RAPORT Z BADAŃ JAKOŚCIOWYCH MIESZKAŃCÓW I PRACOWNIKÓW SAMORZĄDÓW POWIATU GORLICKIEGO DROGI I TRANSPORT

Transkrypt

1 RAPORT Z BADAŃ JAKOŚCIOWYCH MIESZKAŃCÓW I PRACOWNIKÓW SAMORZĄDÓW POWIATU GORLICKIEGO DROGI I TRANSPORT Rafał Masłoń Warszawa r

2 Spis Treści 1 Wprowadzenie Metodologia Drogi i transport Podsumowanie Załącznik 1 Scenariusz wywiadów pogłębionych Załącznik 2 Scenariusz zogniskowanego wywiadu grupowego

3 1 WPROWADZENIE Badania społeczne i marketingowe pełnią służebną rolę w stosunku do wszelkiego rodzaju przedsięwzięć podejmowanych tak przez przedsiębiorstwa, jak i instytucje. Stosowanie metod badawczych powinno zawsze być odpowiedzią na zapotrzebowanie informacyjne związane z realizacją programów, projektów czy nawet bieżącej działalności. Informacje uzyskane w badaniach przyczyniają się do poprawy jakości procesów decyzyjnych, a w konsekwencji do funkcjonowania w lepszym kontakcie ze społeczną rzeczywistością. Badania społeczne są również domeną samorządów. Większość JST wprowadziło ankiety diagnozowania poziomu zadowolenia klientów. Pomiary oczekiwań mieszkańców są także jedną z podstaw w opracowywaniu strategii rozwoju gmin, miast czy powiatów. Różne metody badań stosowane są podczas realizacji większości projektów z funduszy zewnętrznych prowadzonych w samorządach. Duża część spotkań władz samorządowych z mieszkańcami może być do pewnego stopnia traktowana jako naukowe zbieranie danych socjologicznych. Powyższe przykłady wskazują na głębokie zakotwiczenie badań społecznych w działalności JST. Dlatego też do realizacji podstawowego celu projektu "Kompetentny urząd, zadowoleni mieszkańcy", czyli zwiększenia zdolności instytucjonalnej do podnoszenia stopnia dostępności, jakości i efektywności usług publicznych w dziedzinach oświaty, ochrony zdrowia, transportu publicznego i zarządzania drogami posłużono się badaniami społecznymi. Ideą projektu jest promowanie integracji działań na dwóch obszarach: powiatu zawierciańskiego i powiatu gorlickiego we wskazanych powyżej sektorach. Badania społeczne realizowane w projekcie mają wspomóc przeprowadzenie zintegrowanej (powiatowo-gminnej) diagnozy stanu zaspokojenia lokalnych potrzeb społecznych w zakresie usług objętych projektem, a także uzupełnić dane do opracowania modelu formalnoorganizacyjnego usprawnienia świadczenia usług publicznych. Znacząca rolę badań przykłada się również do opracowania założeń i późniejszej realizacji platformy konsultacji społecznych, narzędzia wspomagającego działania urzędów, odpowiadające na potrzeby mieszkańców w zakresie ich uczestnictwa w podejmowaniu kluczowych dla samorządu decyzji. W przypadku przedstawionych poniżej badań istotą jest zewnętrzna współpraca JST z sąsiadami dla lepszego świadczenia usług publicznych. Takie podejście wymuszane jest z jednej strony ograniczanymi wciąż możliwościami finansowymi samorządów, a z drugiej koniecznością zwiększenia efektywności działania samorządu, jak i podnoszenia jakości usług publicznych jako sposobu budowania przewagi konkurencyjnej samorządu. Idea kooperacji pomiędzy samorządami gminnymi na obszarze powiatu oraz pomiędzy gminami a administracją powiatową ma w projekcie szczególną wagę. Identyfikacja zakresu i poziomu 3

4 współpracy stanowi jeden z podstawowych celów badań prowadzonych w urzędach i wśród mieszkańców. Ze względu na wskazany powyżej cel uznano, że podstawową metodą służącą zbieraniu danych będą wywiady z urzędnikami i mieszkańcami. Pozwolą one na zdiagnozowanie obszarów szczególnie intensywnej współpracy lub pól deficytów kooperacji. Wywiady pogłębione i zogniskowane wywiady grupowe w najlepszym stopniu nadają się do eksploracji sfery organizacyjnej i społecznej funkcjonującym w środowisku lokalnym. 4

5 2 METODOLOGIA Do realizacji głównego celu, czyli identyfikacji poziomu zadowolenia mieszkańców i pracowników z realizacji trzech zadań samorządów: ochrony zdrowia, edukacji oraz dróg i transportu zastosowano metody jakościowe. Celem pośrednim była identyfikacja wymiarów funkcjonowania trzech obszarów, określenie problemów, metod ich rozwiązywania. Dodatkowym celem prowadzenia badań była diagnoza metod stosowanych do konsultowania działań w trzech obszarach oraz nastawienie urzędników i mieszkańców do idei konsultacji społecznych. Ustalono, że podział na dwa obszary funkcjonalne powoduje konieczność przeprowadzenia wywiadów lub wywiadów grupowych w każdym obszarze wśród wszystkich urzędów i mieszkańców na danym terenie. Obszary funkcjonalne dwóch powiatów: zawierciańskiego i gorlickiego uzupełniono o wywiady w gminach i starostwach według rozróżnienia: w starostwach powiatowych wykonano po 10 wywiadów z urzędnikami, w gminach po 4 wywiady. Powodem rozróżnienia było nakierowanie na lepsze zrozumienie roli powiatu w obszarach funkcjonalnych oraz bardziej rozbudowana administracja w starostwach. W każdej z gmin wśród 4 wywiadów dobierano pracowników według klucza merytorycznego. Po jednym z wywiadów realizowano z osobami odpowiedzialnymi za obszary: zdrowie, edukacja oraz transport i drogi. Ostatni z 4 wywiadów realizowany był z przedstawicielem kierownictwa urzędu (najczęściej był to sekretarz, ale również wójtowie, burmistrzowie i wiceprezydenci miast). Z uwagi na to, że w ramach wielu gmin nie ma urzędników odpowiedzialnych za opiekę zdrowotną, wywiad prowadzony był z urzędnikiem zajmującym się kwestiami społecznymi. W starostwach prowadzono po 2 wywiady w ramach jednego obszaru, dwa wywiady z kierownictwem oraz dodatkowo 2 wywiady z osobami odpowiedzialnymi za komunikację społeczną lub kwestie społeczne (łącznie 10 wywiadów). Badania mieszkańców odbywały się metodą zogniskowanych wywiadów grupowych. Na spotkania umawianych było około 10 osób, z czego w wywiadach uczestniczyło, zgodnie z metodologią, od 6-9 osób. Na spotkania umawiani byli liderzy lokalnej opinii, przedstawiciele organizacji pozarządowych działających na danym terenie. Wybór organizacji oraz kontakt z mieszkańcami odbywał się niezależnie od urzędu. Badania urzędników realizowano metodą indywidualnych wywiadów pogłębionych. Jest to technika badań jakościowych, w której badacz prowadzi rozmowę z respondentem. Nie jest to jednak zwykła rozmowa, ale opiera się na przygotowanym wcześniej scenariuszu. Dokument ten nie zawiera konkretnych pytań, lecz wytyczne, jakie tematy rozmowy należy podjąć. Wywiad ma strukturę swobodną, mniejsze znaczenie ma kolejność zadawanych pytań, a większe uzyskanie określonych informacji. Tematy są eksplorowane bardzo 5

6 dogłębnie, prowadzący wywiad dopytuje i stara się zrozumieć nie tylko fakty, ale motywy zachowania badanego. Zasadniczą rolę w badaniu odgrywają umiejętności i doświadczenie osoby prowadzącej wywiad. Ponieważ wywiady pogłębione są rozmową sam na sam z respondentem, prowadzący musi zdobyć jego zaufanie, by uzyskać czasami bardzo osobiste opinie. Technika ta wymaga rejestrowania rozmowy na dyktafonie. Do analizy niezbędna jest transkrypcja materiału audio na tekst. Sama analiza również wymaga specjalnych kwalifikacji i umiejętności, zwłaszcza że interpretacja wywiadu zawiera duży element subiektywności. Wywiady indywidualne stosuje się, gdy zachodzi potrzeba eksploracji pola zainteresowań, przygotowania do konstruowania narzędzi jakościowych lub do interpretacji trudnych do wyjaśnienia wyników badań ilościowych. Badania mieszkańców prowadzono metodą zogniskowanych wywiadów grupowych. Tym różni się ona od wywiadu indywidualnego, że prowadzący badanie, nazywany moderatorem, przepytuje jednocześnie grupę kilku osób. Zazwyczaj grupy fokusowe mają liczebność od 5 do 9 osób, lecz w specyficznych przypadkach może być ich mniej lub więcej. Ważną cechą grupy jest jej homogeniczność, powinno się unikać zróżnicowania grup ze względu na płeć, wiek, status społeczny czy predyspozycje intelektualne. Wynika to z zasadniczego celu prowadzenia badań tą metodą, czyli wewnętrznej dyskusji grupowej i interakcji w grupie. Dzięki tej metodzie można w tym samym czasie zdobyć informacje od kilku osób pogłębiając je dodatkowo o spostrzeżenia dotyczące dyskusji pomiędzy uczestnikami. Wywiady tą metodą charakteryzują się większą złożonością organizacyjną. Wymagane jest zebranie odpowiedniej grupy osób w jednym miejscu o jednym czasie. Często na spotkanie zaprasza się więcej osób i prowadzi się selekcję tych, którzy lepiej pasują do profilu grupy i dają większą rękojmię udzielania informacji i aktywnego uczestniczenia w dyskusji. Wywiady grupowe, z uwagi na dyskusję wielu osób, muszą być nagrywane, co umożliwia późniejsze zidentyfikowanie, jak kształtowała się rozmowa, która osoba wypowiadała dane poglądy i jak te poglądy zmieniały się w trakcie dyskusji. Zogniskowane wywiady grupowe realizuje się w specjalnych pomieszczeniach zwanych fokusowniami, które są wyposażone w weneckie lustra umożliwiające zleceniodawcy obserwację wywiadu. W miejscowościach, gdzie nie ma fokusowni wywiady realizuje się w wynajętych pomieszczeniach, a rejestrowane są w wersji audio. 6

7 3 DROGI I TRANSPORT W kompetencjach każdego samorządu leżą zadania dotyczące dróg, ulic, mostów i transportu zbiorowego mieszkańców. Kwestia dróg to w Polsce zazwyczaj pięta achillesowa, niezależnie od szczebla samorządowego czy instytucji państwowych. W badaniach ilościowych zadowolenia mieszkańców prowadzonych w wielu samorządach w latach utrzymanie dróg zawsze znajdowało się na czele listy zadań najgorzej ocenianych przez respondentów. Dla przykładu w badaniach na próbie 2300 mieszkańców samorządów szczebla powiatowego i gminnego jedynie 28% badanych wypowiedziało się pozytywnie o zaangażowaniu urzędów w wypełnianie zadań związanych z drogami i transportem 1. Charakterystyczne jest również, że uogólniając wyniki można dojść do wniosku, że mieszkańcy gmin oceniają działania swoich urzędów lepiej niż dzieje się to w przypadku powiatów. Niestety, w przypadku powiatu gorlickiego i gmin leżących na jego terenie nie posiadamy danych ilościowych, jednak tendencja preferowania w ocenie samorządów gminnych jest zauważalna również w badaniach jakościowych. Ogólna ocena jakości dróg jest bardzo zróżnicowana, widać to nawet na przykładzie wypowiedzi tych samych osób. Z jednej strony respondenci zwracali uwagę na trudności, ograniczenia i braki, a z drugiej zachwalali sytuację komunikacyjną i jakość dróg. Szczególnie dużo pozytywnych słów dotyczyło wysiłków i działań władz, poszczególnych urzędników i całych samorządów. Niezadowolenie ze stanu dróg projektowane było przez urzędników na mieszkańców: w tej chwili te drogi są w miarę dobre, no ale jeszcze miejscami są odcinki, które wymagają dużych nakładów jeszcze i spotykają sie z niezadowoleniem mieszkańców. Zdaniem urzędników, mieszkańcy nie są zadowoleni z dróg na terenie powiatu: dotyczy to w równym stopniu dróg powiatowych, jak i gminnych (miejskich). Główną przyczyną braku zadowolenia urzędników są braki finansowe: Na zasoby potrzebne do remontu, utrzymania i powstawania nowych dróg zwracają uwagę prawie wszyscy respondenci pytani w urzędach. Wydaje się, że nawet intensywne działania samorządów nie są w stanie w najbliższym czasie zaspokoić potrzeb mieszkańców: te drogi są w różnym stanie. Niestety, jeszcze na terenie miasta jest trochę dróg, które mają nawierzchnię gruntowo-żwirową. Oczekiwania mieszkańców znane są urzędnikom: prócz tego wszyscy by chcieli, mnie też sie marzy, żeby każdy do domu miał asfalt, tę dróżkę, żeby butów nie musiał zmieniać do autobusu. Bo tak się zdarza. Ludzie swoje buty biorą w reklamówce, w gumowcach przechodzą, ale środki finansowe nie pozwalają na zaspokojenie potrzeb wszystkich mieszkańców. 1 M. Jarnicki, M. Wachowicz, Co mówią klienci Jednostek Samorządu Terytorialnego, w: Jakość urzędu to satysfakcja klienta, Warszawa 2011, ss

8 Ciekawe jest, że negatywne opinie częściej można usłyszeć od urzędników niż od mieszkańców. O ile drogi powiatowe wymagają, zdaniem mieszkańców, większej troski, to drogi gminne właściwie otrzymują jedynie oceny pozytywne. Poniższe 6 ogólnych ocen należy do przedstawicieli sześciu gmin z powiatu gorlickiego: Drogi się poprawiły, Drogi są poremontowane, W porównaniu z tym,co było to jest dużo lepiej, Teraz to już prawie dobrze jest, Bardzo dobre tu są drogi!, To jest chyba konik naszej gminy. Mieszkańcy szczególnie mocno akcentują różnicę pomiędzy obecnym stanem dróg a tym, który był dawniej: tutaj były kiedyś fatalne te drogi. To była masakra. Z mojego punktu widzenia to nawet za dobre teraz są. W kwestii dróg zadowolenie mieszkańców wypływa z ich jakości, jak również ze starań, jakie podejmują samorządy, by stan ten jeszcze poprawić: są i gminne takie drogi asfaltowe porobione też, do przysiółków. Jak Pan widział u nas zabudowana jest bardzo rozproszona. To nawet do kilku domów, jak jest inicjatywa ludzi, że chcą, aby samorząd im pomógł, to samorząd zawsze jest na tak i pomaga im w budowie. Do najważniejszych przyczyn trudnej sytuacji drogowej zaliczane jest ukształtowanie terenu i cechy terytorialne powiatu. Zdaniem urzędników, pagórkowaty teren utrudnia utrzymanie dobrego stanu dróg. Duże nachylenia źle działają na samą strukturę drogi, jak i utrudniają jej utrzymanie, zwłaszcza w okresie zimowym: bardzo dużo dróg na zboczach stromych, problem jest z utrzymaniem, z odbudową. Potrzebne są na to dość duże środki finansowe, tych dróg mamy dość dużo. Oprócz tego, najważniejsza rzecz dla mieszkańców to mosty. Bo wioska jest zlokalizowana wzdłuż rzeki, ale grunty są po drugiej stronie rzeki. Drugi problem to duży teren gminy przy małym jej zaludnieniu: gmina, która jest duża a mieszkańców jest mało, dlatego sieć dróg jest duża, gdzie po przekątnej gminy jest prawie 50 km, to jest to dość duży obszar. Małe zaludnienie prowadzi do sytuacji, gdzie drogę trzeba prowadzić dla kilku posesji: to są mieszkańcy Śląska, mieszkańcy Dolnego Śląska, mieszkańcy z Warszawy, mieszkańcy tu, bliżej, z Krakowa czy z Bielska Białej. I ci ludzie, każdy buduje dom, kupuje działkę i potrzebuje, żeby miała dojazd. Warunki geograficzne mają wpływ nie tylko na same drogi, ale również na ich utrzymanie: nie stać nas na odśnieżanie dróg w systemie patrolowym, tylko generalnie interwencyjnie odśnieżamy - tam, gdzie są interwencje, tam odśnieżamy. Mimo zaangażowania wielu instytucji, część dróg nie jest odśnieżana "do czarnego asfaltu". Urzędnicy niektórych gmin wyraźnie wskazują, że na ich terenie problem odśnieżania został rozwiązany: jeśli chodzi o odśnieżanie, to mamy przyjętą zasadę, że wszystkie drogi gminne są odśnieżane. Co roku robimy przetarg i wykonawców wybieramy, przeważnie dwóch. Gmina podzielona jest na rejony i wykonują to odśnieżanie. Nie zdarza się tak, żeby dzień była nieprzejezdna dana droga. Są udrażniane w miarę szybko. Konsekwencją ukształtowania terenu jest również niebezpieczeństwo zniszczenia drogi przez powodzie lub podtopienia: słabą stroną są drogi, które ulegają nam niszczeniu przez klęski 8

9 żywiołowe, powodzie i częste opady deszczu, które nawiedzają. Pracownicy gmin wskazują, że zniszczenia spowodowane przez powodzie naprawiane są z specjalnego funduszu, jednak nie do końca zaspokaja on szkody wyrządzone przez przyrodę. Mieszkańcy mają jednak swoje zdanie na temat negatywnych skutków powodzi w wymiarze drogowym: no 15 lat temu to tutaj była masakra, ale wszystko powolutku się zmienia, no też dobrze, że była ta powódź parę lat temu to zrobili drogę (śmiech). Kolejnym czynnikiem wpływającym na stan dróg jest ciężki transport. Dotyczy to ciężarówek o dużej ładowności, które zjeżdżają z dróg krajowych o odpowiedniej nośności na drogi gminne, które nie są przystosowane do takich ciężarów. Urzędnicy powiatowi wskazują również na niszczenie dróg przez firmy dokonujące wyrębu lasu: u nas problemem jest wywózka drewna z lasu. Właściwie wywozić to drewno w takim okresie, jak te drogi są najbardziej namoknięte, czyli na wiosnę, po ścince zimowej na wiosnę się wywozi to drzewo z lasu a wtedy te drogi mają najmniejszą nośność. Problem ten zauważają nie tylko urzędnicy. Część mieszkańców, zwłaszcza gmin leżących na południe od Gorlic wskazuje na negatywne skutki gospodarki leśnej: natomiast jeśli chodzi o wywóz drewna i o tym chciałam powiedzieć, to mamy potworny problem z drogami. Bo lasy państwowe działają na tej zasadzie, że robią wycinkę, sprzedają drewno i drewno wywozi już przewoźnik. I oni mówią: To nie my niszczymy drogi, to nie nasza sprawa, to nie nasz problem. Innym problemem, który częściowo wiąże się z ukształtowaniem terenu, ale bardziej z zaszłościami historycznymi to szerokość jezdni na drogach gminnych: jeśli chodzi o drogi gminne, to mankamentem jest szerokość tych dróg. Taki były kiedyś zrobione, przeważnie jest to trzy metry szerokość jezdni. Nie ma możliwości, trzeba by było przebudowywać całe ciągi dróg. Jest to większe przedsięwzięcie związane z wykupem gruntów, z pracami geodezyjnymi, które na pewno trwałyby i byłoby to kosztowne. Wiec pasy drogowe bardzo wąskie zostały powydzielane. Mamy nawet takie pasy drogowe, że cały pas ma dwa metry. W wielu gminach, zwłaszcza tych na południe od Gorlic, szerokość jezdni to poważny problem. Poszerzenie drogi oznacza nie tylko konieczność wysiłku organizacyjnego i finansowego, czasem dotyczy to również problemów społecznych: ale z kolei jak chcemy wykupić teren pod mijanki przy tych drogach nie ma szans. Ktoś po prostu nie i nie pozwoli, nie sprzeda, nie pozwoli urządzić tej mijanki, bo to jest jego i koniec. Oprócz tego przebieg tych dróg nie zawsze odpowiada przebiegowi w ewidencji: i teraz trzeba by było to wywłaszczać, robić podziały gruntów, odkupić część działki od mieszkańców za odszkodowanie, albo przekładać drogę. Jeżeli jest możliwość, to się drogę przekłada, jeżeli nie ma, to trzeba drogę wykupić. Są problemy - część ludzi rozumie, a część ludzi z tej samej miejscowości nie. Na problemy z porozumieniem się z mieszkańcami zwraca uwagę wielu urzędników. Kwestia przedstawiana jest jako bezzasadny upór niektórych mieszkańców, odpornych na racjonalne 9

10 argumenty, niechętnych do jakiegokolwiek kompromisu: po prostu nie chce, żeby sąsiad miał dobrze i zrezygnuje z tej drogi asfaltowej po to, żeby sąsiadowi zrobić na złość. Przykłady wymieniane przez urzędników można by mnożyć: były takie przypadki, że mieliśmy pieniądze, mieliśmy promesę od ministra na odbudowę drogi zniszczonej po powodzi, nie ma do dziś zgody mieszkańców, więc te pieniądze, za zgodą ministra, przeznaczyliśmy na inne zadanie. Doświadczenia z takim podejściem niektórych mieszkańców prowadzą do utrwalenia się mało aktywnej postawy urzędników, którzy dla uniknięcia kłopotów gotowi są w ogóle nie podejmować społecznie ryzykownych problemów: natomiast czasami jest mniej kłopotów, jak się nic nie robi niż jak zaczniemy coś robić. Przypuśćmy, jest jakiś wniosek mieszkańców o wykonanie odbudowy czy przebudowy drogi, żeby jakieś przyzwoite parametry spełniała. Dziewięciu jest zadowolonych, jeden będzie niezadowolony, bo on nie chce, nie potrzebuje, chce, żeby był taki stan, jak dotychczas, bo np. w przypadku jakichś dużych spadków podłużnych na drodze, jemu się będzie koń ślizgał po asfalcie. Przekładanie się problemów drogowych na problemy społeczne dotyczy dokładnie tak samo gmin, jak i powiatu. Znaczna część mieszkańców nie zna zarządcy danego odcinka drogi, mieszkańcy nie wiedzą, czy dziurawa droga należy do kompetencji gminy, powiatu czy województwa. Nawet jeśli mieszkańcy znają przynależność drogi, to i tak zwracają się do najbliższej im "władzy" czyli do urzędu gminy: jak przyjdzie mieszkaniec, to nie przychodzi do starosty, tylko "panie wójcie, bo tam jest dziura w drodze, ja nie będę jechał do powiatu". I gospodarz, który tu gospodarzy jemu wszystko się zwala, musi obsłuchiwać od mieszkańców, bo starosta jest daleko. Podobną refleksją podzielił się jeden z urzędników starostwa: mimo, że mamy cztery kategorie dróg: krajowe, powiatowe, wojewódzkie, gminne, to jest tak, że jak mieszkaniec widzi w drodze dziurę, to nie jedzie do Krakowa, tylko przychodzi do nas i mówi, że jest dziura. Prowadzi to do sytuacji, gdzie zaniedbania jednej instytucji spada na barki innej. Między innymi z tego powodu wójtowie i burmistrzowie zgadzają się uczestniczyć finansowo w remontach dróg powiatowych. Pięćdziesięcioprocentowy udział w kosztach remontu drogi powiatowej to dla gmin często niechciany podatek na rzecz powiatu. Oczywiście z wyremontowanej drogi korzystają również mieszkańcy gminy, więc władze tej ostatniej zgadzają się na takie rozwiązania, kierując się korzyścią mieszkańców: jeszcze powiat wyciąga rękę, żeby wójt gminy im dopłacił do każdego realizowanego wniosku, programu. Czyli jeżeli powiat realizuje jakąś inwestycję, to sie stara, żeby gmina w części mu dopłaciła jako ich udział w starostwie. Dotyczy to nie tylko samych dróg, ale i chodników, które są ważne dla gmin, a niekoniecznie dla zarządzającego drogą powiatu: gmina musi za projekt zapłacić, gdzie droga jest modernizowana przez powiat, ale gmina musi robić chodnik. Powiatu chodnik nie interesuje, bo później trzeba go będzie utrzymać w zimie. Mieszkańcy zauważają, że remonty dróg powiatowych oraz chodniki realizowane są przy aktywnym, finansowym udziale gmin: drogi powiatowe. Przechodzą przez gminę. Gmina 10

11 niestety musi partycypować w kosztach i nie stać niekiedy gminy na te pieniądze, które powinna dołożyć. Nie przeszkadza to jednak mieszkańcom na wyrażanie uznania i zadowolenia ze skutków "wymuszonej" współpracy: tutaj jesteśmy bardzo zadowoleni z chodników przede wszystkim, bo to jest jednak droga przelotowa ta główna i jak trzeba przejść kawałek na nogach to były problemy jak nie było chodników. Transport w powiecie gorlickim również w dużej mierze uzależniony jest od geograficznego ukształtowania terenu. Centrum powiatu, gęściej zaludnione, ze względu na miejski charakter posiada komunikację miejską: urząd ma swoją spółkę Miejski Zakład Komunikacyjny, który zajmuje się transportem publicznym. Oczywiście z tego tytułu, bo taki transport nie jest dochodowy, miasto musi wykładać środki finansowe na finansowanie usług nierentownych. Niestety, ze względu na niedochodowy charakter zakład niechętnie realizuje kursy poza Gorlice: ze względów finansowych nie opłaca im się na teren gminy naszej startować. Żądają dotacji a gmina nie ma takiej możliwości. Prywatne firmy transportowe weszły na rynek. Nie jest to tak jak dawniej, tak często. W gminach oddalonych od Gorlic funkcjonuje jedynie prywatny sektor transportowy nastawiony na zysk, który nie do końca zgadza się z sugestiami mieszkańców co do częstotliwości kursów. Jeden z urzędników gminy z południa powiatu kwestię transportu podsumował wprost: tu autobus nie kursuje, komunikacja zbiorowa nie kursuje. Dla mieszkańców transport publiczny jest kwestią dosyć istotną. Mieszkańcy gmin, zwłaszcza tych położonych blisko Gorlic, bardzo cenią sobie komunikację miejską. W terminologii mieszkańców komunikacja funkcjonuje pod nazwą MKS i jest synonimem wygody, punktualności, a przede wszystkim możliwości wpływania na rozkład jazdy. Wadą jest konieczność współfinansowania przejazdów z budżetów gminnych, jednak zdaniem mieszkańców, ponoszone koszty są racjonalne: no generalnie prywatne to jeździ malutkim busikiem, nóg się nie rozprostuje, torby jak się jedzie to też nie ma jak położyć, a MKS-y są duże. Największą wadą komunikacji prywatnej jest nastawienie wyłącznie na zysk, gdzie jakość usług schodzi na dalszy plan: nie jest za dobrze, bo jest tylko jedna firma prywatna, która obsługuje tutaj ten teren i do niektórych wsi, najdalej położonych, w ogóle nie dojeżdża. W sobotę jest kilka kursów, w niedzielę nie ma ani jednego. Zdaniem mieszkańców, również konkurencja wśród prywatnych przewoźników nie poprawia jakości usług, a czasem ma negatywne konsekwencje: sami ci busiarze wylewali dziecko z kąpielą, że tak powiem, bo była między nimi konkurencja i chodziło o to, żeby wysłać kurs dwie/trzy minuty przed następnym. Mieszkańcy zauważają jeszcze jedną wadę braku dobrej organizacji transportu publicznego. Chodzi o negatywny wpływ na ruch turystyczny w regionie: przyjeżdża turysta do Gorlic i nawet w Gorlicach nie ma informacji, gdzie jest jakiś plac po starym dworcu, nie ma 11

12 skumulowanej komunikacji. Te busy, każda firma odjeżdża z innego przystanku, nie ma jakiegoś centralnego dworca. Urzędnicy, mimo solidnej wiedzy na temat stanu dróg, starają się wykazać aktywnością i w rozmowach znajdowali wiele zalet tak stanu dróg, jak i swojego zaangażowania w rozwiązywanie problemów z drogami i transportem zbiorowym: nie ma takiej drogi, do której w miarę potrzeby dojazdu pogotowia i straży nie można było dojechać. Dość dużo zrobiliśmy nawierzchni asfaltowych w ostatnich latach. No a te asfaltowe modernizujemy do stanu takiego, żeby były przejezdne cały czas, żeby spełniały warunki, które miałyby spełniać. Są to wąskie drogi i staramy się, żeby też były w jakimś standardzie utrzymywane, żeby mieszkańcy z nich mogli korzystać. Większość gmin o współpracy w kontekście dróg i transportu lakonicznie wspomina o relacjach z powiatem. Ocena jakości tej współpracy jest wysoka i trochę mniej entuzjastyczna, gdy urzędnicy wypowiadają się o konieczności współfinansowania remontów dróg powiatowych: jeśli chodzi o drogi, to współpracujemy z powiatem, robimy wspólne inwestycje. Tak jak był remont dróg powiatowych, to gmina dołożyła swoje środki do tego i wspólnie były robione. Bardzo ważne jest to, aby dobrze współpracować z innymi jednostkami samorządowymi i my dużo współpracujemy tutaj najbliżej nas Starostwo Powiatowe, Zarząd Dróg Wojewódzkich, Powiatowy Zarząd Drogowy, Urząd Marszałkowski, Urząd Wojewódzki. Głosy z punktu widzenia starostwa również zwracają uwagę na potrzebę finansowego uczestnictwa gmin: współpracujemy z każdą gminą i staramy sie coś robić. Sprawa chodników przy drogach to raczej uczestniczą przeważnie gminy, finansują to i przekazują nam później w użytkowanie. Współpraca horyzontalna nie napawa optymizmem: potrzebna by pewno była, aczkolwiek mizerna ta współpraca jest z innymi gminami. Tu musi być wola obydwu stron. Nie zawsze jest. Zresztą my nie mamy wiele takich przypadków, gdzie byłoby potrzebne dodatkowe połączenie drogami gminnymi pomiędzy gminami ościennymi. Na dzień dzisiejszy współpracy takiej nie ma, bo nie ma wspólnych wniosków. Ostatnio była robiona modernizacja tej drogi z programu trans granicznego, to gmina Sękowa i gmina Uście i powiat. A tak, to między gminami nie ma takiej. Podsumowaniem oceny współpracy pomiędzy gminami może być wypowiedź jednego z urzędników: a tak to raczej każdy sobie. 12

13 4 PODSUMOWANIE Kondycja dróg w powiecie gorlickim nie jest najgorsza - to opinia mieszkańców. Ciekawe jest, że urzędnicy o stanie dróg wypowiadają się znacznie krytyczniej niż mieszkańcy. Większość przyczyn obie strony upatrują w brakach funduszy na utrzymanie, naprawę i budowę nowych dróg. Spośród różnych rodzajów dróg najlepsze oceny mieszkańców zebrały drogi gminne. Urzędnicy widzą w nich źródło problemów ze względu na ich małą szerokość, podatność na uszkodzenia i skomplikowany stan prawny. Dla mieszkańców większym problemem są drogi powiatowe oraz brak chodników wzdłuż dróg o największym nasileniu ruchu. Problemy transportu zbiorowego są zdecydowanie odmienne w mieście Gorlice i okolicznych gminach, przy czym im większa odległość od miasta powiatowego, tym braki w transporcie publicznym większe i bardziej dotkliwe dla mieszkańców. Zdaniem mieszkańców, administracja powiatowa nie do końca jest w stanie organizować, wspierać i rozwiązywać problemy komunikacyjne, a współpraca odbywa się w stosunkach bilateralnych pomiędzy gminami a Zakładem Transportu Miejskiego. Ogólna uwaga dotycząca badań wskazuje, że różnice pomiędzy wypowiedziami urzędników i mieszkańców dotyczą nie tylko pól zainteresowań, problemów czy jakości oceny poszczególnych zadań realizowanych przez urząd. Można powiedzieć, że najważniejsza odmienność dotyczy mentalnego podejścia do działań urzędów wyrażanego różnicą pomiędzy procesem a produktem. Pracownicy urzędów w swoich wypowiedziach akcentują działania, wysiłki, organizowanie, współpracę. Natomiast język mieszkańców nakierowany jest na efekty, rezultaty, zmianę, jakość i konkretne wyniki i produkty. Mając do dyspozycji transkrypcje wywiadów urzędników i mieszkańców można znaleźć mnóstwo przykładów podziału czasowników na niedokonane i dokonane. Dodatkowo rozmowy z liderami lokalnej opinii wskazują, że mieszkańcy mają duże oczekiwania względem władz samorządowych, wyraźnie wykraczające poza funkcję administracyjną. Zmiany gospodarcze i związane z nimi likwidacje dużych zakładów przemysłowych w regionie skłaniają niektórych do poszukiwania innych źródeł dochodu. Mimo deklarowanej dużej aktywności i zaradności mieszkańców tego obszaru, przedstawiciele organizacji pozarządowych obecni na spotkaniach wskazywali na konieczność mobilizacji władz samorządowych w kierunku poszukiwania nowych możliwości rozwoju regionu. Badani wskazywali na dobre warunki dla rozwoju turystyki oraz na konieczność współdziałania dla tworzenia warunków umożliwiających szersze wykorzystanie walorów regionu. Oczekiwania te kierowano szczególnie do władz powiatowych oraz poszczególnych gmin. 13

14 5 ZAŁĄCZNIK 1 SCENARIUSZ WYWIADÓW POGŁĘBIONYCH Drogi i transport 1. Wprowadzenie a. Jak najkrócej opisać gminę/powiat b. Jakie są mocne i słabe strony gminy/powiatu c. Najważniejsze problemy, wyzwania 2. Drogi i transport a. Jaki jest stan dróg, jak wygląda transport zbiorowy b. Jakie są ich mocne strony c. Jakie są problemy i wyzwania d. Jak ocenia poziom zaspokojenia potrzeb mieszkańców w tym zakresie e. Jak wygląda sprawa zarządzania drogami w gminie/powiecie (transport drogowy) f. Jak wygląda podejmowanie decyzji zwykłych i kluczowych (kto podejmuje decyzje) g. Czy występuje nacisk grup interesu z wewnątrz gminy/starostwa (urząd) i z zewnątrz (mieszkańcy, przedsiębiorcy, rodzice ) 3. Konsultacje a. Czy istnieje potrzeba konsultowania decyzji dotyczących dróg oraz transportu zbiorowego z mieszkańcami b. Czy sprawy dotyczące dróg oraz transportu zbiorowego są konsultowane z mieszkańcami (z odbiorcami usług) c. Jakie sprawy są konsultowane z mieszkańcami d. Czy występują formalne konsultacje społeczne e. Jakie jest nastawienie urzędników do zasięgania opinii mieszkańców f. Jaki powinien być stopień sformalizowania takich konsultacji g. Z jakimi "kategoriami" mieszkańców powinno się prowadzić konsultacje h. Jakie metody konsultacji są preferowane (spotkania, strona internetowa gminy, szkół, prasa, maile, telefony, ankiety) i. Kto powinien organizować i prowadzić takie konsultacje 4. Współpraca z innymi JST na obszarze powiatu i jej wpływ na zarządzanie drogami i transport drogowy. a. Czy współpraca jest potrzebna (jak bardzo) b. Czy taka współpraca ma miejsce 14