WADY I ZALETY OBECNEGO I POPRZEDNIEGO USTROJU POLITYCZNEGO ORAZ ROLA OBYWATELI W ZYCIU KRAJU

Transkrypt

1 WADY I ZALETY OBECNEGO I POPRZEDNIEGO USTROJU POLITYCZNEGO ORAZ ROLA OBYWATELI W ZYCIU KRAJU * Najczesciej wymieniane zalety poprzedniego ustroju politycznego to: latwosc otrzymania pracy, pewnosc pracy, brak strachu przed bezrobociem (45%), system szkolnictwa(14%) oraz opiekunczosc panstwa (12%). * Najwieksze wady poprzedniego systemu to: brak towarów w sklepach (28%) oraz brak wolnosci, ograniczenie swobód obywatelskich, ingerencja panstwa i partii w zycie obywateli (23%). * Oceniajac obecny ustrój polityczny ze wzgledu na jego zalety - 33% osób zwraca uwage na dobre zaopatrzenie sklepów, 31% wymienia wolnosci i swobody obywatelskie, 15% - sprawy gospodarcze. * Wady obecnego systemu to bezrobocie i brak pewnosci pracy (44%) oraz zubozenie spoleczenstwa (34%). Zdecydowana wiekszosc Polaków (81%) uwaza, ze ludzie powinni angazowac sie w sprawy spoleczne. Przeciwnego zdania jest 13% osób. * Prawie trzy czwarte Polaków (72%) jest zdania, ze na ogól ludzie w naszym kraju nie angazuja sie w sprawy spoleczne. Przeciwnego zdania w tej sprawie jest ponad jedna piata badanych (22%). * Wsród Polaków panuje prawie powszechne przekonanie o znikomym wplywie obywateli na sprawy kraju (93%). Jedynie 5% osób twierdzi, ze wplyw ten jest duzy lub bardzo duzy. * Prawie wszyscy Polacy (91%) podzielaja opinie, ze obywatele powinni miec wiekszy niz dotychczas wplyw na sprawy kraju. Jedynie 6% osób twierdzi, ze wplyw ten jest wystarczajacy. Warszawa, czerwiec 1998 rok OBOP Sp. z o.o., ul. Dereniowa 11, Warszawa, tel. (0-22) , , fax , obop@obop.com.pl,

2 Cytowanie, publiczne odtwarzanie oraz wykorzystanie w innej formie danych, informacji i opracowan zamieszczanych w tej publikacji jest dozwolone pod warunkiem podania zródla. Slyszy sie rózne opinie na temat obecnego ustroju politycznego Polski. Opinie te ksztaltuja sie czesto w porównaniu z ocena rzeczywistosci sprzed 1989 r. Ciekawe zatem jakie wady i zalety obecnego i poprzedniego ustroju Polacy dostrzegaja. A jakie sa opinie o roli obywateli w zyciu kraju? Odpowiedzi na te pytania przynosi ostatni sondaz OBOP - u. 1 Opinie o ustroju politycznym Polski istniejacym przed 1989 r. Respondentom zadano pytanie: Jakie byly Pana(i) zdaniem zalety, a jakie wady ustroju politycznego Polski przed 1989 rokiem?. 2 ZALETY Najczesciej zaleta minionego ustroju politycznego byla - zdaniem prawie polowy Polaków (45%) - latwosc otrzymania pracy, duze mozliwosci jej znalezienia, a takze pewnosc pracy, brak strachu przed bezrobociem. Jedna siódma badanych (14%) podkresla zalety ówczesnego systemu szkolnictwa a zatem bezplatna nauke zarówno na poziomie podstawowym, srednim jak i wyzszym, powszechny dostep do nauki, mozliwosc ksztalcenia sie osób biedniejszych. Jedna ósma Polaków (12%) docenia opiekunczosc panstwa przed 1989 r. Podkreslano zabezpieczenia socjalne, prawa do swiadczen socjalnych, pomoc socjalna dla pracowników, wieksza dbalosc panstwa o rodzine, ochrone obywateli. Równiez jedna ósma osób (12%) zwrócila uwage na materialny poziom zycia ludzi, na to, ze ludzie mieli wtedy wiecej pieniedzy, na wszystko im starczalo, zarobki pozwalaly na utrzymanie rodziny i oplacenie podstawowych swiadczen, ludzie starzy i emeryci nie zyli w takiej biedzie, ogólnie mówiac, ze w tamtym okresie zylo sie dostatniej. Co dwunasty Polak (8%) jako zalete poprzedniego ustroju wymienial budownictwo mieszkaniowe - latwiejszy dostep do 1 Badanie przeprowadzono w dniach r. Na reprezentatywnej, losowej próbie mieszkanców Polski powyzej 15-tego roku zycia. Zrealizowano 1047 wywiadów. Maksymalny blad statystyczny wynosi +/-3,0%. 2 Bylo to pytanie otwarte, na które badani udzielali spontanicznych odpowiedzi. 2

3 mieszkan, do kredytów na budowe mieszkan, tansze mieszkania. Co szesnasty badany (6%) zwrócil uwage na bezplatna sluzbe zdrowia, latwy dostep do lecznictwa, tanie leki, bezplatne sanatoria, lepsza opieke lekarska. Pozostale zalety wymieniane byly przez mniejsza liczbe respondentów. Ponizej przedstawione sa szczególowe rozklady. Jakie byly Pana(i) zdaniem zalety ustroju politycznego Polski przed 1989 r.? praca 45% szkolnictwo 14% zabezpieczenia socjalne 12% materialny poziom zycia ludzi 12% budownictwo mieszkaniowe 8% sluzba zdrowia 6% stabilnosc zycia codziennego, poczucie bezpieczenstwa 5% mniejsza przestepczosc, wieksze bezpieczenstwo 5% wczasy, obozy, kolonie 4% lepsza sytuacja rolnictwa 3% wieksza sprawiedliwosc spoleczna, wieksza równosc ekonomiczna obywateli dobry stan gospodarki, rozbudowa kraju, inwestycje gospodarcze nie bylo zadnych zalet 10% trudno powiedziec, nie pamietam 18% 3% 2% WADY Najwieksza bolaczka poprzedniego ustroju byl, zdaniem ponad jednej czwartej badanych (28%), brak towarów w sklepach, kolejki i kartki. Prawie jedna piata badanych (23%) zwracala uwage na brak wolnosci, w tym wolnosci slowa, ograniczenie wolnosci wyznania i sumienia, ograniczenie swobód obywatelskich, ingerencje panstwa i partii w zycie obywateli, zafalszowanie historii i terazniejszosci. Prawie jedna dziesiata osób (9%) wymieniala cenzure, brak wolnosci prasy, brak 3

4 wiarygodnosci mediów i propagande sukcesu. Równiez prawie jedna dziesiata (9%) podkreslala zla sytuacje gospodarcza kraju i centralizacje gospodarki. Co dwunasty Polak (8%) mówil o centralizacji wladzy, monopolu partyjnym, totalitaryzmie, dyktaturze, zaklamaniu wladzy. Co szesnasty (6%) zwracal uwage na brak suwerennosci, uzaleznienie od Zwiazku Radzieckiego. Jedna dwudziesta badanych (5%) wymieniala izolacje panstwa i obywateli od swiata, ograniczenia wyjazdów zagranicznych. Równiez taki sam odsetek (5%) podkreslal niepewnosc polityczna obywateli, zastraszenie obywateli przez Sluzbe Bezpieczenstwa i milicje. Pozostale wady wymieniane byly nieco rzadziej. Ponizej przedstawiamy szczególowe rozklady odpowiedzi. Jakie byly Pana(i) zdaniem wady ustroju politycznego Polski przed 1989 r.? brak towarów w sklepach 28% brak wolnosci slowa, wyznania, sumienia, ograniczenie swobód obywatelskich 23% brak wolnosci prasy, cenzura 9% sytuacja gospodarcza kraju - centralizacja gospodarki 9% centralizacja wladzy, monopol jednej partii 8% brak suwerennosci, uzaleznienie od ZSRR 6% izolacja panstwa i obywateli od swiata 5% niepewnosc polityczna obywateli, Sluzba Bezpieczenstwa, milicja stosunki Panstwo - Kosciól 4% brak demokracji, komunizm 3% uprzywilejowanie okreslonych grup spolecznych 3% brak pieniedzy, duza inflacja, bieda 3% walka z opozycja 2% nie bylo zadnych wad 4% trudno powiedziec, nie pamietam 17% 5% 4

5 Opinie o obecnym ustroju politycznym Polski. Respondentom zadano pytanie: Jakie sa zalety, a jakie wady obecnego ustroju politycznego Polski?. 3 ZALETY Oceniajac obecny ustrój polityczny najwiecej osób (33%) zwraca uwage na dobre zaopatrzenie sklepów, duzy asortyment towarów. Podobny odsetek osób (31%) wymienia wolnosci i swobody obywatelskie - wolnosc slowa i wyznania, brak przesladowan politycznych, wieksza mozliwosc uczestniczenia w zyciu spolecznym i politycznym. Jedna siódma badanych (15%) zwraca uwage na sprawy gospodarcze - zdecentralizowanie, prywatyzacje i restrukturyzacje gospodarki, reformy gospodarcze, rozwój ekonomiczny, wolny rynek. Jedna ósma badanych (12%) wymienia demokracje - wybory demokratyczne, prawdziwy Sejm i Senat, jawnosc zycia politycznego, wielopartyjnosc, pluralizm. Co dwunasty Polak (8%) podkresla mozliwosc podrózowania po swiecie, wyjazdy zagraniczne. Pozostale zalety wymieniane byly znacznie rzadziej. Ponizej przedstawione sa szczególowe rozklady odpowiedzi. Jakie sa Pana(i) zdaniem zalety obecnego ustroju politycznego Polski? zaopatrzenie sklepów 33% wolnosc i swobody obywatelskie 31% zdecentralizowana gospodarka, reformy gospodarcze, wolny rynek 15% demokracja 12% wyjazdy zagraniczne 8% wolnosc mediów, dostep do informacji 3% zblizenie gospodarcze z Zachodem, UE, NATO 3% wyzszy poziom materialny zycia 3% suwerennosc, niepodleglosc panstwa 2% nie ma zadnych zalet 11% trudno powiedziec, nie pamietam 11% 3 Bylo to pytanie otwarte, na które badani udzielali spontanicznych odpowiedzi. 5

6 WADY Najwieksza bolaczka obecnego systemu jest zdaniem 44% Polaków bezrobocie i brak pewnosci pracy. Ponad jedna trzecia badanych (34%) mówi o zubozeniu spoleczenstwa, drozyznie, braku pieniedzy i zwiazanymi z tym trudnosciami w utrzymaniu rodziny. Co dwunasty Polak (8%) zwraca uwage na wzrost przestepczosci i brak bezpieczenstwa na ulicach. Co pietnasty (7%) krytykuje gospodarke i jej tempo prywatyzacji oraz wysokie podatki. Co szesnasty badany (6%) wskazuje na brak stabilnosci wladzy, klótnie w rzadzie, niekompetencje wladzy. Nieduzy odsetek osób - po 5% - zwraca uwage na zla sytuacje rolnictwa (zla sytuacja rolników, upadek rolnictwa), zla polityke socjalna panstwa (brak pomocy spolecznej, opieki nad starszymi ludzmi, brak srodków na opieke spoleczna), niepewnosc jutra, lek o przyszlosc, sluzbe zdrowia (pogorszenie, brak opieki lekarskiej), szkolnictwo (obnizenie poziomu nauki, trudny dostep do nauki, platne szkoly i uczelnie). Jakie sa Pana(i) zdaniem wady obecnego ustroju politycznego Polski? bezrobocie, brak pewnosci pracy 44% zubozenie spoleczenstwa 34% wzrost przestepczosci, brak bezpieczenstwa na ulicach 8% niewlasciwa gospodarka, za wysokie podatki 7% brak stabilnosci wladzy, klótnie w rzadzie, niekompetencja wladzy zla sytuacja w rolnictwie 5% zla polityka socjalna panstwa 5% lek o przyszlosc, niepewnosc jutra 5% sluzba zdrowia 5% obnizenie poziomu nauki, trudny dostep do nauki 5% razace nierównosci w poziomie zycia ludzi 4% system ubezpieczen spolecznych 4% brak mieszkan, drogie mieszkania 4% nie ma zadnych wad 2% trudno powiedziec 9% 6% 6

7 W oparciu o analize zalet i wad poprzedniego i obecnego ustroju mozna dokonac porównania - w jakich dziedzinach Polacy dostrzegaja poprawe a w jakich pogorszenie. Co przede wszystkim - zdaniem badanych - zmienilo sie na gorsze? Najwiecej respondentów zwraca uwage na sytuacje na rynku pracy. Przed 1989 r. stabilnosc w tej sferze zycia podkreslalo 45% osób, obecnie podobny odsetek - 44% wymienia bezrobocie i brak pewnosci pracy. Poprzednio 12% osób wsród zalet wymienialo materialny poziom zycia ludzi, a obecnie 34% mówi o zubozeniu spoleczenstwa. A co przede wszystkim - zdaniem Polaków - zmienilo sie na lepsze? Jedna z podstawowych wad poprzedniego ustroju to wedlug respondentów brak towarów w sklepach (28%), obecnie poprawe w zaopatrzeniu sklepów wymienia 33% osób. Brak wolnosci slowa, wyznania, sumienia i ograniczenie swobód obywatelskich krytykuje w poprzednim systemie 23% badanych a obecnie podkresla fakt istnienia tych swobód 31%. Jedna z wymienianych wad ustroju przed 1989 r. byla sytuacja gospodarcza kraju, centralizacja gospodarki (9%), obecnie 15% badanych zwraca uwage na zdecentralizowanie tej sfery zycia, reformy gospodarcze, prywatyzacje, wolny rynek. * * * Podsumowujac opinie o ustroju politycznym Polski istniejacym przed 1989 r. i obecnym na pierwszy rzut oka mozna zauwazyc, ze wiecej Polaków (o 12 pkt. proc.) dostrzega wady w obecnym systemie niz w poprzednim. Natomiast jesli przyjrzec sie uwazniej otrzymanym wynikom, mozna dostrzec, ze po pierwsze - oceniajac obecny ustrój - badani znajduja w nim nie tylko wiecej wad, ale takze i zalet niz w minionym. Po drugie - trzeba zwrócic uwage na to, ze respondenci analizujac obecny i poprzedni system, sklonni sa w obu przypadkach czesciej podkreslac wady niz zalety. Po trzecie - w ustroju, w którym przyszlo im zyc obecnie, istnieje - jak wynika z badan - wieksza dysproporcja pomiedzy odsetkiem wymienianych zalet i wad na korzysc tych ostatnich niz przy ocenie poprzedniego ustroju. A zatem mozna wysunac nastepujaca hipoteze. Polacy generalnie bardziej wnikliwie oceniaja obecny system polityczny niz poprzedni 7

8 jako blizszy im w perspektywie czasowej. Na podstawie otrzymanych wyników nie mozna jednoznacznie stwierdzic, ze obecny ustrój jest gorzej przez nich oceniany niz ten sprzed 1989 r. Mozna jedynie dokonac porównania, które zostalo przedstawione poprzednio, jakie sfery zycia ulegly w tym czasie zdaniem badanych poprawie lub pogorszeniu. Ponizsze zestawienie prezentuje odsetki osób wymieniajacych wady i zalety poprzedniego i obecnego ustroju. (dane w proc.) ustrój przed 1989 r. obecny ustrój polityczny ZALETY WADY (wyniki nie sumuja sie do 100%, poniewaz respondenci mogli wymienic kilka zalet i wad) Zaangazowanie Polaków w sprawy spoleczne Pierwszy raz badanie na ten temat zostalo przeprowadzone w lutym 1975 r. a nastepnie powtórzono je w maju 1997 i 1998 r. Zdecydowana wiekszosc Polaków (81%) uwaza, ze ludzie powinni angazowac sie w sprawy spoleczne. Przewaga tej opinii wystepowala we wszystkich trzech badaniach, ale najwiekszy odsetek respondentów (90%) podzielal ja w 1975 r. Od tamtego czasu zmniejszyl sie on o 9 pkt. proc., natomiast wzrosla (o 6 pkt. proc.) liczba osób o nastawieniu proindywidualistycznym i osiagnela poziom 13% w maju tego roku. Czy sadzi Pan(i), ze przecietny czlowiek powinien? (dane w proc.) robic tylko to, co nalezy do niego bezposrednio w zyciu zawodowym i osobistym, nie wlaczajac sie w bardziej ogólne sprawy spoleczne robic to, co nalezy do niego bezposrednio, ale równiez wlaczac sie w bardziej ogólne sprawy spoleczne luty 75 maj 97 maj nie mam zdania w tej sprawie Im wyzsze wyksztalcenie badanych oraz wieksze zainteresowanie polityka tym czesciej wyrazaja oni postawa prospoleczna. Równiez im lepsza sytuacja materialna tym czestsze jest poparcie dla dzialan prospolecznych. 8

9 Wsród osób posiadajacych nizsze wyksztalcenie, mieszkajacych w mniejszych miejscowosciach oraz slabiej interesujacych sie polityka, czesciej spotyka sie osoby o nastawieniu proindywidualistycznym. Prawie trzy czwarte Polaków (72%) jest zdania, ze na ogól ludzie w naszym kraju nie angazuja sie w sprawy spoleczne, a ograniczaja sie jedynie do spraw zwiazanych z zyciem osobistym i zawodowym a zatem nastawieni sa proindywidualistycznie. Przeciwnego zdania w tej sprawie jest ponad jedna piata badanych (22%). W polowie lat siedemdziesiatych opinie o braku zaangazowania ludzi w sprawy spoleczne podzielalo 40% badanych a zatem odsetek ten wzrósl od tego czasu o 32 pkt. proc. Jednoczesnie zmalala w tym czasie (o 24 pkt. proc.) liczba osób oceniajacych innych w kategoriach postawy prospolecznej. Jak wynika z sondazu, miedzy 1975 a 1998 r. nastapila wyrazna zmiana w opiniach Polaków na temat postaw prospolecznych i proindywidualistycznych na korzysc tych ostatnich. W okresie kiedy zmienil sie ustrój polityczny, wlaczanie sie w ogólne sprawy spoleczne znaczylo co innego niz obecnie. Dlatego tez trudno jest wyjasnic ten problem w sposób jednoznaczny. A jak Pan(i) sadzi, w jaki sposób zachowuja sie na ogól ludzie w naszym kraju? (dane w proc.) robia tylko to, co nalezy do nich bezposrednio w zyciu zawodowym i osobistym, nie wlaczajac sie w bardziej ogólne sprawy spoleczne luty 75 maj 97 maj robia to, co nalezy do nich bezposrednio, ale równiez wlaczaja sie w bardziej ogólne sprawy spoleczne nie mam zdania w tej sprawie Opinie o zachowaniach proindywidualistycznych i prospolecznych innych ludzi róznicuje jedynie wyksztalcenie. Wraz z jego wzrostem rosnie sklonnosc do oceniania zachowan ludzi w kraju jako proindywidualistyczne. 9

10 Wplyw obywateli na sprawy kraju Wsród Polaków panuje prawie powszechne przekonanie o znikomym wplywie obywateli na sprawy kraju (93%). Jedynie 5% osób twierdzi, ze wplyw ten jest duzy lub bardzo duzy. Opinie na ten temat w istotnym stopniu róznia sie od opinii panujacych w polowie lat siedemdziesiatych. Wtedy ponad trzy piate badanych (65%) uwazalo, ze przecietny obywatel praktycznie nie ma wplywu na sprawy kraju, a jedna czwarta (24%) twierdzila, ze ma duzy lub bardzo duzy wplyw. A zatem od 1975 r. wzrósl o 28 pkt. proc. odsetek osób przekonanych, ze moznosc oddzialywania na to, co sie dzieje w kraju jest minimalna. Jednoczesnie spadla (o 19 pkt. proc.) liczba osób, która ocenia, ze wplyw ten jest duzy lub bardzo duzy. Nalezy zwrócic uwage na fakt, ze wsród spontanicznych odpowiedzi na pytanie o ocene obecnego ustroju nie pojawil sie problem wplywu obywateli na sprawy kraju. Jaki wplyw Pana(i) zdaniem, ma przecietny obywatel na sprawy kraju? (dane w proc.) luty 75 maj 97 maj 98 bardzo maly 22 maly duzy 21 bardzo duzy trudno mi powiedziec Postaw tych nie róznicuja zmienne spoleczno-demograficzne. Prawie wszyscy Polacy (91%) podzielaja opinie, ze obywatele powinni miec wiekszy niz dotychczas wplyw na sprawy kraju. Jedynie 6% osób twierdzi, ze wplyw ten jest wystarczajacy. Od polowy lat siedemdziesiatych odsetek osób postulujacych zwiekszenie mozliwosci oddzialywania obywateli na sprawy kraju zwiekszyl sie o 15 pkt. proc., a zmniejszyl sie o 8 pkt. proc. odsetek tych, którzy aprobowali dotychczasowy poziom tego wplywu. Jaki wplyw Pana(i) zdaniem, powinni miec obywatele na sprawy kraju? 10

11 (dane w proc.) luty 75 maj 97 maj 98 wiekszy niz dotychczas taki, jak obecnie mniejszy niz dotychczas trudno mi powiedziec Postaw tych nie róznicuja zmienne spoleczno-demograficzne. PODSUMOWANIE Analizujac wady i zalety obecnego i poprzedniego ustroju politycznego najczesciej Polacy dostrzegaja zmiany, jakie dokonaly sie na rynku pracy. Zwracaja uwage na zachwianie sie jego stabilnosci, pojawienie sie bezrobocia i brak pewnosci pracy. Podkreslaja takze narastajace zubozenie spoleczenstwa. Do najwiekszych zalet obecnego systemu w porównaniu z poprzednim Polacy zaliczaja przede wszystkim poprawe zaopatrzenia sklepów oraz wolnosc i swobody obywatelskie. Zdecydowana wiekszosc Polaków uwaza, ze ludzie powinni angazowac sie w sprawy spoleczne. Jednoczesnie prawie trzy czwarte wyraza opinie, ze na ogól ludzie w naszym kraju nie podejmuja takiej dzialalnosci. Wsród badanych panuje prawie powszechne przekonanie o znikomym wplywie obywateli na sprawy kraju oraz ze wplyw ten powinien byc wiekszy niz dotychczas. 11

12

13

14

15