Zasoby transportowe sieci telekomunikacyjnych w wymianie handlowej

Transkrypt

1 Zasby transprtwe sieci telekmunikacyjnych w wymianie handlwej Józef Lubacz, Wjciech Stańczuk, jl@tele.pw.edu.pl, w.stanczuk@tele.pw.edu.pl Instytut Telekmunikacji, Plitechnika Warszawska Słwa kluczwe: alkacja zasbów, aukcje, transprtwe sieci telekmunikacyjne Abstrakt Artykuł referuje wyniki badań dtyczących mdelwania twarów na rynku zasbów transprtwych sieci telekmunikacyjnych. Omówin aspekty rganizacyjne prwadzenia aukcji i giełd, przedstawin mdel infrmacyjny handlu raz wytyczne dla prjektu rzeczywisteg systemu handlweg. 1. Wprwadzenie Prwadzne przez knsrcjum Plitechniki Warszawskiej raz Naukwej i Akademickiej Sieci Kmputerwej prace w prjekcie Mdele wymiany handlwej na rynku zasbów transprtwych sieci wpisują się w pszukiwania nwych mdeli bizneswych zarządzania zasbami sieci telekmunikacyjnych. Ich pwstanie mtywwane jest z jednej strny przez zwiększenie się stpnia kmplikacji relacji rynkwych między uczestnikami rynku i pjawianie się nwych ról bizneswych, z drugiej: przez ewlucję architektury sieci telekmunikacyjnych w kierunku NGN (Next Generatin Netwrk), w której warstwa przesyłu danych (transprtwa) jest ddzielna d realizacji usług. Celem prjektu jest pracwanie i rzwijanie innwacyjnych mechanizmów brtu wieltwarweg [3] na rynku zasbów transprtwych sieci telekmunikacyjnych, w szczególnści w frmie aukcji i giełd wieltwarwych, zwiększających efektywnść wykrzystywania zasbów kmunikacyjnych sieci raz jakść warunków knkurwania nie. Prblematyka mechanizmów handlwych w dniesieniu d zasbów sieci telekmunikacyjnej d niedawna przejawiała się głównie w pracach dtyczących taryfikacji usług i dtyczyła kwestii racjnalneg i sprawiedliweg dstępu d współdzielnych zasbów sieci przez wielu klientów/użytkwników krzystających z usług telekmunikacyjnych. Opłaty pbierane przez dstawcę usług mają z jednej strny pkryć kszty funkcjnwania przedsiębirstwa i przynieść czekiwany zysk z inwestycji, z drugiej zaś mają skłnić klientów d uzasadnineg eknmicznie krzystania z zasbów sieci. W szczególnści ceny usług mgą być uzależnine d bieżąceg stanu sieci zapewniając chwilwą równwagę pdaży i ppytu. Wyższe płaty w mmencie natłku ruchu w sieci skłaniają d krzystania z usług tych klientów, dla których usługa ma dpwiedni wyską wartść. Kmplikacja bizneswych relacji między pdmitami na rynku wynikająca z liberalizacji i pwstawania nwych usług twrzy nwe czekiwania wbec mechanizmów handlwych w kntekście rzliczeń międzyperatrskich. Ptrzeba kperacji przy jednczesnej knkurencji skutkuje szeregiem zmian zasad współpracy międzysieciwej. Isttnym wniskiem z analizy dtychczas stswanych mechanizmów handlwych w sektrze telekmunikacyjnym jest zauważalna trudnść zarówn techniczna jak i kncepcyjna realizacji rynku zasbów sieci na pzimie dstępu d usług i aplikacji w bu stykach: usługdawca-klient, usługdawca-usługdawca. Duża dynamika zmian na rynku i pjawianie się nwych usług pwduje kmplikację ewentualneg systemu wspierająceg handel zasbami w usługwej warstwie sieci. Obecnie bardziej realna (technicznie i eknmicznie) jest mżliwść rganizacji rynku zasbów transprtwych sieci (np. płączeń cyfrwych w sieci SDH, czy płączeń ptycznych w sieci WDM), gdzie dynamika zmian raz kreślenie przedmitów handlu mże być łatwiejsze. 2. Aspekty rganizacyjne i prawne Ogólne zasady prwadzenia brtu twarami, energią i niektórymi prawami majątkwymi reguluje ustawa 26 października 2000 r. giełdach twarwych (Dz. U r. Nr 121 pz. 1019). Giełda twarwa pwinna zapewniać wszystkim uczestnikm brtu jednakwe warunki zawierania transakcji giełdwych raz jednakwy dstęp d infrmacji rynkwych, a w szczególnści d infrmacji cenach twarów giełdwych i wlumenach transakcji. Przedmitem brtu na giełdzie twarwej mgą być tylk rzeczy lub prawa dpuszczne d takieg brtu. Zgdnie z przepisami plskimi, na giełdzie twarwej przedmitem brtu mgą być rzeczy znaczne c d gatunku, różne rdzaje energii, limity wielkści prdukcji lub emisji zanieczyszczeń, prawa majątkwe, których cena zależy bezpśredni lub pśredni d wartści rzeczy, rdzajów energii, mierników i limitów 1

2 wielkści prdukcji lub emisji zanieczyszczeń raz prawa majątkwe, których cena zależy bezpśredni lub pśredni d kursów walut i stóp prcentwych. Limity wielkści prdukcji lub zanieczyszczeń raz prawa majątkwe pwiązane z innymi wartściami zstały ddane d kategrii dóbr pdlegających brtwi na giełdach twarwych w rku Obecny zakres rzeczy i praw dpuszcznych d brtu mżna zatem traktwać jak przejściwy, gdyż ustawdawca mże dpuścić również inne rdzaje dóbr, a w szczególnści usługi, jeżeli spełniają wymagania związane z brtem giełdwym. Pdstawwy wymóg dtyczy występwania tych dóbr w pstaci znacznej tylk c d gatunku, standaryzacji usług i praw majątkwych raz skali brtu nimi, który uzasadnia uruchmienie brtu giełdweg. Główną przeszkdą w zakresie brtu zasbami telekmunikacyjnymi na giełdzie twarwej w becnym stanie prawnym jest klicznść, że zasby te w zdecydwanej większści są usługami, a nie twarami. Ustawa giełdach twarwych nie przewiduje brtu usługami, chć bejmuje brót energią raz niektórymi rdzajami uprawnień (d prdukcji i emisji zanieczyszczeń). Usługi telekmunikacyjne nie mgą być becnie bezpśrednim przedmitem brtu na giełdzie twarwej. Uruchmienie takieg brtu wymagałby zmiany ustawy giełdach twarwych. 3. Struktura pdmitwa i przedmitwa handlu W wyniku liberalizacji i deregulacji rynku telekmunikacyjneg pwstają różnrdne pdmity pśredniczące w brcie handlwym usług i zasbów transprtwych sieci. Prwadzne prace badawcze ukierunkwane są na pracwanie mechanizmów zawanswanych funkcjnalnie pdmitów pśredniczących - aukcji i giełd - w brcie zasbami transprtwymi sieci. Oprócz peratrów aukcji/giełd wyróżnia się także następujące rdzaje pdmitów pśredniczących: Pśrednik - reprezentant dstawców/nabywców zasbów: Pdmit pśredniczący, który prwadzi działalnść usługwą w imieniu dstawców/nabywców zasbów, w szczególnści przygtwuje ferty sprzedaży/zakupu zasbów zgdnie z preferencjami dstawców/użytkwników, które reprezentuje, a następnie umiejscawia je np. na giełdach/aukcjach lub negcjuje warunki handlu na rynku transakcji bilateralnych. Pśrednik - dsprzedawca zasbów: Odsprzedawca jest pdmitem pśredniczącym, który przejmuje na siebie częściwe ryzyk związane z brtem - zawiera kntrakty kupna z dstawcami zasbów w celu ich późniejszej dsprzedaży ptencjalnym nabywcm. Agregatr: Agregatr jest pdmitem pśredniczącym pełniącym rlę reprezentanta wielu dstawców/nabywców, przy czym przygtwywane przezeń zagregwane ferty sprzedaży/zakupu dtyczą grupy dstawców/nabywców. Brker: Brker jest pdmitem pśredniczącym realizującym funkcję równważenia fert kupna i sprzedaży pmiędzy człnkami grupy dstawców i nabywców, których reprezentuje. Brker mże działać jak pśrednik lub agregatr. Mże zapewniać człnkm grupy zachwanie annimwści przy realizacji transakcji, udstępniać różneg rdzaju infrmacje, np. ceny, a także sugerwać nabywcm knfiguracje zasbów najbardziej dpwiadające ich preferencjm, itp. Na pwyższym tle aukcje i giełdy są najbardziej zaawanswanymi funkcjnalnie rdzajami instytucji pśredniczących. Najgólniej rzecz birąc, przedmitami handlu mgą być uprawnienia d krzystania z zasbów sieci. Zasby transprtwe sieci mżna charakteryzwać z punktu widzenia rdzaju technicznych śrdków transprtwych, funkcji pełninej w sieci raz pwiązań z innymi zasbami sieci. We współczesnych sieciach telekmunikacyjnych występuje wielkie bgactw śrdków technicznych wykrzystywanych d realizacji transprtu infrmacji. W szczególnści, w sieciach stacjnarnych mżna wyróżnić dukty, kable, światłwdy, elementy multipleksu systemów WDM, strumienie cyfrwe sieci SDH, ścieżki sieci ATM, tunele w sieciach IP, itd. Śrdki te, wykrzystywane w różnych kmbinacjach, są elementami zasbów transprtwych sieci różnych właściwściach i różnych zastswaniach d realizacji finalnych usług telekmunikacyjnych. Zatem aby zasób transprtwy mógł stanwić użyteczny przedmit brtu handlweg musi być kreślny jeg rdzaj. Ze względu na licznść typów i złżnść śrdków transprtwych wprwadza się generyczny mdel dniesienia umżliwiający kreślanie rdzaju zasbów transprtwych w spsób jednrdny i usystematyzwany. Rlę takieg mdelu dniesienia pełni architektura Z dekmpnująca sieci pprzez pdział zasbów transprtwych na hierarchicznie uprządkwane warstwy. Warstwa sieci dpwiada wszystkim zasbm sieci twrzącym płączenia danej klasy. Pmim teg, że biekty z pszczególnych warstw i relacje występujące pmiędzy nimi są różne, zasby transprtwe wszystkich warstw są mdelwane przy użyciu teg sameg zestawu generycznych typów biektów - węzłów, łączy i ścieżek, i teg sameg zestawu peracji generycznych zastswanych d tych biektów - kmutacji i multipleksacji. Jedynie interpretacja pszczególnych biektów i funkcji zależy d warstwy, w której się znajdują. 2

3 Łącza, t bezpśrednie elementarne płączenia transprtwe pmiędzy parami węzłów. Natmiast ścieżki, t ciągi skrlwanych łączy dpwiadających płączenim typu kniec-kniec. Węzły, t miejsca zakńczenia ścieżek, natmiast w przypadku łączy jest t miejsce zarówn ich zakńczenia, jak i krswania. Generyczna funkcja krswania łączy w węzłach pśrednich, mająca na celu stwrzenie ścieżek, nazywana jest kmutacją. Generyczna funkcja plegająca na twrzeniu łączy ścieżek sąsiedniej warstwy nazywana jest multipleksacją (funkcja multipleksacji występuje zwykle w frmie grupwania lub rzdzielania). Architektura Z wprwadza pięć generycznych warstw. Są t: Warstwa Infrastruktury Warstwa Mediów Warstwa Transmisyjna Warstwa Wirtualna Warstwa Kierwania Ruchu Przykładwa dwuwarstwwa sieć zstała przedstawina na Rys. 1. Węzły w1, w4, raz w6 dpwiadają węzłm v1, v2 i v3 z warstwy wyższej. Łącza warstwy wyższej są realizwane przy wykrzystaniu ścieżek w warstwie niższej dpwiedni: łącze l1 na ścieżce p1, łącze l2 na ścieżce p4, zaś łącze l3 na dwóch rzłącznych ścieżkach p2 i p3. Rys. 1. Przykład sieci dwuwarstwwej Rzróżnienie funkcji pełninych przez zasby transprtwe wiąże się z dekmpzycją przestrzennfunkcjnalną sieci telekmunikacyjnych na pdsieci. Standardw, sieci telekmunikacyjne dzieli się na pdsieci dstępwe, reginalne i szkieletwe. Rzróżnienie t nazywane jest pdziałem sieci na płaszczyzny zasbów transprtwych. Aby zasób transprtwy mógł stanwić użyteczny przedmit brtu handlweg musi być kreślna jeg przynależnść d dpwiedniej płaszczyzny zasbów. Pnadt, dla każdeg zasbu mająceg być przedmitem handlu trzeba kreślić jeg pwiązania z innymi zasbami sieci - jeg umiejscwienie w sieci w sensie tplgicznym, technicznym i rganizacyjnym. Pwiązania te kreślają knfigurację zasbów transprtwych. Charakteryzacja typu zasbów transprtwych mgących być przedmitem brtu twarweg ma zatem trzy wymiary dnszące się d: warstw zasbów płaszczyzn zasbów knfiguracji zasbów. Wyczerpujące scharakteryzwanie typu zasbów pprzez warstwy, płaszczyzny i knfigurację, w spsób przydatny d realizacji mechanizmów aukcyjnych/giełdwych, wymaga pracwania dpwiednieg mdelu infrmacyjneg i języka pisu. W pracach prjektwych zaprpnwan mdel infrmacyjny party na mdelu M 3 [6] i mdelu warstwweg zasbów sieci. 3

4 Wbec pwyższeg, istnieje bardz wiele typów zasbów transprtwych mgących być przedmitem brtu twarweg. Różnrdnść ta wynika z wielści mżliwych kmbinacji warstw, płaszczyzn i knfiguracji zasbów. W knsekwencji na rynku mże funkcjnwać wiele typów pdmitów pśredniczących w brcie handlwym zasbami transprtwymi, różniących się typem zasbów będących przedmitem handlu. 4. Zależnści międzywarstwwe Pdstawwy wieltwarwy mdel alkacji zasbów na rynku zasbów transprtwych sieci pracwany w ramach prjektu jest przedstawiny w artykule [2]. Mdel ten, rbcz nazwany BCBT (Balancing Cmmunicatin Bandwidth Trade) pisuje łącza i ścieżki sieci, jak elementarne ferty handlwe sprzedaży/kupna i alkuje pwiązane z nimi zasby tak, by siągnąć maksymalną nadwyżkę rynkwą. Mdel zakłada pełną pdzielnść ferwanej przepustwści w sieci i mżliwść przydziału dwlnej ilści przepustwści z fert sprzedaży d fert kupna. Prces bilanswania rynku plega na zestawieniu dpwiednich ścieżek realizujących ferty kupna przepustwści z kmbinacji fert sprzedaży. Frmalny zapis mdelu t prblem prgramwania liniweg reprezentujący aukcję dwustrnną. Mdel pdstawwy pisuje bilanswanie rynku zasbów transprtwych dla pjedynczej warstwy sieci: twary rynkwe dpwiadają łączm i ścieżkm w tej samej warstwie. Zależnści międzywarstwwe, pisywane w warstwwym mdelu zasbów sieci (architekturze Z) mgą zstać uwzględnine na dwa spsby, przedstawine w artykule [7]: rzszerzenie funkcji alkacji zasbów realizwane przez peratra rynku mżliwść jednczesneg przydziału zasbów w sąsiednich warstwach sieci: t pdejście wywdzi się z klasycznych prblemów prjektwania sieci wielwarstwwych, gdzie przepustwść sieci w warstwach niższych jest alkwana w relacji d zaptrzebwań pchdzących z warstw wyższych. Zakłada się tutaj centralizację decyzji: jeden peratr rynku zna ferty handlwe dtyczące zasbów wszystkich warstw sieci i bilansuje rynek ptymalizując pewne kryteria (np. maksymalizując nadwyżkę rynkwą jak w przypadku BCBT). Złżnść bliczeniwa tak pstawineg prblemu mże być wyska z uwagi na dużą liczbę zmiennych decyzyjnych i graniczeń dla każdej z warstw sieci. wprwadzenie rynku między-warstwweg, na którym ferty handlwe z wyższej warstwy sieci są przypisywane d fert z warstwy niższej jest t alternatywne pdejście: sbny jedn-warstwwy rynek zasbów sieci rganizwany jest dla każdej z warstw sieci (takie wewnątrz-warstwwe rynki mgą być mdelwane np. przez mdel pdstawwy BCBT lub jeg rzszerzenia), ddatkw między każdą sąsiednią parą warstw sieci rganizwany jest rynek między-warstwwy, na którym przepustwść łączy warstwy wyższej jest realizwana przy wykrzystaniu przepustwści ścieżek warstwy niższej. Takie pdejście pzwala na dekmpzycję prcesu rynkwej alkacji zasbów i daje większą swbdę w frmułwaniu fert rynkwych. 5. Mdel infrmacyjny zasbów Architektura infrmacyjna systemu handlweg pisuje spsób mdelwania infrmacji raz jej przekazywania między uczestnikami rynku w realizwanym prcesie handlwym. Przekaz infrmacji dbywa się przy wykrzystaniu prtkłu kmunikacyjneg pisująceg sekwencję wymiany kmunikatów. Zarówn spsób pisu infrmacji handlwej jak i prtkół kmunikacyjny jest specyficzny dla daneg systemu handlweg, pnieważ dzwierciedlają ne: cechy przedmitów handlu, spsób frmułwania fert, dynamikę czaswą zawierania kntraktów. Implementacja aukcyjneg/giełdweg mechanizmu handlu zasbami transprtwymi sieci wymaga zdefiniwania mdelu infrmacyjneg wymiany handlwej. Różnrdnść mechanizmów, jakie mgą być rzważane pwduje, że infrmacje wymagane przez prcesy rynkwe raz ich przepływ między pdmitami mgą być różnrdne. Z punktu widzenia prac badawczych nad mechanizmami brót, a także z punktu widzenia likwidwania barier infrmacyjnych przy rzwju praktycznych rzwiązań, twartść i wyrażalnść stswanych rzwiązań jest kluczwa. Osiągnięcie dużeg stpnia twartści w zakresie mdelu danych jest mżliwe pprzez parcie mdelu infrmacyjneg na standardzie M 3 (Multicmmdity Market Mdel). Standard M 3 jest zbirem frmalnych mdeli pisujących dane i kmunikacje na ptrzeby wieltwarwych rynków infrastrukturalnych [6]. Mdel M 3 pzwala na generyczny pis wymiany infrmacji handlwych pmiędzy uczestnikami rynku dtyczących składanych fert raz ich bilanswania. W gólnym przypadku, prcesy rynkwe składają się z pewnej sekwencji wielu elementarnych prcesów bilanswania ppytu i pdaży. Bilans chwilwy rynku jest 4

5 zachwany, gdy aktualnie przyjęte ferty równważą pdaż i ppyt na twary i usługi, przy czym zazwyczaj również bilansują przepływy finanswe wynikające z przyjętych fert sprzedaży i kupna. Na rysunku Rys. 2 przedstawin schemat przepływu danych w typwym prcesie bilanswania segmentu rynku wieltwarweg. Rys. 2. Przepływ danych w prcesie bilanswania rynku w mdelu M 3 Prces bilanswania przetwarza bieżące dane systemie, takie jak infrastruktura reprezentująca fizyczne mżliwści transprtu twarów (sieć telekmunikacyjną w pewnej warstwie), twary pdlegające brtwi, zbiór pdmitów rynkwych birących udział w bilanswaniu, złżne przez nie ferty, a także wstępne prgramy, rzumiane jak indywidualne harmngramy dstaw i dbirów twarów, wynikające z dtychczas zawartych kntraktów. Na wyjściu prcesu bilanswania segmentu rynkweg trzymujemy rynkwe ceny pszczególnych twarów, rzpływy twarów w sieci, przyjęte ferty wraz z ilściwymi danymi dla pszczególnych fert raz wyjściwe harmngramy dstaw i dbirów twarów, które być mże zstaną użyte d wyznaczenia tzw. prgramów wejściwych dla klejneg prcesu bilanswania. Uczestnikami prcesu bilanswania są pdmity birące aktywny udział w prcesie pprzez składanie fert, a także pdmit lub pdmity dpwiedzialne za nadzór i zarządzanie prcesem (tzw. peratr rynku, brker). Każdy pdmit ma pewien braz prcesu bilanswania (lub szerzej segmentu rynku), pstrzeganeg z jeg punktu widzenia, raz zazwyczaj dyspnuje systemem wspmagania decyzji, bazującym m.in. na danych wejściwych i wyjściwych prcesu bilanswania. Każdy z pdmitów - uczestników brtu wieltwarweg - musi przechwywać dane dtyczące zarówn jeg sameg, jak i tczenia rynkweg. Pnieważ pdmity mają różne brazy rynku, ptrzeby i uprawnienia, przechwywane przez nie infrmacje czywiście różnią się. W mdelu M 3 przyjęt załżenie, że mdel danych będzie wspólny dla wszystkich pdmitów i na tyle elastyczny, by pkryć ich ptrzeby. Pszczególne pdmity mgą krzystać z całści lub tylk z wybranych fragmentów mdelu danych M 3, mgą je też różnie implementwać, ale istnienie wspólneg mdelu umżliwia łatwą i pewną kmunikację. Pniżej przedstawin elementy mdelu M 3 i prpnwany spsób ich wykrzystania d pisu prcesów handlwych na rynku zasbów transprtwych sieci telekmunikacyjnych: infrastructure - pzwala na kreślenie infrastruktury technicznej zasbów basic net - kreślenie sieci fizycznej, pzwalające na pis tplgii sieci, węzły są definiwane jak ndes, tplgiczne łącza jak arcs. virtual net - sieć wirtualna służy w M 3 d agregacji pdsieci (fizycznej lub innej wirtualnej) d jedneg węzła. W przypadku zasbów sieci telekmunikacyjnej w ten spsób mżna pisać agregację dmeny administracyjne zasbów. market entities - pzwala na kreślenie uczestników prcesu handlweg, zbiór ten ma frmę acykliczneg grafu skierwaneg - uczestnicy rynku mgą być definiwani z wykrzystaniem relacji zbiru następców (set f successrs), dzięki czemu mżna pisać strukturalne zależnści między uczestnikami handlu: np. sbne działy rganizacyjne u peratra telekmunikacyjneg mgą kupwać/sprzedawać zasby np. d realizacji usług w różnych technlgiach. W prstych mdelach handlwych mżna nie kreślać struktur uczestników handlu i mdelwać jedynie autnmicznych graczy rynkwych. 5

6 time structure - pzwala na definicję kalendarza, na pdstawie któreg kreślana jest dstępnść czaswa fert handlwych, ma n frmę acykliczneg grafu skierwaneg - kalendarz mże być kreślany na różnych pzimach hryzntu czasweg, np. lata, miesiące, dni, gdziny, minuty itp. Węzły grafu dpwiadające knkretnej definicji czasu, np. pniedziałek 31 maja 2010, mgą być łączne w struktury przez pwiązanie z innymi węzłami agregującymi je, np. wszystkie pniedziałki w maju i czerwcu W ten spsób mżna definiwać skmplikwane kalendarze wykrzystywane d kreślenia dstępnści zasbów w fercie handlwej. cmmdities - kreślenie twarów pdlegających wymianie handlwej single cmmdity - twar prsty jest zawsze kreślany jak węzeł lub łuk w mdelu infrastruktury raz przedział czasu z kalendarza. W przypadku zasbów sieci telekmunikacyjnej mżna w ten spsób pisać serwery usługwe (węzły), łącza kmunikacyjne (łuki dpwiadające łączm w sieci), zaptrzebwania bsługi ruchu (łuki dpwiadające ścieżkm w sieci). Pnadt węzły dpwiadające siecim virtal net mgą pisywać całe pdsieci. ffers - kreślenie fert handlwych dtyczących zdefiniwanych twarów cmmdities simple ffer (hid, entity, cmmdity, share factr, fferprice, dmain) - prsta ferta handlwa definiwana jest przez kreślenie uczestnika handlu, twaru, ceny fertwej. Share factr wynsi 1 dla ferty sprzedaży, -1 dla ferty kupna. Parametr dmain kreśla dpuszczalna wielkść sprzedaży twary - w prstych przypadkach jest t ilść d 0 t dstępnej ilści twaru, mże być t również bardziej skmplikwana reguła. Prste ferty mgą zstać wykrzystane np. d kreślenia fert kupna/sprzedaży przepustwści dla płączeń punktpunkt w sieci transprtwej. integrated ffer - ferta zintegrwana przeznaczna jest d kreślenia pakietu twarów z ustalnymi prprcjami między pszczególnymi składwymi. Oferta mże być wykrzystana d kreślenia ferty kupna/sprzedaży wiązki łączy kmunikacyjnych różneg typu d realizacji usług wymagających kreślnych przepustwści na każdych z nich. gruping ffer (hid, entity, ffers, G, Y) - ferta grupwa dpwiada zbirwi fert prstych lub zintegrwanych, G jest wielwymiarwą funkcją agregacji, Y jest zbirem dpuszczalnych wyników alkacji fert. Nie ma tutaj pdanych cen, pnieważ cała ferta musi być całściw zaakceptwana zgdnie z G i Y. Oferty grupujące mgą zstać wykrzystane d kreślenia fert kupna/sprzedaży pdsieci, np. w przypadku handlu zasbami sieci VPN. prgrammes - kreślenie harmngramu dstaw twarów na pdstawie wyników bilanswania rynku, w prgramach jest zapisany stan handlu w danym mmencie (tzw. migawka), jeśli zawarte były jakieś kntrakty wcześniej, mżna dstarczyć stan zawartych kntraktów d mechanizmu bilansująceg przez pdanie prgramów. Bardz isttną cechą mdelu M 3 jest XML-wy frmat danych. Istnieje wiele narzędzi kmputerwych d przetwarzania teg typu plików d innych frmatów, jak również wiele biblitek d dczytu/zapisu/knwersji dla języków prgramwania - pzwala t na stsunkw prste wkmpnwanie mdelu w istniejące narzędzia badawcze i pracwanie nwych. Architektura Z wprwadza pjęciwy pis zasbów sieci raz relacji zachdzących między nimi. Na ptrzeby mdelwania handlu zasbami transprtwymi sieci ptrzeby jest sfrmalizwany pis przedmitów handlu. Opisem tym jest mdel rbczej nazwie M Z pracwany w ramach niniejszeg prjektu w parciu architekturę Z. Uzupełnia n mdel M 3 w zakresie pisu relacji między zasbami różneg typu w warstwwym mdelu sieci. Mdel jest strukturalnym zapisem zasbów sieci raz relacji zachdzących między nimi wyrażnym w również języku XML. 6. Funkcje systemów handlwych Systemy realizacyjne handlu są bardz zróżnicwane zarówn pd względem funkcjnalnym jak i technicznym. Ich prównanie przeprwadzne w ramach prjektu zstał dknane przez dbór takich kryteriów, które będą pmcne przy prjektwaniu architektury systemu realizacji handlu zasbami transprtwymi sieci telekmunikacyjnych. Na pdstawie ich analizy zstały wyróżnine kluczwe funkcje realizwane w prcesie handlwym i wspierane przez śrdki techniczne systemów. Zstały ne zilustrwane na Rys. 3. 6

7 Rys. 3. Pdstawwe funcje systemu handlweg Przedstawine blki są elementami prjektwanej architektury funkcjnalnej systemów handlwych: systemy te w zależnści d swjeg spsbu działania mgą implementwać jedynie wybrane blki, np. prsty system prezentwania fert rynkwych mże realizwać jedynie funkcje rejestrwania uczestników handlu i zgłaszania fert Rejestracja i weryfikacja użytkwników Zarejestrwanie się w systemie jest pierwszym krkiem d rzpczęcia uczestnictwa w prcesie handlwym. Użytkwnik systemu pdaje swje dane i uzyskuje jednznaczny identyfikatr. W zależnści d typu systemu dane użytkwniku są w kreślnym granicznym zakresie dstępne dla innych użytkwników. Prceswi rejestracji częst twarzyszy prces weryfikacji użytkwnika mający na celu ptwierdzenie jeg wiarygdnści dtyczące autentykacji lub także płynnści finanswej - funkcje te mgą być realizwane np. przy współpracy z systemem bankwym. W niektórych systemach handlwych upważnieniem d udziału w handlu jest psiadanie pewniej puli punktów, przeliczanych na jednstki pieniężne kupwanych/sprzedawanych twarów. W takim przypadku rejestracja użytkwników wiąże sie z nabyciem dpwiedniej liczby punktów Składanie fert Składanie fert handlwych jest pdstawwą czynnścią wyknywaną przez użytkwników. Składane ferty są zgdnie z mdelem infrmacyjnym daneg rynku - najczęściej zawierają infrmacje kreślające twar, cenę fertwą raz wskazanie czy ferta dtyczy kupna czy też sprzedaży twaru. Zarówn dane twarze jak i cenie mgą być bardziej złżne i zawierać infrmacje np. dtyczące pwiązań z innymi twarami czy akceptacji cen przez kreślenie jej limitu, np. brak limitu bez kreślenia ceny fertwej kreśla sprzedaż/kupn p każdej cenie Bilanswanie rynku Bilanswanie rynku plega na kreśleniu przypisania między fertami kupna i fertami sprzedaży w przypadku rynków dwustrnnych lub kreślenie, które ferty kupna lub sprzedaży są przyjęte d realizacji w przypadku rynków jednstrnnych, kreśleniu wielkści realizacji pszczególnych fert (ilść twarów kupinych/sprzedanych) raz kreślenie cen transakcyjnych. Prces ten jest realizwany zgdnie z przyjętym w systemie mdelem handlwym wyznaczającym reguły bilanswania rynku, np. maksymalizacja nadwyżki rynkwej. Wyniki bilanswania rynku są przedstawiane uczestnikm handlu Realizacja transakcji Oferty handlwe przyjęte d realizacji są pdstawą t zawarcia kntraktu handlweg między strnami. Strną kntraktu mgą być sami użytkwnicy systemu składający ferty, lub system, jeżeli jeg mdel działania zakłada pśrednictw w handlu. W niektórych systemach zawarcie transakcji wymaga ddatkweg ptwierdzenia przez uczestników, częściej sam rzpczęcie uczestnictwa w handlu wiąże się ze zgdą na realizację transakcji na pdstawie złżnych fert Rzliczenia finanswe Zawarcie transakcji przez uczestników handlu wiąże się z zbwiązaniem d wyknania przepływów finanswych między nimi. Rzliczenia mgą być realizwane w parciu własny system sald i kwt pieniężnych czy punków lub też w parciu współpracę z systemem bankwym lub innym systemem płatnści elektrnicznych (np. mikrpłatnści, płatnści n-line) Alkacja zasbów w sieci Czynnścią finalizującą prces wymiany handlwej dtyczącej zasbów jest fizyczne udstępnienie tych zasbów przez sprzedających dla kupujących. W przypadku zasbów transprtwych sieci telekmunikacyjnej 7

8 Wymaga t zestawienia dpwiednich płączeń przesyłu infrmacji. W zależnści d typu zasób sieci i systemów zarządzania nimi alkacja mże dbywać się w spsób autmatyczny lub półautmatyczny. Przykładem mże być zestawienie ścieżek kntenera VC-4 w sieci SDH lub zestawienia ścieżek ptycznych w sieci ASON. Wymagana jest tutaj ścisła integracja systemu zarządzania zasbami sieci z systemem handlwym Nadzór realizacji kntraktu Zawarcie kntraktu wiąże się z gwarancja dtrzymania jeg warunków przez strny. System handlwy mże wspierać pprawne realizwanie kntraktu przez prcedury nadzru dtyczące np. terminów płatnści czy parametrów SLA (Service Level Agreement) usługi udstępnienia zasbów sieci. 7. Załżenia dla architektury systemu realizacji handlu Załżenia budwy mdelu funkcjnalneg i fizyczneg dla systemu handlweg zstały przedstawine na wyskim pzimie abstrakcji z uwagi na dużą różnrdnść mdeli handlwych raz na wielść mżliwści technicznej implementacji systemu. Zaprpnwany mdel funkcjnalny realizuje załżenia architektury zrientwanej na usługi (Service Oriented Architecture). Kluczwe jest tutaj wyróżnienie kmpnentów systemu raz specyfikację peracji przez nich udstępnianych. Operacje dstępne na pszczególnych interfejsach stanwią funkcjnalnść usługwą daneg kmpnentu, która w architekturze fizycznej systemu mże być zaimplementwana jak zbiór metd dstępnych zdalnie lub lkalnie np. przez mduły web-service. W ten spsób w elastyczny spsób zstaje kreślna funkcjnalnść pszczególnych elementów systemu bez kniecznści narzucania wymagań na implementację, która mże być wyknana przy wykrzystaniu różnych narzędzi i języków prgramwania. Wyróżnin czterech pdstawwych aktrów (uczestników) prcesów handlwych: Trading Agent - kmpnent ten mdeluje prgramwanie uczestnika handlu składająceg ferty handlwe kupna i/lub sprzedaży; Market Operatr - kmpnent ten jest dpwiedzialny za rganizację handlu, zebranie fert handlwych, bilanswanie rynku pprzez alkację fert/zasbów między handlującymi, wycenę fert zasbów, sterwanie zawarciem kntraktów i nadzór ich realizacji; Financial Institutin - kmpnent przedstawia funkcjnalnść finanswej bsługi handlu: płatnści i rzliczeń między wszystkimi uczestnikami prcesu handlweg; Netwrk Resurce Gateway - kmpnent ten stanwi interfejs d systemu zarządzania siecią telekmunikacyjną, dpwiada za alkację zasbów w technicznej infrastrukturze sieci. Birą ni udział w siedmiu wyróżninych wyżej pdstawwych prcesach realizacji handlu. Operacje wyknywane na ich rzecz w tych prcesach determinują ich interfejsy kmunikacyjne, które kreślą szczegółwe funkcje ferwane przez mduły prgramwania systemu implementujące pszczególnych aktrów. W zależnści d ptrzeb dalszeg pisu elementów systemu przy pracwywaniu prjektu systemu zarówn prcesy, jak i aktrzy mgą zstać dalej zdekmpnwani. Dane wymieniane na interfejsach między wyróżninymi kmpnentami systemu są zgdne z przyjętym mdelem infrmacyjnym partym na mdelu M 3 i uzupełninym warstwwy mdel zasbów sieci. 8. Pdsumwanie W artykule przedstawin badania dtyczące mdelwania zasbów transprtwych sieci telekmunikacyjnej w brcie handlwym. Opracwany mdel infrmacyjny raz załżenia dla architektury funkcjnalnej i fizycznej zstały wykrzystane w wyknanym w ramach prjektu systemie testwym Platfrma Badawcza Mechanizmów Aukcyjnych PBMA. System PBMA jest narzędziem pzwalającym na sprawne badanie właściwści mdeli handlwych w rzprsznym śrdwisku wiel-agentwym. Dświadczenia z budwy PBMA raz analizy innych systemów handlwych są wykrzystywane d pracwania architektury systemu realizacji handlu zasbami transprtwymi sieci, który mże stanwić pdstawę d uruchmienia rzeczywisteg systemu giełdweg. Bibligrafia [1] Stańczuk W., Lubacz J., Tczyłwski E.: Giełdy przepustwści na rynku zasbów transprtwych sieci telekmunikacyjnych. Przegląd Telekmunikacyjny + Wiadmści Telekmunikacyjne, 2007, nr 8-9, s

9 [2] Stańczuk W., Lubacz J., Eugeniusz Tczyłwski E.: Trading links and paths n a cmmunicatin bandwidth markets. Jurnal f Universal Cmputer Science, 14(5): , [3] Tczyłwski E.: Optymalizacja prcesów rynkwych przy graniczeniach. Oficyna Wydawnicza EXIT, wydanie II rzszerzne, 2003 [4] Kltyś K., Pałka P., Tczyłwski E., Żółtwska I.: Multi-cmmdity auctin mdel fr indivisible netwrk resurce allcatin. 7th Internatinal Cnference n Decisin Supprt fr Telecmmunicatins and Infrmatin Sciety DSTIS, Warsaw, Pland, September [5] Pałka P., Kłtyś K., Tczyłwski E., Żółtwska I.: Mdel fr balancing aggregated cmmunicatin bandwidth resurces. 7th Internatinal Cnference n Decisin Supprt fr Telecmmunicatins and Infrmatin Sciety DSTIS, Warsaw, Pland, September [6] Multicmmdity Market data Mdel. [7] Stańczuk W., Lubacz J.: Multi-layer Aspects in Mdeling Bandwidth Trading, Prceedings f 14th Internatinal Telecmmunicatins Netwrk Strategy and Planning NETWORKS 2010, Warsaw, Pland, 2010,