ZESZYTY OCENA WARUNKÓW EKONOMICZNYCH PRODUKCJI PASIECZNEJ NA PODSTAWIE RELACJI CEN W LATACH

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE Rok XXXVI ZESZYTY NAUKOWE 1992 OCENA WARUNKÓW EKONOMICZNYCH PRODUKCJI PASIECZNEJ NA PODSTAWIE RELACJI CEN W LATACH Janina Marzec Wydział Ogrodniczy AR, Zakład Ekonomiki Ogrodnictwa Ał. 29 listopada 54; Kraków St r e s z c z e n ie W opracowaniu zawarta jest analiza wzajemnych relacji cen środków produkcji i cen produktów pasiecznych. Badano dynamikę i relacje cen stosując indeksy indywidualne o podstawie stalej i zmiennej, indeksy zespołowe jednopodstawowe oraz indeksy nożyc cen. Indeks nożyc cen wyznaczony dla zestawu środków produkcji (cukier, węza, ule) oraz grup produktów (miód, wosk, propolis, mleczko pszczele) kształtuje się korzystnie dla pszczelarzy w latach Natomiast w roku 1990 następuje rozwarcie nożyc cen tzn. nienadążanie wzrostu cen skupu produktów pasiecznych za wzrostem cen towarów nabywanych przez pszczelarzy. Słowa kluczowe: rynek, ceny, relacje. WPROWADZENIE Kompleks czynników takieh jak: ceny, dochody, zaopatrzenie, rynek i stałość warunków gospodarowania we wzajemnym sprzężeniu tworzy koniunkturę i kształtuje dynamikę produkcji. Najistotniejsze czynniki spośród wymienionych - jak podaje K u b i a k (1987) - to ceny, które są najpoważniejszym instrumentem regulującym funkcjonowanie rynku. Powinny one kształtować się na takim poziomie, który byłby do zaakceptowania przez nabywców a równocześnie pozwalał na pokrycie kosztów i osiągnięcie zysku przez producenta. Cena powinna zdaniem m.in. M y n a r s k i e g o (1987) wahać się w ściśle określonym przedziale, ograniczonym z dołu przez barierę kosztową a z góry przez barierę popytową. Znalezienie ceny rynkowej, która gwarantuje maksimum zysku jest możliwe - jak podaje M y n a r s k i (1986) - na podstawie znajomości relacji wiążących ceny środków produkcji z cenami produktów. Rozważania nad relacjami cen powinny być zdaniem M a r e i n k o w- s k i e g o (1985) sygnałem o kształtowaniu się tendencji w opłacalności produkcji. Na temat cen i ich relacji wzajemnej w pszczelarstwie pisał P i d e k (1987, 1988) i M ir o w s k a (1988). Celem pracy jest poznanie wzajemnych relacji cen środków produkcji i produktów świadczących o sile nabywczej części dochodów przeznaczonych przez pszczelarzy na cele produkcyjne. METODYKA W latach analizowano ceny skupu produktów pasiecznych oraz ceny wybranych środków stosowanych w pszczelarstwie. Ceny te są średnimi' rocznymi ważonymi pochodzącymi z notowań własnych oraz cenników Okręgowej Spółdzielni Pszczelarskiej "Pszczelarz" w Krakowie. 26

2 Badano w analizowanym okresie dynamikę kształtowania się cen, stosując wskaźniki indywidualne o podstawie stałej i zmiennej. Indeksy jednopodstawowe wyznaczono przyjmując za podstawę rok 1984, natomiast indeksy łańcuchowe - przyjmując rok poprzedni za 100. Analizę nierównomiernego kształtowania się cen w czasie dokonano także w oparciu o zespołowe (agregatowe) jednopodstawowe indeksy cen wyznaczone dla grupy środków produkcji oraz grupy produktów pasiecznych. Zespołowe indeksy cen środków produkcji wyznaczono wg wzoru: l: qi x Pi Ip = x 100 l:qixpo gdzie Ip - indeks cen, ąi - ilość jednostek poszczególnych środków produkcji, Pi.- cena jednostkowa poszczególnych środków produkcji w okresie porównywanym, Po - cena jednostkowa poszczególnych środków produkcji w roku przyjętym jako punkt odniesienia. Zespołowe indeksy cen produktów wyznaczono w sposób analogiczny (M a r S z a ł- k o w i c z 1986). Za punkt odniesienia przyjęto ceny z 1984 roku. Aby zastosować w analizie zespołowe inr' ol<sycen, ustalono dla 1 rodziny pszczelej ilościowe zużycie środków produkcji oraz poziom uzyskiwanych produktów na stałym poziomie. Jest to warunek niezbędny przy określaniu zmian relacji cen. Zużycie cukru przyjęto w wysokości 13 kg a węzy 0,32 kg. Uwzględniono ule wielkopolskie ze względu na ich popularność w kraju. Natomiast wielkość produkcji przyjęto na średnim poziomie w wysokości: 10 kg miodu, 0,3 kg wosku, 50 g propolisu, 5 g mleczka pszczelego. Wielkości te są zgodne z doniesieniami literatury P i d e k (1988, 1987), M i r k o w- s k a (1988). W analizie relacji cen stosowano także indeksy nożyc cen, które są stosunkiem zespołowych indeksów cen środków produkcji i zespołowych indeksów cen produktów. Indeks nożyc cen informuje czy ruch cen był korzystny dla producenta. Przenośne określenie - rozwarcie nożyc cen - oznacza pogorszenie się sytuacji ekonomiczno-finansowej producenta. Następuje ono w wyniku nienadążania wzrostu cen skupu za wzrostem cen towarów nabywanych. Indeks nożyc cen przyjmuje wtedy wartość powyżej 100%. WYNIKI W latach miał miejsce w pszczelarstwie, tak jak i w całej gospodarce kraju, znaczny wzrost cen. Znacząca zmiana cen cukru wystąpiła w 1985 w stosunku do roku 1984 (Tab. 1) W następnych dwu latach - analizując indeksy łańcuchowe - można dostrzec pewne ograniczenie tempa wzrostu cen. Największe zmiany cen cukru wystąpiły w 1989 w stosunku do roku Ruch cen na węzę i ule zwłaszcza w pierwszych analizowanych latach przebiegał podobnie. Jednak największe zmiany tych cen wystąpiły w 1990 roku. Z grupy środków produkcji najmniejszą zmiennością cen w czasie mierzoną współczynnikiem zmienności charakteryzowała się węza. Zmiany cen skupu miodu i wosku w badanym okresie były także znaczne i miały charakter zmian skokowych (Tab. 2). 27

3 Tabela l Dynamika cen środków produkcji The dynamics of prlces of means of produetlon CulJer - Supr Wcz.a. Foundation Typ ula- System uf hi -es Wielkopolski Rok uno Indeksy Indeksy Cena Indeksy Indeksy Cena Indek.")" Indeksy Year 1/1;1 jednopod- lańcu- 1/1;1 jednopod- tańcu- 1/1;1 jednopod- tańcust.,,'owc ehowe stawowe cnowe s.rlwowe chcwe Pńce Firstbasic Chain Price Firnbasic Chaie Pricc Firstbasic Chain 21/1;1 indcxes indcxc$ zl!l;g indcxes indcxcs zl!l;1 indcxes indexes 19& Ul łło 212 UO \ ( Wspól<z)-nnik uniennoki er Variation coerr.ei.nt % Tabela 2 Dynamika cen produktów pasiecznych The dynamics of prices of an apiary products Mi6d-Honey Wosk- Wax Rok Cena Indeksy Indeksy Cena Indeksy Indeksy Yc:ar skupu jedno- łaricu- skupu jedno- łaricuzł/kg podstawowe chowe zł/kg podstawowe chowe Purchase Firsl- Chain Purchase First- Chain price basie indexes price basie indexes zł/kg indexes zl/kg indexes Współczynnik zmienności % Variatlen coefficient % 28

4 Największe zmiany ich cen wystąpiły w 1989 w stosunku do roku Zmienność cen skupu produktów pasiecznych w analizowanym przedziale czasowym była niższa niż zmienność cen środków produkcji. Relacje cen cukru do miodu w latach w zasadzie zmieniały się nieznacznie (Tab. 3). Tabela 3 Relacje cen wybranych środków produkcji do cen skupu miodu Relation between prices of chosen produetlon means and purchase prices of honey Rok Cukier:miód Wę:za:miód Ule:miód Year Sugar:honey Foundation:honey Hives:honey ,15 5,2 16, ,23 4,9 14, ,20 4,3 13, ,16 3,8 12, ,15 2,6 10, ,22 2,3 3, ,42 4,2 16,7 Pszczelarz aby kupić 1 kg cukru musiał w okresie tym sprzedać od 0,15 do 0,23 kg miodu, natomiast w roku 1990 aż 0,42 kg. Najniekorzystniejsza sytuacja dla pszczelarza kształtowała się w roku 1984, kiedy chcąc nabyć 1 kg węzy musiał sprzedać 5,2 kg miodu. Natomiast w następnych latach aż do 1989sytuacja ta stawała się dla producenta z roku na rok korzystniejsza, W roku 1990 aby kupić 1 kg węzy trzeba było sprzedać 4,2 kg miodu. Podobnie kształtuje się relacja ceny uli do miodu. Najbardziej niekorzystnie przebiega w roku 1984, kiedy aby kupić ul pszczelarz musiał sprzedać 16,3 kg miodu. W następnych latach relacja zmienia się na korzyść producenta. Wyjaśnienia wymaga relacja cen z 1989 roku. Otóż od września do końca grudnia cena skupu miodu zmieniała się kilkakrotnie, podczas gdy uli wielkopolskich brak było na rynku i do obliczeń przyjęto ich cenę z pierwszego półrocza 1989 roku. Niekorzystnie dla pszczelarzy relacje cen kształtują się w 1990 roku, aby nabyć 1 ul trzeba sprzedać 16,7 kg miodu. I Indeks nożyc cen określa relacje cen grup wybranych środków produkcji do cen grup produktów pasiecznych (Tab. 4). 29

5 Tabela 4 Indeksy nożyc cen środków produkcji i cen produktów pasiecznych Indexes of ranges oc price oc produetlon mcans and priccs oc apriary products Rok Year Zespolowe indeksy cen śr.produkcji Aggregative index of price of production means Zespolowe indeksy cen produktów pas, Aggregative indcx of price of apriary products Indeks nożyc cen Index oc ranges oc price 198) a) cukier, węza, sugar, Ioundation b) miód, wosk honey, wax alcukier,węza,ule sugar, Ioundation, hivcs blmi -ód,wos k-,propo 1- IS mleczko pszczele honey,wax,propolis royal jelly <) alzestaw analizowanych środków produkcji set oc analysed production means blzestaw analizowanych produktów set oc analysed products Mierniki te jednoznacznie oceniają zmiany relacji cen. Nożyce cen dla cukru i węry oraz miodu i wosku kształtowały się korzystniedla pszczelarzy w 1987 i 198R roku. Natomiast w latach i następuje rozwarcie nożyc cen tzn. ceny środków produkcji zużywanych w procesie produkcji wzrastały w większym stopniu niż ceny produktów. Nożyce cen wyznaczone dla zestawu środków produkcji (cukier, węza, ule wielkopolskie) oraz zestawu produktów (miód, wosk, propolis, mleczko pszczele) kształtują się korzystnie dla producenta w latach Natomiast rok 1990 wyraźnie wskazuje na rozwarcie nożyc cen. Jeśli założyć, że wielkość produkcji uzyskana od 1 rodziny pszczelej ulegnie zwiększeniu np. do 20 kg miodu i 0,6 kg wosku i dla tych nowych warunków wyznaczyć indeks nożyc cen to okaże się, że w roku 1990 nastąpi także ich rozwarcie (134,6%) tzn. nienadążanie wzrostu cen skupu produktów za wzrostem cen towarów nabywanych przez pszczelarzy. 30

6 WNIOSKl Duży dynamizm rozwoju pszczelarstwa lat osiemdziesiątych wyhamowany jest pogarszającą się sytuacją ekonomiczno-dochodową pszczelarzy, o czym świadczy znaczne rozwarcie się nożyc cen w 1990 roku. Wzrost cen skupu produktów pasiecznych nie nadąża za wzrostem cen środków produkcji. Wprowadzenie szerszego asortymentu produkcji czy uzyskanie wyższego poziomu produkcji od 1 rodziny pszczelej nie wywołuje w roku 1990 korzystnego dla producentów kształtowania się indeksu nożyc cen, Istnieje zagrożenie, że przenoszenie skutków wzrostu kosztów produkcji na ceny produktów pasiecznych może spotkać się z barierą popytu, objawem czego może być stagnacja spożycia miodu. LITERATURA K u b i a k K. (1987) - "Nożyce cen" za towary nabywane przez producentów owoców i warzyw. Owoce Warzywa Kwiaty 19:3-5. M a r c i n k o w s ki D. (1985) - Relacje cen środków produkcji i produktów rolnych w latach Nowe Rolnictwo 7-8: M a r s z a ł k o w i c 7. T. (1986) - Metody statystyki opisowej w badaniach ekonomiczno-rolniczych. SGGW-AR Warszawa M i r o w s k a Z. (1988) - Sytuacja w produkcji i handlu produktami pszczelimi. Ogrodnictwo 4: M y n a r s k i S. (1986) - Metody badań marketingowych. Wyd. AE Kraków M Y n a r s k i S., K o c o ń D. (1987) - Badania rynków zagranicznych. Wyd. AE Kraków P i d e k A. (1987) - Efektywność produkcji propolisu różnymi metodami. Pszczeln.Zesz.Nauk. 31: p i d e k A. (1987) - Warunki ekonomiczne produkcji pszczelarskiej w latach Pszczeln.Zesz.Nauk. 31: p i d e k A. (1988) - Efektywność zwiększenia produkcji wosku w rodzinach pszczelich. Pszczeln.Zesz.Nauk.32: ESflMA1l0N OF ECONOMICAL CONDITIONS OF APRlARY PRODUCnON ON GROUND OF PRlCE RELATIONS IN THE YEARS Janina Marzec Summary The treatise contains the analysis of relations bctwecn prices of production means and prices of apriary products. There were carricd out rescarch works on dynamics of price formation, using individual indexes with eonstani and variablc base (firstbasic and chain indcxcs). The analysis of irregular formation of prices in course of time was done on the ground of aggregative firstbasic price indexes, which wece designated for the group of production means and for the group of apriary products. In the analysis of price relations were used indexes of ranges of price, which inform when their value is formed under 100%, that the motion of prices is of profit to the producer. In the analysed period took place considerable, step rise in prices. The variability of purchase prices of apriary products was lower than the variability of prices of produetlon means. Most unprolitable to bee-keepers price relations appeared in In order to buy l kg of sugar the bee-keeper had to sell 0,42 kg of honey, 1 kg of foundation - 4,2 kg of honey and adequately: l hive - 16,7 kg of honey. The ranges of price designated for the aggregate of produetlon rneans (sugar, foundation, hives) and groups of products (honey, wax, propolis, royal jelly) are forrned profitably to bee-keepers in Ihe years However in 1990 takes place opening of ranges of price, i.e. the rise in purchase prices of apriary products are not able lo Iollow Ihe rise in prices of supplies, which are bought by bce-kecpcrs. Keywords: markei, prices, relations, 31