RAPORT Z BADAŃ JAKOŚCIOWYCH MIESZKAŃCÓW I PRACOWNIKÓW SAMORZĄDÓW POWIATU ZAWIERCIAŃSKIEGO DROGI I TRANSPORT

Transkrypt

1 RAPORT Z BADAŃ JAKOŚCIOWYCH MIESZKAŃCÓW I PRACOWNIKÓW SAMORZĄDÓW POWIATU ZAWIERCIAŃSKIEGO DROGI I TRANSPORT Rafał Masłoń Warszawa r

2 Spis Treści 1 Wprowadzenie Metodologia Drogi i transport Podsumowanie Załącznik 1 Scenariusz wywiadów pogłębionych Załącznik 2 Scenariusz zogniskowanego wywiadu grupowego

3 1 WPROWADZENIE Badania społeczne i marketingowe pełnią służebną rolę w stosunku do wszelkiego rodzaju przedsięwzięć podejmowanych tak przez przedsiębiorstwa, jak i instytucje. Stosowanie metod badawczych powinno zawsze być odpowiedzią na zapotrzebowanie informacyjne związane z realizacją programów, projektów czy nawet bieżącej działalności. Informacje uzyskane w badaniach przyczyniają się do poprawy jakości procesów decyzyjnych, a w konsekwencji do funkcjonowania w lepszym kontakcie ze społeczną rzeczywistością. Badania społeczne są również domeną samorządów. Większość JST wprowadziło ankiety diagnozowania poziomu zadowolenia klientów. Pomiary oczekiwań mieszkańców są także jedną z podstaw w opracowywaniu strategii rozwoju gmin, miast czy powiatów. Różne metody badań stosowane są podczas realizacji większości projektów z funduszy zewnętrznych prowadzonych w samorządach. Duża część spotkań władz samorządowych z mieszkańcami może być do pewnego stopnia traktowana jako naukowe zbieranie danych socjologicznych. Powyższe przykłady wskazują na głębokie zakotwiczenie badań społecznych w działalności JST. Dlatego też do realizacji podstawowego celu projektu "Kompetentny urząd, zadowoleni mieszkańcy", czyli zwiększenia zdolności instytucjonalnej do podnoszenia stopnia dostępności, jakości i efektywności usług publicznych w dziedzinach oświaty, ochrony zdrowia, transportu publicznego i zarządzania drogami posłużono się badaniami społecznymi. Ideą projektu jest promowanie integracji działań na dwóch obszarach: powiatu zawierciańskiego i powiatu gorlickiego we wskazanych powyżej sektorach. Badania społeczne realizowane w projekcie mają wspomóc przeprowadzenie zintegrowanej (powiatowo-gminnej) diagnozy stanu zaspokojenia lokalnych potrzeb społecznych w zakresie usług objętych projektem, a także uzupełnić dane do opracowania modelu formalnoorganizacyjnego usprawnienia świadczenia usług publicznych. Znacząca rolę badań przykłada się również do opracowania założeń i późniejszej realizacji platformy konsultacji społecznych, narzędzia wspomagającego działania urzędów, odpowiadające na potrzeby mieszkańców w zakresie ich uczestnictwa w podejmowaniu kluczowych dla samorządu decyzji. W przypadku przedstawionych poniżej badań istotą jest zewnętrzna współpraca JST z sąsiadami dla lepszego świadczenia usług publicznych. Takie podejście wymuszane jest z jednej strony ograniczanymi wciąż możliwościami finansowymi samorządów, a z drugiej koniecznością zwiększenia efektywności działania samorządu, jak i podnoszenia jakości usług publicznych jako sposobu budowania przewagi konkurencyjnej samorządu. Idea kooperacji pomiędzy samorządami gminnymi na obszarze powiatu oraz pomiędzy gminami a administracją powiatową ma w projekcie szczególną wagę. Identyfikacja zakresu i poziomu 3

4 współpracy stanowi jeden z podstawowych celów badań prowadzonych w urzędach i wśród mieszkańców. Ze względu na wskazany powyżej cel uznano, że podstawową metodą służącą zbieraniu danych będą wywiady z urzędnikami i mieszkańcami. Pozwolą one na zdiagnozowanie obszarów szczególnie intensywnej współpracy lub pól deficytów kooperacji. Wywiady pogłębione i zogniskowane wywiady grupowe w najlepszym stopniu nadają się do eksploracji sfery organizacyjnej i społecznej funkcjonującym w środowisku lokalnym. 4

5 2 METODOLOGIA Do realizacji głównego celu, czyli identyfikacji poziomu zadowolenia mieszkańców i pracowników z realizacji trzech zadań samorządów: ochrony zdrowia, edukacji oraz dróg i transportu zastosowano metody jakościowe. Celem pośrednim była identyfikacja wymiarów funkcjonowania trzech obszarów, określenie problemów, metod ich rozwiązywania. Dodatkowym celem prowadzenia badań była diagnoza metod stosowanych do konsultowania działań w trzech obszarach oraz nastawienie urzędników i mieszkańców do idei konsultacji społecznych. Ustalono, że podział na dwa obszary funkcjonalne powoduje konieczność przeprowadzenia wywiadów lub wywiadów grupowych w każdym obszarze wśród wszystkich urzędów i mieszkańców na danym terenie. Obszary funkcjonalne dwóch powiatów: zawierciańskiego i gorlickiego uzupełniono o wywiady w gminach i starostwach według rozróżnienia: w starostwach powiatowych wykonano po 10 wywiadów z urzędnikami, w gminach po 4 wywiady. Powodem rozróżnienia było nakierowanie na lepsze zrozumienie roli powiatu w obszarach funkcjonalnych oraz bardziej rozbudowana administracja w starostwach. W każdej z gmin wśród 4 wywiadów dobierano pracowników według klucza merytorycznego. Po jednym z wywiadów realizowano z osobami odpowiedzialnymi za obszary: zdrowie, edukacja oraz transport i drogi. Ostatni z 4 wywiadów realizowany był z przedstawicielem kierownictwa urzędu (najczęściej był to sekretarz, ale również wójtowie, burmistrzowie i wiceprezydenci miast). Z uwagi na to, że w ramach wielu gmin nie ma urzędników odpowiedzialnych za opiekę zdrowotną, wywiad prowadzony był z urzędnikiem zajmującym się kwestiami społecznymi. W starostwach prowadzono po 2 wywiady w ramach jednego obszaru, dwa wywiady z kierownictwem oraz dodatkowo 2 wywiady z osobami odpowiedzialnymi za komunikację społeczną lub kwestie społeczne (łącznie 10 wywiadów). Badania mieszkańców odbywały się metodą zogniskowanych wywiadów grupowych. Na spotkania umawianych było około 10 osób, z czego w wywiadach uczestniczyło, zgodnie z metodologią, od 6-9 osób. Na spotkania umawiani byli liderzy lokalnej opinii, przedstawiciele organizacji pozarządowych działających na danym terenie. Wybór organizacji oraz kontakt z mieszkańcami odbywał się niezależnie od urzędu. Badania urzędników realizowano metodą indywidualnych wywiadów pogłębionych. Jest to technika badań, w której badacz prowadzi rozmowę z respondentem. Nie jest to jednak zwykła rozmowa, ale opiera się na przygotowanym wcześniej scenariuszu. Dokument ten nie zawiera konkretnych pytań, lecz wytyczne, jakie tematy rozmowy należy podjąć. Wywiad ma strukturę swobodną, mniejsze znaczenie ma kolejność zadawanych pytań, a większe uzyskanie określonych informacji. Tematy są eksplorowane bardzo 5

6 dogłębnie, prowadzący wywiad dopytuje i stara się zrozumieć nie tylko fakty, ale motywy zachowania badanego. Zasadniczą rolę w badaniu odgrywają umiejętności i doświadczenie osoby prowadzącej wywiad. Ponieważ wywiady pogłębione są rozmową sam na sam z respondentem, prowadzący musi zdobyć jego zaufanie, by uzyskać czasami bardzo osobiste opinie. Technika ta wymaga rejestrowania rozmowy na dyktafonie. Do analizy niezbędna jest transkrypcja materiału audio na tekst. Sama analiza również wymaga specjalnych kwalifikacji i umiejętności, zwłaszcza że interpretacja wywiadu zawiera duży element subiektywności. Wywiady indywidualne stosuje się, gdy zachodzi potrzeba eksploracji pola zainteresowań, przygotowania do konstruowania narzędzi lub do interpretacji trudnych do wyjaśnienia wyników badań ilościowych. Badania mieszkańców prowadzono metodą zogniskowanych wywiadów grupowych. Tym różni się ona od wywiadu indywidualnego, że prowadzący badanie, nazywany moderatorem, przepytuje jednocześnie grupę kilku osób. Zazwyczaj grupy fokusowe mają liczebność od 5 do 9 osób, lecz w specyficznych przypadkach może być ich mniej lub więcej. Ważną cechą grupy jest jej homogeniczność, powinno się unikać zróżnicowania grup ze względu na płeć, wiek, status społeczny czy predyspozycje intelektualne. Wynika to z zasadniczego celu prowadzenia badań tą metodą, czyli wewnętrznej dyskusji grupowej i interakcji w grupie. Dzięki tej metodzie można w tym samym czasie zdobyć informacje od kilku osób pogłębiając je dodatkowo o spostrzeżenia dotyczące dyskusji pomiędzy uczestnikami. Wywiady tą metodą charakteryzują się większą złożonością organizacyjną. Wymagane jest zebranie odpowiedniej grupy osób w jednym miejscu o jednym czasie. Często na spotkanie zaprasza się więcej osób i prowadzi się selekcję tych, którzy lepiej pasują do profilu grupy i dają większą rękojmię udzielania informacji i aktywnego uczestniczenia w dyskusji. Wywiady grupowe, z uwagi na dyskusję wielu osób, muszą być nagrywane, co umożliwia późniejsze zidentyfikowanie, jak kształtowała się rozmowa, która osoba wypowiadała dane poglądy i jak te poglądy zmieniały się w trakcie dyskusji. Zogniskowane wywiady grupowe realizuje się w specjalnych pomieszczeniach zwanych fokusowniami, które są wyposażone w weneckie lustra umożliwiające zleceniodawcy obserwację wywiadu. W miejscowościach, gdzie nie ma fokusowni wywiady realizuje się w wynajętych pomieszczeniach, a rejestrowane są w wersji audio. 6

7 3 DROGI I TRANSPORT W kompetencjach każdego samorządu leżą zadania dotyczące dróg, ulic, mostów i transportu zbiorowego mieszkańców. Kwestia dróg to w Polsce zazwyczaj pięta achillesowa, niezależnie od szczebla samorządowego czy instytucji państwowych. W badaniach ilościowych zadowolenia mieszkańców prowadzonych w wielu samorządach w latach utrzymanie dróg zawsze znajdowało się na czele listy zadań najgorzej ocenianych przez respondentów. Dla przykładu w badaniach na próbie 2300 mieszkańców samorządów szczebla powiatowego i gminnego jedynie 28% badanych wypowiedziało się pozytywnie o zaangażowaniu urzędów w wypełnianie zadań związanych z drogami i transportem 1. Charakterystyczne jest również, że uogólniając wyniki można dojść do wniosku, że mieszkańcy gmin oceniają działania swoich urzędów lepiej niż dzieje się to w przypadku powiatów. Niestety, w przypadku powiatu zawierciańskiego i gmin leżących na jego terenie nie posiadamy danych ilościowych, jednak tendencja preferowania w ocenie samorządów gminnych jest zauważalna również w badaniach. Ogólna ocena jakości dróg jest bardzo zróżnicowana, widać to nawet na przykładzie wypowiedzi tych samych osób. Jednej strony respondenci zwracali uwagę na trudności, ograniczenia i braki, a z drugiej zachwalali sytuację komunikacyjną i jakość dróg. Szczególnie dużo pozytywnych słów dotyczyło wysiłków i działań władz, poszczególnych urzędników i całych samorządów. Niezadowolenie ze stanu dróg projektowane były przez urzędników na mieszkańców: jeżeli ja, jako zarządca drogi jestem niezadowolony, to trudno mówić, żeby mieszkańcy byli zadowoleni. Trzeba przyznać, że wymagania mieszkańców rosną i na dzień dzisiejszy zmieniło się spojrzenie na drogi i wymagania. Zdaniem urzędników mieszkańcy nie są zadowoleni z dróg na terenie powiatu: docierają sygnały, że potrzeby jednak nie są w pełni zaspokojone. Główną przyczyną braku zadowolenia mieszkańców i samych urzędników są braki finansowe: moim zdaniem trudno jest pochwalić się czymś, co nie jest tym, czego by się chciało. A niestety drogi w kraju, a tym bardziej w powiecie, wymagają pieniędzy i dofinansowania. I na dzień dzisiejszy tych pieniędzy brakuje. Na zasoby potrzebne do remontu, utrzymania i powstawania nowych dróg zwracają uwagę prawie wszyscy respondenci pytani w urzędach: natomiast przy tej ilości pieniędzy, co są, to trudno jest powiedzieć, że coś nam idzie do przodu. Wydaje się, że nawet intensywne działania samorządów nie są w stanie w najbliższym czasie zaspokoić potrzeb mieszkańców: powstają nowe drogi, bardzo dużo dróg jest remontowanych, powstają nowe chodniki, ale nadal, z sygnałów od mieszkańców, które 1 M. Jarnicki, M. Wachowicz, Co mówią klienci Jednostek Samorządu Terytorialnego, w: Jakość urzędu to satysfakcja klienta, Warszawa 2011, ss

8 do mnie docierają, odczucie jest takie, że ciągle jest ich za mało. Ciągle te środki są niewystarczające, żeby doprowadzić drogi do takiego stanu, który zadowalałby wszystkich mieszkańców. Charakterystyczne jest, że najwięcej negatywnych opinii o stanie dróg oraz o krytycznych ocenach mieszkańców można usłyszeć od urzędników powiatowych. Ze strony gmin częściej można usłyszeć pozytywne opinie urzędników. Zachwalany jest szczególnie proces poprawy sytuacji oraz zmiany, jakie dokonały się w ostatnich latach: mówimy o inwestowaniu ostatnich lat w rozwój infrastruktury drogowej. I to jest mocna strona. Bo w ostatnich kilku latach udało nam się wykonać kilka, a może i kilkanaście kilometrów nowych dróg. Urzędnicy chętnie chwalą się postępami w sferze drogowej: jeżeli chodzi o drogi, drogi też gonimy. Też próbujemy poprawiać systematycznie. Też wiele inwestycji już zrobiliśmy tych drogowych. Urzędnicy miejscy wyraźnie zadowoleni są ze stanu dróg: ale ogólnie jest dobrze, drogi w centrum miasta są w dobrym stanie. Potrzeby mieszkańców, według mnie, są zaspokojone. Nie jestem w stanie powiedzieć, jak duży procent dróg gminnych jest wyasfaltowana z chodnikami po dwóch stronach, jest to w mojej ocenie bardzo duży procent. Zadowolenie dotyczy również procesu zmiany sytuacji i działań samorządu: cały czas rozwijamy infrastrukturę drogową. Powstają nowe drogi i to na pewno, obok nowo budowanych dróg remontujemy. Zamierzenia inwestycyjne na ten rok jest to kilkanaście nowych dróg mających charakter dróg gminnych. Mieszkańcy bardziej skłonni są do potwierdzenia mniej pochlebnych opinii o stanie dróg, a także o działaniach urzędów odpowiedzialnych za drogi: mamy te słabe drogi. Pan mówi, że w całej Polsce. To nie jest tak w całej Polsce. Ograniczymy się do naszego powiatu. Jesteśmy największą gminą w powiecie. Wydawałoby się, że coś tych środków powinno na tę gminę spływać. Do wspólnych problemów zgłaszanych przez wszystkie trzy samorządy należą obwodnice. Starostwo i Urząd Miejski w Zawierciu zwracają uwagę na brak obwodnicy miasta: jeśli chodzi o drogi, to mamy tutaj główny problem, czyli brak obwodnicy, drogi krajowej 78. Problem obwodnicy dotyczy również Szczekocin: przez nasze miasto, kiedyś były badania prowadzone, przejeżdża na dobę około samochodów. Przez te Szczekociny. To jest horror. Problemy z drogami nie leżącymi w kompetencjach samorządu to kłopot większości urzędów. Chodzi głównie o brak możliwości wpływania na decyzje dotyczące dróg krajowych lub dróg powiatowych w przypadku gmin. Urzędnicy różnych szczebli często zwracają uwagę na brak narzędzi wywierania wpływu na instytucje zarządzające drogami przechodzącymi przez teren gminy, miasta czy powiatu a nie leżącymi w kompetencjach danego urzędu: jeszcze paradoksem jest to, że tak, absolutnie samorządowcom, czyli wprost powiem, burmistrzowi, nie wolno nic zrobić na drodze nie swojej. I chociażbym chciał dziury połatać, to, co mieszkańcy jeżdżą nasi, po tej drodze, no proszą, żeby dziury połatać. Niestety, ja nie mogę. Ja tylko mogę pisać, prosić jak powiedziałem, ale to jest różnie. Według badanych, głównym 8

9 problemem jest podział kompetencji drogowych: na terenie gminy mamy do czynienia z czterema zarządcami dróg wojewódzkie, krajowe, miejskie, powiatowe a jeśli chodzi o wojewódzkie i krajowe, to tu jest zdecydowanie gorzej. Wymaga to wzmacniania współpracy, która dla gmin w większości powoduje konieczność ponoszenia dodatkowych nakładów. Znaczenie przenikania się kompetencji zarządców dróg zauważają również mieszkańcy. Przedstawiciele organizacji pozarządowych ze Szczekocin wyraźnie wskazują, gdzie szukać problemów samorządowców z zadaniem zarządzania drogami: my tu mamy wszystkie drogi powiatowe i kto dostaje najwięcej po łbie? Burmistrz. Rynek, Plac Panny Marii, tu wszystko można by było po naszemu zrobić, ale nie możemy, bo to są drogi powiatowe i krajowe. Powyższe problemy mają swoje konsekwencje w ocenie działania poszczególnych samorządów przez ich mieszkańców. Mieszkańcy mają ograniczoną wiedzę na temat przynależności poszczególnych dróg. Tylko nieliczni wiedzą, która droga jest miejska, gminna czy powiatowa: jeśli chodzi o drogi to tak, ale tak, jak mówię - mieszkańcy nie są zorientowani, która droga jest przez kogo zarządzana. Prowadzi to do sytuacji, że mieszkańcy wyrabiają sobie opinię o działaniach samorządu na podstawie fałszywych przesłanek, np. dziurawa i nienaprawiana droga krajowa prowadząca poprzez gminę skutkuje negatywnymi opiniami o kompetencjach wójta, burmistrza czy prezydenta miasta. Jednym ze sposobów rozwiązywania sytuacji jakości dróg powiatowych jest porozumienie o współfinansowaniu remontów dróg: gmina Zawiercie współpracuje w realizacji obowiązków również z powiatem i tutaj uczestniczy drogą porozumień i współfinansuje drogi powiatowe. Takie działania zdecydowanie wzmacniają pozycję gminy i jej społeczny wizerunek. Mimo ponoszenia dodatkowych kosztów, poprawia się infrastruktura na terenie danej gminy, co skutkuje wzrostem zadowolenia mieszkańców. Wydaje się również, że głównym beneficjentem wzrostu zadowolenia są właśnie władze gmin i miast. Mieszkańcy, którzy są gorzej zorientowani w podziale kompetencji drogowych po prostu widzą, że prowadzony jest remont i sytuacja się poprawia, co w konsekwencji skutkuje wzrostem zadowolenia z działania najbliższej władzy samorządowej. Ci z mieszkańców, którzy dobrze orientują się, kto jest zarządcą danej drogi, widząc współpracę powiatu i gminy, bardziej skłaniają się do pochwały działań instytucji, która działa na rzecz mieszkańców, mimo że nie jest to jej bezpośredni obowiązek. Dlatego większość społecznego zadowolenia z powstania lub remontu nowej drogi połączonymi siłami powiatu i gminy pozostaje przy tej ostatniej. Problemy kompetencyjne zarysowują się również w przypadku organizacji transportu zbiorowego. Na przykład wysiłki wkładane w powstanie przystanku kolejowego w Szczekocinach z pewnością nie mogą stać się przykładem współpracy i przychylności pomiędzy instytucjami: prosiłem, jeździłem, jeśli chodzi o tę stację kolejową. Wszędzie. Ja byłem u innych ministrów. Ja byłem w PKP PLK. W zarządzie. Ja poprzez posłów wszystkich ruszyłem z naszego tego środowiska. I powiem jedno. Że to widocznie wszystko nieskuteczne było, bo nikt mi nie pomógł. Z perspektywy urzędników starania rozbijają się o kwestie finansowe, mimo że lokalna współpraca na rzecz otwarcia przystanku jest 9

10 intensywna: dlatego rozmawiamy z burmistrzami, wójtami z gmin ościennych, czy oni też nie byliby zainteresowani, żeby korzystać z tego przystanku. Oczywiście wszyscy są zainteresowani. Problemem są pieniądze, bo wiadomo, trzeba ten przystanek wybudować, bo teraz zmieniły się przepisy, zmieniła się prędkość kursowania pociągów. Kwestie transportu zbiorowego podejmowane przez urzędników koncentrują się wokół zmian gospodarczych i demograficznych. Upadek dużych przedsiębiorstw, które wspierały komunikację w regionie oraz coraz mniejsza liczba mieszkańców korzystająca z komunikacji doprowadziły do zapaści w systemie transportu publicznego. Zmiany wykorzystane zostały przez prywatnych przewoźników, którzy opanowali rynek komunikacji międzymiastowej, nie do końca jednak z oczekiwaniami mieszkańców, zwłaszcza jeśli chodzi o jakość obsługi i częstotliwość kursowania pojazdów. Teraz doszło do tego, że wszystkie okoliczne PKS-y, co to nas tu obsługiwały, PKS Zawiercie, PKS Myszków, PKS Jędrzejów wszystkie uległy likwidacji i komunikacja zbiorowa jest oparta na przewoźnikach prywatnych. Rozwiązaniem zaproponowanym przez gminę będzie próba organizacji własnego transportu zbiorowego: są sygnały od ludzi, szczególnie ludzi chorych, że nie mają czym dojechać do lekarza, na targ we środę, do jakiś większych sklepów. Nie oczekujemy jakichkolwiek zysków, żeby to się jakoś bilansowało, żeby nie trzeba było za dużo do tego dokładać, to wtedy ludzie będą zadowoleni i gmina swoje zadanie wykona, czyli transport na swoim terenie zorganizuje. W samym mieście komunikacja funkcjonuje na bardziej stabilnych warunkach: transport zbiorowy mamy wykształcony własny zakład komunikacji miejskiej. Mamy kilka linii i wszystkie sołectwa są połączone z Zawierciem, nawet realizujemy teraz transgraniczne kursy wszystko zależy od kondycji ościennych gmin, jeśli mają pieniądze na dopłatę, to komunikacja dojeżdża najważniejsze jest współfinansowanie, a zakład komunikacji miejskiej jest w stanie zrealizować. Możemy dalej jeździć, ale chodzi o pieniądze. Ze strony mieszkańców nie zgłaszano istotnych problemów związanych z komunikacją miejską w Zawierciu. Kolejna uwaga urzędników w stosunku do sytuacji drogowej i transportowej dotyczy nierównego traktowania podregionów województwa śląskiego. Według badanych, usytuowanie powiatu zawierciańskiego i jego gmin z dala od centrum województwa negatywnie wpływa na finansowanie infrastruktury drogowej: pewnie dlatego, że duży jest obszar województwa śląskiego i te środki inwestycyjne skupiają się na aglomeracji. W większym jeszcze stopniu niż samemu miastu Zawiercie oddalenie od centrum województwa doskwiera mniejszym gminom: słabą stroną jest to, że jesteśmy oddaleni od praktycznie największych miast wcześniej byliśmy w województwie kieleckim, potem częstochowskim, teraz śląskim. Stolice mamy daleko,jesteśmy praktycznie na rubieżach, no i często o nas zapominają. Rozwój tych dużych miast jest z reguły od centrum w kierunku peryferii, a my jesteśmy, że tak powiem na końcu. 10

11 Proces zarządzania drogami to w wielu przypadkach decyzja wyboru mniejszego zła, czyli określenie, którą z wielu koniecznych do remontu dróg należy naprawiać w pierwszej kolejności. Konieczność podejmowania takich rozstrzygnięć wiąże się z ryzykiem podlegania naciskom ze strony mieszkańców, ich reprezentantów, radnych czy organizacji pozarządowych: codziennie się spotykam z naciskiem. Ludzie przychodzą codziennie, że tu jest dziura w drodze, zróbcie tą drogę. Radni też na każdej sesji składają postulaty o wyremontowani czy wybudowanie jakiejś tam drogi. Dotyczy to również urzędu miejskiego: i wtedy idzie to na komisje i komisje rady się kłócą, przepychanka, lobbowanie jednej dzielnicy, drugiej i na sesji jest to przyjmowane. Konsekwencje wpływania na decyzje urzędników zauważają mieszkańcy. Według deklaracji, doskwiera im brak jasnych i przejrzystych zasad wybierania dróg do remontu czy tworzenia nowych chodników. Podział powiatowych środków na poszczególne gminy wyraźnie nie podoba się niektórym mieszkańcom: my w gminie Łazy mamy takie odczucie, że jest to (podział środków) niesprawiedliwe. Dla niektórych samorządów niedostosowane są również procedury zamówień publicznych, przez co do realizacji zamówień dopuszczane są firmy nie spełniające podstawowej zasady zaufania oraz gwarancji solidnego wykonania zamówień drogowych: jakość wykonawców - zamówienia publiczne. Teraz mam problem przetarg wygrali ludzie z zewnątrz, nie zawiercianie, najniższa cena i okazuje się, że facet zrobił projekt zza biurka, projekty są nie do zaakceptowania, wysyłamy uwagi, uwag jest do diaska. Czas ucieka, bo trzeba projekt i trzeba dać przetarg na wykonawcę. Współpraca w zakresie organizacji transportu i zarządzaniem drogami jest zróżnicowana. Duże znaczenie ma odbiorca takiej współpracy. Niektórzy urzędnicy negatywnie wypowiadają się w kontekście współpracy z zarządcami dróg krajowych i wojewódzkich, dominują jednak oceny pozytywne: praktycznie rzecz biorąc to głównie z powiatem i z generalną dyrekcją, oddziałem w Zawierciu, konsultujemy pewne rzeczy. Czasami z ościennymi gminami, bo gdzieś tam na styku, granice gdzieś przebiegają, jedna droga gminna wchodzi w drugą drogę gminną. Gminy wskazują przede wszystkim na współpracę ze starostwem powiatowym: z powiatem współpracujemy, na co dzień. Ze strony starostwa ocena współpracy jest dużo bardziej pozytywna. Zdaniem urzędników powiatowych, kooperacja daje bardzo dobre rezultaty: czy przy robotach inwestycyjnych,czy przy jakichś awariach, wszystkie służby współpracujące były zawsze gotowe do niesienia pomocy. Też wójtowie, burmistrzowie czy prezydenci widzą potrzebę pomagają. Model tej współpracy jest wyraźnie mniej formalny: może nie mamy sformalizowanej współpracy, to taka współpraca międzysąsiedzka. Korzyścią jest wymiana doświadczeń. Współpraca jest nieformalna, na telefon. Jak trzeba piachem posypać, to też trzeba wyjechać i posypać, jest to kwestia dogadania, jak przy każdej jednej sprawie. Zdaniem urzędników starostwa, nieformalny sposób organizowania współpracy jest modelem opartym o dobrą wolę i poczucie odpowiedzialności poszczególnych osób zajmujących się drogami w 11

12 samorządach: Może dzięki temu nam się udaje to, że oprócz tej polityki, to jeszcze są ludzie, którzy widzą, że jeszcze trzeba coś robić, trzeba współpracować. Ocena kooperacji instytucji odpowiedzialnych za utrzymanie dróg jest dużo bardziej krytyczna w wykonaniu mieszkańców. Zauważają oni znaczenie siły oddziaływania radnych, uzależnione z jednej strony od miejsca zamieszkania radnego i jego zaplecza społecznego, a z drugiej od cech osobowościowych takiego przedstawiciela. Zdaniem mieszkańców, posiadanie wpływowego radnego gwarantuje zwiększenie korzyści dla danej miejscowości lub nawet konkretnej ulicy. Z kolei dla pozostałych mieszkańców działania radnych są podstawą nierówności i braku społecznej sprawiedliwości. Ogólnie kwestia radnych i rad gminy, miasta i powiatu stanowi podstawę do krytyki systemu samorządowego. 12

13 4 PODSUMOWANIE Kondycja dróg w powiecie zawierciańskim nie jest najlepsza - to opinia mieszkańców, ale wyraźnie w swoich wypowiedziach potwierdzają to urzędnicy. Większość przyczyn obie strony upatrują w brakach funduszy na utrzymanie, naprawę i budowę nowych dróg. Niemniej znaczenie ma również rozrzucenie kompetencji zarządców dróg oraz brak zrozumienia argumentów poszczególnych instytucji. Wszystkie samorządy z terenu powiatu zawierciańskiego biorące udział w projekcie zwracają uwagę na oddalenie od centrum województwa, co skutkuje pomijaniem problemów wspólnoty, czego przykładem może być kwestia obwodnicy Zawiercia czy Szczekocin. Problemy transportu zbiorowego są zdecydowanie odmienne w mieście Zawiercie i gminie Szczekociny, co wynika ze specyfiki zatrudnienia mieszkańców oraz lokalizacji ośrodków zamieszkania. Zdaniem mieszkańców, administracja powiatowa nie do końca jest w stanie organizować, wspierać i rozwiązywać problemy komunikacyjne, a współpraca odbywa się w stosunkach bilateralnych pomiędzy poszczególnymi gminami. Urzędnicy i mieszkańcy odczuwają konieczność prowadzenia konsultacji społecznych. Niestety, zakorzeniona potrzeba konsultowania decyzji ze społecznością dotyczy tylko nielicznych urzędników. Jest to tym bardziej niepokojące, że małe zaangażowanie dotyczy również strony społecznej. Mieszkańcy niechętnie uczestniczą w konsultacjach organizowanych przez urzędy. Ci nieliczni urzędnicy, którzy pozytywnie wypowiadają się o skutkach konsultacji nie wykazują jednak skłonności do uatrakcyjniania procesu konsultacji i nie wspominają o możliwościach innych niż obwieszczenia na tablicy ogłoszeń, na witrynie internetowej czy spotkaniach " w remizie". Ogólna uwaga dotycząca badań wskazuje, że różnice pomiędzy wypowiedziami urzędników i mieszkańców dotyczą nie tylko pól zainteresowań, problemów czy jakości oceny poszczególnych zadań realizowanych przez urząd. Można powiedzieć, że najważniejsza odmienność dotyczy mentalnego podejścia do działań urzędów wyrażanego różnicą pomiędzy procesem a produktem. Pracownicy urzędów w swoich wypowiedziach akcentują działania, wysiłki, organizowanie, współpracę. Natomiast język mieszkańców nakierowany jest na efekty, rezultaty, zmianę, jakość i konkretne wyniki i produkty. Mając do dyspozycji transkrypcje wywiadów urzędników i mieszkańców można znaleźć mnóstwo przykładów podziału czasowników na niedokonane i dokonane. 13

14 5 ZAŁĄCZNIK 1 SCENARIUSZ WYWIADÓW POGŁĘBIONYCH Drogi i transport 1. Wprowadzenie a. Jak najkrócej opisać gminę/powiat b. Jakie są mocne i słabe strony gminy/powiatu c. Najważniejsze problemy, wyzwania 2. Drogi i transport a. Jaki jest stan dróg, jak wygląda transport zbiorowy b. Jakie są ich mocne strony c. Jakie są problemy i wyzwania d. Jak ocenia poziom zaspokojenia potrzeb mieszkańców w tym zakresie e. Jak wygląda sprawa zarządzania drogami w gminie/powiecie (transport drogowy) f. Jak wygląda podejmowanie decyzji zwykłych i kluczowych (kto podejmuje decyzje) g. Czy występuje nacisk grup interesu z wewnątrz gminy/starostwa (urząd) i z zewnątrz (mieszkańcy, przedsiębiorcy, rodzice ) 3. Konsultacje a. Czy istnieje potrzeba konsultowania decyzji dotyczących dróg oraz transportu zbiorowego z mieszkańcami b. Czy sprawy dotyczące dróg oraz transportu zbiorowego są konsultowane z mieszkańcami (z odbiorcami usług) c. Jakie sprawy są konsultowane z mieszkańcami d. Czy występują formalne konsultacje społeczne e. Jakie jest nastawienie urzędników do zasięgania opinii mieszkańców f. Jaki powinien być stopień sformalizowania takich konsultacji g. Z jakimi "kategoriami" mieszkańców powinno się prowadzić konsultacje h. Jakie metody konsultacji są preferowane (spotkania, strona internetowa gminy, szkół, prasa, maile, telefony, ankiety) i. Kto powinien organizować i prowadzić takie konsultacje 4. Współpraca z innymi JST na obszarze powiatu i jej wpływ na zarządzanie drogami i transport drogowy. 14

15 a. Czy współpraca jest potrzebna (jak bardzo) b. Czy taka współpraca ma miejsce c. Jak wygląda - czy jest sformalizowana, czy opiera się na nieformalnych kontaktach szefów JST i urzędników 15

16 6 ZAŁĄCZNIK 2 SCENARIUSZ ZOGNISKOWANEGO WYWIADU GRUPOWEGO LP 1. Wprowadzenie Działanie Czas (min) a. Przedstawienie moderatora, opisanie celu badania, anonimowości uzyskanych odpowiedzi, konieczność nagrywania wywiadu z uwagi na późniejszą analizę wyników b. Respondenci przedstawiają się i mówią krótko o sobie Warunki życia w gminie Początkowo pytania spontaniczne, później kierunkowane zakresem prac urzędu (sugerowanie skoncentrowanie się na najważniejszych sprawach): a. Szkoły i edukacja b. Drogi i transport c. Ochrona zdrowia d. Współpraca z organizacjami pozarządowymi e. Realizacja zadań publicznych Celem bloku pytań jest uzyskanie informacji o tym jak się żyje mieszkańcom w ich lokalnej społeczności. Konieczne jest uzyskiwanie odpowiedzi popartych przykładami. Moderator dopytuje o te aspekty życia mieszkańców, które są związane z zakresem prac urzędu w wybranych obszarach. Każdy z obszarów funkcjonowania urzędu jest opisywany wg schematu (respondent widział/spotkał się ze sprawą, ma wyrobione zdanie lub tylko o czymś słyszał i również ma zdanie na dany temat) 15 Przykładowe pytania: 16

17 Jak ocenia Pan(i) służbę zdrowia w. Czy ma Pan(i) zastrzeżenia do ich pracy. Co wg Pana(i) powinno zostać zmienione. Jak był Pan(i) ostatnio u lekarza to czy wydarzyło się coś, co powinno zostać zmienione/naprawione. A jak to wygląda teraz a jak było kilka lat temu. Czy nastąpiła poprawa, czy pogorszenie? A jak wygląda to w sąsiednim powiecie? 3. Praca urzędu a. Z jaką częstotliwością i w jakich sprawach kontaktują się z urzędem (chodzą do urzędu) przykłady b. Jak oceniają poziom obsługi w zakresie załatwianych spraw (kompetentna obsługa, miła, krótki czas załatwienia sprawy, możliwości uzyskania informacji, dogodne godziny otwarcia, małe kolejki, łatwy dojazd, udogodnienia dla niepełnosprawnych, c. Prośba o opowiedzenie jakiejś ostatniej wizyty w urzędzie i dopytywanie wg powyższych wymiarów jakości obsługi d. Jaki był finał sprawy i dlaczego (jeżeli sprawa nie była załatwiona, to czy z powodu petenta, czy urzędnika). A jeśli była załatwiona pozytywnie, to co na to wpłynęło. e. Jaka rola urzędu przeważa, administracyjna czy kreatywna (społeczna) f. Czy urząd zmienia się (na gorsze, na lepsze). A jak będzie funkcjonował za 5 lat. Dlaczego (przykłady)? g. Co by zmienili w funkcjonowaniu urzędu? Dlaczego (przykłady)? h. Co dobrze działa w urzędzie? Dlaczego (przykłady)? 15 Przykładowe pytania Jak Pan(i) ostatnio załatwiała w urzędzie sprawę.. to czy wszystko poszło gładko, czy było coś nie tak. A dlaczego ta sprawa nie była załatwiona, czy nie miał Pan(i) odpowiednich dokumentów, czy nie wiedział Pan o tym, że należy coś zrobić. A jak ocenia Pan(i) urzędnika, który Pana(ią) obsługiwał. Czy był miły, kompetentny, pomocny. Czy sprawa została szybko załatwiona. Proszę powiedzieć jak Pan(i) szedł z tą sprawą, to od czego się zaczęło. Wiedział Pan(i) do którego okienka iść, z kimś Pan(i) rozmawiał. Co było dalej. 4. Komunikacja z urzędem a. Powody, przyczyny komunikacji ( z obu stron) b. Kanały komunikacji i ich rola 10 17

18 c. Atmosfera wzajemnych relacji d. Negocjacje, rozmowy, formy nacisku Przykładowe pytania Po co w ogóle chodzi się do urzędu. Czy urzędnicy zwracają się do mieszkańców, jeśli tak to w jaki sposób. Jaki jest najlepszy sposób na kontakt z urzędem. Czy łatwo jest się dodzwonić, jak reagują na maile. Jaka jest atmosfera kontaktu z urzędem, co ludzie mówią o urzędnikach i ich nastawieniu do klientów. Czy wszystko odbywa się jedynie według ścisłych reguł, czy można coś "załatwić", czy można do czegoś przekonać urzędnika, wójta. Jak to najlepiej zrobić, żeby namówić władze na jakieś działania 5. Konsultacje społeczne d. Czy istnieje potrzeba konsultowania decyzji urzędników z mieszkańcami e. Jakie jest nastawienie urzędników do zasięgania opinii mieszkańców f. W ogóle jakie decyzje gminy są konsultowane z mieszkańcami g. W jakiej formie przebiegają takie konsultacje( czy występują formalne konsultacje społeczne) h. Jaki powinien być stopień sformalizowania takich konsultacji i. Czy konsultacje powinno się prowadzić ze wszystkimi mieszkańcami czy z jakimiś konkretnymi kategoriami osób j. Jakie metody konsultacji są preferowane (spotkania, strona internetowa gminy, szkół, prasa, maile, telefony, ankiety) k. Kto powinien organizować i prowadzić takie konsultacje 25 Przykładowe pytania Czy kojarzą Państwo taką sytuację by urząd pytał o coś mieszkańców. Czy urzędnicy w ogóle są zainteresowani tym czego chcą mieszkańcy. Skąd urzędnicy wiedzą czego chcą mieszkańcy. Jak powinno wyglądać takie zdobywanie wiedzy. Kto powinien je organizować. Jaką metodą najlepiej byłoby pozyskiwać takie informacje. 6. Zakończenie a. Podziękowanie b. Przypomnienie o poufności informacji c. Prośba o nieupowszechnianie informacji pozyskanych w trakcie wywiadu 5 18

19 19

20