RAPORT Z BADAŃ JAKOŚCIOWYCH MIESZKAŃCÓW I PRACOWNIKÓW SAMORZĄDÓW POWIATU GORLICKIEGO EDUKACJA

Transkrypt

1 RAPORT Z BADAŃ JAKOŚCIOWYCH MIESZKAŃCÓW I PRACOWNIKÓW SAMORZĄDÓW POWIATU GORLICKIEGO EDUKACJA Rafał Masłoń Warszawa r

2 Spis Treści 1 Wprowadzenie Metodologia Edukacja Podsumowanie Załącznik 1 Scenariusze wywiadów pogłębionych Załącznik 2 Scenariusz zogniskowanego wywiadu grupowego

3 1 WPROWADZENIE Badania społeczne i marketingowe pełnią służebną rolę w stosunku do wszelkiego rodzaju przedsięwzięć podejmowanych tak przez przedsiębiorstwa, jak i instytucje. Stosowanie metod badawczych powinno zawsze być odpowiedzią na zapotrzebowanie informacyjne związane z realizacją programów, projektów czy nawet bieżącej działalności. Informacje uzyskane w badaniach przyczyniają się do poprawy jakości procesów decyzyjnych, a w konsekwencji do funkcjonowania w lepszym kontakcie ze społeczną rzeczywistością. Badania społeczne są również domeną samorządów. Większość JST wprowadziło ankiety diagnozowania poziomu zadowolenia klientów. Pomiary oczekiwań mieszkańców są także jedną z podstaw w opracowywaniu strategii rozwoju gmin, miast czy powiatów. Różne metody badań stosowane są podczas realizacji większości projektów z funduszy zewnętrznych prowadzonych w samorządach. Duża część spotkań władz samorządowych z mieszkańcami może być do pewnego stopnia traktowana jako naukowe zbieranie danych socjologicznych. Powyższe przykłady wskazują na głębokie zakotwiczenie badań społecznych w działalności JST. Dlatego też do realizacji podstawowego celu projektu "Kompetentny urząd, zadowoleni mieszkańcy", czyli zwiększenia zdolności instytucjonalnej do podnoszenia stopnia dostępności, jakości i efektywności usług publicznych w dziedzinach oświaty, ochrony zdrowia, transportu publicznego i zarządzania drogami posłużono się badaniami społecznymi. Ideą projektu jest promowanie integracji działań na dwóch obszarach: powiatu zawierciańskiego i powiatu gorlickiego we wskazanych powyżej sektorach. Badania społeczne realizowane w projekcie mają wspomóc przeprowadzenie zintegrowanej (powiatowo-gminnej) diagnozy stanu zaspokojenia lokalnych potrzeb społecznych w zakresie usług objętych projektem, a także uzupełnić dane do opracowania modelu formalnoorganizacyjnego usprawnienia świadczenia usług publicznych. Znacząca rolę badań przykłada się również do opracowania założeń i późniejszej realizacji platformy konsultacji społecznych, narzędzia wspomagającego działania urzędów, odpowiadające na potrzeby mieszkańców w zakresie ich uczestnictwa w podejmowaniu kluczowych dla samorządu decyzji. W przypadku przedstawionych poniżej badań istotą jest zewnętrzna współpraca JST z sąsiadami dla lepszego świadczenia usług publicznych. Takie podejście wymuszane jest z jednej strony ograniczanymi wciąż możliwościami finansowymi samorządów, a z drugiej koniecznością zwiększenia efektywności działania samorządu, jak i podnoszenia jakości usług publicznych jako sposobu budowania przewagi konkurencyjnej samorządu. Idea kooperacji pomiędzy samorządami gminnymi na obszarze powiatu oraz pomiędzy gminami a administracją powiatową ma w projekcie szczególną wagę. Identyfikacja zakresu i poziomu 3

4 współpracy stanowi jeden z podstawowych celów badań prowadzonych w urzędach i wśród mieszkańców. Ze względu na wskazany powyżej cel uznano, że podstawową metodą służącą zbieraniu danych będą wywiady z urzędnikami i mieszkańcami. Pozwolą one na zdiagnozowanie obszarów szczególnie intensywnej współpracy lub pól deficytów kooperacji. Wywiady pogłębione i zogniskowane wywiady grupowe w najlepszym stopniu nadają się do eksploracji sfery organizacyjnej i społecznej funkcjonującym w środowisku lokalnym. 4

5 2 METODOLOGIA Do realizacji głównego celu, czyli identyfikacji poziomu zadowolenia mieszkańców i pracowników z realizacji trzech zadań samorządów: ochrony zdrowia, edukacji oraz dróg i transportu zastosowano metody jakościowe. Celem pośrednim była identyfikacja wymiarów funkcjonowania trzech obszarów, określenie problemów, metod ich rozwiązywania. Dodatkowym celem prowadzenia badań była diagnoza metod stosowanych do konsultowania działań w trzech obszarach oraz nastawienie urzędników i mieszkańców do idei konsultacji społecznych. Ustalono, że podział na dwa obszary funkcjonalne powoduje konieczność przeprowadzenia wywiadów lub wywiadów grupowych w każdym obszarze wśród wszystkich urzędów i mieszkańców na danym terenie. Obszary funkcjonalne dwóch powiatów: zawierciańskiego i gorlickiego uzupełniono o wywiady w gminach i starostwach według rozróżnienia: w starostwach powiatowych wykonano po 10 wywiadów z urzędnikami, w gminach po 4 wywiady. Powodem rozróżnienia było nakierowanie na lepsze zrozumienie roli powiatu w obszarach funkcjonalnych oraz bardziej rozbudowana administracja w starostwach. W każdej z gmin wśród 4 wywiadów dobierano pracowników według klucza merytorycznego. Po jednym z wywiadów realizowano z osobami odpowiedzialnymi za obszary: zdrowie, edukacja oraz transport i drogi. Ostatni z 4 wywiadów realizowany był z przedstawicielem kierownictwa urzędu (najczęściej był to sekretarz, ale również wójtowie, burmistrzowie i wiceprezydenci miast). Z uwagi na to, że w ramach wielu gmin nie ma urzędników odpowiedzialnych za opiekę zdrowotną, wywiad prowadzony był z urzędnikiem zajmującym się kwestiami społecznymi. W starostwach prowadzono po 2 wywiady w ramach jednego obszaru, dwa wywiady z kierownictwem oraz dodatkowo 2 wywiady z osobami odpowiedzialnymi za komunikację społeczną lub kwestie społeczne (łącznie 10 wywiadów). Badania mieszkańców odbywały się metodą zogniskowanych wywiadów grupowych. Na spotkania umawianych było około 10 osób, z czego w wywiadach uczestniczyło, zgodnie z metodologią, od 6-9 osób. Na spotkania umawiani byli liderzy lokalnej opinii, przedstawiciele organizacji pozarządowych działających na danym terenie. Wybór organizacji oraz kontakt z mieszkańcami odbywał się niezależnie od urzędu. Badania urzędników realizowano metodą indywidualnych wywiadów pogłębionych. Jest to technika badań jakościowych, w której badacz prowadzi rozmowę z respondentem. Nie jest to jednak zwykła rozmowa, ale opiera się na przygotowanym wcześniej scenariuszu. Dokument ten nie zawiera konkretnych pytań, lecz wytyczne, jakie tematy rozmowy należy podjąć. Wywiad ma strukturę swobodną, mniejsze znaczenie ma kolejność zadawanych pytań, a większe uzyskanie określonych informacji. Tematy są eksplorowane bardzo 5

6 dogłębnie, prowadzący wywiad dopytuje i stara się zrozumieć nie tylko fakty, ale motywy zachowania badanego. Zasadniczą rolę w badaniu odgrywają umiejętności i doświadczenie osoby prowadzącej wywiad. Ponieważ wywiady pogłębione są rozmową sam na sam z respondentem, prowadzący musi zdobyć jego zaufanie, by uzyskać czasami bardzo osobiste opinie. Technika ta wymaga rejestrowania rozmowy na dyktafonie. Do analizy niezbędna jest transkrypcja materiału audio na tekst. Sama analiza również wymaga specjalnych kwalifikacji i umiejętności, zwłaszcza że interpretacja wywiadu zawiera duży element subiektywności. Wywiady indywidualne stosuje się, gdy zachodzi potrzeba eksploracji pola zainteresowań, przygotowania do konstruowania narzędzi jakościowych lub do interpretacji trudnych do wyjaśnienia wyników badań ilościowych. Badania mieszkańców prowadzono metodą zogniskowanych wywiadów grupowych. Tym różni się ona od wywiadu indywidualnego, że prowadzący badanie, nazywany moderatorem, przepytuje jednocześnie grupę kilku osób. Zazwyczaj grupy fokusowe mają liczebność od 5 do 9 osób, lecz w specyficznych przypadkach może być ich mniej lub więcej. Ważną cechą grupy jest jej homogeniczność, powinno się unikać zróżnicowania grup ze względu na płeć, wiek, status społeczny czy predyspozycje intelektualne. Wynika to z zasadniczego celu prowadzenia badań tą metodą, czyli wewnętrznej dyskusji grupowej i interakcji w grupie. Dzięki tej metodzie można w tym samym czasie zdobyć informacje od kilku osób pogłębiając je dodatkowo o spostrzeżenia dotyczące dyskusji pomiędzy uczestnikami. Wywiady tą metodą charakteryzują się większą złożonością organizacyjną. Wymagane jest zebranie odpowiedniej grupy osób w jednym miejscu o jednym czasie. Często na spotkanie zaprasza się więcej osób i prowadzi się selekcję tych, którzy lepiej pasują do profilu grupy i dają większą rękojmię udzielania informacji i aktywnego uczestniczenia w dyskusji. Wywiady grupowe, z uwagi na dyskusję wielu osób, muszą być nagrywane, co umożliwia późniejsze zidentyfikowanie, jak kształtowała się rozmowa, która osoba wypowiadała dane poglądy i jak te poglądy zmieniały się w trakcie dyskusji. Zogniskowane wywiady grupowe realizuje się w specjalnych pomieszczeniach zwanych fokusowniami, które są wyposażone w weneckie lustra umożliwiające zleceniodawcy obserwację wywiadu. W miejscowościach, gdzie nie ma fokusowni wywiady realizuje się w wynajętych pomieszczeniach, a rejestrowane są w wersji audio. 6

7 3 EDUKACJA W odróżnieniu od dróg edukacja zwykle oceniana jest przez mieszkańców wysoko. Poziom nauczania oraz działania samorządów w tym zakresie zazwyczaj plasuje się na samym początku rankingu zadań publicznych najlepiej ocenianych przez respondentów. We wspomnianych wyżej badaniach ilościowych na dużej próbie klientów urzędów zdecydowana większość badanych wysoko oceniła starania samorządu w zakresie dbałości o szkoły i poziom edukacji (82%). Nie występowały przy tym istotne statystycznie różnice w ocenach pomiędzy różnymi szczeblami samorządowymi, gminami, miastami i powiatami. Również w przypadku omawianych badań jakościowych kwestia edukacji jest oceniana wysoko, tak przez urzędników, jak i przez mieszkańców. Zdaniem urzędników powiatowych: poziom zaspokojenia potrzeby myślę, że jest dobry. Oczekiwania są zaspokojone i gminnych: W zasadzie o oświacie mogę mówić w samych plusach. Właściwie wszystkie 8 gmin wypowiada się o oświacie w superlatywach. Wysoki poziom zadowolenia urzędników w dużej mierze wynika z sukcesów uczniów szkół samorządowych: nasi uczniowie gorliccy nie ustępują uczniom w województwie małopolskim, gdyż średnia czy to na sprawdzianie w 6 klasie, czy też egzaminach w gimnazjum są w wyższe niż w powiecie, są wyższe niż w województwie, są wyższe niż w kraju. Podobnymi wynikami mogą pochwalić się szkoły zarządzane przez starostwo: dość wysoki poziom nauczania, szczególnie, jeśli chodzi o licea ogólnokształcące, mamy 4 licea ogólnokształcące. Jeśli chodzi o skalę województwa małopolskiego to jesteśmy w pierwszej piątce od dawna, na 22 powiaty w liceach. Niestety, tak wysoka ocena nie dotyczy wszystkich samorządów, małe szkoły w poszczególnych gminach nie osiągają tak wysokich wyników, przyznają to sami urzędnicy. Kwestia podstawowa dla urzędników, czyli zabezpieczenie lokali dla szkół wygląda bardzo pozytywnie. Według deklaracji respondentów ze starostwa: szkoły i tak zostały pięknie wszystkie odnowione, przeprowadzono modernizację, termomodernizację. Dużo się zrobiło przez ten okres czasu, niemniej jednak przydałoby się więcej pieniędzy, których, niestety, powiat nie ma. Podobne wypowiedzi zarejestrowano w mieście Gorlice: bazę mamy bardzo dobrą i dobrą. Wszystkie szkoły są zmodernizowane, są termo modernizowane. W każdej szkole działa stołówka, w każdej szkole działa świetlica szkolna, w każdej szkole działają pedagodzy, logopedzi, dodatkowe zajęcia. Tym się możemy pochwalić i szczycić. W naszych 9 szkołach mamy ok 50 tablic interaktywnych. A w niektórych szkołach jest, w co drugiej klasie albo tablica albo nakładka. Podobne opinie wyrażają urzędnicy gminni, prawie wszystkie samorządy dysponują dobrą bazą oświatową, wyremontowanymi szkołami i dobrym wyposażeniem szkół. 7

8 Zdaniem urzędników, dobra sytuacja lokalowa jest w dużej mierze konsekwencją niżu demograficznego: problemem jest demografia. Strasznie leci demografia. Mieliśmy w roku 99 ponad 800 uczniów, w tej chwili w całej gminie mamy 420. właśnie ta demografia powoduje, że zaczynamy mieć kłopoty z naborem do szkół. Zmiany w liczbie uczniów dotyczą wszystkich samorządów. Z jednej strony zmiany te pozytywnie wpływają na warunki lokalowe szkół, z drugiej prowadzą do poważnych problemów organizacyjnych: zamykania, oddziałów, placówek i zwalniania nauczycieli. Zamykanie szkół ma między innymi takie konsekwencje, że wymusza dowożenie uczniów do odleglejszych placówek. Problem dowożenia dzieci ma swój aspekt organizacyjny, finansowy, ale również wiąże się z bezpieczeństwem dzieci: 449 osób na dzisiaj jest dowożonych lub dojeżdża do szkół, część dowozów do szkół, to są dowozy przez przewoźników, których wyłaniamy w drodze przetargu, ale jest też część, która dojeżdża autobusami komunikacji publicznej. Problemy powyższej gminy powielane są przez większość samorządów gminnych. Jedynie miasta mogą sobie pozwolić na takie usytuowanie szkół, by unikać dowozu dzieci: wszystkie szkoły to są szkoły osiedlowe, nie przekracza odległość od domu ucznia do szkoły trzech kilometrów. To są sporadyczne tylko wyjątki, przypadki gdzie te 3 km jest przekraczane. Na przykład Szkoła nr 3 w Gliniku. Nie trzeba organizować dowozu, dzieci mają zapewnione bezpieczeństwo. Niektóre gminy decyzję o nastawieniu na ograniczenie dowozu dzieci okupują dużymi kosztami ekonomicznymi, ograniczając w dużej mierze koszty społeczne: gmina stara się, by ten dostęp do placówki czy do miejsca oświatowego był jak najbliższy w danej miejscowości. Więc utrzymanie tej sieci szkół jest na pewno dużym wydatkiem dla gminy, ale też skutkuje takim dobrym odbiorem społecznym, bo dzieci nie ma potrzeby dowozić. Dobra baza lokalowa to dobra podstawa do odpowiedniego zorganizowania zajęć lekcyjnych. Urzędnicy wskazują, że: teraz to się obniżyło (liczba uczniów), w żadnej szkole nie ma dwuzmianowości, ale to się zaczyna pogłębiać i zaczyna nam wiatr hulać po szkołach. Zajęcia są różnorodne i dopasowane do potrzeb poznawczych uczniów: kilka szkół ma również platformy edukacyjne ( ) no i mają pokoje tematyczne, nauczyciele sobie prowadzą dwóch trzech i wpuszczają tam uczniów i oni sobie rozwiązuję dodatkowe zadania, ćwiczenia. W większości placówek dobrze funkcjonuje baza sportowa, są sale gimnastyczne, wykorzystywane są również orliki. Mieszkańcy w większości potwierdzają wysoki poziom zaspokojenia potrzeb lokalowych szkolnictwa: gimnazjum jest, podstawówka jest, piękna hala stoi nowo wybudowana, tylko nikt nie chce ćwiczyć. Ona jest taka przystosowana, pełnowymiarowa. Są orliki. To też pewnie dbają o to, budynki, widziałem, że w bardzo dobrym stanie wyglądają. Pewnym wyzwaniem dla urzędników powiatowych, jest kształcenie zawodowe. Likwidacja lub upadłość szkół zawodowych i nastawienie edukacji na licea ogólnokształcące przygotowujące do podjęcia studiów w większości rejonów Polski powodowała konieczność odbudowy kształcenia zawodowego. W powiecie gorlickim, zdaniem urzędników starostwa, udało się 8

9 uniknąć kosztownego procesu odbudowy potencjału: myśmy nie likwidowali bazy warsztatowej. Niektóre powiaty polikwidowały, bo to było bardzo drogie, zresztą ta baza była zdekapitalizowna, myśmy postawili na odtworzenie tych zasobów i mamy dość dobrze wyposażoną bazę do kształcenia zawodowego w naszych szkołach. Obecnie znaczna część uczniów szkół ponadgimnazjalnych z powiatu gorlickiego uczy się w szkołach zawodowych: mamy stosunkowo dużą liczbę uczniów uczących się w technikach i szkołach zawodowych. W ogóle, jeśli chodzi o proporcje szkolnictwa zawodowego do szkolnictwa ogólnokształcącego no to się ma 2/5 do 3/5. Ważnym elementem organizacji kształcenia ponadgimnazjalnego jest odniesienie programu nauczania do aktualnych potrzeb rynku pracy: jak sie robi nabór do szkół ponadgimnazjalnych na nowy rok szkolny, to jest to konsultowane z Powiatowym Urzędem Pracy, dyrektorom też podpowiada zawody, które są najczęściej popularne, żeby otwierali w swoich szkołach. Działania starostwa dotyczą również takiego nadzoru nad szkołami, by nie stanowiły dla siebie konkurencji: poza tym działamy też na tej zasadzie, że jak są dwa zespoły szkół na terenie Gorlic, żeby nie otwierały tego samego kierunku, tylko jedna szkoła inny a druga inny. I np. ten sam kierunek w Bobowej czy w Bieczu. Taka alternatywa, żeby po prostu uzupełniały sie szkoły a nie eliminowały się nawzajem, bo jak otworzą te same kierunki, to może być totalna klapa. Uzupełnieniem bardzo pozytywnego wizerunku szkolnictwa kształtowanego wypowiedziami urzędników jest ich ocena kadr oświatowych. Urzędnicy wysoko cenią sobie kwalifikacje i kompetencje nauczycieli: myślę, że warto wspomnieć o kadrze nauczycieli wysoko wykwalifikowanych, praktycznie mało który nauczyciel na początku swojej kariery zawodowej ma tylko jedną specjalizację. Zdaniem urzędników, mocną stroną edukacji są nauczyciele: kadra, która jest wykształcona dość wysoko i w tym awansie zawodu nauczyciela to na przykład nauczycieli dyplomowanych mamy na 146 nauczycieli aż 96, czyli bardzo wysoki procent. Nad wysokimi kwalifikacjami nauczycieli czuwa również prowadzone przez starostwo Powiatowe Centrum Edukacji: jest to placówka w zespole szkół zawodowych, gdzie są zatrudnieni metodycy i oni robią rozeznanie zapotrzebowania, jakiego typu szkolenia dla nauczycieli, organizują szkolenia czy konkursy przeprowadzają dla uczniów też. Współpraca pomiędzy urzędami oraz szkołami ocenia została wysoko. Zdaniem urzędników najściślejsza współpraca odbywa się z instytucjami z terenu samorządu: przede wszystkim to jest kultura, czyli Gminny Ośrodek Kultury, to są organizacje pozarządowe, stowarzyszenia. Mamy też bardzo dobre przykłady współpracy z parafiami. Ostatnio sprawy rocznicowe, 650 lecie elekcji wsi i parafii. Wydaliśmy wspólnie książkę, taką monografię wsi Sękowa. To jest małe środowisko, więc wszyscy ze wszystkimi praktycznie. Współpracujemy z Gminnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej, z Gminnym Centrum Kultury, z biblioteką ze stowarzyszeniami, klubami sportowymi, z zespołami regionalnymi, z ośrodkiem zdrowia, z parafią, OSP, współpracujemy z innymi gminami, z PCK, PUP, ze stowarzyszeniami. 9

10 Największym problemem dotyczącym edukacji są pieniądze. Wywiady z przedstawicielami władz samorządowych przeważnie ukazywały sytuację, w której gmina lub powiat muszą współfinansować oświatę w wymiarze wyraźnie przewyższającym subwencję: znaczy my dokładamy do subwencji, subwencjonowanie oświaty nie jest wystarczające. Dla urzędników fakt dotowania subwencji oświatowej z budżetu jest wyrazem szczególnej dbałości o edukację: my, jako władze Gorlic, mam na myśli radnych, władzę wykonawczą chcemy, aby na takim poziomie były usługi świadczone, żeby dzieci były w dobrych warunkach. W podobnych kategoriach rozumują mieszkańcy. Jedna z gmin usytuowana na południe od Gorlic realizuje zadania oświatowe w oparciu o fundusze zbliżone do subwencji i zdaniem mieszkańców nie dba wystarczająco dobrze o edukację dzieci: edukacja jest zdecydowanie na szarym końcu priorytetów naszej gminy. Ta edukacja się zamyka finansowo w subwencjach. Jest myślenie na razie, tak to odbieramy, że jak by to zrobić żeby zaoszczędzić na szkołach. Generalnie na edukacji najbardziej chcą zaoszczędzić. Zmiany liczby uczniów ze względu na niż demograficzny spowodowały trudną sytuację wielu mniejszych szkół. Problemy finansowe tych placówek doprowadziły w wielu gminach do konieczności ich zamykania. W żadnym przypadku taka decyzja nie była dobrze przyjmowana przez mieszkańców. Wydaje się jednak, że zmiany prowadzone w badanych gminach przebiegły w cywilizowany sposób: były bardzo duże opory mieszkańców. Były rozmowy, były spotkania. Zawsze może grupa była niewielka, ale nieprzekonana do tych działań, mówiąca o niesłuszności o nietrafności tych decyzji. Na szczęście w miarę szybko udało się tą grupę wyciszyć, ale w ten sposób, że po prostu problem znikał. Część placówek została przekazana stowarzyszeniom, co uchroniło je od likwidacji: nawet w trakcie tych działań restrukturyzacyjnych, przekazywania części sieci placówkom niepublicznym, robi się to na zasadzie jakiegoś konsensusu, porozumienia, bo społeczności mają świadomość, że trudno jest utrzymać placówkę, kosztem, nie mówię o kosztach fizycznych dotyczących utrzymania budynku, ale tutaj koszty generowane są przez kadrę. Zaletą przekazywania szkół stowarzyszeniom jest również utrzymanie społecznego statusu szkoły w danej miejscowości: szkoły, które tam zostają, to są takimi miejscami, gdzie jakaś kultura czy działania społeczne się jeszcze mogą odbywać. W momencie, kiedy się całkiem zlikwiduje placówkę, to zamiera jakikolwiek społeczny odruch wspólnego działania na wsi. Dzieje się tak dlatego, że szkoła dla wspólnoty wiejskiej jest nie tylko placówką edukacyjną, ale centralnym miejsce rozwoju kulturalnego: no szkoła to jest, no wie Pan, szkoła to nie tylko uczniowie i nauczyciele. Szkoła to są spotkania, Dni Matki, Babci, Dziadka. Wszystko się tam dzieje, organizuje się imprezy na Dzień Babci na przykład, schodzą się babcie, schodzą się dziadkowie; to jest jakieś centrum kulturalne. Tak, potrzebna jest szkoła, potrzebna jest parafia, straż, OSP. Nie tylko po to, żeby gasić pożary; no potrzebna jest taka grupa ludzi, którzy też gdzieś tam funkcjonują i wiadomo- to są silne środowiska. 10

11 4 PODSUMOWANIE Sytuacja edukacji w powiecie gorlickim oceniana jest wysoko. W spójnej opinii urzędników i mieszkańców szkoły mają dobre warunki lokalowe, są dobrze wyposażone, dobrze zorganizowane, a nauczyciele są wszechstronnie wykształceni. Wypowiedzi urzędników powiatowych w kwestii szkolnictwa zawodowego dają podstawy do systematycznej poprawy sytuacji kształcenia w tym zakresie. Prawie idealny obraz funkcjonowania edukacji burzy wysokość subwencji oświatowej i konieczność przeznaczania znacznych środków samorządowych na edukację. Dodatkowo duża rozpiętość geograficzna niektórych gmin oraz malejący przyrost naturalny powoduje konieczność zmian w systemie placówek oświaty. Pociąga to za sobą niedogodność organizowania transportu dla dzieci na dużą skalę. Ogólna uwaga dotycząca badań wskazuje, że różnice pomiędzy wypowiedziami urzędników i mieszkańców dotyczą nie tylko pól zainteresowań, problemów czy jakości oceny poszczególnych zadań realizowanych przez urząd. Można powiedzieć, że najważniejsza odmienność dotyczy mentalnego podejścia do działań urzędów wyrażanego różnicą pomiędzy procesem a produktem. Pracownicy urzędów w swoich wypowiedziach akcentują działania, wysiłki, organizowanie, współpracę. Natomiast język mieszkańców nakierowany jest na efekty, rezultaty, zmianę, jakość i konkretne wyniki i produkty. Mając do dyspozycji transkrypcje wywiadów urzędników i mieszkańców można znaleźć mnóstwo przykładów podziału czasowników na niedokonane i dokonane. Dodatkowo rozmowy z liderami lokalnej opinii wskazują, że mieszkańcy mają duże oczekiwania względem władz samorządowych, wyraźnie wykraczające poza funkcję administracyjną. Zmiany gospodarcze i związane z nimi likwidacje dużych zakładów przemysłowych w regionie skłaniają niektórych do poszukiwania innych źródeł dochodu. Mimo deklarowanej dużej aktywności i zaradności mieszkańców tego obszaru, przedstawiciele organizacji pozarządowych obecni na spotkaniach wskazywali na konieczność mobilizacji władz samorządowych w kierunku poszukiwania nowych możliwości rozwoju regionu. Badani wskazywali na dobre warunki dla rozwoju turystyki oraz na konieczność współdziałania dla tworzenia warunków umożliwiających szersze wykorzystanie walorów regionu. Oczekiwania te kierowano szczególnie do władz powiatowych oraz poszczególnych gmin. 11

12 5 ZAŁĄCZNIK 1 SCENARIUSZE WYWIADÓW POGŁĘBIONYCH Oświata 1. Wprowadzenie a. Jak najkrócej opisać gminę/powiat b. Jakie są mocne i słabe strony gminy/powiatu c. Najważniejsze problemy, wyzwania 2. Oświata a. Jak funkcjonuje oświata w gminie/powiecie b. Jakie są jej mocne strony c. Jakie są problemy i wyzwania d. Jak ocenia poziom zaspokojenia potrzeb mieszkańców w tym zakresie e. Jak wygląda sprawa zarządzania oświatą w gminie/powiecie f. Jak wygląda podejmowanie decyzji zwykłych i kluczowych g. Czy występuje nacisk grup interesu z wewnątrz gminy/starostwa (urząd) i z zewnątrz (dyrektorzy, nauczyciele, rodzice, przedsiębiorcy ) 3. Konsultacje a. Czy istnieje potrzeba konsultowania decyzji dotyczących oświaty z mieszkańcami b. Czy sprawy dotyczące świadczenie usług oświatowych są konsultowane z mieszkańcami (z odbiorcami usług uczniowie, rodzice; z uczestnikami systemu zarządzania dyrektorzy, nauczyciele) c. Jakie sprawy są konsultowane z mieszkańcami d. Czy występują formalne konsultacje społeczne e. Jakie jest nastawienie urzędników do zasięgania opinii mieszkańców f. Jaki powinien być stopień sformalizowania takich konsultacji g. Z jakimi "kategoriami" mieszkańców powinno się prowadzić konsultacje h. Jakie metody konsultacji są preferowane (spotkania, strona internetowa gminy, szkół, prasa, maile, telefony, ankiety) i. Kto powinien organizować i prowadzić takie konsultacje 4. Współpraca z innymi JST na obszarze powiatu i jej wpływ na zarządzania usługami oświatowymi w gminie/powiecie. a. Czy współpraca jest potrzebna (jak bardzo) b. Czy taka współpraca ma miejsce c. Jak wygląda - czy jest sformalizowana, czy opiera się na nieformalnych kontaktach szefów JST i urzędników 12

13 6 ZAŁĄCZNIK 2 SCENARIUSZ ZOGNISKOWANEGO WYWIADU GRUPOWEGO LP 1. Wprowadzenie Działanie Czas (min) a. Przedstawienie moderatora, opisanie celu badania, anonimowości uzyskanych odpowiedzi, konieczność nagrywania wywiadu z uwagi na późniejszą analizę wyników b. Respondenci przedstawiają się i mówią krótko o sobie Warunki życia w gminie Początkowo pytania spontaniczne, później kierunkowane zakresem prac urzędu (sugerowanie skoncentrowanie się na najważniejszych sprawach): a. Szkoły i edukacja b. Drogi i transport c. Ochrona zdrowia d. Współpraca z organizacjami pozarządowymi e. Realizacja zadań publicznych Celem bloku pytań jest uzyskanie informacji o tym jak się żyje mieszkańcom w ich lokalnej społeczności. Konieczne jest uzyskiwanie odpowiedzi popartych przykładami. Moderator dopytuje o te aspekty życia mieszkańców, które są związane z zakresem prac urzędu w wybranych obszarach. Każdy z obszarów funkcjonowania urzędu jest opisywany wg schematu (respondent widział/spotkał się ze sprawą, ma wyrobione zdanie lub tylko o czymś słyszał i również ma zdanie na dany temat) 15 Przykładowe pytania: 13

14 Jak ocenia Pan(i) służbę zdrowia w. Czy ma Pan(i) zastrzeżenia do ich pracy. Co wg Pana(i) powinno zostać zmienione. Jak był Pan(i) ostatnio u lekarza to czy wydarzyło się coś, co powinno zostać zmienione/naprawione. A jak to wygląda teraz a jak było kilka lat temu. Czy nastąpiła poprawa, czy pogorszenie? A jak wygląda to w sąsiednim powiecie? 3. Praca urzędu a. Z jaką częstotliwością i w jakich sprawach kontaktują się z urzędem (chodzą do urzędu) przykłady b. Jak oceniają poziom obsługi w zakresie załatwianych spraw (kompetentna obsługa, miła, krótki czas załatwienia sprawy, możliwości uzyskania informacji, dogodne godziny otwarcia, małe kolejki, łatwy dojazd, udogodnienia dla niepełnosprawnych, c. Prośba o opowiedzenie jakiejś ostatniej wizyty w urzędzie i dopytywanie wg powyższych wymiarów jakości obsługi d. Jaki był finał sprawy i dlaczego (jeżeli sprawa nie była załatwiona, to czy z powodu petenta, czy urzędnika). A jeśli była załatwiona pozytywnie, to co na to wpłynęło. e. Jaka rola urzędu przeważa, administracyjna czy kreatywna (społeczna) f. Czy urząd zmienia się (na gorsze, na lepsze). A jak będzie funkcjonował za 5 lat. Dlaczego (przykłady)? g. Co by zmienili w funkcjonowaniu urzędu? Dlaczego (przykłady)? h. Co dobrze działa w urzędzie? Dlaczego (przykłady)? 15 Przykładowe pytania Jak Pan(i) ostatnio załatwiała w urzędzie sprawę.. to czy wszystko poszło gładko, czy było coś nie tak. A dlaczego ta sprawa nie była załatwiona, czy nie miał Pan(i) odpowiednich dokumentów, czy nie wiedział Pan o tym, że należy coś zrobić. A jak ocenia Pan(i) urzędnika, który Pana(ią) obsługiwał. Czy był miły, kompetentny, pomocny. Czy sprawa została szybko załatwiona. Proszę powiedzieć jak Pan(i) szedł z tą sprawą, to od czego się zaczęło. Wiedział Pan(i) do którego okienka iść, z kimś Pan(i) rozmawiał. Co było dalej. 4. Komunikacja z urzędem 10 14

15 a. Powody, przyczyny komunikacji ( z obu stron) b. Kanały komunikacji i ich rola c. Atmosfera wzajemnych relacji d. Negocjacje, rozmowy, formy nacisku Przykładowe pytania Po co w ogóle chodzi się do urzędu. Czy urzędnicy zwracają się do mieszkańców, jeśli tak to w jaki sposób. Jaki jest najlepszy sposób na kontakt z urzędem. Czy łatwo jest się dodzwonić, jak reagują na maile. Jaka jest atmosfera kontaktu z urzędem, co ludzie mówią o urzędnikach i ich nastawieniu do klientów. Czy wszystko odbywa się jedynie według ścisłych reguł, czy można coś "załatwić", czy można do czegoś przekonać urzędnika, wójta. Jak to najlepiej zrobić, żeby namówić władze na jakieś działania 5. Konsultacje społeczne d. Czy istnieje potrzeba konsultowania decyzji urzędników z mieszkańcami e. Jakie jest nastawienie urzędników do zasięgania opinii mieszkańców f. W ogóle jakie decyzje gminy są konsultowane z mieszkańcami g. W jakiej formie przebiegają takie konsultacje( czy występują formalne konsultacje społeczne) h. Jaki powinien być stopień sformalizowania takich konsultacji i. Czy konsultacje powinno się prowadzić ze wszystkimi mieszkańcami czy z jakimiś konkretnymi kategoriami osób j. Jakie metody konsultacji są preferowane (spotkania, strona internetowa gminy, szkół, prasa, maile, telefony, ankiety) k. Kto powinien organizować i prowadzić takie konsultacje 25 Przykładowe pytania Czy kojarzą Państwo taką sytuację by urząd pytał o coś mieszkańców. Czy urzędnicy w ogóle są zainteresowani tym czego chcą mieszkańcy. Skąd urzędnicy wiedzą czego chcą mieszkańcy. Jak powinno wyglądać takie zdobywanie wiedzy. Kto powinien je organizować. Jaką metodą najlepiej byłoby pozyskiwać takie informacje. 15

16 6. Zakończenie a. Podziękowanie b. Przypomnienie o poufności informacji c. Prośba o nieupowszechnianie informacji pozyskanych w trakcie wywiadu 5 16

17