Barometr Finansów Banków (BaFiB) propozycja badania koniunktury w sektorze bankowym

Transkrypt

1 Jacek Batóg Uniwersytet Szczeciński Barometr Finansów Banków (BaFiB) propozycja badania koniunktury w sektorze bankowym Jednym z ważniejszych elementów każdej gospodarki jest system bankowy. Znaczenie tego systemu dla wzrostu gospodarczego jest bardzo duże. Prawidłowe funkcjonowanie instytucji bankowych poprzez wpływ na wielkość i koszt finansowania zewnętrznego firm oraz poziom i koszt kredytowania gospodarstw domowych decyduje o realnych procesach gospodarczych. Relacja ta nie ma jednak charakteru jednokierunkowego. Występuje tu istotne sprzężenie zwrotne, polegające na uzależnieniu sytuacji finansowej banków od sytuacji finansowej kredytobiorców. Praktycznie każda gospodarka poddana jest działaniom wahań koniunkturalnych. Zmiany sytuacji gospodarczej występują ze szczególną siłą zwłaszcza w przypadku gospodarek znajdujących się w okresie transformacji. Typowym przykładem takiej gospodarki jest gospodarka polska. Powtarzające się pozytywne i negatywne tendencje, związane pośrednio lub bezpośrednio z poziomem popytu krajowego i zewnętrznego, wymuszają na podmiotach gospodarczych przewidywanie tych zmian. Prawidłowa ocena przyszłej sytuacji makroekonomicznej pozwala bowiem na efektywny wybór skali oraz charakteru prowadzonej działalności. W przypadku banków oznacza to konieczność dostosowywania poziomu i kosztu kredytowania firm i gospodarstw domowych do zmian zapotrzebowania na kredyty i inne rodzaje usług bankowych. Wydaje się, że w sytuacji gdy istotnym elementem zwiększania zysków lub ograniczania strat banków jest przewidywanie warunków, w których podmioty te będą funkcjonować w przyszłości, przydatne byłoby skonstruowanie narzędzia pozwalającego na ocenę i prognozowanie koniunktury w zakresie sytuacji finansowej banków. Celem niniejszego artykułu jest próba stworzenia wskaźnika koniunktury w systemie bankowym. Wskaźnik ten został nazwany Barometrem Finansów Banków, w skrócie BaFiB. Konstrukcja tego wskaźnika umożliwia nie tylko bieżącą ocenę klimatu gospodarczego w sektorze bankowym, lecz również wyznaczanie prognoz sytuacji finansowej tego sektora. Formuła barometru polega na obliczeniu średniej geometrycznej z jednopodstawowych indeksów wyznaczonych dla zmiennych charakteryzujących sytuację finansową banków (por. [1]):

2 B t 6 B1t B2t B3t B4t B5t B6t (1) gdzie: Bt - barometr finansów banków w okresie t, B1t - indeks udziału należności ogółem w aktywach ogółem, B2t - indeks współczynnika wypłacalności, B3t - indeks rentowności aktywów ogółem, B4t - indeks marży zysku netto (wynik finansowy netto / przychody z tytułu odsetek), B5t - indeks marży odsetkowej (wynik z tytułu odsetek / przychody z tytułu odsetek), B6t - indeks rozpiętości odsetkowej (stopa odsetkowa aktywów - stopa odsetkowa pasywów). Zmienne wykorzystane do oceny sytuacji finansowej banków (podane w opisie powyższej formuły) opisują trzy uzupełniające się obszary: płynność, bezpieczeństwo oraz rentowność. Dane w oparciu, o które wyznaczane były wartości barometru dotyczyły piętnastu banków notowanych na GPW w Warszawie i objęły okres: I kwartał I kwartał 2000 (źródłem danych był Serwis Notoria). Podstawą poszczególnych indeksów była wartość danej zmiennej na koniec I kwartału 1997 roku. W celu obliczenia cząstkowych wskaźników finansowych dla całego zbioru badanych obiektów wyznaczone zostały średnie ważone wskaźników indywidualnych (wagami były aktywa ogółem poszczególnych banków). Wartości wskaźników cząstkowych przedstawione zostały w tabeli 1 oraz na rysunkach 1-3. Wartości przeciętnych wskaźników finansowych dla sektora bankowego Data B1 B2 B3 B4 B5 B6 IQ'97 0,558 12,300 2,426 0,196 0,370 0,075 IIQ'97 0,576 13,243 2,156 0,166 0,380 0,068 IIIQ'97 0,603 12,999 2,179 0,182 0,354 0,050 IVQ'97 0,573 12,201 2,061 0,156 0,374 0,050 IQ'98 0,549 12,737 2,431 0,175 0,352 0,042 IIQ'98 0,551 13,096 1,725 0,118 0,349 0,042 IIIQ'98 0,537 12,618 1,176 0,081 0,314 0,041 IVQ'98 0,559 12,470 0,579 0,039 0,309 0,037 IQ'99 0,572 13,014 1,490 0,151 0,349 0,034 IIQ'99 0,572 14,744 1,461 0,164 0,369 0,033 IIIQ'99 0,613 13,625 1,921 0,244 0,346 0,031 IVQ'99 0,639 14,155 0,348 0,038 0,376 0,033 IQ2000 0,631 12,741 1,746 0,166 0,341 0,034 Prognoza IIQ 0,604 13,390 1,391 0,135 0,323 0,033 Źródło: obliczenia własne. Tabela 1

3 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0, * B1 B4 B5 B6 Rys. 1. Kształtowanie się udziału należności ogółem do aktywów ogółem (B1), marży zysku netto (B4), marży odsetkowej (B5) i rozpiętości odsetkowej (B6). 15,0 B2 - współczynnik wypłacalnośc 14,5 14,0 13,5 13,0 12,5 12,0 11,5 11, * Rys. 2. Kształtowanie się współczynnika wypłacalności (B2).

4 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0, B3 - rentowność aktywów ogółem * Rys. 3. Kształtowanie się rentowności aktywów ogółem (B3). Na podstawie wzoru (1) dla poszczególnych kwartałów obliczone zostały wartości barometru finansów banków. Wartości te wraz z obliczonymi indeksami (B1t - B6t) dla wszystkich wskaźników cząstkowych zaprezentowane zostały w tabeli 2. Tabela 2 Wartości indeksów wskaźników cząstkowych oraz barometru BaFiB Data B1 B2 B3 B4 B5 B6 B IQ'97 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 IIQ'97 1,032 1,077 0,889 0,846 1,025 0,910 0,959 IIIQ'97 1,080 1,057 0,898 0,927 0,957 0,665 0,919 IVQ'97 1,027 0,992 0,849 0,795 1,012 0,667 0,880 IQ'98 0,983 1,036 1,002 0,889 0,951 0,559 0,885 IIQ'98 0,988 1,065 0,711 0,603 0,942 0,558 0,787 IIIQ'98 0,962 1,026 0,485 0,411 0,850 0,545 0,671 IVQ'98 1,002 1,014 0,238 0,201 0,835 0,498 0,522 IQ'99 1,026 1,058 0,614 0,769 0,944 0,454 0,777 IIQ'99 1,024 1,199 0,602 0,836 0,996 0,436 0,803 IIIQ'99 1,099 1,108 0,792 1,241 0,934 0,418 0,881 IVQ'99 1,146 1,151 0,143 0,195 1,017 0,444 0,505 IQ2000 1,130 1,036 0,720 0,847 0,922 0,450 0,816 Prognoza IIQ 1,083 1,089 0,573 0,689 0,873 0,436 0,750 Źródło: obliczenia własne.

5 * W oparciu o prognozowane wartości zmiennych finansowych wyznaczone zostały wskaźniki cząstkowe (zob. tab. 1), wartości indeksów dla tych wskaźników oraz wartość barometru BaFiB przewidywana w II kwartale 2000 roku (zob. tab. 2). Prognozy zmiennych finansowych wykorzystanych do obliczenia poszczególnych wskaźników finansowych (B1 - B6) uzyskane zostały przy zastosowaniu wyrównywania wykładniczego. Metoda ta została wybrana ze względu na jej wysoką efektywność przy małej liczbie obserwacji. W celu wyznaczenia przyszłych wartości 120 zmiennych wykorzystane zostały różne modele wyrównywania wykładniczego. Wybór odpowiedniego modelu dokonywany był na podstawie minimalizacji średniego bezwzględnego błędu procentowego prognozy. Pomimo sprawdzania przydatności kilku podstawowych modeli przy wyznaczaniu prognoz dominowały modele: wyrównywania wykładniczego bez trendu (59 przypadków) i modele wyrównywania wykładniczego z trendem liniowym bez sezonowości (49 przypadków). Konstrukcja tych oraz pozostałych modeli wyrównywania wykładniczego została szeroko omówiona przez E.S. Gardnera w pracy [2]. Rysunek 4 przedstawia kształtowanie się barometru finansów banków w okresie I kwartał I kwartał 2000 oraz wartość jego prognozy otrzymanej dla II kwartału 2000 roku. 1,100 1,000 0,900 0,800 0,700 1,000 0,959 0,919 0,880 0,885 0,787 0,671 0,777 0,803 0,881 0,816 0,750 0,600 0,500 0,522 0,505 0,400 Rys. 4. Barometr finansów banków (BaFiB) w okresie I kwartał II kwartał Obserwując zmiany sytuacji finansowej największych polskich banków w latach zauważyć można dwa odrębne okresy. Pierwszy z nich obejmujący lata

6 charakteryzował się stałym pogarszaniem się wyników finansowych w sektorze bankowym. Natomiast drugi okres obejmujący trzy pierwsze kwartały 1999 roku to dynamiczna poprawa sytuacji finansowej badanych banków. Znaczący spadek koniunktury w sektorze bankowym, które nastąpiło w czwartym kwartale 1999 roku był efektem pogorszenia się wyniku finansowego netto poszczególnych banków. Podstawowym powodem powyższej sytuacji była konieczność utworzenia wysokich rezerw celowych związanych zarówno z pogarszającą się jakością posiadanych portfeli kredytowych, jak i upadkiem Banku Staropolskiego. Omawiając otrzymane rezultaty należy zwrócić uwagę na fakt, iż w chwili obecnej barometr finansów banków (BaFiB) nie reprezentuje pełnego sektora bankowego. Jednak pomimo brakujących danych o niektórych dużych bankach, które nie są notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie oraz danych dotyczących banków spółdzielczych wydaje się, że suma bilansowa obiektów uwzględnionych w badaniu upoważnia do formułowania wniosków dotyczących całego polskiego sektora bankowego. Warto również odnotować pewne trudności występujące na etapie prognozowania wartości poszczególnych zmiennych finansowych. Trudności związane są z charakterem działalności banków (zaliczyć do nich można wysoką zmienność należności od sektora finansowego oraz wyniku finansowego netto) wpłyną na efektywność otrzymanej prognozy koniunktury w sektorze bankowym. Natomiast charakter kształtowania się zmiennych finansowych polegający na braku istotnych trendów w połączeniu z wykorzystywaną metodą prognozowania w postaci wyrównywania wykładniczego powoduje ograniczenie horyzontu predykcji do jednego okresu. Wydaje się jednak, że pomimo wymienionych powyżej ograniczeń barometr finansów banków zaprezentowany w artykule może znaleźć istotne zastosowania praktyczne pozwalające na przewidywanie koniunktury w sektorze bankowym. Literatura 1. Hozer J., Rozkrut D.: Budowa i prognozowanie wskaźnika koniunktury gospodarczej regionu. Wiadomości Statystyczne, 1999, nr Gardner E.S.: Exponential smoothing: The state of the art. Journal of Forecasting, 1985, nr 4.