. Rekonstrukcja procesów formujących powierzchnie nieciągłości i nagromadzenia skamieniałości w epikontynentalnych utworach górnokredowych

Transkrypt

1 Prof. dr hab. Krzysztof P. Krajewski Instytut Nauk Geologicznych PAN Twarda 51/55, Warszawa tel RECENZJA osiągnięcia naukowego Pani dr Danuty Olszewskiej-Nejbert pt. Rekonstrukcja procesów formujących powierzchnie nieciągłości i nagromadzenia skamieniałości w epikontynentalnych utworach górnokredowych dla celów postępowania habilitacyjnego w dziedzinie Nauk o Ziemi w dyscyplinie Geologia, prowadzonego w Radzie Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego. Biorąc pod uwagę kryteria określone w art. 16 Ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595, z późniejszymi zmianami wprowadzonymi ustawą z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw; Dz. U. Nr 84, poz. 455), przedstawiona poniżej recenzja dotyczy: 1) oceny osiągnięcia naukowego dr Danuty Olszewskiej-Nejbert pt. Rekonstrukcja procesów formujących powierzchnie nieciągłości i nagromadzenia skamieniałości w epikontynentalnych utworach górnokredowych ; 2) oceny dorobku naukowego niewchodzącego w osiągniecie naukowe wymienione w p. 1), uzyskanego po otrzymaniu przez Danutę Olszewską-Nejbert stopnia doktora (tj. po dacie 26 czerwca 1996 roku); 3) oceny międzynarodowej współpracy naukowej habilitantki; 4) oceny dorobku dydaktycznego i popularyzatorskiego; 5) oceny uzyskanych nagród i wyróżnień. 1

2 1) Osiągnięcie naukowe Osiągnięcie naukowe pt. Rekonstrukcja procesów formujących powierzchnie nieciągłości i nagromadzenia skamieniałości w epikontynentalnych utworach górnokredowych jest cyklem sześciu publikacji, które ukazały się drukiem w przedziale czasowym od roku 2004 do roku Dwie publikację są jedno autorskie (2004 i 2005), podczas gdy pozostałe cztery (2009, 2011, 2012 i 2013) są wynikiem współpracy habilitantki z dr Ewą Świerczewską-Gładysz z Instytutu Nauk o Ziemi Uniwersytetu Łódzkiego. W otrzymanej przeze mnie dokumentacji znajduje się Załącznik 5, w którym dr Świerczewska-Gładysz szczegółowo określa procentowy wkład własny w powstanie prac współautorskich. Z oświadczenia tego wynika, iż dr Olszewska-Nejbert posiada odpowiednio 60%, 50%, 50% i 60% udział własny w pracach współautorskich. Wszystkie omawiane prace zostały opublikowane w języku angielskim w czasopismach, które były przez cały omawiany okres lub są od pewnego czasu czasopismami indeksowanymi. Są to Geological Quarterly (2 prace), Annales Societatis Geologorum Poloniae (1 praca), Acta Geologica Polonica (2 prace) oraz Palaeontology (1 praca). W szczególności, czasopismo Palaeontology posiadało wyliczony w roku publikacji pięcioletni IF w wysokości 1,8. Poniżej cytuję w porządku chronologicznym prace składające się na recenzowane osiągnięcie naukowe: 1. Olszewska-Nejbert D Development of the Turonian/Coniacian hardground boundary in the Cracow Swell area (Wielkanoc quarry, Southern Poland). Geological Quarterly, 48, Olszewska-Nejbert D Development of the Turonian Conulus Lagerstätte in the Wielkanoc Quarry, Miechów Upland (South Poland). Annales Societatis Geologorum Poloniae, 75, Olszewska-Nejbert D. & Świerczewska-Gładysz E The phosphatized sponges from the Santonian (Upper Cretaceous) of the Wielkanoc Quarry (southern Poland) as a tool in stratigraphical and environmental studies. Acta Geologica Polonica, 59 (4), Olszewska-Nejbert D. & Świerczewska-Gładysz E Campanian (Late Cretaceous) hexactinellid sponges from the white chalk of Mielnik (Eastern Poland). Acta Geologica Polonica, 61 (4), Olszewska-Nejbert D. & Świerczewska-Gładysz E Redescription of Cenomanian hexactinellid sponges from Podillia (southwest Ukraine) and designation of neotypes. Palaeontology, 55 (6), Olszewska-Nejbert D. & Świerczewska-Gładysz E Facies and sedimentation of Coniacian deposits of the Kraków Swell in the Wielkanoc area (southern Poland). Geological Quarterly, 57 (1),

3 Przedstawiony zbiór publikacji stanowi wynik prawie dziesięcioletnich badań nad procesami geologicznymi prowadzącymi do powstawania przerw sedymentacyjnych w europejskim basenie epikontynentalnym w czasie późnej kredy. Badaniami objęto znaczny obszar Polski oraz część Ukrainy, a analizowane fragmenty kolumny stratygraficznej objęły okres czasowy od cenomanu po schyłek kredy. Badania stanowiły kombinację klasycznych metod rozpoznania geologicznego z sedymentologią, analizą mikrofacjalną, petrografią z elementami mineralogii oraz w znaczącym zakresie paleontologią (w tym paleoekologią i tafonomią). Wspólną cechą badanych powierzchni nieciągłości jest bowiem nagromadzenie szczątków organizmów bentonicznych, głównie gąbek krzemionkowych, które zachowały się w zapisie geologicznym dzięki procesowi wczesnej fosfatyzacji. Badania habilitantki pozwoliły na rozpoznanie genezy tych nagromadzeń oraz przyczyn i mechanizmów ich mineralizacji, jak również na próbę rekonstrukcji procesów odpowiedzialnych za kryzysy sedymentacji w basenie i różnorodność morfologiczną i sedymentologiczną powierzchni nieciągłości. Skały górnokredowe basenu epikontynentalnego tworzą miąższe, monotonne sukcesje zdominowane przez wapienie pelitowe, wapienie margliste i margle ze zmienną zawartością skamieniałości przewodnich, co powoduje trudności w regionalnych i lokalnych korelacjach stratygraficznych. Występowanie powierzchni nieciągłości w tych profilach daje możliwość wyznaczenia horyzontów korelacyjnych, które na pewnych obszarach mogą być traktowane jako poziomy izochroniczne. Dlatego zrozumienie ich powstawania oraz rozprzestrzenienia w facjach basenowych ma istotne znaczenie nie tylko dla geologii podstawowej, ale również eksploracyjnej. Tabela 1 umieszczona w Autoreferacie habilitantki (Załącznik 2; str.7 8) podsumowuje w sposób syntetyczny główne cechy badanych powierzchni nieciągłości. Na szczególne uznanie zasługuje opracowanie mechanizmu fosylizacji gąbek poprzez ich fosfatyzację w osadzie dennym w warunkach przerw w sedymentacji. Na podstawie szczegółowych badań mikroskopowych habilitantka wykazała, iż fosfatyzacja gąbek odbywała się poprzez cementację fosforanem wapniowym (węglanowym fluoroapatytem, CFA) przestrzeni międzyigłowej w trakcie mikrobiologicznego rozkładu organizmów, najprawdopodobniej w mikrośrodowiskach suboksycznych związanych z lokalnym wyczerpaniem wolnego tlenu w wyniku utleniania organicznych związków węgla. Taki proces często prowadzi do zachowania kształtu i cech anatomicznych fosfatyzowanego organizmu, co ma ogromne znaczenie w badaniach taksonomicznych. Badania te stanowią pokaźną część zestawu prac prezentowanych jako habilitacyjne osiągnięcie naukowe. Przedstawiono w nich opisy taksonomiczne oraz rozmieszczenie geograficzne i stratygraficzne kilkudziesięciu gatunków gąbek z gromady Hexactinellida. Habilitantka zastosowała ciekawą metodę analizy tzw. mikrofacji rudymentarnych, występujących jako fragmenty wypełnień skamieniałości lub zagłębień w powierzchniach rozmyć i twardych den, do analizy zjawisk geologicznych w okresach braku sedymentacji oraz szacowania długości trwania tych okresów. Obserwacje te zostały skorelowane z typem i charakterem powierzchni nieciągłości oraz występowaniem nagromadzeń skamieniałości i fosfatycznych (mikro)stromatolitów. Badania te pozwoliły na wydzielenie krótkotrwałych przerw w sedymentacji (gdzie dominowały procesy erozyjne), przerw o średnim okresie 3

4 trwania (powierzchnie nieciągłości z mikrostromatolitami fosforanowymi oraz słabą fosfatyzacją gąbek) oraz długotrwałych przerw charakteryzujących się rozbudowanymi twardymi dnami ze skomplikowanymi pokrywami fosfatycznych stromatolitów oraz rozległymi brukami erozyjnymi przerobionych skamieniałości. W podsumowaniu tej części recenzji pragnę podkreślić, iż poprawność rekonstrukcji kopalnych środowisk sedymentacji zależy w pierwszym rzędzie od prawidłowego doboru metod i technik badawczych z różnych dziedzin nauk geologicznych. Habilitantka wykazała się tutaj zręcznością, łącząc w spójną całość badania z zakresu analizy facjalnej i sedymentologicznej z badaniami mikrofacjalnymi oraz petrograficzno-mineralogicznymi. Takie połączenie skutkowało dokonaniem szeregu odkryć geologicznych w sukcesjach górno kredowych basenu epikontynentalnego, wiodących do przedstawienia bardziej ogólnych procesów i mechanizmów powodujących kryzysy sedymentacji i tworzenie się powierzchni nieciągłości. Rozszerzenie tych badań na obiekty paleontologiczne, w tym badania paleoekologiczne i tafonomiczne, pozwoliło na interpretację środowisk hiatalnych pod względem kolonizacji, strategii życiowej i wymierania związanych z tymi środowiskami grup organizmów. 2) Dorobek naukowy Poza przedstawionymi jako osiągnięcie habilitacyjne sześcioma pracami naukowymi, w okresie po uzyskaniu stopnia naukowego doktora Danuta Olszewska-Nejbert opublikowała jedną pracę autorską oraz trzy prace współautorskie w czasopismach indeksowanych. Na uwagę zasługuje praca zespołowa opublikowana w czasopiśmie Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology (Elsevier), które w roku publikacji (2012) posiadało pięcioletni IF w wysokości 3,0. Ponadto habilitantka opublikowała 15 prac współautorskich jako artykuły i monografie naukowe w nieindeksowanych czasopismach krajowych i zagranicznych, z deklarowanym udziałem własnym pomiędzy 60% i 10%. Danuta Olszewska-Nejbert jest współautorem 16 abstraktów i doniesień konferencyjnych na konferencjach krajowych i zagranicznych. Ostatnio habilitantka złożyła do druku dwie współautorskie prace do indeksowanych czasopism Cretaceous Research i Journal of Paleontology. Prace te i doniesienia naukowe w większości zawierają wątki dotyczące różnych aspektów geologii i paleontologii kredy, ale również szeregu problemów geologicznych kenozoiku Zapadliska Przedkarpackiego i Podola (w tym wystąpień utworów gipsonośnych) oraz badań nad konkrecjami fosforytowymi różnego wieku. Udział w badaniach lessów Ukrainy oraz w badaniach sedymentologicznych występujących tam współczesnych osadów rzecznych poszerza obszar zainteresowań naukowych habilitantki. 4

5 3) Międzynarodowa współpraca naukowa Dr Danuta Olszewska-Nejbert aktywnie uczestniczy w dwóch projektach międzynarodowych, które obejmują: 1) współpracę z Uniwersytetem we Lwowie (Ukraina) w zakresie badań czwartorzędowych utworów klastycznych na Przedkarpaciu oraz badan badeńskich utworów ewaporatowych na obszarze Ukrainy; oraz 2) współpracę z University of Alaska oraz University of Washington (USA) w zakresie badań geochronologicznych tufitów zapadliska przedkarpackiego. Po uzyskaniu stopnia naukowego doktora Danuta Olszewska-Nejbert brała udział w czternastu konferencjach i sympozjach międzynarodowych, podczas których była współautorem jedenastu wystąpień naukowych. W latach była uczestnikiem pięciu ekspedycji geologicznych na Ukrainę. Habilitantka współpracuje z naukowcami z Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Łódzkiego, Uniwersytetu Śląskiego oraz Instytutu Paleobiologii Polskiej Akademii Nauk. Brała również udział w jedenastu krajowych konferencjach naukowych, podczas których prezentowała wyniki badań nad utworami mezozoiku i kenozoiku Polski i Ukrainy. 4) Dorobek dydaktyczny i popularyzatorski Dr Danuta Olszewska-Nejbert posiada bogate doświadczenie dydaktyczne na Wydziale Geologii, Wydziale Geografii i Studiów Regionalnych oraz Międzywydziałowych Studiach Ochrony Środowiska Uniwersytetu Warszawskiego. Prowadziła bądź prowadzi zajęcia z zakresu geologii ogólnej, sedymentologii i petrologii skał osadowych oraz zajęcia terenowe i kursy geologii w Górach Świętokrzyskich, Sudetach i nad Bałtykiem. Zajmowała się również koordynacją ćwiczeń z geologii ogólnej dla studentów Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych UW oraz uczestniczyła w układaniu i modernizacji nowego programu zajęć z geologii dynamicznej oraz sedymentologii dla studentów Wydziału Geologii UW. Opiekuje się kolekcjami dydaktycznymi do ćwiczeń z geologii dynamicznej. Jest opiekunem dwóch prac magisterskich na Wydziale Geologii UW. Habilitantka jest współautorem dwóch skryptów do ćwiczeń z geologii i sedymentologii dla studentów pierwszego i drugiego roku na Wydziale Geologii UW. 5

6 Ponadto, Danuta Olszewska-Nejbert uczestniczy w popularyzacji nauki, m. in. poprzez organizowanie wycieczek, prezentacji i warsztatów przyrodniczych dla uczniów szkół podstawowych oraz licealistów w Raszynie i Warszawie. 5) Nagrody i wyróżnienia W roku 1997, tj. już po uzyskaniu stopnia naukowego doktora Danuta Olszewska-Nejbert uzyskała Nagrodę Naukową im. Stanisława Staszica Wydziału Nauk o Ziemi i Nauk Górniczych Polskiej Akademii Nauk za współautorstwo monografii: Marcinowski R., Walaszczyk I., Olszewska-Nejbert D Stratigraphy and regional development of the mid-cretaceous (Upper Albian through Coniacian) of the Mangyshlak Mountains, Western Kazakhstan. Acta Geologica Polonica, 46 (1-2), Za tą samą pracę (wyróżniającą się pracę o zasięgu światowym) uzyskała w roku 1997 Nagrodę Zespołową II Stopnia Rektora Uniwersytetu Warszawskiego z okazji Święta Uniwersytetu Warszawskiego. Uzyskała ponadto: 1) Nagrodę Rektora Uniwersytetu Warszawskiego z okazji Święta UW w roku 1999; 2) Nagrodę Indywidualną III Stopnia Rektora Uniwersytetu Warszawskiego za całokształt osiągnięć naukowych, dydaktycznych i organizacyjnych w roku 2008 wraz z dodatkiem specjalnym w postaci rocznego stypendium za działalność naukową oraz 3) Nagrodę Rektora Uniwersytetu Warszawskiego za działalność dydaktyczną i organizacyjną w roku W podsumowaniu niniejszej recenzji pragnę stwierdzić, iż osiągnięcie naukowe dr Danuty Olszewskiej-Nejbert pt. Rekonstrukcja procesów formujących powierzchnie nieciągłości i nagromadzenia skamieniałości w epikontynentalnych utworach górnokredowych oraz inne elementy oceny wymienione w art. 16 Ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595, z późniejszymi zmianami Dz. U. Nr 84, poz. 455) spełniają wymogi Ustawy i stanowią podstawę do nadania jej stopnia doktora habilitowanego. Krzysztof P. Krajewski Warszawa, 22 maja