Słowo wstępne. Wojciech Olejniczak Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Transkrypt

1 Spis treści I. Od Funduszu Restrukturyzacji i Oddłużenia Rolnictwa do Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa... 5 II. Ewolucja działalności ARiMR w latach Instrumenty pomocy krajowej wdrażane przez ARiMR Kredyty preferencyjne, poręczenia i gwarancje kredytowe Działania na rzecz rozwoju obszarów wiejskich Wsparcie tworzenia grup producentów rolnych Inne formy pomocy Rola ARiMR we wdrażaniu Programu SAPARD III. Działalność ARiMR po akcesji do Unii Europejskiej Instrumenty pomocy krajowej Funkcje i zadania ARiMR jako Agencji Płatniczej Zintegrowany System Zarządzania i Kontroli podstawowe narzędzie wdrażania mechanizmów unijnych Płatności bezpośrednie do gruntów rolnych Pomoc finansowa w ramach wspólnej organizacji rynków owoców i warzyw Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich Pomoc finansowa w ramach wspólnej organizacji rynku rybnego Zadania ARiMR we wdrażaniu pomocy z Funduszy Strukturalnych SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb IV. Kierunki zmian we Wspólnej Polityce Rolnej i Wspólnej Polityce Rybackiej po 2006 r Kierunki zmian polityki wobec rolnictwa i obszarów wiejskich po 2006 r Kierunki zmian we Wspólnej Polityce Rybackiej po 2006 r V. Podsumowanie VI. Wykaz użytych skrótów VII. Załączniki

2 Słowo wstępne Dziesięciolecie istnienia Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa zbiega się w czasie z pierwszym rokiem naszego członkostwa w Unii Europejskiej. Zmieniły się zadania i rola tej instytucji. Teraz jest to agencja płatnicza. Przez ostatnie dziesięć lat Agencja, zgodnie ze swoją nazwą, wspomagała procesy restrukturyzacji i modernizacji rolnictwa oraz przetwórstwa rolno-spożywczego. Liczne, preferencyjne linie kredytowe, dopłaty do oprocentowania oraz gwarancje kredytowe udzielane za pośrednictwem Agencji pozwoliły na znaczne przyspieszenie niezbędnych przemian. Przyczyniły się do tego również fundusze z przedakcesyjnego instrumentu wsparcia rolnictwa i obszarów wiejskich Sapardu. Dzień dzisiejszy i lata najbliższe to przede wszystkim nowe funkcje i zadania Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, jako Agencji Płatniczej. Trzeba pamiętać, że tylko w ramach płatności bezpośrednich do rozdysponowania jest w tym roku ponad 8 miliardów złotych. To jednak tylko część zadań, jakie stoją przed ARiMR. Kolejne ważne zadania to wdrażanie Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz instrumentów współfinansowanych z Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej - Sektorowych Programów Operacyjnych: "Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich" a także "Rybołówstwo i przetwórstwo ryb ". Jednocześnie Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa przygotowuje się do zadań, które wynikać będą z reformy Wspólnej Polityki Rolnej. Od właściwego funkcjonowania Agencji i jej przygotowania zależy szybka i sprawna obsługa nie tylko rolników, ale i przedsiębiorców z branży przetwórstwa rolno-spożywczego. Środki, którymi dysponuje i dysponować będzie ARiMR poprzez bezpośrednich beneficjentów trafią w ostatecznym rozrachunku do całej gospodarki, przyczyniając się tym samym do jej rozwoju. Wojciech Olejniczak Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi 2

3 Wprowadzenie Oddajemy do Państwa rąk publikację podsumowującą dziesięciolecie działalności ARiMR na rzecz polskiej wsi, rolnictwa i gospodarki żywnościowej. Pierwsze lata po utworzeniu Agencji to kontynuacja zadań rozpoczętych przez Fundusz Restrukturyzacji i Oddłużenia Rolnictwa (FRiOR), protoplastę Agencji. Kolejne lata to coraz więcej zadań finansowanych zarówno ze środków krajowych, jak i w coraz większym stopniu z zagranicznych programów pomocowych. Przełom wieków to zapoczątkowanie intensywnych prac mających na celu przygotowanie ARiMR do pełnienia funkcji agencji płatniczej, początkowo dla programu SAPARD, uwieńczone rozpoczęciem jego wdrażania w lipcu 2002 roku. Tym samym ARiMR stała się pierwszą polską agencją płatniczą, akredytowaną dla realizacji wsparcia unijnego. Niemal równolegle rozpoczęto przygotowania do budowy systemu IACS, służącego wdrażaniu bogatego instrumentarium Wspólnej Polityki Rolnej oraz Polityki Strukturalnej Unii Europejskiej. Wszystkie powyższe działania prowadzą do zbudowania sprawnego systemu instytucjonalnego, zdolnego do przejrzystego dystrybuowania pomocy publicznej. Prace te znajdują się na końcowym etapie, co umożliwi uruchomienie wszystkich programów unijnych jeszcze przed końcem bieżącego roku. Wdrożenie z sukcesem programu SAPARD oraz zdobyte w tym czasie doświadczenia, pozwalają sądzić, że i nowe programy zostaną zrealizowane z nie mniejszym sukcesem, przyczyniając się do przyśpieszenia przemian strukturalnych, a w konsekwencji - rozwoju polskiej wsi, rolnictwa i gospodarki żywnościowej. Jednocześnie pragnę zaznaczyć, że już obecnie uważnie śledzimy propozycje kierunków zmian w WPR proponowane przez Komisję Europejską na lata Chcemy być przygotowani na ewentualne wprowadzanie niezbędnych zmian strukturalnych, organizacyjnych i systemowych w Agencji tak, aby sprawnie wspomagać polski sektor rolny od początku nowego okresu programowania. Życząc Państwu przyjemnej lektury, pragnę zapewnić, że ARiMR będzie nadal instytucją przyjazną rolnikom i innym beneficjentom swojej oferty programowej. I tak jak do tej pory, będzie towarzyszyła rolnikom, przedsiębiorcom rolnym i mieszkańcom obszarów wiejskich w realizacji różnorodnych zadań, oferując wsparcie merytoryczne i finansowe. 3

4 Sądzę, że przedkładana publikacja spełni Państwa oczekiwania i dostarczy szerokiej wiedzy na temat funkcjonowania Agencji. Wojciech Pomajda Prezes Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa 4

5 I. Od Funduszu Restrukturyzacji i Oddłużenia Rolnictwa do Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Na przełomie lat 1989 i 1990 rozpoczął się w Polsce proces transformacji politycznospołecznej i ekonomicznej. W sferze ekonomicznej transformacja oznaczała przejście od systemu centralnego planowania, który w ostatnim dziesięcioleciu PRL stanowił połączenie systemu nakazowo-rozdzielniczego z wybranymi elementami rozwiązań rynkowych, do systemu rynkowego. Wprowadzenie w 1990 r. zasad gospodarki rynkowej w sposób zasadniczy zmieniło warunki gospodarowania w rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym. Odejście od administracyjnego ustalania cen, likwidacja rozbudowanego w poprzednim okresie systemu dotacji oraz preferencji kredytowych, wprowadzenie realnej stopy oprocentowania kredytów pogarszanie się relacji cen rolnych do cen środków produkcji, trudności ze zbytem produktów pogłębiane rosnącą konkurencją artykułów importowanych, pogorszyły sytuację ekonomiczną gospodarstw rolnych oraz innych podmiotów działających w sferze gospodarki żywnościowej. Pogorszenie się sytuacji dochodowej rolnictwa w warunkach wysokiej inflacji i związanych z nią wysokich stóp procentowych spowodowało, iż z jednej strony rolnicy do minimum ograniczyli korzystanie z kredytów komercyjnych, zarówno na bieżącą działalność produkcyjną jak i na inwestycje, zaś z drugiej strony mieli trudności ze spłatą wcześniej zaciągniętych kredytów. Podobna sytuacja występowała w pozostałych działach gospodarki żywnościowej. W 1991 r. liczbę rolników nie spłacających kredytów i odsetek oszacowano na ponad 21,5 tys. a ich zadłużenia na 25,5 mln zł. W stosunku do części rolników banki rozpoczęły postępowanie egzekucyjne. Pomoc Ministerstwa Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej w ramach akcji restrukturyzacji zadłużeń umożliwiła m.in. wycofanie przez banki niektórych tytułów egzekucyjnych, zwolnienie ze spłaty podwyższonych odsetek przeterminowanych ponad poziom podstawowej stopy oprocentowania stosowanej w bankach, odroczenie spłaty rat kredytu oraz ich konwersję. Rozwiązania wprowadzone w 1991 roku miały ograniczony zakres i nie zahamowały zjawiska utraty zdolności kredytowej. W połowie 1992 r. liczbę rolników posiadających zadłużenie przeterminowane szacowano na prawie 30 tys., a kwotę tych zadłużeń na ok. 60 mln zł. W tej sytuacji coraz pilniejsze stawało się wprowadzenie rozwiązań systemowych umożliwiających spłatę zadłużeń na nowych, dogodniejszych warunkach. Potrzebne były rozwiązania systemowe w dziedzinie kredytowania rolnictwa, które umożliwiłyby rozpoczęcie długofalowej restrukturyzacji tego działu gospodarki narodowej. Z tego względu szczególnie ważna i istotna stała się pomoc finansowa państwa dla tego działu gospodarki narodowej. Zaangażowanie państwa w przemiany strukturalne rolnictwa i gospodarki żywnościowej musiało być jednak dostosowane do nowych zasad funkcjonowania gospodarki. Początki tych działań sięgają lutego 1992 r., kiedy to przyjęto program działań w zakresie polityki rolnej. We wrześniu 1992 r. ówczesny rząd przyjął dokument Szanse dla wsi i rolnictwa, w którym deklarowano ewolucyjne dążenie do przekształceń produkcji rolnej, mających na celu obniżenie kosztów i wzrost opłacalności rolnictwa przy zachowaniu stabilnej sytuacji na rynku żywnościowym. Zadeklarowano finansowe wsparcie działań na rzecz poprawy warunków życia i pracy na wsi i jej wielofunkcyjnego rozwoju, zwłaszcza 5

6 poprzez poszerzenie programów w zakresie infrastruktury i popierania uczestnictwa rolników w procesach prywatyzacji otoczenia rolnictwa. Zapowiedziano wspieranie stabilnych form kredytowania i finansowania rolnictwa, restrukturyzację banków, działania na rzecz oddłużenia oraz poruszono cały pakiet problemów z zakresu polityki strukturalnej (infrastruktura, prywatyzacja, odradzanie się spółdzielczości), organizację samorządu rolniczego, reorganizację doradztwa rolniczego i inne. Pojawienie się problemu zadłużenia gospodarstw rolnych oraz przedsiębiorstw przetwórstwa rolno-spożywczego i utraty przez nie płynności finansowej, jak również uświadomienie potrzeby intensyfikacji przemian strukturalnych przyczyniło się do utworzenia 1 Funduszu Restrukturyzacji i Oddłużenia Rolnictwa (FRiOR). Instytucji tej powierzono funkcje interwencyjne państwa na rynku kredytowym dla rolnictwa i gospodarki żywnościowej oraz zadanie restrukturyzacji zadłużeń z tytułu zaciągniętych kredytów. FRiOR miał pełnić rolę instrumentu stabilizującego zasady finansowania rolnictwa i jego otoczenia. Poprzez Fundusz miały być finansowane te gałęzie produkcji rolnej, przetwórstwa rolnospożywczego oraz usług w rolnictwie, które gwarantowały bezpieczeństwo żywnościowe kraju oraz konkurencyjność artykułów rolno-spożywczych na rynkach zagranicznych. Dysponentem Funduszu był Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej i on też określał szczegółowe kierunki pomocy oraz tryb i zasady jej udzielania. Fundusz spełniał rolę wyspecjalizowanego organu MRiGŻ działającego w sferze zadłużenia i kredytu rolnego. Z uwagi na brak osobowości prawnej Fundusz działał za pośrednictwem banków, na podstawie zawartych z nimi umów. Źródłem finansowania działalności FRiOR były: środki pochodzące z oprocentowania rezerw obowiązkowych odprowadzanych przez banki do NBP, środki przeznaczone na restrukturyzację i modernizację rolnictwa, przetwórstwa rolno-spożywczego, infrastruktury techniczno-produkcyjnej wsi, określone w ustawie budżetowej na dany rok, środki pochodzące ze spłaty pożyczek z odsetkami, udzielanych ze środków Funduszu, zwroty pomocy budżetowej, udzielonej w latach poprzednich na zakup nawozów mineralnych, środków ochrony roślin, restrukturyzację i modernizację rolnictwa i jego otoczenia. Z pomocy FRiOR mogli korzystać rolnicy indywidualni, osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, spółki cywilne, spółki prawa handlowego (bez spółek akcyjnych), fundacje prowadzące działalność w zakresie produkcji rolnej, rolnicze spółdzielnie produkcyjne, spółdzielnie mleczarskie, i spółdzielnie ogrodniczo-pszczelarskie. Do głównych kierunków działania Funduszu należały: wykup wierzytelności oraz pomoc w ich spłacie (wydłużenie okresu spłaty obniżenie oprocentowania), udzielanie kredytów naprawczych i modernizacyjnych, udzielanie gwarancji i poręczeń dla kredytobiorców nie mających odpowiedniego zabezpieczenia majątkowego, 1 Rozporządzenie Rady Ministrów z 11 czerwca 1992 r 6

7 Wykupem mogły być objęte wierzytelności banków z tytułu kredytów udzielonych do 14 listopada 1991 roku i przeterminowane do 30 czerwca 1992 roku. Wykupem mogły być także objęte wierzytelności nie przeterminowane do 30 czerwca 1992 r., o ile: w okresie r r. były objęte pomocą w ramach akcji restrukturyzacji zadłużeń podjętej przez MRiGŻ lub indywidualnych działań banków, kredytobiorcy zaciągnęli do 30 czerwca 1992 r. nowe kredyty na spłatę zadłużenia z tytułu kredytów zaciągniętych do 14 listopada 1991 r. Wykupem nie były objęte wierzytelności wynikające z kredytów preferencyjnych i udzielonych ze środków zagranicznych. Najważniejszym warunkiem wykupienia wierzytelności było wykorzystanie kredytów na cele produkcyjne i inwestycyjne oraz przygotowanie przez dłużnika programu naprawczego pozytywnie zaopiniowanego przez komisję społeczną. Wykupiona wierzytelność była spłacana na nowych dogodnych warunkach, według których oprocentowanie wynosiło 5% w stosunku rocznym, a spłaty rozłożone były na okres do 7 lat. Kredyty udzielane z Funduszu na finansowanie przedsięwzięć w zakresie produkcji rolnej, przetwórstwa rolno-spożywczego i usług dla rolnictwa udzielane były na następujących warunkach preferencyjnych: - oprocentowanie 20% w stosunku rocznym, - spłata kredytu w okresie nie dłuższym niż 7 lat, - karencja spłaty rat i odsetek do 1 roku. Przekazanie środków przez Fundusz następowało w momencie złożenia przez bank kredytujący zapotrzebowania na środki, po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku kredytowego. Z gwarancji i poręczeń mogły korzystać podmioty ubiegające się o kredyt ze środków nie stanowiących własności Funduszu, nie mające dostatecznego zabezpieczenia w majątku własnym. Poręczenia udzielane były również za pośrednictwem banków współpracujących z Funduszem. Podstawą do udzielania gwarancji lub poręczenia kredytu, podobnie jak w przypadku wykupu wierzytelności i udzielania kredytu, była między innymi pozytywna ocena przedstawianego przez kredytobiorcę programu naprawczego. W 1992 r. FRiOR wydał 172,8 mln zł, natomiast w 1993 r. około 225,8 mln zł. Zasoby finansowe, jakimi dysponował Fundusz nie pozwalały na załatwienie wszystkich wniosków, które np. w 1992 r. opiewały na sumę przewyższającą 300 mln złotych. Podstawowa część środków, prawie trzy czwarte, jakimi dysponował Fundusz, została przeznaczona na restrukturyzację zadłużeń. Pozostała część środków została przeznaczona na kredyty naprawcze i modernizacyjne. Działanie Funduszu nie rozwiązało w pełni problemu zadłużenia rolnictwa ani też nie mogło sprostać potrzebom związanym z przeobrażeniami strukturalnymi w samym rolnictwie i gospodarce żywnościowej. Działalność Funduszu Restrukturyzacji i Oddłużenia Rolnictwa zakończyła się z chwilą powołania Agencji Restrukturyzacji Modernizacji Rolnictwa, tj. z dniem 19 stycznia 1994 r. (w momencie wejścia w życie ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o utworzeniu ARiMR). Agencja przejęła środki finansowe i inne mienie byłego Funduszu oraz wszystkie jego zobowiązania i wierzytelności finansowe. 7

8 II. Ewolucja działalności ARiMR w latach Rozpoczęty po 1989 r. proces transformacji objął również politykę strukturalną w sferze rolnictwa i wsi. Jego wyrazem były nowe rozwiązania instytucjonalne, których przykładem były trzy, powołane w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych, agencje rządowe, tj.: Agencja Rynku Rolnego, utworzona w połowie 1990 r. dla prowadzenia działań interwencyjnych, służących stabilizacji rynku produktów rolnych i żywnościowych oraz dochodów uzyskiwanych z rolnictwa, Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa (obecnie Agencja Nieruchomości Rolnych) powołana w 1992 r., której powierzono przekształcenia własnościowe i restrukturyzację w państwowych gospodarstwach rolnych, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, powołana w styczniu 1994 r. w celu wspierania przekształceń strukturalnych w rolnictwie i na wsi. ARiMR jest państwową osobą prawną, nad którą nadzór sprawuje Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, natomiast w zakresie gospodarki finansowej i gospodarowania środkami pochodzącymi z funduszy Unii Europejskiej i innych źródeł zagranicznych Minister Finansów. Zakres działalności i związany z nim zakres możliwych do wdrażania przez ARiMR instrumentów wsparcia określają stosowne akty prawne w postaci ustaw i rozporządzeń. Natomiast rzeczowy zakres działalności Agencji w danym roku określa Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Rozmiar udzielanej pomocy uzależniony jest od wielkości środków finansowych przekazanych do dyspozycji ARiMR. 1. Zmiany w zakresie działalności ARiMR Zakres działalności Agencji w latach ulegał istotnemu rozszerzeniu, jak również rosła jej różnorodność. Podstawowy instrument pomocy krajowej stanowią dopłaty do oprocentowania kredytów inwestycyjnych i obrotowych. Są one stosowane nieprzerwanie od 1994 r. do dziś. W przypadku kredytów inwestycyjnych dopłaty mają być kontynuowane w określonym zakresie przez trzy lata po akcesji jako tzw. pomoc istniejąca (existing aid). Od 1994 r. realizowana była także pomoc finansowa na przedsięwzięcia w zakresie podnoszenia i zmiany kwalifikacji zawodowych mieszkańców wsi oraz gwarancje i poręczenia kredytowe. W tym samym okresie rozpoczęto udzielanie wsparcia dla Zarządów Gmin w formie współfinansowania przedsięwzięć związanych z rozwojem infrastruktury techniczno-produkcyjnej wsi. Wsparcie to było finansowane ze środków budżetu krajowego, w tym pochodzących z pożyczki Banku Światowego. Od 2002 r. wsparcie tych przedsięwzięć realizowane jest w ramach Działania 3 Programu SAPARD. W 1995 r. w ramach działań na rzecz wielofunkcyjnego rozwoju terenów wiejskich zostały uruchomione preferencyjne pożyczki na tworzenie nowych miejsc pracy oraz pomoc dla przedsięwzięć związanych z rozwojem infrastruktury rynkowej, w tym w formie pożyczek lub obejmowania akcji przez ARiMR w spółkach prawa handlowego prowadzących giełdy rolne lub rynki hurtowe. Do nowych instrumentów pomocy krajowej należą: udzielana od 2001 r. pomoc finansowa na założenie i wsparcie działalności administracyjnej grup producentów rolnych oraz stosowane od 2002 r.: 8

9 dopłaty do suszu paszowego, dopłaty do mleka w klasie ekstra, wypłaty ekwiwalentów z tytułu zalesień gruntów rolnych. Wraz z rozpoczęciem realizacji Programu SAPARD w lipcu 2002 r. stosowane przez ARiMR spektrum instrumentów wsparcia powiększyło się o pomoc przedakcesyjną UE. Od momentu akcesji Polski do UE rozpoczął się nowy jakościowo etap działalności ARiMR. Jest on konsekwencją wyznaczenia ARiMR przez Rząd RP do pełnienia roli Agencji Płatniczej dla większości instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) oraz instytucji wdrażającej dla programów współfinansowanych z Funduszy Strukturalnych UE. Realizowany po akcesji przez ARiMR zakres zadań jest szeroki i zróżnicowany zarówno pod względem instrumentów wsparcia, jak i wymogów proceduralnych oraz instytucjonalnych. Różne są także źródła finansowania zadań, tj. budżet krajowy oraz fundusze UE. Zakres ten obejmuje zarówno zadania kontynuowane, jak i zadania nowe. Zadania kontynuowane obejmują udzielanie wsparcia w ramach krajowych instrumentów pomocy oraz Programu SAPARD. Zadania nowe obejmują natomiast obsługę instrumentów wsparcia finansowanych z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR) w ramach: I filaru Wspólnej Polityki Rolnej, tj.: dopłaty bezpośrednie do gruntów rolnych, płatności w zakresie rynków owoców i warzyw, II filaru Wspólnej Polityki Rolnej wszystkie działania objęte Planem Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW), pomocy dla organizacji producentów z tytułu interwencji na rynku rybnym, oraz z Funduszy Strukturalnych UE w ramach dwóch Sektorowych Programów Operacyjnych: SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich (finansowany z Sekcji Orientacji EFOiGR), SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb (Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa). 2. Przekształcenia instytucjonalne ARiMR Rozszerzający się zakres wdrażanych przez ARiMR instrumentów pomocy oraz związane z tym zróżnicowanie wymogów instytucjonalnych było przyczyną dynamicznego, zwłaszcza w ostatnich latach, rozwoju organizacyjnego Agencji. ARiMR jako instytucja wdrażająca instrumenty pomocy krajowej W okresie stosowania przez Agencję wyłącznie instrumentów pomocy krajowej, jej organizacja była dostosowana do wymogów wynikających z podstawowych aktów prawnych, tj. ustawy 2, rozporządzenia Rady Ministrów 3 oraz rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów 4. Ogólnie można stwierdzić, iż realizując wsparcie w zakresie instrumentów krajowych ARiMR wykonuje samodzielnie lub za pośrednictwem instytucji współpracujących, tj. 2 Ustawa z dnia 29 grudnia 1993 r. o utworzeniu ARiMR (Dz. U. Nr 1, poz. 2) 3 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 stycznia 1996 r. w sprawie szczegółowych kierunków działań ARiMR oraz sposobów ich realizacji (Dz. U. Nr 16, poz. 82) 4 Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów w sprawie nadania statutu ARiMR (Dz. U. Nr 23, poz. 224) 9

10 banków i Ośrodków Doradztwa Rolniczego zarówno zadania o charakterze wdrożeniowym, jak i płatniczym. Zadania wdrożeniowe obejmują określanie zasad i procedur udzielania pomocy, podejmowanie decyzji o przyznaniu pomocy oraz monitoring i kontrola. Do zadań o charakterze płatniczym należy natomiast podejmowanie decyzji w sprawie płatności i ich ewidencję oraz rozliczenie i sprawozdawczość wobec instytucji nadzorujących z wykorzystania otrzymanych środków finansowych. Funkcjonująca w tym okresie struktura organizacja Agencji dostosowana była do potrzeb wynikających z realizowanych zadań w zakresie krajowych instrumentów wsparcia. ARiMR jako Agencja SAPARD Rozpoczęcie w końcu 1999 r. przygotowań do akredytacji warunkującej pełnienie funkcji Agencji SAPARD otworzyło nowy etap w rozwoju organizacyjnym ARiMR. Powołanie i akredytacja Agencji SAPARD było jednym z koniecznych warunków rozpoczęcia implementacji Programu. Konieczność powołania Agencji SAPARD wynikała z rozporządzeń Rady Wspólnoty Europejskiej oraz zapisów przyjętych w Wieloletniej Umowie Finansowej (WUF), podpisanej w dniu 25 stycznia 2001r. pomiędzy Rządem RP a Komisją Europejską. Uzyskanie przez ARiMR akredytacji uwarunkowane było koniecznością spełnienia kryteriów, określonych szczegółowo w rozporządzeniu Komisji 5. Jej procedury zostały oparte na rozwiązaniach obowiązujących w agencjach płatniczych działających w krajach UE, rozliczających płatności z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR), tj. płatności w ramach I i II filaru Wspólnej Polityki Rolnej. W programie SAPARD natomiast ten system rozliczeń zastosowany został w odniesieniu do przedsięwzięć inwestycyjnych, rozliczanych w UE według procedur obowiązujących w Funduszach Strukturalnych, w tym Sekcji Orientacji EFOiGR. ARiMR jako Agencja SAPARD pełni dwie funkcje wdrażającą i płatniczą. Zgodnie z Wieloletnią Umową Finansową funkcja wdrożeniowa ARiMR jako Agencji SAPARD obejmuje: wzywanie do składania wniosków i ogłaszanie warunków kwalifikacji, przyjmowanie i formalną weryfikację wniosków o pomoc finansową, ocenę merytoryczno-techniczną i ekonomiczną wniosków, ustanawianie na piśmie zobowiązań umownych pomiędzy Agencją a potencjalnymi beneficjentami, monitoring, sprawozdawczość. Funkcja płatnicza Agencji SAPARD obejmuje natomiast: sprawdzanie wniosków o płatność, przeprowadzanie kontroli na miejscu i stwierdzanie dopuszczalności do płatności, zezwalanie na płatność, dokonywanie płatności, 5 Rozporządzenie Komisji (WE) nr 2222/2000 oraz w rozdziale A, art. 14 Wieloletniej Umowy Finansowej. 10

11 księgowanie zobowiązań i płatności. Przygotowania Agencji do akredytacji miały kompleksowy charakter. Ważnym ich elementem było dostosowanie struktury organizacyjnej, poziomu zatrudnienia i kwalifikacji pracowników Agencji do skali i zakresu przewidywanych zadań oraz do wymogów akredytacyjnych. W ramach przygotowań zapewniono niezbędne wsparcie informatyczne w postaci odpowiedniego oprogramowania, wyposażenia w sprzęt komputerowy oraz infrastruktury informatycznej. Najważniejszym a jednocześnie najbardziej pracochłonnym elementem przygotowań było opracowanie pisemnych, bardzo szczegółowych procedur wdrożeniowych i płatniczych. Procedura akredytacji ARiMR uprawniającej do pełnienia funkcji Agencji SAPARD rozpoczęła się w listopadzie 2000 r., zakończyła się natomiast 20 września 2001 r. wydaniem Krajowego Aktu Akredytacji Agencji SAPARD przez Pełnomocnika Rządu ds. Obsługi Środków Finansowych Pochodzących z UE (National Authorising Officer). Oficjalne potwierdzenie zakończenia procesu akredytacji stanowił dokument przekazujący ARiMR zarządzanie Programem SAPARD, opublikowany w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich z dnia 2 lipca 2002 r. (2002/593/EC). W dniu 17 lipca 2002 r. rozpoczął się termin składania wniosków dla trzech pierwszych Działań Programu SAPARD. Z uwagi na przyjęte zasady wdrożeniowe, finansowe i kontrolne Program SAPARD postawił wysokie wymagania, zarówno beneficjentom, jak i instytucjom uczestniczącym w jego wdrażaniu. Spełniał tym samym ważne zadania edukacyjne. Doświadczenia zdobyte podczas przygotowań i realizacji Programu SAPARD były bardzo pomocne w przygotowaniach ARiMR do pełnienia po akcesji roli instytucji wdrażającej programy współfinansowane z Funduszy Strukturalnych UE. Uzyskując akredytację do obsługi Programu SAPARD Agencja stała się pierwszą instytucją w Polsce działającą w oparciu o procedury obowiązujące w Unii Europejskiej. Można tym samym stwierdzić, iż ARiMR jest pionierem przekształceń instytucjonalnych w procesie integracji z UE. ARiMR jako agencja płatnicza i instytucja wdrażająca po akcesji Kolejny etap rozwoju instytucjonalno-organizacyjnego ARiMR rozpoczął się wraz z przydzieleniem Agencji nowych zadań związanych z akcesją, tj. wyznaczeniem ARiMR przez Rząd RP do pełnienia roli agencji płatniczej dla większości instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej, finansowanych z Sekcji Gwarancji EFOiGR, jak również instytucji wdrażającej programy finansowane z Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej. Szczególnie duży wpływ na zmiany instytucjonalno-organizacyjne ARiMR miały nowe zadania w zakresie obsługi instrumentów WPR. W odniesieniu bowiem do instrumentów finansowanych z Sekcji Gwarancji EFOiGR obowiązujące w UE przepisy wymagają akredytowanej agencji płatniczej. Pełnienie roli agencji płatniczej oznacza wykonywanie trzech podstawowych funkcji: autoryzacji, tj. ustalenia i zatwierdzenia sumy, jaka powinna być wypłacona, zgodnie z procedurą i przepisami unijnymi, wykonania płatności - wydania polecenia dla banku lub rządowych instytucji płatniczych, księgowania płatności w oddzielnym rejestrze płatności agencji dotyczących wydatków z zasobów Sekcji Gwarancji EFOiGR. 11

12 Agencję płatniczą można zdefiniować jako układ instytucjonalny, spełniający określone przepisami wymogi, niezbędne dla uzyskania akredytacji, tj. posiadający: strukturę organizacyjną, zapewniającą rozdzielenie ww. funkcji, pisemne procedury wdrożeniowe, finansowe-księgowe i kontrolne oraz wzory dokumentów, system kontroli wewnętrznej (procedury, zakresy obowiązków określone dla poszczególnych pracowników, rotacja na stanowiskach wrażliwych, listy kontrolne, itd.) odpowiednie pod względem liczby i kwalifikacji zatrudnienie, służby audytu wewnętrznego i kontroli technicznej, odpowiedni system informatyczny. Niezbędnym warunkiem funkcjonowania agencji płatniczej dla płatności bezpośrednich i środków towarzyszących WPR jest posiadanie Zintegrowanego Systemu Zarządzania i Kontroli (ZSZiK). Przygotowania do pełnienia funkcji agencji płatniczej po akcesji ARiMR rozpoczęła jeszcze w 1999 r. Początkowo prowadzone w ramach tych przygotowań prace związane były z budową ZSZiK. Pracy miały unikalny charakter ze względu skalę przedsięwzięcia, które miało umożliwić obsługę płatności bezpośrednich, których potencjalnym beneficjentem była zdecydowana większość rolników. W ostatnich latach przygotowania objęły pozostałe zadania związane z tworzeniem agencji płatniczej, tj. zmiany w strukturze organizacyjnej, opracowanie dla wszystkich instrumentów procedur wdrożeniowych, kontrolnych, finansowych, pozyskanie i przygotowanie niezbędnych zasobów kadrowych. W przypadku wdrażania programów współfinansowanych z Funduszy Strukturalnych UE nie ma wymogu uzyskiwania akredytacji przez instytucję wdrażającą oraz beneficjenta końcowego. Obowiązkiem kraju członkowskiego jest natomiast stworzenie efektywnego systemu zarządzania i kontroli, weryfikacja poprawności działania tego systemu oraz zapewnienie wytycznych dla instytucji płatniczych i wdrażających w celu zagwarantowania oraz efektywnego wykorzystania funduszy wspólnotowych, prawidłowego, zgodnego z zasadami solidnego zarządzania finansowego. Kraj członkowski przedstawia Komisji Europejskiej informacje dotyczące systemu zarządzania. Może on być poddany tzw. audytowi prewencyjnemu KE, który ex-ante pozwala wyeliminować nieprawidłowości systemu. Przygotowania do obsługi Funduszy Strukturalnych ARiMR rozpoczęła w 2002 r. Objęły one odpowiednie dostosowania organizacyjne, opracowanie procedur wdrożeniowych, finansowych i kontrolnych. W przygotowaniach do pełnienia roli instytucji wdrażającej i beneficjenta beneficjenta końcowego SPO bardzo pomogły Agencji doświadczenia zdobyte podczas realizacji Programu SAPARD. Od 2 sierpnia 2004 r. rozpoczęło się wdrażanie SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb, natomiast od 16 sierpnia zbierane są wnioski o dofinansowanie projektów w ramach Działania Inwestycje w gospodarstwach rolnych, pierwszego z Działań objętych SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich. W konsekwencji zmian w zakresie wdrażanego instrumentarium wsparcia oraz zróżnicowania wymogów instytucjonalnych w pierwszych latach po akcesji ARiMR wykonywać będzie zadania jednocześnie jako: agencja płatnicza realizująca płatności finansowane z Sekcji Gwarancji EFOiGR, 12

13 instytucja wdrażająca i beneficjent końcowy dla dwóch Sektorowych Programów Operacyjnych współfinansowanych z Funduszy Strukturalnych UE, tj. Sekcji Orientacji EFOiGR oraz Finansowego Instrumentu Wsparcia Rybołówstwa (FIFG), instytucja wdrażająca instrumenty pomocy krajowej, Agencja SAPARD. O skali przeobrażeń, jakie przeszła ARiMR w okresie pierwszego 10-lecia istnienia mogą świadczyć zmiany w jej strukturze organizacyjnej oraz poziomie zatrudnienia. Jedną z zasadniczych zmian w tym zakresie było utworzenie struktur terenowych Agencji. W 2000 r. w ramach przygotowań do obsługi Programu SAPARD utworzono 16 Oddziałów Regionalnych (po jednym w każdym województwie). W 2002 r. natomiast w ramach przygotowań do pełnienia funkcji agencji płatniczej dla instrumentów WPR rozbudowano Oddziały Regionalne oraz utworzono 314 Biur Powiatowych. Stosownie do zwiększającego się zakresu zadań następowały także dynamiczne zmiany w poziomie zatrudnienia (wykres 1) Wykres 1. Zatrudnienie w ARiMR w latach stan na stan na stan na stan na stan na stan na stan na stan na stan na stan na stan na CENTRALA ODDZIAŁY REGIONALNE BIURA POWIATOWE 3. Zmiany skali działalności ARiMR w wymiarze finansowym ARiMR odgrywa wiodącą rolę we wdrażaniu polityki strukturalnej państwa w rolnictwie. Za jej pośrednictwem transferowana jest do beneficjentów większość pomocy państwa przeznaczonej na inwestycje w rolnictwie i gospodarce żywnościowej. Wydatki Agencji na ten cel wyniosły w latach łącznie w cenach bieżących ponad 14,8 mld zł, w tym 14,0 mld zł na realizację krajowych instrumentów pomocy oraz 802 mln zł z tytułu dokonanych płatności na rzecz beneficjentów Programu SAPARD. 13

14 Dopłaty do oprocentowania kredytów stanowią podstawową pozycję dotychczasowych wydatków Agencji. W latach dopłaty do oprocentowania kredytów inwestycyjnych i obrotowych wyniosły łącznie (w cenach bieżących) ponad 9,6 mld zł, co stanowiło ok. 69% ogółu dotychczasowych wydatków Agencji z tytułu obsługi instrumentów krajowych. W latach dopłaty Agencji do oprocentowania kredytów inwestycyjnych wyniosły łącznie 5,6 mld zł, tj. ok. 40% wydatków związanych z obsługą instrumentów krajowych. Dopłaty te dotyczyły 292,7 tys. kredytów inwestycyjnych (łącznie z kredytami klęskowymi ) o wartości 16,8 mld zł. Szacuje się, iż jedna złotówka dopłaty Agencji angażowała ok. 1,5 zł środków własnych inwestorów oraz generowała około 4,5 zł wartości inwestycji. Drugą pod względem wielkości pozycję wydatków, ponad 4 mld zł (29,0%), stanowiły dopłaty do oprocentowania kredytów obrotowych (łącznie z kredytami klęskowymi). W poprzednich latach istotną pozycję wydatków Agencji stanowiło dofinansowanie realizowanych przez samorządy przedsięwzięć w zakresie rozwoju infrastruktury technicznej obszarów wiejskich. Udzielone w tym zakresie wsparcie Zarządom Gmin przez ARiMR wyniosło w latach w ramach instrumentarium krajowego łącznie mln zł. Po akcesji nastąpi zdecydowany wzrost skali pomocy publicznej, w większości przeznaczonej na wdrażanie instrumentów WPR, transferowanej za pośrednictwem ARiMR. Realizacja nowych zadań związanych z wdrażaniem unijnych instrumentów wsparcia dla polskiej wsi i rolnictwa oznaczać będzie również zwielokrotnienie dotychczasowej skali działalności ARiMR w wymiarze finansowym. W latach transfer środków pomocowych unijnych i krajowych za pośrednictwem ARiMR z tytułu nowych instrumentów pomocy ma wynieść ponad 10 mld euro, z czego większość tych środków ok. 5,2 mld euro, przeznaczona będzie na płatności bezpośrednie, 3,6 mld euro na Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz 1,8 mld euro na wsparcie realizacji Sektorowego Programu Operacyjnego. 14

15 1. Instrumenty pomocy krajowej wdrażane przez ARiMR 1.1. Kredyty preferencyjne, poręczenia i gwarancje kredytowe W 1994 r. - wraz z powstaniem Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa - rozpoczął się nowy etap realizowanej przez państwo polityki kredytowej wobec rolnictwa i jego otoczenia. Stosowanie dopłat do oprocentowania kredytów udzielanych ze środków własnych banków stało się podstawową formą wspierania przez Agencję procesu modernizacji i rozwoju rolnictwa, przetwórstwa rolno - spożywczego, usług dla rolnictwa, a także prowadzonej na obszarach wiejskich działalności pozarolniczej zapewniającej nowe miejsca pracy dla ludności wiejskiej. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów 6 pomoc finansowa Agencji przeznaczona była na realizację inwestycji mających na celu: poprawę efektywności produkcji, polegającą w szczególności na zmniejszeniu kosztów wytwarzania, lepsze wykorzystanie zasobów pracy, tworzenie bazy surowcowej upraw przemysłowych, poprawę jakości produkcji żywnościowej, zwiększenie oferty towarowej i usługowej oraz jej lepsze dostosowanie do potrzeb rynku krajowego i rynków zagranicznych, ograniczenie uciążliwości dla środowiska. Stosowane przez ARiMR dopłaty do oprocentowania kredytów inwestycyjnych pomagały tworzyć oraz unowocześniać majątek trwały, a dopłaty do oprocentowania kredytów obrotowych ułatwiały prowadzenie bieżącej działalności. Dodatkową pomocą Agencji dla inwestorów było stosowanie gwarancji i poręczeń spłaty kredytów. Kredyty inwestycyjne ARiMR od 1994 r. stosowała dopłaty do oprocentowania kredytów inwestycyjnych przeznaczonych na realizację wybranych przedsięwzięć. W kolejnych latach działalności Agencji preferencyjne kredyty inwestycyjne w coraz większym stopniu ukierunkowane były na finansowanie przedsięwzięć niezbędnych dla spełnienia przez gospodarstwa rolne i zakłady przetwórstwa rolno-spożywczego wymogów sanitarno weterynaryjnych obowiązujących w UE. Priorytetem stało się umożliwienie jak największej liczbie podmiotów podjęcia działań dostosowawczych, a także osiągnięcia jeszcze przed akcesją standardów obowiązujących w UE. W tym celu uruchamiano nowe kredyty, rozszerzano zakres przedmiotowy kredytów już istniejących, a także zwiększano maksymalne kwoty kredytów. Podstawowe warunki udzielenia dopłat do oprocentowania kredytów inwestycyjnych pozostawały takie same od momentu uruchomienia pierwszych linii kredytowych i zobowiązywały inwestorów do: opracowania planu przedsięwzięcia inwestycyjnego (biznes planu), przedstawienia planu przedsięwzięcia do zaopiniowania we właściwym dla miejsca realizacji przedsięwzięcia Ośrodku Doradztwa Rolniczego (a od 1999 r. również w Regionalnym Centrum Doradztwa, Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich), 6 Rozporządzenie Rady Ministrów z 30 stycznia 1996 r. w sprawie szczegółowych kierunków działań ARiMR oraz sposobów ich realizacji (Dz. U. Nr 16, poz. 82 z późniejszymi zm.) 15

16 złożenia w banku współpracującym z ARiMR w zakresie udzielania kredytów inwestycyjnych wniosku o kredyt, planu przedsięwzięcia wraz z pozytywną opinią ODR i innymi dokumentami wymaganymi przez bank. Instytucje uczestniczące w systemie udzielania preferencyjnych kredytów inwestycyjnych MRiRW ARiMR Bank ODR akceptacja zasad udzielania kredytów przygotowanie zasad udzielania kredytów; rozliczenia z bankami udzielanie kredytów wydawanie opinii o planie przedsięwzięcia Beneficjent przygotowanie planu przedsięwzięcia inwestycyjnego i dokumentacji kredytowej ARiMR ściśle współpracuje z instytucjami uczestniczącymi w procedurze ubiegania się o kredyty, tj. z Ośrodkami Doradztwa Rolniczego (Regionalnymi Centrami Doradztwa, Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich) oraz bankami. Ośrodki Doradztwa Rolniczego oraz Regionalne Centra Doradztwa, Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich pełnią funkcję operatora technicznego, dostarczając potencjalnemu kredytobiorcy informacji na temat warunków udzielania kredytów, a także wymaganej dokumentacji. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów 7 w wyłącznych kompetencjach ODR (RCDRRiOW) pozostawało wydawanie opinii o planach przedsięwzięć finansowanych przy udziale preferencyjnych kredytów inwestycyjnych. Uzyskanie pozytywnej opinii właściwego terytorialnie Ośrodka Doradztwa Rolniczego (RCDRRiOW) jest niezbędnym warunkiem udzielenia kredytu. Opiniując biznesplany ODR-y sprawdzają, czy przedsięwzięcie spełnia warunki określone w przepisach prawnych, czy jest celowe i uzasadnione pod względem ekonomicznym, a ponadto oceniają wskazane przez inwestorów rynki zbytu. Informacje o złożonych do zaopiniowania planach przedsięwzięć oraz wydanych opiniach ODR-y (RCDRRiOW) co miesiąc przekazują do Agencji, co pozwala określić, jak kształtuje się popyt na kredyty w skali danego regionu (województwa) oraz kraju. Niezbędnym partnerem Agencji w realizacji omawianej pomocy są banki pełniące rolę operatorów finansowych. Kredyty udzielane są z własnych środków banków, na ich odpowiedzialność i ryzyko. Oznacza to, iż banki decydują o przyznaniu kredytu a w konsekwencji o przyznaniu preferencji w postaci dopłat do oprocentowania. Banki dokonują ostatecznej oceny ekonomiczno-finansowej przedsięwzięć w ramach procedury obsługi 7 Rozporządzenie Rady Ministrów z 30 stycznia 1996 r. w sprawie szczegółowych kierunków działań ARiMR oraz sposobów ich realizacji (Dz. U. Nr 16, poz. 82 z późniejszymi zmianami) 16

17 wniosków kredytowych. Ocena planu przedsięwzięcia przez bank jest etapem selekcji z zastosowaniem kryteriów zdolności kredytowej inwestora i płynności finansowej projektu. Ponadto, niezależnie od pozytywnej opinii ODR, banki zobowiązane są do własnej oceny przedsięwzięcia pod względem zgodności z obowiązującymi przepisami prawnymi. Preferencyjne kredyty inwestycyjne udzielane są w oparciu o umowy o współpracy zawarte pomiędzy ARiMR a bankami. W kolejnych latach rosła liczba umów podpisywanych pomiędzy Agencją i bankami, a co za tym idzie powiększała się sieć placówek bankowych udzielających kredytów inwestycyjnych z dopłatą Agencji (wg stanu na koniec 2003 r. około placówek na terenie całego kraju). Dzięki temu inwestorzy zyskali dużą swobodę wyboru kredytodawcy. Jest to bardzo istotne, gdyż konkurencja między bankami prowadzi do obniżania oprocentowania kredytów, wielkości pobieranej prowizji oraz większej elastyczności w zakresie rodzaju i wysokości stosowanych zabezpieczeń spłaty kredytów. Kredyty inwestycyjne udzielane w ramach poszczególnych linii kredytowych charakteryzują się odmiennymi warunkami uzyskania. Listę dostępnych linii kredytowych ustala Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi określając zakres rzeczowy działalności ARiMR na dany rok. Od początku działalności Agencji do stycznia 2004 r. uruchomiono 54 linie kredytowe (załącznik 1), w tym 43 linie w ramach zatwierdzonych przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi programów branżowych lub regionalnych. Programy branżowe obejmowały obszar całego kraju. Dotyczyły tych gałęzi produkcji rolnej i przetwórstwa rolnospożywczego, które Minister Rolnictwa uznał za priorytetowe dla rozwoju całego polskiego rolnictwa. Programy regionalne natomiast opracowywano dla ściśle określonego obszaru - w praktyce najczęściej dla jednego województwa - w celu stwarzania warunków do wykorzystania posiadanego potencjału produkcyjnego danego regionu. Liczba dostępnych linii kredytów inwestycyjnych z dopłatami Agencji do oprocentowania była różna 8 : Największe ograniczenie liczby linii kredytowych nastąpiło w 1998 r. Zakres rzeczowy działalności ARiMR nie objął wówczas kredytów regionalnych oraz większości (tj. 9 z 11) kredytów branżowych. Istnienie we wcześniejszym okresie dużej liczby linii kredytowych w ramach programów regionalnych i branżowych nie oznaczało ich różnorodności. W 1997 r. funkcjonowało np. 11 regionalnych programów restrukturyzacji i rozwoju ogrodnictwa opracowanych dla jednego lub kilku województw. Programy te miały bardzo zbliżony zakres przedmiotowy. Niektóre z programów regionalnych zostały przekształcone w programy branżowe (programy dotyczące restrukturyzacji drobiarstwa i cukrownictwa). Linie kredytów inwestycyjnych z dopłatami ARiMR do oprocentowania różniły się zakresem przedmiotowym, przy czym poszczególne rodzaje działalności najczęściej mieszczą się w zakresie więcej niż jednej linii kredytowej. Ponadto, różny był stopień preferencyjności wyznaczany przede wszystkim przez wysokość dopłat Agencji do oprocentowania oraz maksymalne okresy spłaty kredytu i karencji w spłacie kapitału. Podstawowym kryterium wyboru linii kredytowej przez inwestora jest niewątpliwie wysokość oprocentowania, jakie będzie płacił. Wynika ona z różnicy pomiędzy całkowitą wysokością oprocentowania kredytu oraz zastosowanymi przez ARiMR dopłatami. Wykres 1 przedstawia kształtowanie się oprocentowania płaconego przez kredytobiorcę w latach Liczba dostępnych linii kredytów inwestycyjnych z dopłatami Agencji do oprocentowania była różna w poszczególnych latach i wynosiła wg stanu na dzień 31 grudnia danego roku (liczba linii kredytowych zmieniała się również w trakcie danego roku): w 1994 r. - 2 linie, w 1995 r. - 7 linii, w 1996 r linii, w 1997 r linii, w 1998 r. - 8 linii, w 1999 r. - 9 linii, w 2000 r linii, w 2001 r linii, w 2002 r linii, w 2003 r. 14 linii. 17

18 2003. Obowiązujące w tym zakresie przepisy wyznaczały maksymalną wysokość oprocentowania za pomocą współczynnika wielokrotności stopy redyskontowej weksli przyjmowanych od banków do redyskonta przez Narodowy Bank Polski. Maksymalne oprocentowanie w początkowym okresie działalności Agencji wynosić mogło 1,5 stopy redyskontowej, a w końcu 2003 r. - 1,3 stopy redyskontowej. Podpisując umowy z bankami Agencja negocjowała obniżenie oprocentowania, co zmniejszało jej zobowiązania z tytułu dopłat do oprocentowania. Poziom dopłat ARiMR do oprocentowania kredytów był zróżnicowany i pozwalał wyodrębnić trzy grupy linii kredytowych. Do pierwszej grupy kredytów, o najwyższym poziomie dopłat do oprocentowania a w konsekwencji najniższym oprocentowaniu dla kredytobiorcy należy zaliczyć: kredyty na zakup gruntów rolnych (KZ), kredyty dla młodych rolników (MR), kredyty dla grup producentów rolnych (GP). Poziom dopłat Agencji do oprocentowania tych kredytów nie mógł przekraczać 1,05 stopy redyskontowej weksli przyjmowanych do redyskonta przez Narodowy Bank Polski. Drugą grupę tworzyły: kredyty regionalne (RE), branżowe (BR). Dopłaty do oprocentowania w tej grupie nie mogły być wyższe niż ¾ wysokości oprocentowania kredytu. W trzeciej grupie mieściły się podstawowe kredyty inwestycyjne (IP), kredyty na przedsięwzięcia inwestycyjne tworzące nowe stałe miejsca pracy (MP) oraz kredyty na rozpoczęcie lub zwiększenie produkcji rolnej (RP). Dopłaty Agencji do ich oprocentowania stanowiły połowę całkowitego oprocentowania kredytu. Począwszy od 1 marca 2003 r. obowiązywał jeszcze jeden parametr wyznaczający oprocentowanie dla kredytobiorcy. Była to minimalna wysokość oprocentowania płaconego przez kredytobiorcę, która początkowo wynosiła 6% - w przypadku kredytów z linii IP i MP, 4% - w przypadku kredytów branżowych (BR) oraz 2% - w przypadku kredytów z linii KZ i MR. Od dnia r. kredytobiorca płacił oprocentowanie nie niższe niż 3% - linie IP i MP, 2% - linie BR oraz 1,2% - linie KZ, MR. 18

19 Wykres 2. Średnie oprocentowanie płacone przez kredytobiorcę w latach (wg stanu na koniec roku kalendarzowego) 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0, IP, MP BR i RE MR i KZ Do podstawowych warunków kredytowania, oprócz wysokości oprocentowania, zaliczyć należy dopuszczalne okresy spłaty kredytu i karencji w spłacie kapitału oraz maksymalne kwoty kredytu. Okres spłaty kredytu i karencji w spłacie kapitału określony był odrębnie dla każdej linii kredytowej. W przypadku kredytów dostępnych w latach okres spłaty wynosił od 4 do 15 lat, w tym karencja w spłacie kapitału nie mogła przekraczać od 1 roku do 3 lat. Kwoty kredytów zależały od rodzaju działalności i od początku funkcjonowania Agencji były sukcesywnie zwiększane. Kwoty udzielonych kredytów inwestycyjnych objętych dopłatami ARiMR nie mogły przekraczać: 80% (lub 95%) 9 wartości nakładów inwestycyjnych na przedsięwzięcie w gospodarstwie rolnym, nie więcej niż 4 mln zł (początkowo 300 tys. zł), 80% wartości nakładów inwestycyjnych na przedsięwzięcie tworzące nowe miejsca pracy w działalnościach pozarolniczych, nie więcej niż 8 mln zł (początkowo 60% kosztów przedsięwzięcia, nie więcej niż 2 mln zł), 70% wartości nakładów inwestycyjnych na przedsięwzięcie w dziale specjalnym produkcji rolnej, nie więcej niż 8 mln zł (początkowo 1 mln zł), 70% wartości nakładów inwestycyjnych na przedsięwzięcie w usługach dla rolnictwa, nie więcej niż 4 mln zł (początkowo 1 mln zł), 70% wartości nakładów inwestycyjnych na przedsięwzięcie w przetwórstwie rolnospożywczym, nie więcej niż 8 mln zł lub 16 mln zł w przetwórstwie mięsa, mleka lub ziemniaków na skrobię, na inwestycje w zakresie dostosowania działalności do wymogów sanitarnych i weterynaryjnych obowiązujących w UE lub na wprowadzenie nowych technologii (początkowo 1 mln zł). 9 dotyczy przedsięwzięć realizowanych w ramach programu osadnictwa rolniczego na gruntach Skarbu Państwa 19

20 Szczegółowe warunki udzielania kredytów określane są w dokumencie Zasady udzielania kredytów inwestycyjnych z dopłatą ARiMR do oprocentowania oraz Wykazie działalności w zakresie rolnictwa, przetwórstwa rolno-spożywczego, usług dla rolnictwa oraz działów specjalnych produkcji rolnej wspomaganych przez ARiMR w postaci dopłat do oprocentowania kredytów inwestycyjnych, który przygotowuje ARiMR, a akceptuje Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. W przypadku każdej linii kredytowej Zasady (...) określają: przeznaczenie kredytów, tj. możliwe do finansowania przy udziale danego kredytu rodzaje działalności wg Polskiej Klasyfikacji Działalności oraz nakłady rzeczowe, podmioty mogące ubiegać się o kredyt, warunki udzielania kredytu, warunki stosowania dopłat ze środków Agencji do oprocentowania kredytu, procedurę ubiegania się o kredyt. W latach Zasady (...) były wielokrotnie nowelizowane, co pozwalało uwzględniać zdobywane przez ARiMR doświadczenia w zakresie realizacji pomocy finansowej dla rolnictwa i jego otoczenia oraz wnioski zgłaszane przez instytucje działające w obszarze rolnictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego, a także podmioty ubiegające się o pomoc Agencji. Propozycje zmian były konsultowane z bankami oraz Ośrodkami Doradztwa Rolniczego. Pomoc finansowa ARiMR w postaci dopłat do oprocentowania kredytów inwestycyjnych spotkała się z dużym zainteresowaniem. Ogółem od początku działalności Agencji do dnia 31 grudnia 2003 r. Ośrodki Doradztwa Rolniczego i Regionalne Centra Doradztwa, Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich zaopiniowały pozytywnie plany przedsięwzięć związane z realizacją inwestycji w rolnictwie i jego otoczeniu o łącznej wartości ok. 40, 94 mld zł. Łączna kwota wnioskowanych kredytów wynosiła 26, 65 mld zł i stanowiła 65% wartości planowanych inwestycji. W tym samym okresie banki udzieliły ogółem kredytów inwestycyjnych z dopłatą Agencji do oprocentowania na łączną kwotę ,49 mln zł (Tabela 2, Wykres 3, Wykres 4). Porównując liczbę udzielonych kredytów inwestycyjnych z liczbą pozytywnych opinii wydanych przez ODR można stwierdzić, że 78,1% planów przedsięwzięć inwestycyjnych uzyskało akceptację banków. Tabela 2. Liczba i kwoty kredytów zaciągniętych w latach , wg linii kredytowych Nazwa linii kredytowej Liczba Kwota (mln zł) Kredyty dla młodych rolników ,65 Kredyty inwestycyjne podstawowe ,08 Kredyty branżowe i regionalne ,28 Kredyty na zakup gruntów ,71 Kredyty na miejsca pracy ,61 Kredyty na rozpoczęcie lub zwiększenie produkcji ,73 Kredyty dla grup producentów 8 4,41 Kredyty na osadnictwo rolnicze 10 4,13 20