OPRACOWANIE - II RODZAJE USŁUG I WARUNKI DOSTĘPU DO INFRASTRUKTURY END-TO-END W PROJEKTACH WYMAGAJĄCYCH INDYWIDUALNEJ NOTYFIKACJI

Transkrypt

1 J. Wilczewski [red.] OPRACOWANIE - II RODZAJE USŁUG I WARUNKI DOSTĘPU DO INFRASTRUKTURY END-TO-END W PROJEKTACH WYMAGAJĄCYCH INDYWIDUALNEJ NOTYFIKACJI Projekt: POIG /09 ul. M. Kasprzaka 18/20, Warszawa tel. (+48 22) fax (+48 22)

2 CZĘŚĆ I RODZAJE DOSTĘPU DO INFRASTRUKTURY TELEKOMUNIKACYJNEJ Źródłem obowiązków dostępowych mogą być różne przepisy prawa unijnego lub krajowego: otwarty dostęp Wytyczne wspólnotowe w sprawie stosowanie przepisów dotyczących pomocy państwa w odniesieniu do szybkiego wdrażania sieci szerokopasmowych ( Wytyczne wspólnotowe ) i przepisy o pomocy publicznej, dostęp regulowany krajowe i unijne przepisy prawa telekomunikacyjnego, unijne i krajowe prawo konkurencji (np. dotyczace łączenia przedsiębiorców), przepisy prawa krajowego inne niż prawo telekomunikacyjne i prawo konkurencji. Wpływ, jaki dostęp do sieci telekomunikacyjnych może wywierać na konkurencję oraz rozpowszechnienie dostępności sieci i dostępu telekomunikacyjnego, to podstawowe zasady leżące u podstaw europejskich ram regulacyjnych. W Europie operatorzy zasiedziali zostali zobowiązani do zapewnienia dostępu dla konkurujących z nimi operatorów w celu zmniejszenia barier wejścia na rynki telekomunikacyjne i promowania konkurencyjnego świadczenia usług telekomunikacyjnych dla dobra konsumentów europejskich. Termin otwarty dostęp pojawił się w niedawnych dyskusjach na szczeblu krajowym i na szczeblu europejskim, w szczególności w odniesieniu do dostępu NGA w celu zapewnienia konsumentom europejskim dostępu do innowacyjnych usług, które technologia NGA może zaoferować. O otwartym dostępie jest mowa zwłaszcza w kontekście wdrażania sieci NGA, niemniej jest on również często omawiany w odniesieniu do zapewnienia świadczenia usług szerokopasmowych obecnej generacji (podstawowy szerokopasmowy dostęp do Internetu) na obszarach o niedostatecznym zasięgu sieci. Usługi szerokopasmowe oraz wdrożenia sieci NGA mogą być również wspierane przez konkretne krajowe plany i strategie dotyczące usług szerokopasmowych, które przyjmują poszczególne Państwa Członkowskich (dalej MS ). Te krajowe plany i strategie często obejmują środki publiczne, które mogłyby być uznane za pomoc państwa. Otwarty dostęp najczęściej jest jednym z warunków, jakie należy stosować udzielając pomocy publicznej na sieci podstawowego dostępu do Internetu lub na sieci NGA. Te obowiązki dostępu zostały przedstawione w Wytycznych Wspólnotowych, które zawierają wskazówki dla MS dotyczące wniosków o przyznanie pomocy państwa. Wytyczne wspólnotowe, przyjęte we wrześniu 2009 roku, opisują podejście Komisji do oceny programów pomocy państwa na rzecz upowszechnienia świadczenia usług szerokopasmowych i zapewnienia sieci podstawowych oraz NGA. Na poziomie krajowym wszystkie Państwa Członkowskie uznają doniosłe znaczenie branży telekomunikacyjnej i usług szerokopasmowych, w szczególności w kontekście ożywienia gospodarczego. Przewidziany prawem obowiązkowy dostęp może odegrać kluczową rolę w osiąganiu celów wzmocnienia zasad konkurencji i wspieraniu upowszechnienia usług szerokopasmowych. Przewidziany prawem dostęp może zachęcać do inwestycji w zakresie infrastruktury, a jednocześnie zapobiega jej niepotrzebnemu i nieefektywnemu powielaniu. Wiele Państw Członkowskich rozważa ukierunkowanie polityki i strategii krajowej w celu promowania rozwoju technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) oraz usług e-commerce, poprzez uprzednie wdrażanie sieci i usług szerokopasmowych. W niektórych przypadkach MS mogą wprowadzać rozwiązania ustawowe w celu wspierania warunków konkurencyjnych na rynkach Strona 2 z 61

3 telekomunikacyjnych oraz wdrażania sieci i usług szerokopasmowych, w szczególności NGA. Przykładem jest tutaj polska ustawa o wspieraniu rozwoju sieci i usług telekomunikacyjnych, która była drugą po Francji w Europie. W całej Unii Europejskiej ( UE ), MS stosują różne mechanizmy w celu zwiększenia dostępu do sieci i usług telekomunikacyjnych oraz w celu przyspieszenia zapewnienia usług podstawowych i usług NGA dla ogółu obywateli UE. W ostatnich latach promowanie wdrażania sieci NGA jest jedną z najważniejszych kwestii, które są przedmiotem zainteresowania prac UKE, ERG, BEREC i Komisji. Regulowany dostęp do tych sieci opiera się na tzw. europejskich ramach regulacyjnych łączności elektronicznej, które powstały w 2002 roku. Stosowanie przez krajowe organy regulacyjne tych rozwiązań okazało się skutecznym narzędziem służącym promowaniu zasad konkurencji. W 2010 r. Komisja opublikowała Europejską Agendę Cyfrową, zgodnie z którą każdy Europejczyk powinien mieć dostęp do szerokopasmowego Internetu do końca 2013 r. (bez określania prędkości), natomiast do końca roku 2020 każdy Europejczyk powinien mieć dostęp do łącza o prędkości co najmniej 30 Mb/s oraz co najmniej 50% obywateli UE powinno mieć dostęp do łącza o prędkości co najmniej 100 Mb/s. Pomoc państwa - finansowanie ze środków publicznych - może odgrywać ważną rolę w poszerzeniu infrastruktury podstawowych sieci szerokopasmowych, a dla wdrażania sieci NGA jest jeszcze ważniejsze, zwłaszcza na obszarach, na których inwestorzy prywatni nie zamierzają inwestować w odpowiednią infrastrukturę. Dzięki temu pomoc publiczna może istotnie przyczyniać się do osiągnięcia celów wyznaczonych przez Europejską Agendę Cyfrową. Niemniej jednak, powyższe nie oznacza, że pomoc państwa powinna być koniecznie stosowana we wszystkich Państwach Członkowskich. Należy położyć nacisk przede wszystkim na realizację celów wskazanych w Europejskiej Agendzie Cyfrowej przez podejście rynkowe do wdrażania sieci szerokopasmowych. Finansowanie na szeroką skalę wdrażania sieci szerokopasmowych ze środków publicznych, stanowiące co do zasady udzielenie pomocy publicznej, której jednym z warunków jest zapewnienie przez beneficjenta dla podmiotów trzecich otwartego dostępu do subsydiowanej infrastruktury, wprowadziło nowe źródło obowiązków dostępowych, autonomicznych względem dotychczasowych źródeł, w szczególności dostępu regulowanego, opartego na europejskich ramach regulacyjnych. Dlatego też należy szczegółowo zdefiniować i omówić poszczególne formy dostępu. Dostęp regulowany Dostęp regulowany do sieci i usług telekomunikacyjnych opiera się na stosowaniu europejskich ram regulacyjnych. Przepisy te pozwalają na nakładanie obowiązków regulacyjnych na operatorów o znaczącej pozycji rynkowej, w szczególności obowiązku zapewniania dostępu telekomunikacyjnego, m.in. poprzez świadczenie usług hurtowych. Typowe usługi dostępu hurtowego to: - odsprzedaż usługi, - bitstream (BSA, dostęp do strumienia bitów), - uwolnienie pętli lokalnej (miedzianej LLU lub światłowodowej) - uwolnienie podpętli lokalnej (SLU) - dostęp do okablowania wewnątrzbudynkowego Strona 3 z 61

4 - dzierżawa łączy telekomunikacyjnych, - dzierżawa ciemnych włókien, - dzierżawa kanalizacji kablowej, - kolokacja. Zgodnie z koncepcją tzw. drabiny inwestycji, kryterium rozróżniania między tymi usługami hurtowymi stanowi odległość między punktem dostępowym do sieci a użytkownikiem końcowym, co determinuje zakres nakładów, jakie operatorzy alternatywni muszą zainwestować we własną infrastrukturę, by konkurować z operatorem SMP na rynkach detalicznych. Dostęp regulowany został szczegółowo omówiony w pkt 2.2. W polskich przepisach dostęp regulowany określają przepisy Prawa telekomunikacyjnego. Obowiązki w ramach otwartego dostępu mogą, ale nie muszą być identyczne z obowiązkami nałożonymi w ramach dostępu regulowanego, co szczegółowo omówiono w dalszej części opracowania. Otwarty dostęp Termin otwarty dostęp nie jest zdefiniowany w przepisach unijnego i krajowego prawa telekomunikacyjnego, ani w żadnym innym akcie prawnym. Ogólnie rzecz biorąc, należy go rozumieć jako odnoszący się do postaci hurtowego dostępu, zgodnie z którym operatorzy są adresatami oferty przejrzystego i niedyskryminującego dostępu, zwiększając w ten sposób poziom konkurencji na rynkach detalicznych. Termin otwarty dostęp jest opisany w Wytycznych wspólnotowych w kontekście obowiązku oferowania innym operatorom efektywnego dostępu do subsydiowanej infrastruktury, opartego na zasadach przejrzystości i niedyskryminacji. Wyrażenie efektywny dostęp hurtowy i otwarty dostęp używane są zamiennie. W Wytycznych wspólnotowych dostęp taki zwykle obejmuje zarówno dostęp do infrastruktury aktywnej, jak i pasywnej. Ponieważ warunki dostępu różnią się w państwach członkowskich, a obecnie następują następują istotne zmiany w związku z wdrażaniem sieci NGA, niemożliwym jest zdefiniowanie wszystkich możliwych rodzajów i form dostępu hurtowego w ramach otwartego dostępu, które mogą być potencjalnie przedmiotem żądania operatorów trzecich zgodnie z Wytycznymi wspólnotowymi. Dokument niniejszy przedstawia obecnie najważniejsze i typowe formy dostępu telekomunikacyjnego. W polskich przepisach otwarty dostęp określony jest przede wszystkim w art. 27 ustawy o wspieraniu rozwoju sieci i usług telekomunikacyjnych. Inny dostęp Trzecia kategoria inny dostęp obejmuje obowiązek zapewnienia dostępu na podstawie prawa ochrony konkurencji lub innych przepisów prawa krajowego. Poszczególne MS mogą też przyjmować dodatkowe rozwiązania legislacyjne w celu uwzględnienia uwarunkowań krajowych i w ten sposób poszerzyć podstawę prawną do wprowadzenia obowiązku dostępu do sieci i usług telekomunikacyjnych (np. dostęp na zasadach symetrycznych, dostęp do infrastruktury publicznej, zwłaszcza należącej do samorządów lokalnych, itp.). Ograniczenia w tym zakresie ustanowione są Strona 4 z 61

5 jednak w dyrektywach wspólnotowych tworzących europejskie ramy regulacyjne dla łączności elektronicznej. W zakresie prawa ochrony konkurencji wymóg zapewnienia hurtowego dostępu może być jednym z warunków dopuszczalności połączenia przedsiębiorców lub prowadzenia wspólnych przedsięwzięć. W polskich przepisach inny dostęp określony jest w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów, jak również w ustawie o wspieraniu rozwoju sieci i usług telekomunikacyjnych w odniesieniu do infrastruktury publicznej (np. art. 13) lub infrastruktury przedsiębiorców użyteczności publicznej. Rodzaje dostępu do sieci telekomunikacyjnych przedstawia poniższy schemat: Art TFUE, Rozporządzenie 139/2004, ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów Dyrektywy unijne (art. 12 dyrektywy dostępowej, art. 5 i 12 dyrektywy ramowej). Przepisy Pt Dostęp regulowany Dostęp Obowiązkowy Inny dostęp Otwarty dostęp Wytyczne wspólnotowe art TFUE Ustawa o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych; przepisy Pt Rys. 1. Rodzaje dostępu obligatoryjnego. Strona 5 z 61

6 1. DOSTĘP REGULOWANY Przepisy dotyczące regulowania rynków w sektorze telekomunikacyjnym zawarte są w Dziale II Ustawy Prawo telekomunikacyjne (dalej PT ). Rozdział 1 tego działu dotyczy procedury analizy rynków właściwych oraz nałożenia, zmiany i uchylenia obowiązków regulacyjnych na tychże rynkach. Pierwsza czynność, która otwiera proces kończący się nałożeniem na danego przedsiębiorcę obowiązków regulacyjnych, a do której zobowiązany jest Prezes UKE, to przeprowadzenie analizy rynku w zakresie wyrobów i usług telekomunikacyjnych, zgodnie z art. 21 PT. Po przeprowadzeniu analizy danego rynku Prezes UKE, nie rzadziej niż co dwa lata a także niezwłocznie po wydaniu albo zmianie zalecenia Komisji Europejskiej, przeprowadza postępowanie w celu: 1) określenia rynku właściwego, uwzględniając uwarunkowania krajowe oraz w największym możliwie stopniu zalecenie Komisji i wytyczne, wskazane w postępowaniu konsolidacyjnym, w zakresie wyrobów i usług telekomunikacyjnych, 2) ustalenia, czy na danym rynku właściwym występuje przedsiębiorca telekomunikacyjny o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorcy telekomunikacyjni zajmujący kolektywną pozycję znaczącą, 3) wyznaczenia przedsiębiorcy telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmujących kolektywną pozycję znaczącą, w przypadku stwierdzenia, że na rynku właściwym nie występuje skuteczna konkurencja oraz nałożenia na tego przedsiębiorcę lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmujących kolektywną pozycję znaczącą obowiązków regulacyjnych, 4) utrzymania, zmiany albo uchylenia obowiązków regulacyjnych nałożonych na przedsiębiorcę telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmujących kolektywną pozycję znaczącą przed przeprowadzeniem analizy rynku. Zgodnie z art. 22 ust. 2 obowiązki regulacyjne, nakładane przez Prezesa UKE w postępowaniu wspomnianym powyżej, to: 1) zapewnienie na uzasadniony wniosek przedsiębiorcom telekomunikacyjnym dostępu telekomunikacyjnego, w tym użytkowania elementów sieci oraz udogodnień towarzyszących, polegającego w szczególności na: zapewnieniu możliwości zarządzania obsługą użytkownika końcowego przez uprawnionego przedsiębiorcę telekomunikacyjnego i podejmowania rozstrzygnięć dotyczących wykonywania usług na jego rzecz; zapewnieniu określonych elementów sieci telekomunikacyjnej, w tym linii, łączy lub lokalnych pętli abonenckich; obowiązek udostępnienia lokalnych pętli abonenckich może dotyczyć pełnej pętli lub podpętli, w warunkach pełnego dostępu lub dostępu współdzielonego, wraz z kolokacją, dostępem do połączeń kablowych i odpowiednich systemów informacyjnych; oferowaniu usług na warunkach hurtowych w celu ich dalszej sprzedaży przez innego przedsiębiorcę; przyznawaniu dostępu do interfejsów, protokołów lub innych kluczowych technologii niezbędnych dla interoperacyjności usług, w tym usług sieci wirtualnych; zapewnieniu infrastruktury telekomunikacyjnej, kolokacji oraz innych form wspólnego korzystania z budynków; Strona 6 z 61

7 zapewnieniu funkcji sieci niezbędnych do zapewnienia pełnej interoperacyjności usług, w tym świadczenia usług w sieciach inteligentnych; zapewnieniu usług roamingu w sieciach ruchomych; zapewnieniu systemów wspierania działalności operacyjnej lub innych systemów oprogramowania niezbędnych dla skutecznej konkurencji, w tym systemów taryfowych, systemów wystawiania faktur i pobierania należności; zapewnieniu udogodnień towarzyszących w dziedzinie transmisji radiofonicznych lub telewizyjnych; zapewnieniu połączenia sieci lub urządzeń telekomunikacyjnych oraz udogodnień z nimi związanych; prowadzeniu negocjacji w sprawie dostępu telekomunikacyjnego w dobrej wierze oraz utrzymywaniu uprzednio ustanowionego dostępu telekomunikacyjnego; świadczeniu usług telekomunikacyjnych z uwzględnieniem pierwszeństwa (dotyczy współpracy z podmiotami realizującymi zadania w zakresie ratownictwa, niesienia pomocy ludności, a także zadania na rzecz obronności, bezpieczeństwa państwa oraz bezpieczeństwa i porządku publicznego itp.). 2) obowiązek równego traktowania przedsiębiorców telekomunikacyjnych w zakresie dostępu telekomunikacyjnego, w szczególności przez oferowanie jednakowych warunków w porównywalnych okolicznościach, a także oferowanie usług oraz udostępnianie informacji na warunkach nie gorszych od stosowanych w ramach własnego przedsiębiorstwa, lub w stosunkach z podmiotami zależnymi; 3) obowiązek ogłaszania lub udostępniania informacji w sprawach zapewnienia dostępu telekomunikacyjnego, dotyczących informacji księgowych, specyfikacji technicznych sieci i urządzeń telekomunikacyjnych, charakterystyki sieci, zasad i warunków świadczenia usług oraz korzystania z sieci, a także opłat; 4) obowiązek prowadzenia rachunkowości regulacyjnej w sposób umożliwiający identyfikację przepływów transferów wewnętrznych związanych z działalnością w zakresie dostępu telekomunikacyjnego; 5) kalkulacji uzasadnionych kosztów świadczenia dostępu telekomunikacyjnego, wskazując sposoby kalkulacji kosztów, jakie operator powinien stosować na podstawie przepisów rozporządzenia wydanego na podstawie delegacji ustawowej z art. 51 PT, zgodnie z zatwierdzonym przez Prezesa UKE opisem kalkulacji kosztów oraz stosowania opłat z tytułu dostępu telekomunikacyjnego, uwzględniających zwrot uzasadnionych kosztów operatora; 6) obowiązek ustalania opłat z tytułu dostępu telekomunikacyjnego w oparciu o ponoszone koszty; 7) w przypadku nałożenia obowiązku równego traktowania, lub wraz z tym obowiązkiem, obowiązek przygotowania i przedstawienia w określonym terminie projektu oferty ramowej o dostępie telekomunikacyjnym; 8) szczególnych przypadkach, po uzyskaniu zgody Komisji Europejskiej w trybie postępowania konsolidacyjnego, inne obowiązki w zakresie dostępu telekomunikacyjnego; 9) obowiązki regulacyjne niezbędne do zapewnienia użytkownikom końcowym tego przedsiębiorcy telekomunikacyjnego komunikowania się z użytkownikami innego przedsiębiorcy telekomunikacyjnego, w tym obowiązek wzajemnego połączenia sieci. Strona 7 z 61

8 10) Obowiązek realizacji uprawnienia abonentów do wyboru dowolnego dostawcy publicznie dostępnych usług telefonicznych, którego usługi są dostępne w połączonych sieciach (preselekcja w sieciach ruchomych). 11) Obowiązki regulacyjne na rynkach detalicznych: nieustalanie zawyżonych cen usług (określenie przez Prezesa UKE maksymalnych cen lub wymaganego przedziału cen usług ustalonego na podstawie cen stosowanych na porównywalnych rynkach państw członkowskich; nieutrudnianie wejścia na rynek innym przedsiębiorcom; nieograniczanie konkurencji poprzez ustalanie cen usług zaniżonych w stosunku do kosztów ich świadczenia; niestosowanie nieuzasadnionych preferencji dla określonych użytkowników końcowych, z wyłączeniem przewidzianych w ustawie; niezobowiązywanie użytkownika końcowego do korzystania z usług, które są dla niego zbędne; prowadzenie rachunkowości regulacyjnej zgodnie z zatwierdzoną przez Prezesa UKE instrukcją; prowadzenie kalkulacji kosztów usług zgodnie z zatwierdzonym przez Prezesa UKE opisem kalkulacji kosztów; określanie cen usług na podstawie kosztów ich świadczenia; przedstawianie do zatwierdzenia cennika lub regulaminu świadczenia usług. a) Obowiązki regulacyjne w zakresie zapewnienia części lub całości minimalnego zestawu łączy dzierżawionych: obowiązek zapewnienia na zasadach niedyskryminacji i przejrzystości; prowadzenie rachunkowości regulacyjnej zgodnie z zatwierdzoną przez Prezesa UKE instrukcją; kalkulacja kosztów usług w zakresie zapewnienia części lub całości minimalnego zestawu łączy dzierżawionych, zgodnie z zatwierdzonym przez Prezesa UKE opisem kalkulacji kosztów i określania ich cen w oparciu o uzasadnione koszty związane z ich świadczeniem. W przypadku, gdy postępowanie, o którym mowa powyżej, wykaże, że na danym rynku właściwym nie występuje przedsiębiorca telekomunikacyjny o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorcy telekomunikacyjni zajmujący kolektywną pozycję znaczącą, Prezes UKE wydaje postanowienie, w którym określa rynek właściwy, mając na uwadze poziom rozwoju krajowego rynku produktów i usług telekomunikacyjnych, zgodnie z prawem konkurencji oraz stwierdza, że na tym rynku właściwym występuje skuteczna konkurencja. Jeżeli natomiast w wyniku przeprowadzenia postępowania okaże się, że na rynku właściwym występuje przedsiębiorca telekomunikacyjny o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorcy telekomunikacyjni zajmujący kolektywną pozycję znaczącą, Prezes UKE wydaje decyzję, w której (i) określa rynek właściwy, (ii) wyznacza przedsiębiorcę telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmujących kolektywną pozycję znaczącą oraz (iii) nakłada obowiązki regulacyjne, ewentualnie zmienia lub uchyla w sytuacji, gdy przedsiębiorca telekomunikacyjny lub przedsiębiorcy telekomunikacyjni nie utracili pozycji znaczącej. Strona 8 z 61

9 W przypadku utraty przez przedsiębiorcę pozycji znaczącej Prezes UKE powinien określić termin uchylenia obowiązków regulacyjnych, tak aby uchylenie to uwzględniało sytuację przedsiębiorców telekomunikacyjnych działających na rynku objętych tą decyzją, nie dłuższy jednak niż przewidziane w umowach, które dotyczyły realizacji uchylanych obowiązków regulacyjnych, zawartych pomiędzy przedsiębiorcami okresy wypowiedzenia umowy. Zgodnie z art. 25a ust. 1 PT przedsiębiorca telekomunikacyjny zajmuje znaczącą pozycję rynkową, jeżeli na rynku właściwym samodzielnie posiada pozycję ekonomiczną odpowiadającą dominacji w rozumieniu przepisów prawa wspólnotowego. Z kolei zgodnie z art. 14 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 marca 2002 roku w sprawie wspólnych ram regulacyjnych sieci i usług łączności elektronicznej (dyrektywa ramowa) (Dz.U. UE nr 108, poz. 33, dalej Dyrektywa Ramowa ) uznaje się, że przedsiębiorstwo posiada znaczącą pozycję rynkową, jeżeli samodzielnie lub wspólnie z innymi ma pozycję równoważną pozycji dominującej, tj. tak silną pozycję ekonomiczną, że uprawnia go ona do postępowania według swojego uznania, nie bacząc na innych konkurentów, klientów i ostatecznych konsumentów. Z kolektywną pozycją znaczącą mamy do czynienia w sytuacji, gdy nawet przy braku powiązań organizacyjnych lub innych związków między nimi posiadają na rynku właściwym pozycję ekonomiczną odpowiadającą dominacji. Wszelkie rozstrzygnięcia dotyczące analizy poszczególnych rynków właściwych zapadają po zasięgnięciu opinii Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, wydanej w formie postanowienia. Zgodnie z art. 18 PT decyzja nakładająca obowiązki regulacyjne podlega postępowaniu konsolidacyjnemu, tj. powinna być notyfikowana Komisji Europejskiej, w sytuacji, gdy może ona mieć wpływ na stosunki handlowe między państwami członkowskimi. W przypadku określenia rynku właściwego odbiegającego od zaleceń Komisji Europejskiej decyzja taka podlega konsolidacji w każdym przypadku, niezależnie od jej potencjalnego wpływu na stosunki handlowe. Jeżeli Komisja Europejska uzna dany rynek właściwy za ponadnarodowy Prezes UKE przeprowadza jego analizę w porozumieniu z organami regulacyjnymi innych państw członkowskich. W zakresie prawodawstwa unijnego zagadnienia związane z analizą rynków oraz wyznaczaniem przedsiębiorców posiadających pozycję znaczącą na poszczególnych rynkach oraz nakładaniem na nich obowiązków regulacyjnych regulują Dyrektywa Ramowa oraz Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 marca 2002 roku w sprawie dostępu do sieci łączności elektronicznej i urządzeń towarzyszących oraz wzajemnych połączeń (dyrektywa o dostępie) (Dz.U. UE nr 108, poz. 7, dalej Dyrektywa o dostępie ) (Dz.U. UE nr 108, poz. 33, dalej Dyrektywa o Dostępie ). Zgodnie z art. 15 ust. 1 Dyrektywy Ramowej Komisja Europejska przyjmuje zalecenie w sprawie odnośnych rynków produktów i usług, określając rynki, których cechy mogą uzasadniać nakładanie obowiązków regulacyjnych. Należy pamiętać, że nie ma przeszkód przeciwko uregulowaniu innych rynków właściwych, o ile spełniają one kryteria wskazane w zaleceniu, niemniej jednak, krajowe organy wyznaczając rynki właściwe powinny w jak największym stopniu uwzględniać zalecenie oraz wytyczne Komisji Europejskiej dotyczące analizy rynku i oceny znacznej pozycji rynkowej. W przypadku, gdy krajowy organ regulacyjny wyznaczy rynek, który nie występuje w zaleceniu powinien przeprowadzić postępowanie konsultacyjne i konsolidacyjne. Zgodnie z ust. 6 powołanego wyżej artykułu wszystkie decyzje dotyczące ustalenia przedsiębiorcy posiadającego pozycję znaczącą i nałożenia obowiązków regulacyjnych oraz decyzje ustalające, że na danym rynku występuje skuteczna konkurencja powinny być poddane konsultacjom oraz notyfikowane Komisji Europejskiej. W tym miejscu PT nie implementuje prawidłowo tej dyrektywy przewidując dodatkową przesłankę potencjalnego wpływu na stosunki handlowe pomiędzy państwami Strona 9 z 61

10 członkowskimi. Nowelizacja Dyrektywy Ramowej, jak dotychczas nie transponowana do polskiego porządku prawnego, przyniosła wymóg dokonywania analizy rynków wraz z poddaniem tej analizy postępowaniu konsolidacyjnemu w terminie: a) trzech lat od przyjęcia poprzedniego środka dotyczącego tego rynku (w drodze wyjątku termin ten może być wydłużony maksymalnie o trzy dodatkowe lata, w przypadku gdy krajowy organ regulacyjny powiadomił Komisję o uzasadnionej propozycji jego przedłużenia, a Komisja w ciągu jednego miesiąca od otrzymania powiadomienia nie wyraziła sprzeciwu); b) w przypadku rynków niezgłoszonych wcześniej Komisji - dwóch lat od przyjęcia zmienionego zalecenia w sprawie odnośnych rynków; lub c) w przypadku państw członkowskich, które niedawno przystąpiły do Unii - w terminie dwóch lat od ich przystąpienia. W przypadku gdy krajowy organ regulacyjny w terminie określonym powyżej nie zakończy analizy odnośnego rynku określonego w zaleceniu, BEREC pomaga mu, na wniosek, zakończyć analizę konkretnego rynku i szczególnych obowiązków, które mają zostać nałożone. Po uzyskaniu takiej pomocy krajowy organ regulacyjny powiadamia Komisję o proponowanym środku w terminie sześciu miesięcy w trybie postępowania konsolidacyjnego. Zmiany w Dyrektywie Ramowej zakładają także, odmiennie do obecnego rozwiązania w PT, że postępowanie konsolidacyjne jest przeprowadzane już po przeprowadzeniu ( z chwilą zakończenia ) postępowania konsultacyjnego. Zgodnie z Dyrektywą o Dostępie, w przypadku, gdy w wyniku analizy rynku dojdzie do wyznaczenia przedsiębiorcy posiadającego znaczącą pozycję rynkową, krajowy organ regulacyjny nakłada obowiązki regulacyjne, o których mowa w art. 9-13a Dyrektywy o Dostępie, tj.: 1) obowiązek przejrzystości (w odniesieniu do wzajemnych połączeń lub dostępu), wymagając od operatorów podania do publicznej wiadomości określonych informacji, na przykład informacji księgowych, specyfikacji technicznych, danych o sieci, zasad i warunków dostępu i użytkowania, oraz cen. Obowiązek ten jeśli jest połączony z obowiązkiem niedyskryminacji może także obejmować obowiązek publikacji oferty ramowej, 2) obowiązek niedyskryminacji polegający w szczególności na tym, by operatorzy stosowali podobne wymogi w podobnych okolicznościach w stosunku do innych przedsiębiorstw świadczących podobne usługi oraz żeby świadczyli tym innym przedsiębiorstwom usługi i udostępniali informacje na takich samych warunkach i o tej samej jakości jak te, które zapewniają ich własnym oddziałom, ich filiom lub partnerom 3) obowiązek rozdzielności księgowej 4) obowiązek uwzględnienia uzasadnionych wniosków o dostęp i użytkowanie specyficznych elementów sieci oraz do urządzeń towarzyszących 5) obowiązki związany ze stosowaniem systemów księgowania kosztów oraz oparcia opłat o koszty ( obowiązek orientacji kosztowej). W przypadku, gdy wymienione wyżej obowiązki regulacyjne nie zapewnią skutecznej konkurencji a istnieją istotne i trwałe problemy konkurencyjne lub niewydolność rynków związane z hurtowym oferowaniem określonych rynków produktów dostępu istnieje możliwość, zgodnie z art. 13a, nałożenia przez organ regulacyjny, na zintegrowanego pionowo przedsiębiorcę, obowiązku w postaci powierzenia działalności związanej z hurtowym oferowaniem odnośnych produktów dostępu niezależnie działającej jednostce organizacyjnej. W takim wypadku przewidziana jest specjalna procedura, według której krajowy organ regulacyjny w razie zamiaru nałożenia przedmiotowego Strona 10 z 61

11 obowiązku, składa do Komisji Europejskiej wniosek, zawierający dowody występowania problemów konkurencyjnych lub niewydolności rynków przy jednoczesnym braku zapewnienia skutecznej konkurencji przez dotychczas stosowane obowiązki regulacyjne, uzasadnioną ocenę, z której wynika, że w rozsądnym terminie nie zaistnieje skuteczna i trwała konkurencja w zakresie infrastruktury lub zaistnieje ona w niewielkim stopniu, analizę przyczyn uzasadniających zastosowanie takiego obowiązku oraz analizę spodziewanego jego wpływu. Proponowany środek powinien obejmować: a) dokładny charakter i stopień podziału, ze wskazaniem w szczególności statusu prawnego oddzielnej jednostki organizacyjnej; b) wskazanie majątku wydzielonej jednostki organizacyjnej i produktów lub usług dostarczanych przez tę jednostkę; c) rozwiązania w zakresie zarządu zapewniające niezależność personelu zatrudnionego przez oddzielną jednostkę organizacyjną i odpowiednią strukturę zachęt; d) zasady zapewniające przestrzeganie obowiązków; e) zasady zapewniające przejrzystość procedur operacyjnych, w szczególności w odniesieniu do innych zainteresowanych stron; f) program monitorowania zapewniający przestrzeganie wymogów, obejmujący między innymi publikację corocznego sprawozdania W odpowiedzi na wniosek krajowego organu regulacyjnego Komisja Europejska udziela lub odmawia zgody na nałożenie obowiązku regulacyjnego. W przypadku podjęcia decyzji przez Komisję Europejską krajowy organ regulacyjny powinien przeprowadzić skoordynowaną analizę różnych rynków związanych z siecią dostępu i dokonać przeglądu dotychczas nałożonych obowiązków. Nałożenie obowiązku podziału nie wyklucza utrzymania lub nałożenia pozostałych obowiązków regulacyjnych. Możliwość nałożenia obowiązku w postaci podziału przedsiębiorstwa jest jedną z kluczowych kwestii, które nie zostały zaimplementowane do krajowego porządku prawnego. Załącznik do niniejszego opracowania zawiera tabelę aktualnie nałożonych obowiązków regulacyjnych. Tabela może być przydatna dla instytucji przyznających dofinansowanie ze środków publicznych na budowę sieci szerokopasmowych, w szczególności do określania rynków telekomunikacyjnych, na jakie może wywierać wpływ realizacja danego projektu, jak również może służyć jako punkt odniesienia przy określaniu rodzaju, zakresu i warunków dostępu hurtowego do subsydiowanej infrastruktury. Strona 11 z 61

12 2. OTWARTY DOSTĘP 17 września 2009 r. Komisja przyjęła Wytyczne wspólnotowe. W pkt (7) Wytycznych wspólnotowych Komisja stwierdza, że: "Niniejsze wytyczne podsumowują politykę Komisji w zakresie stosowania zasad pomocy państwa zawartych w Traktacie w odniesieniu do środków, które wspierają wdrażanie tradycyjnych sieci szerokopasmowych, a także odnoszą się do wielu kwestii związanych z oceną działań zmierzających do promowania i wspierania szybkiego upowszechnienia sieci dostępowych nowej generacji NGA". Poniżej krótko scharakteryzowane zostaną określone w Wytycznych wspólnotowych wymagania dotyczące otwartego dostępu w odniesieniu do różnych przypadków finansowania ze środków publicznych wdrażania infrastruktury telekomunikacyjnej Otwarty dostęp w ramach usług w ogólnym interesie gospodarczym (UOIG) Zgodnie z Wytycznymi wspólnotowymi, w odniesieniu do sieci szerokopasmowych, istnieją szczególne warunki określone przez Komisję w celu uznania usługi szerokopasmowej za usługę w ogólnym interesie gospodarczym ( UOIG ). Ponadto, jeżeli spełnione są warunki Altmark, to mogą spowodować, że finansowanie przez państwo świadczenia UOIG nie stanowi pomocy publicznej w rozumieniu art. 107 (1) TFUE. Punkt (21) Wytycznych wspólnotowych stanowi: Zgodnie z orzecznictwem Trybunału, o ile spełnione są cztery główne warunki (znane powszechnie jako kryteria Altmark), finansowanie UOIG przez państwo może nie być objęte zakresem zastosowania art. 87 ust. 1 Traktatu ( 22 ). Cztery warunki są następujące: a) beneficjent mechanizmu finansowania UOIG przez państwo musi zostać formalne zobowiązany do świadczenia UOIG i zobowiązanie to musi być w sposób jasny zdefiniowane; b) parametry, na podstawie których obliczana jest rekompensata, muszą być wcześniej ustalone w obiektywny i przejrzysty sposób, tak aby nie powodowała ona powstania korzyści ekonomicznej, która mogłaby stawiać przedsiębiorstwa będące beneficjentami w korzystnej sytuacji wobec przedsiębiorstw konkurencyjnych; c) rekompensata nie może przekraczać kwoty niezbędnej do pokrycia całości lub części kosztów poniesionych w celu wykonania zobowiązań do świadczenia UOIG, przy uwzględnieniu związanych z nimi przychodów oraz rozsądnego zysku z tytułu wypełniania tych zobowiązań; d) jeżeli beneficjent nie został wybrany w ramach procedury udzielania zamówień publicznych, poziom rekompensaty musi być określony na podstawie analizy kosztów, jakie przeciętne prawidłowo zarządzane przedsiębiorstwo poniosłoby w związku z wykonaniem takich zobowiązań, przy uwzględnieniu właściwych przychodów i rozsądnego zysku." Jeśli te cztery kryteria są spełnione, wówczas dotacja nie jest uważana za pomoc państwa. Punkt (27) Wytycznych wspólnotowych określa minimalne warunki dostępu, które powinny być spełnione dla sieci wdrażanej w ramach UOIG: uznanie misji usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym w odniesieniu do wdrażania dostępu szerokopasmowego powinno być oparte na tworzeniu infrastruktury pasywnej, neutralnej i powszechnie dostępnej. Taka sieć powinna zapewniać podmiotom ubiegającym się o dostęp wszelkie możliwe formy dostępu do sieci i umożliwiać skuteczną konkurencję na poziomie detalicznym oraz świadczenie konkurencyjnych i przystępnych cenowo usług dla użytkowników końcowych. Misja świadczenia usług w ogólnym interesie gospodarczym powinna zatem polegać jedynie na wdrażaniu sieci szerokopasmowych, zapewniających uniwersalną łączność oraz na świadczeniu powiązanych usług dostępu hurtowego, nie obejmując jednak detalicznych usług łączności". 12 / 61

13 Jednakże w przypadku, gdy przedsiębiorca obowiązany do świadczenia UOIG jest również zintegrowanym wertykalnie operatorem publicznej sieci telekomunikacyjnej, w umowie o świadczenie usługi publicznej należy ustanowić odpowiednie mechanizmy zabezpieczające przed konfliktem interesów, dyskryminacją innych przedsiębiorców lub jakimikolwiek innymi pośrednimi korzyściami, np. wynikającymi z wcześniejszego dostępu do informacji o planach budowy sieci. Takie mechanizmy zabezpieczające mogą obejmować w szczególności obowiązek oddzielnej rachunkowości, jak również ustanowienie podmiotu pod względem strukturalnym i prawnym oddzielonego operatora publicznej sieci telekomunikacyjnej. 1 Operator UOIG nie może uzyskać żadnych wyłącznych lub szczególnych praw (pkt 28 Wytycznych wspólnotowych), a rekompensata z tytułu świadczenia przez niego usług publicznych może obejmować jedynie koszty działalności na obszarach nierentownych (pkt 29 Wytycznych wspólnotowych). Otwarty dostęp w ramach UOIG dla xdsl W przypadku sieci DSL, operator UOIG powinien zapewnić co najmniej bitstream i uwolnienie pętli lokalnej (LLU). Otwarty dostęp w ramach UOIG dla NGA W przypadku sieci NGA, operator UOIG powinien zapewnić co najmniej hurtowe produkty składające się z dzierżawy ciemnych włókien światłowodowych, bitstream oraz w stosownych przypadkach (np. w zakresie infrastruktury FTTC) uwolnienie podpętli lokalnej (SLU). Jednocześnie wskazuje się, że szczególnie w zakresie UOIG na obszarach białych, możliwe są wątpliwości co do zasadności nałożenia obowiązku zapewnienia "wszelkich możliwych form dostępu do sieci" (pkt 27). Podobny wymóg ustanowiono wobec pomocy publicznej na wdrażanie sieci NGA, tj. powinny być zapewnione wszystkie rodzaje dostępu do sieci (pkt 79). Wątpliwości dotyczą wpływu nałożenia tak daleko idącego obowiązku na biznes plan dla wdrażania sieci na obszarach, dla których dowiedziono, że występuje długoterminowy brak warunków dla rozwoju konkurencji. Z drugiej jednak strony oczywiste jest, że środki publiczne nie powinny prowadzić do tworzenia monopolu na takich obszarach, a więc skoro obszary te cechuje długoterminowy brak warunków do rozwoju konkurencji, to tym bardziej uzasadnione jest wymaganie od operatora UOIG, by zapewnił jak najdalej idące formy dostępu. Zwrócić należy uwagę na to, że Wytyczne wspólnotowe wymagają od operatora UOIG nie tylko efektywnego dostępu we wszystkich możliwych formach, ale także tego, by warunki dostępu umożliwiały innym podmiotom prowadzenie skutecznej konkurencji na rynku detalicznym i co jeszcze ważniejsze, by pozwalały tym podmiotom świadczyć konkurencyjne i przystępne cenowo usługi dla użytkowników końcowych. Obowiązki nakładane na beneficjentów pomocy publicznej na wdrażanie sieci podstawowych lub sieci NGA aż w tak daleko idącym stopniu nie formułują wymagań efektywnego dostępu hurtowego. 1 Pkt (27) Wytycznych wspólnotowych teoretycznie dopuszcza świadczenie usług detalicznych przez operatora UOIG (tj. zintegrowanego wertykalnie), ale ta działalność detaliczna nie powinna być objęta UOIG oraz muszą zostać ustanowione odpowiednie mechanizmy zabezpieczające przez konfliktem interesów, dyskryminacją lub innym ukrytym korzyściom. Z uwagi na to, że separacja pod względem strukturalnym i prawnym niewątpliwie jest odpowiednim mechanizmem, a inne rozwiązania stwarzają ryzyko błędu, rekomenduje się rozwiązanie oparte na separacji, a więc zakazie świadczenia usług detalicznych przez operatora UOIG. 13 / 61

14 2.2. Otwarty dostęp dotyczący pomocy publicznej w odniesieniu do podstawowej sieci szerokopasmowej Charakterystyka zapewniania hurtowego dostępu za pomocą sieci szerokopasmowych dotowanych ze środków publicznych jest określona w pkt (51) (f) Wytycznych wspólnotowych. Punkt ten stanowi, że umożliwienie osobom trzecim efektywnego hurtowego dostępu do subsydiowanej infrastruktury szerokopasmowej jest niezbędnym elementem każdego środka pomocy państwa finansującego budowę nowej infrastruktury tego rodzaju. Dostęp hurtowy umożliwia w szczególności operatorom będącym osobami trzecimi konkurowanie z wybranym oferentem (kiedy ten jest obecny również na poziomie detalicznym), co wzmacnia konkurencję i możliwość wyboru na obszarach, których dotyczy środek, a jednocześnie pozwala uniknąć utworzenia regionalnych monopoli usług. Efektywny hurtowy dostęp do subsydiowanej infrastruktury powinien być oferowany na okres co najmniej siedmiu lat. Warunek ten nie jest zależny od jakiejkolwiek wstępnej analizy rynku w rozumieniu art. 7 dyrektywy ramowej. Komisja podkreśla, że w razie stwierdzenia na koniec okresu 7 lat znaczącej pozycji rynkowej beneficjenta pomocy, obowiązek zapewnienia dostępu powinien być przedłużony już w ramach obowiązków regulacyjnych. Nie oznacza to jednak, że obowiązki regulacyjne muszą koniecznie powielać obowiązki otwartego dostępu, które zostały ustanowione zgodnie z Wytycznymi wspólnotowymi. Wynika to choćby z tego, że Prezes UKE będzie musiał ocenić zgodnie z prawem telekomunikacyjnym, czy dany przedsiębiorca telekomunikacyjny posiada znaczącą pozycję rynkową oraz stosownie do dokonanych ustaleń określi, które obowiązki regulacyjne są odpowiednie i proporcjonalne. W ramach testu bilansującego i warunku proporcjonalności Wytyczne wspólnotowe opisują, jak pomoc państwa powinna być zaprojektowana. Pkt 51 określa warunki, które muszą być spełnione w celu zminimalizowania, zarówno kwoty pomocy państwa, jak i potencjalnych zakłóceń konkurencji. W szczególności pkt 51 (g) wprowadza wymóg stosowania benchmarków: ( ) w celu zapewnienia efektywnego dostępu hurtowego oraz ograniczenia do minimum potencjalnego zakłócenia konkurencji należy unikać stosowania przez wybranego oferenta nadmiernie wysokich cen hurtowych, jak również praktyki rażącego zaniżania cen lub ustalania cen na poziomie nieodzwierciedlającym kosztów usługi hurtowej (price squeezing). Ceny hurtowego dostępu do sieci powinny być oparte na przeciętnych publikowanych (regulowanych) cenach hurtowych obowiązujących na innych porównywalnych, bardziej otwartych na konkurencję obszarach danego kraju lub Wspólnoty lub, z braku takich opublikowanych cen, na cenach już określonych lub zatwierdzonych przez krajowy organ regulacyjny w odniesieniu do przedmiotowych rynków i usług. Zatem w przypadkach, gdy ustanowiono już uregulowania ex ante (np. na szarym obszarze) ceny hurtowe dostępu do subsydiowanej infrastruktury nie powinny być niższe niż cena dostępu ustalona przez krajowy organ regulacyjny w odniesieniu do tego samego obszaru. Analiza porównawcza jest ważną gwarancją, ponieważ pozwala państwom członkowskim uniknąć ustalania z góry konkretnych detalicznych lub hurtowych cen dostępu oraz zapewnić wykorzystanie przyznanej pomocy do stworzenia warunków podobnych do tych na innych konkurencyjnych rynkach łączności szerokopasmowej. Kryteria analizy porównawczej powinny zostać jasno określone w dokumentacji przetargowej. 14 / 61

15 2.3. Otwarty dostęp dotyczący pomocy publicznej w odniesieniu do sieci NGA Wytyczne wspólnotowe stanowią, że pomoc publiczna na wdrażanie sieci NGA, za wyjątkiem obszarów, które są obszarami białymi pod względem podstawowej infrastruktury szerokopasmowej, powinna spełniać pewne dodatkowe wobec warunków z pkt (51) omówionych powyżej - warunki, które są wyszczególnione w pkt (79), opisane poniżej w części II. W odniesieniu od otwartego dostępu dotyczącego UOIG, podstawowych sieci szerokopasmowych, jak i sieci NGA, zachodzą określone związki pomiędzy tym dostępem związanym z pomocą państwa a dostępem regulacyjnymi, co również szczegółowo zostanie omówione w części II. Obowiązki dostępu wynikające z pozycji SMP oraz obowiązki dostępu wynikające z pomocy państwa mogą być nałożone równolegle, ponieważ dotyczą one niezależnych procesów i oparte są na różnych podstawach, choć celem zarówno pierwszych, jak i drugich jest korzyść dla użytkowników końcowych. Podczas gdy obowiązki dostępu w zakresie pomocy państwa nałożone są w zamian za otrzymanie środków publicznych na infrastrukturę sieciową, obowiązki SMP są nakładane w celu osiągnięcia równych szans i umocnieniu zasad konkurencji. W tym miejscu należy wziąć pod uwagę trzy odrębne etapy, które można wyróżnić w odniesieniu do relacji między oboma rodzajami obowiązków: Etap stosowania pomocy państwa W czasie rozpatrywania stosownego wniosku, przed udzieloną dotacją, krajowy organ regulacyjny może zalecić odpowiednie ceny dostępu, które są niezbędne do replikacji, odpowiednio, warunków rynkowych lub regulacyjnych, w omawianym zakresie. Jednakże, w przypadku braku odpowiednich analiz rynku, cen regulowanych lub badania cen rynkowych, a zwłaszcza w początkowym etapie wdrożenia sieci NGA, krajowy organ regulacyjny może nie być w stanie ustalić lub zatwierdzić cen w sposób tak klarowny, jak określony w Wytycznych wspólnotowych. Etap trwania umowy w sprawie pomocy państwa W okresie zapewnienia przewidzianego prawem i Wytycznymi wspólnotowymi otwartego dostępu do sieci dotowanych ze środków publicznych, który wynosi co najmniej siedem lat, krajowy organ regulacyjny przeprowadzi analizy rynku, które prowadzić mogą do stwierdzenia SMP dla operatora dotowanej sieci. W konsekwencji mogą być na niego nałożone obowiązki regulacyjne lub też może dojść do zmiany nałozonych już wcześniej obowiązków regulacyjnych. Nie mniej jednak przedmiotowe obowiązki regulacyjne nakładane na operatora SMP mogą współistnieć i być niezależnymi od obowiązków wynikających z umowy w sprawie pomocy państwa. Należy zauważyć, że współistnienie tych reżimów (obowiązków regulacyjnych oraz obowiązków wynikających z umowy w sprawie pomocy państwa) wpływa na ceny usług hurtowych. Może to powodować ryzyko niespójności np. prowadzić do zaniżania marży. Może to dotyczyć zwłaszcza sytuacji, w której obowiązki regulacyjne ustalane są w oparciu o analizy rynku krajowego, podczas gdy pomoc państwa ma charakter bardziej regionalny (lokalny). Etap po wygaśnięciu umowy w sprawie pomocy państwa Wytyczne wspólnotowe wskazują, że w wypadku wygaśnięcia umowy w sprawie pomocy państwa, krajowy organ regulacyjny powinien "rozszerzyć warunki dostępu odpowiednio". Jednakże, powinno być jasne, że krajowy organ regulacyjny może nałożyć obowiązki regulacyjne dopiero po przeprowadzeniu analizy rynku i po stwierdzeniu znaczącej pozycji rynkowej (lub w przypadku określonym w artykule 12 Dyrektywy ramowej i artykule 5 Dyrektywy dostępowej), w przypadku, gdy nałożenie obowiązków uznał za odpowiednie, uzasadnione i proporcjonalne. Może to nastąpić (ale nie musi) w tym samym czasie, w którym wymóg dostępu wynikający z pomocy państwa dobiegnie końca. Obowiązki regulacyjne mogą (ale nie muszą) być tożsame z obowiązkami wynikającymi z pomocy państwa. 15 / 61

16 CZĘŚĆ II OTWARTY DOSTĘP DO INFRASTRUKTURY END-TO-END 1. KONTEKST OGÓLNY PROGRAMY OPERACYJNE, POMOC PUBLICZNA, DEFINICJA INFRASTRUKTURY END-TO-END 1.1. Pomoc publiczna w odniesieniu do sieci szerokopasmowych, włącznie z ostatnią milą Środki dostępne w ramach programów operacyjnych na infrastrukturę telekomunikacyjną dotyczą przede wszystkim infrastruktury dystrybucyjnej i szkieletowej. Tak jest w projekcie Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej na obszarze pięciu województw, w projekcie Internet dla Mazowsza na obszarze województwa mazowieckiego, w projektach Małopolska Sieć Szerokopasmowa, Wielkopolska Sieć Szerokopasmowa i Dolnośląska Sieć Szerokopasmowa. Jednakże niektóre Regionalne Programy Operacyjne, jak również Linia Demarkacyjna pomiędzy poszczególnymi programami, dopuszczają udzielanie dofinansowania również na sieci dostępowe. Tym samym z udziałem środków publicznych, w szczególności funduszy unijnych, może powstać infrastruktura publiczna lub prywatna obejmująca także sieć dostępową, w tym ostatnią milę. Art. 107 ust. 1 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dalej: Traktat lub TFUE) stanowi, iż: z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w Traktacie, każda pomoc udzielana przez Państwo Członkowskie lub ze źródeł państwowych, w jakiejkolwiek formie, która narusza lub grozi naruszeniem konkurencji przez uprzywilejowanie niektórych przedsiębiorstw lub produkcji niektórych towarów, jest niezgodna z zasadami wspólnego rynku w zakresie, w jakim wpływa negatywnie na wymianę handlową pomiędzy państwami członkowskimi. Oznacza to, iż pomocą publiczną (w niniejszym opracowaniu pojęcie pomoc publiczna będzie używane zamiennie z pojęciem pomoc państwa tym niemniej w obu przypadkach chodzi o pomoc spełniającą przedstawione poniżej przesłanki wynikające ze wskazanego art. 107 Traktatu) jest transakcja, polegająca na transferze zasobów publicznych na rzecz podmiotu wykonującego działalność gospodarczą, spełniająca łącznie następujące warunki: 1) podmiot prowadzący działalność gospodarczą uzyskuje przysporzenie (korzyść ekonomiczną) na warunkach korzystniejszych od oferowanych na rynku, 2) pomoc ma charakter selektywny, tzn. uprzywilejowuje określony podmiot lub grupę podmiotów albo produkcję określonych towarów, 3) pomoc zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji, 4) pomoc wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi UE. Reguły dotyczące pomocy publicznej stosuje się zatem wyłącznie w odniesieniu do wsparcia ze środków publicznych udzielanego przedsiębiorcom. Za przedsiębiorcę uważa się przy tym podmiot prowadzący działalność gospodarczą, niezależnie od formy organizacyjnej i prawnej, czy źródeł finansowania tego podmiotu 2 oraz niezależnie od tego, czy podmiot ten prowadzi działalność w celu osiągnięcia zysku. 3 2 orzeczenie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-41/90 Höfner i Elser vs. Macrotron GmbH, ECR [1991] I orzeczenie ETS w sprawie Albany C-67/96, ECR [1999] I Pomimo tego, że na gruncie art. 107 ust. 1 TFUE używa się alternatywy ( przez państwo lub ze źródeł państwowych ) w orzecznictwie ETS istnieje ugruntowany pogląd, że aby być 16 / 61

17 Zgodnie z utrwaloną linią orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (wcześniej Europejski Trybunał Sprawiedliwości; dalej w opracowaniu jako ETS lub Trybunał) w rozumieniu prawa wspólnotowego za działalność gospodarczą prawa konkurencji uznaje się oferowanie dóbr lub usług na danym rynku 4, jak również oferowanie dóbr lub usług w warunkach konkurencji istniejącej, potencjalnej lub choćby hipotetycznie możliwej 5. Przedsiębiorcą może być osoba fizyczna prowadząca tak rozumianą działalność gospodarczą, spółka prawa handlowego, spółka cywilna, przedsiębiorstwo państwowe, ale również stowarzyszenie, fundacja, gospodarstwo pomocnicze, zakład budżetowy, czy nawet organ administracji publicznej, jeżeli prowadzi działalność gospodarczą w rozumieniu prawa wspólnotowego. Z orzecznictwa ETS wynika jednoznacznie, iż działalność gospodarcza nie musi być nastawiona na zysk, a więc przedsiębiorcą może być również organizacja działająca non-profit 6. Istotą uznania danego podmiotu za przedsiębiorcę jest prowadzenie działalności polegającej na oferowaniu towarów lub usług na rynku, gdzie występuje konkurencja ze strony innych podmiotów gospodarczych. Pojęcie działalności gospodarczej oraz przedsiębiorcy, występujące w prawie UE ma zatem inne, szersze znaczenie niż w prawie polskim (por. np. definicje zawarte w ustawie prawo działalności gospodarczej) i zgodnie z zasadą autonomii prawa UE powinno być na potrzeby prawa UE interpretowane zgodnie z tą autonomiczną definicją. To oznacza, iż obowiązek stosowania przepisów o pomocy publicznej może dotyczyć wszelkich podmiotów, które oferując swoje towary lub usługi konkurują z innymi podmiotami. W odniesieniu do przesłanki zakłócenia lub groźby zakłócenia konkurencji należy wyjaśnić, iż zachodzi domniemanie spełnienia tej przesłanki w przypadku, gdy wsparcie ze środków publicznych ma charakter selektywny, a więc uprzywilejowuje konkretny podmiot (lub sektor działalności) w stosunku do konkurentów. Natomiast jeśli chodzi o wpływ wsparcia na wymianę handlową między państwami członkowskimi UE, zgodnie z orzecznictwem ETS nie jest istotne, czy przedsiębiorca oferuje swoje usługi lub towary wyłącznie na rynku krajowym, czy też w innych państwach wystarczy, że beneficjent prowadzi działalność w sektorze, w którym występuje wymiana handlowa między państwami członkowskimi UE 7. Pomoc udzielona określonemu przedsiębiorcy (bądź grupie przedsiębiorców), prowadzącemu działalność na rynku krajowym, wzmacnia jego pozycję wobec konkurentów i tym samym utrudnia wejście na rynek przedsiębiorców z innych państw. Dla oceny występowania pomocy publicznej w projektach szerokopasmowych bardzo ważne znaczenie ma Komunikat Komisji Wytyczne wspólnotowe w sprawie stosowania przepisów dotyczących pomocy państwa w odniesieniu do szybkiego wdrażania sieci szerokopasmowych (2009/C 235/04) (dalej: Wytyczne wspólnotowe), który przybliża i wyjaśnia stosowanie przez Komisję przepisów dotyczących pomocy publicznej w kontekście właśnie projektów szerokopasmowych. Jak pokazuje praktyka decyzyjna Komisji dotycząca pomocy publicznej na rzecz dostępu szerokopasmowego, wsparcie publiczne dla takich projektów często wiąże się z obecnością pomocy państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 Traktatu. uznaną za pomoc państwa dana korzyść musi być nie tylko przyznana przez państwo (względnie przez podmiot prywatny administrujący pomocą państwa), ale też równocześnie musi bezwzględnie pochodzić ze źródeł państwowych (orzeczenia ETS w sprawach: C-52-54/97 Epifanio Viscido (C-52/97), Mauro Scandella i inni (C-53/97) i Massimiliano Terragnolo i inni (C-54/97) przeciwko Ente Poste Italiane, Zbiór Orzeczeń 1998, s. I-2629, pkt 13; C-200/97 Ecotrade Srl przeciwko Altiforni e Ferriere di Servola SpA (AFS), Zbiór Orzeczeń 1998, s. I-7907, pkt 35; C-295/97 Industrie Aeronautiche e Meccaniche Rinaldo Piaggio SpA przeciwko International Factors Italia SpA (Ifitalia), Dornier Luftfahrt GmbH i Ministero della Difesa, Zbiór Orzeczeń 1999, s. I-3735, pkt 35; C-379/98 PreussenElektra AG przeciwko Schhleswag AG, Zbiór Orzeczeń 2001, s. I-2099, pkt 58), a więc musi te źródła (czyli państwowe fundusze i zasoby finansowe) obciążać oraz angażować. Nie wystarczy zatem, że zostaje ona przyznana przez państwo. Podejście KE bywa w tym zakresie częściowo odmienne. 4 np. orzeczenie ETS w sprawie C-35/96 Komisja vs. Włochy [ECR I-3851] 5 np. orzeczenia ETS w sprawach: C-67/96 Albany i C-244/94 FFSA. 6 np. orzeczenia ETS w sprawie C-244/94 FFSA. 7 Vademecum Community Rules On State Aid , źródło: strona internetowa Komisji Europejskiej 17 / 61

18 Po pierwsze środki wymagają na ogół zaangażowania zasobów państwowych (na przykład, gdy państwo wspiera projekty dostępu szerokopasmowego poprzez dotacje, ulgi podatkowe lub inne preferencyjne warunki finansowania). Po drugie, jeśli chodzi o wsparcie przyznawane na działalność gospodarczą, środki państwowe wspierające projekty zapewniania sieci dostępu szerokopasmowego na ogół są ukierunkowane na prowadzenie działalności gospodarczej (takiej jak budowa i obsługa oraz umożliwianie dostępu do infrastruktury szerokopasmowej, w tym urządzeń, np. stacjonarnych, bezprzewodowych i naziemnych, wykorzystujących połączenia satelitarne lub będących połączeniem różnych technologii). Jedynie w wyjątkowych przypadkach, gdy sieć finansowana w ten sposób nie jest jednak wykorzystywana do celów komercyjnych (np. sieć zapewnia tylko szerokopasmowy dostęp do stron internetowych, usług i informacji o charakterze niekomercyjnym), taka interwencja państwa nie wiązałby się z przyznaniem przedsiębiorstwu korzyści gospodarczej, wskutek czego nie byłaby pomocą państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 Traktatu. Po trzecie, jeśli chodzi o przyznanie korzyści, pomoc jest zazwyczaj przyznawana bezpośrednio inwestorom sieci, którzy w większości przypadków są wybierani w drodze przetargu nieograniczonego. O ile stosowanie procedury przetargowej. zapewnia ograniczenie wysokości pomocy do niezbędnego minimum dla danego projektu, to wsparcie finansowe mogłoby umożliwić wybranemu wykonawcy prowadzenie działalności gospodarczej na warunkach, których w innym razie rynek by nie zapewnił. Beneficjentami pośrednimi mogliby być między innymi inni operatorzy, którzy uzyskują dostęp hurtowy do zbudowanej w ten sposób infrastruktury oraz użytkownicy biznesowi, którzy uzyskują dostęp szerokopasmowy na warunkach, które nie istniałyby bez interwencji państwa. Dotyczy to także operatorów i biznesowych użytkowników końcowych, którzy uzyskują dostęp do sieci publicznej zapewnianej przez samorząd terytorialny. Po czwarte, jeśli chodzi o kryterium selektywności, środki państwowe wspierające wdrożenie sieci szerokopasmowych są z natury selektywne, ponieważ są skierowane do przedsiębiorstw, które działają tylko w niektórych regionach lub na niektórych segmentach rynku usług łączności elektronicznej. Ponadto, jeśli chodzi o zakłócenie konkurencji, interwencja państwa sprzyja zmianie panujących warunków rynkowych przez to, że szereg przedsiębiorstw dokonałoby w tej sytuacji wyboru usług świadczonych przez wybranych dostawców zamiast istniejących, potencjalnie droższych alternatywnych rozwiązań rynkowych. W związku z tym fakt, że usługi szerokopasmowe stają się w ogóle dostępne albo dostępne po niższej cenie niż w innym przypadku, powoduje zakłócenie konkurencji. Ponadto wsparcie państwa dla infrastruktury szerokopasmowej mogłoby obniżyć rentowność i spowodować wyparcie inwestycji uczestników rynku, którzy w innej sytuacji byliby skłonni do zainwestowania w określony obszar lub jego części. Dla porównania, jako przykład braku selektywności można wskazać budowę kanałów technologicznych otwartych na jednakowych zasadach dla wszelkich zainteresowanych sektorów (telekomunikacja, energetyka, gaz, woda, ciepło, kanalizacja). Wreszcie w zakresie w jakim interwencja państwa może wpłynąć na dostawców usług z innych państw członkowskich, wpływa ona także na wymianę handlową, ponieważ rynki usług łączności elektronicznej (w tym hurtowe i detaliczne rynki łączy szerokopasmowych) są otwarte na konkurencję między operatorami i dostawcami usług. Oznacza to, że udostępnianie subsydiowanej ze środków publicznej infrastruktury szerokopasmowej lub świadczenie usług w takiej sieci dla przedsiębiorców telekomunikacyjnych z zasady wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi UE. 18 / 61

19 1.2. Infrastruktura i sieć szerokopasmowa Sieć szerokopasmowa to sieć telekomunikacyjna służąca do zapewnienia szerokopasmowego dostępu do Internetu. Dostęp określa się jako szerokopasmowy, jeżeli wydajność łącza nie jest czynnikiem ograniczającym możliwość uruchomienia aplikacji dostępnych w sieci. (art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o wspieraniu rozwoju sieci i usług telekomunikacyjnych). Na obecnym etapie rozwoju rynku dostępu do Internetu uznaje się, że dostęp szerokopasmowy to minimum 2 Mb/s do użytkownika końcowego. Potwierdza to praktyka decyzyjna Komisji Europejskiej, a w prawie polskim rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie udzielenia przez WWPE pomocy finansowej na dostarczenie usługi szerokopasmowego dostępu do Internetu na odcinku ostatniej mili w ramach POIG, (Dz.U. z 2010 r., Nr 170, poz. 1147), które w 4 pkt 14) stanowi: usłudze szerokopasmowego dostępu do Internetu - należy przez to rozumieć usługę dostępu do Internetu, dla której wymagana przepływność łącza do użytkownika końcowego wynosi co najmniej 2 Mb/s Obecnie najbardziej popularnym sposobem organizacji sieci, obok klasycznego siedmiowarstwowego modelu odniesienia OSI ISO, jest model hierarchii trój- i dwuwarstwowej. W modelu tym przyjmuje się podział na następujące warstwy, różniące się między sobą ze względu na funkcje elementów sieci wchodzących w skład poszczególnych warstw: warstwa dostępowa realizująca funkcje dostarczania usług użytkownikom końcowym; warstwa dystrybucyjna (agregacji) realizująca funkcje dystrybucji usług sieciowych ta warstwa znajduje się pomiędzy warstwą dostępu do sieci a warstwą szkieletową; warstwa szkieletowa (przełączania) realizująca funkcje przełączania i komutacji, zapewniająca szybkie połączenia między punktami dystrybucji. 8 Warstwa dostępowa FR POTS/ ISDN Warstwa dystrybucyjna POTS/ ISDN xdsl xdsl WiFi Szkielet POTS/ ISDN WiMAX xdsl WiMAX xdsl xdsl Rys. 2. Warstwy sieci. 9 8 W. Baług [red.] Ostatnia mila. Budowa i eksploatacja telekomunikacyjnej sieci dostępowej. Część III. Fundacja Wspomagania Wsi, Warszawa Studium Wykonalności Wielkopolska Sieć Szerokopasmowa. 19 / 61

20 Rys. 3. Warstwy sieci. 10 Do budowy sieci szerokopasmowej mogą zostać wykorzystane różnorodne techniki. Ewolucja technik transmisji cyfrowej i dynamiczny wzrost popularności protokołu IP spowodowały, iż przyjęty powyżej model trójwarstwowy przedstawiany jest w odniesieniu do technik transmisji danych. W modelu sieci szerokopasmowej model stanowią (odnosząc się do hierarchii struktury fizycznej) trzy podstawowe warstwy (zob. rys. 4): Sieć szkieletowa (rdzeniowa), która ma za zadanie zapewnienie optymalnej transmisji danych między lokalizacjami. Najczęściej jest budowana jako bardzo szybka sieć przełączana. Infrastruktura sieci szkieletowej (zwanej również rdzeniową) winna się charakteryzować nadmiarowością połączeń w celu zapewnienia wymaganego poziomu niezawodności (zapewnienie stabilności i szybkości działania sieci w przypadku awarii łączy lub urządzeń). Sieć dystrybucyjna (agregacyjna), która ma za zadanie zapewnienie łączności w oparciu o określone (zdefiniowane) reguły. W warstwie dystrybucji zagregowane są węzły dystrybucyjne (ang. wiring closets) wykorzystujące przełączniki do oddzielenia grup roboczych i izolowania problemów sieciowych w środowisku sieci dostępowej. Na tej samej zasadzie warstwa dystrybucyjna agreguje połączenia sieci rozległej na krawędzi sieci dostępowej i zapewnia łączność opartą na określonych zasadach. Sieć dostępowa, która ma za zadanie zapewnienie użytkownikom dostępu do usług i sieci. Urządzenia dostępowe działają w drugiej warstwie modelu OSI/ISO i udostępniają usługi działające w tej warstwie. Głównym zadaniem urządzeń segmentu sieci dostępowych jest dołączanie do sieci użytkowników końcowych (realizowane przy założeniach niskich kosztów i dużej liczbie obsługiwanych portów). W warstwie dostępu z reguły znajdują się przełączane urządzenia LAN z portami zapewniającymi łączność ze stacjami roboczymi i serwerami. W środowisku WAN warstwa ta może dawać telepracownikom lub zdalnym stanowiskom dostęp do sieci korporacyjnej za pomocą technologii WAN. 10 W.Baług, op.cit. 20 / 61

21 Rys. 4. Struktura trzywarstwowa sieci 11 Na kolejnym rysunku bardziej szczegółowo pokazane zostały warstwy sieci w odniesieniu do sieci opartej o kable miedziane i wywodzącej się z tradycyjnej sieci telefonicznej. W praktyce węzły dystrybucyjne sieci regionalnych mogą być budowane w różnych punktach dostępu do sieci miedzianej lub też w całkowicie innych lokalizacjach. Rys. 5.Struktura sieci miedzianej. 12 Na kolejnym rysunku przedstawiono zależność szybkości transmisji do użytkownika końcowego od odległości, co jest cechą charakterystyczną sieci miedzianych i technologii xdsl. 11 W.Baług, op.cit. 12 W.Baług, op.cit. 21 / 61

22 Rys. 6. Zależność przepustowości od rodzaju technologii w sieci dostępowej i dystrybucyjnej 13 Sieć NGA może wykorzystywać różną technologię i architekturę. Wytyczne wspólnotowe stanowią: Sieci NGA to przewodowe sieci dostępowe, które składają się w całości lub częściowo z elementów optycznych i które mogą zapewnić świadczenie usług szerokopasmowego dostępu o wyższych parametrach (takich jak wyższa przepustowość) w porównaniu z usługami świadczonymi za pomocą istniejących sieci z przewodów miedzianych. Zasadniczo sieci NGA będą się cechowały prędkością i przepustowością umożliwiającymi w przyszłości dostarczanie treści o dużej rozdzielczości (filmy lub programy telewizyjne), wsparcie zastosowań wymagających dużej przepustowości oraz udostępnianie przedsiębiorstwom niedrogich symetrycznych łączy szerokopasmowych obecnie dostępnych zazwyczaj wyłącznie w dużych przedsiębiorstwach. Ogólnie sieci NGA mają potencjał, by ułatwić udoskonalenie wszystkich aspektów technologii dostępu szerokopasmowego oraz usług szerokopasmowych. Rys. 7. Rodzaje technologii FTTx BoR (10) / 61

23 FTTC FTTB FTTH w architekturze Punkt-Punkt FTTH w architekturze Punkt-Wielopunkt 14 ERG (07) 16rev2 23 / 61

24 1.3.Technologie dostępowe Technologie dostępowe przewodowe 15 xdsl (ang. Digital Subscriber Line) xdsl jest rodziną technologii cyfrowych, używających jako medium transmisyjnego linii miedzianych, pozwalających na komunikację dużo szybszą niż za pomocą analogowych modemów telefonicznych. Technologia ta jest wykorzystywana przede wszystkim przez operatorów telefonii przewodowej PSTN, którzy przez ostatnie dekady poczynili znaczne inwestycje, aby zbudować odpowiednio gęstą infrastrukturę przewodową. Sygnał po obu stronach transmisji jest cyfrowy i aby możliwa była wymiana danych, zarówno abonent, jak i operator, muszą posiadać na obu końcach linii telefonicznej modemy DSL (podobnie jak to jest przy modemach analogowych, które wykorzystują inne pasmo transmisji niż modemy DSL). Technologie xdsl podzielić można na dwie grupy: technologie symetrycznego przesyłania informacji, przy stosowaniu których prędkość wysyłania i odbierania danych jest taka sama; do grupy tej należą rozwiązania HDSL i SDSL; technologie asymetrycznego przesyłania danych, dla której prędkość wysyłania danych od użytkownika jest znacznie mniejsza od prędkości pobierania. Rozwiązania asymetryczne, do których zaliczamy ADSL i VDSL, są dzisiaj bardziej popularne ze względu na oferowane znacznie wyższe przepływności do użytkownika. Należy jednak pamiętać, iż asymetria uniemożliwia świadczenie wielu usług IP opartych na Web2. ADSL może pomóc w szybkiej eliminacji obszarów wykluczonych cyfrowo wszędzie tam, gdzie istnieje klasyczna sieć telefoniczna. Istnieje jednak ryzyko, że po wdrożeniu tej technologii dostępowej zostanie ona potraktowana jako technologia docelowa, a ze względu na rozwój innych technologii w krótkim czasie stanie się przestarzała. Warianty technologii xdsl: ADSL (ang. Asymmetric DSL) asymetryczna cyfrowa linia abonencka, obecnie najszerzej wykorzystywana (również w Polsce) odmiana DSL dedykowana jest głównie użytkownikom indywidualnym, którzy częściej odbierają dane (np. ze stron internetowych), niż je wysyłają (np. posiadając serwer internetowy). Standard w aktualnej wersji ADSL2+ pozwala na pobieranie danych z przepływnością do 24 Mbit/s i wysyłanie do 3,5 Mbit/s. Ponadto oferuje możliwość świadczenia szeregu usług multimedialnych, w tym odbiór cyfrowych kanałów telewizyjnych. Przepływność transmisji silnie zależy od odległości między użytkownikiem i centralą operatora; maksymalna przepływność może zostać osiągnięta na linii nie dłuższej niż 2 km. Opracowywana kolejna odsłona standardu ADSL3 ma umożliwiać transmisję w granicach 200 Mbit/s do użytkownika i 100 Mbit/s od użytkownika, jednak na odległości nie przekraczające 300 m. Wadą ADSL jest jej ograniczona faktyczna (tj. uzyskiwana w praktyce) przepustowość, co często nie zapewnia zaspokojenia aktualnych wymagań użytkowników. Ze względu na specyfikę transferu informacji technologia ta jest rzadko wykorzystywana w zakresie np. telemedycyny oraz usług e- administracji publicznej; VDSL (Very High DSL) bardzo szybkie łącze DSL umożliwiające uzyskanie przepływności niesymetrycznej 52 Mbit/s do użytkownika i 12 Mbit/s od użytkownika, dostępna jest również 15 Studium wykonalności Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. 24 / 61

25 wersja symetryczna łącza o przepływności do 26 Mbit/s. Technologia działa jednak tylko na bardzo krótkich odcinkach do kilkuset metrów. W najnowszej wersji VDSL2 pozwala na dwukierunkową transmisję symetryczną z przepływnością do 200 Mbit/s i jest dedykowana usługom triple play, jednak na niewielkie odległości (już powyżej 500 m przepustowość spada do 100 Mbit/s); CDSL (określana również jako ang. Lite DSL lub G.Lite) technologia nie wykorzystuje szerokiego pasma, przez co transmisja ma mniejszą przepustowość do użytkownika wynosi 1 Mbit/s, od użytkownika 128 kbit/s; HDSL (ang. High Data Rate DSL) szybka cyfrowa pętla abonencka, pozwala na połączenie z siecią z przepływnością 2 Mbit/s w obu kierunkach symetrycznie, wymaga jednak dwóch par kablowych. Technologia ta umożliwia prowadzenie równolegle do 30 rozmów telefonicznych za pomocą dwóch par miedzianych; SDSL (ang. Single-Line DSL) znacznie wolniejsza wersja techniki HDSL wykorzystująca pojedynczą parę kabla miedzianego. Przekaz odbywa się w obu kierunkach z prędkością 768 kbit/s. Zaletą techniki SDSL jest jednak to, że wymaga użycia tylko jednej pary miedzianej w kablu; IDSL (ISDN DSL) technika DSL opracowana na bazie techniki ISDN, zapewniająca transmisję danych na poziomie 1,1 Mbit/s. CaTV Internet Access Ta rodzina technologii umożliwia transmisję danych z wykorzystaniem sieci budowanych na potrzeby telewizji kablowych. W tym wypadku medium transmisyjnym jest kabel koncentryczny. Transmisja danych poprzez modemy kablowe jest w stanie zapewnić dużo szybszy dostęp do Internetu niż w przypadku wykorzystania telefonicznych linii abonenckich. Tradycyjnie telewizja kablowa pracuje w rozsiewczym trybie transmisji (ang. broadcast) bez kanału zwrotnego, aby więc zrealizować dwukierunkową transmisję szerokopasmową wykorzystuje się techniki hybrydowe HFC (ang. Hybrid Fiber Coax) w systemie transmisji dwukierunkowej. Modem kablowy zapewnia dostęp do Internetu lub obsługuje inne potrzeby w zakresie transmisji danych. W obecnie wykorzystywanych rozwiązaniach przepływność transmisji może dochodzić do 50 Mbit/s do użytkownika i 10 Mbit/s od użytkownika. Planowane jest wprowadzenie usług transmisji danych do 120 Mbit/s. W kierunku użytkownika transmisja przebiega w paśmie nominalnym kanału wideo 6 MHz, pasmo w kierunku przeciwnym jest rozdzielone na wszystkich użytkowników, stąd też asymetria przepływności łącza. Łącznie z pakietową transmisją głosu technologia HFC zapewnia także dostęp do usług triple play. Opracowywany standard DOCSIS 3.0 ma pozwolić na uzyskanie przepływności do 400 Mbit/s do użytkownika i do 108 Mbit/s od użytkownika. Należy zaznaczyć, że technologia HFC osiągnęła dziś praktycznie górną granicę swego rozwoju. Operatorzy sieci CaTV szukają więc innych rozwiązań (głównie światłowodowych), aby móc w przyszłości zaspokoić potrzeby w zakresie transmisji danych użytkowników, których liczba stale rośnie. Ethernet Ethernet jest technologią zawierającą standardy wykorzystywane w budowie głównie lokalnych sieci komputerowych. Obejmuje ona specyfikację kabli oraz przesyłanych nimi sygnałów. Opisuje również protokoły z dwóch najniższych warstw modelu OSI. Ethernet jest najpopularniejszy w sieciach lokalnych, ponieważ maksymalne przepływności transmisji o odpowiedniej jakości są gwarantowane tylko na odcinkach do 100 m. Technologia Ethernet jest wykorzystywana również przy łączeniu modemów DSL i kablowych z terminalem komputerowym, choć w tym zastosowaniu coraz bardziej wypierana jest przez standard USB. 25 / 61

26 Ideą technologii Ethernet jest podłączenie do wspólnego medium transmisyjnego węzłów wysyłających i odbierających za jego pomocą dane przy użyciu metody komunikacji z rywalizacją o dostęp CSMA/CD (ang. Carrier Sense Multiple Access with Collision Detection). Wszystkie węzły posiadają unikalny adres MAC (ang. Medium Access Control). Jako medium wykorzystywana jest 8-żyłowa skrętka miedziana (4 pary), pomimo że w najpopularniejszej obecnie wersji Fast Ethernet wykorzystywane są tylko 2 pary. Transmisja w technice Fast Ethernet osiąga przepustowość do 100 Mbit/s, natomiast w nowszej wersji Gigabit Ethernet do 1 Gbit/s. Kolejne wersja standardu 10 Gigabit Ethernet i 100 Gigabit Ethernet zakładają użycie jako medium włókien światłowodowych. Rozwiązania FITL W sieciach dostępowych, w których wykorzystuje się technikę FITL (ang. Fiber In The Loop), głównym medium transmisyjnym są włókna światłowodowe. Technika ta gwarantuje bardzo dużą elastyczność sieci oraz możliwość integracji usług praktycznie dowolnego typu. Obecnie przewiduje się, że za kilka lat większość nowych instalacji abonenckich będzie tworzona w oparciu o właśnie tę technikę. Rozwiązania FITL klasyfikuje się ze względu na miejsce, w którym znajduje się optyczna jednostka sieciowa ONU. Konkretne struktury określają więc równocześnie wykorzystania techniki światłowodowej w sieci dostępowej. Wyróżnia się trzy podstawowe struktury w obrębie sieci FITL: FTTH (ang. Fiber To The Home) rozwiązanie polegające na doprowadzeniu kabla światłowodowego aż do mieszkania użytkownika: cała transmisja, pomijając lokalną sieć domową, odbywa się poprzez łącze optyczne. Rozwiązanie zapewnia obecnie najszybszy transfer danych z pełną integracją cyfrowych usług multimedialnych (transmisja głosu, strumieniowanie audiowideo) na znacznie większe odległości (nawet 20 km), przy całkowitej eliminacji zakłóceń elektromagnetycznych; oferowane przepływności są w stanie zaspokoić stale rosnące zapotrzebowanie na pasmo przepustowości. Symetria transferu pozwala na obsługę wszystkich rodzajów usług internetowych, w tym także usług telemedycznych, teleedukacji i e-government, a wyjątkowo szerokie pasmo sprawia, że zarówno technologia FTTH, jak i pozostałe rozwiązania FTTx, przedłużone następnie w kierunku użytkownika kablami miedzianymi (np. Ethernet czy xdsl), dedykowane są dla transmisji interaktywnej telewizji IP (TVoIP). Ze względu na to, że w sieciach dostępowych odległości są niewielkie, światłowód praktycznie niweluje problem związany z ograniczeniami odległościowymi, jednak koszty tej technologii są dosyć duże, a czas wdrażania technologii stosunkowo długi, dlatego wciąż nie jest ona wykorzystywana na masową skalę w rozwiązaniach ostatniej mili, jednak coraz więcej operatorów inwestuje w tego typu rozwiązania, aby zapewnić usługi transmisji szerokopasmowej na poziomie 50 Mbit/s lub 100 Mbit/s w stronę do klienta. Górna granica przepływności nie jest określona, ponieważ na dzień dzisiejszy ograniczona jest tylko możliwościami odbiorczymi urządzeń końcowych po stronie klienta, które przeciętnie nie przekraczają 1 Gbit/s. Możliwości transmisyjne we włóknach światłowodowych zależą od urządzeń nadawczych i odbiorczych, mniej od włókna, które przy obecnych technologiach pozwala na transmisję rzędu Tb/s. Zgodnie z wytycznymi Unii Europejskiej w okresie rozbudowa sieci w tej technologii może być współfinansowana z funduszy europejskich, gdyż może znacznie wpłynąć na eliminację obszarów potencjalnego wykluczenia cyfrowego; FTTC (ang. Fiber To The Curb/Cabinet) w strukturze tej włókna światłowodowe doprowadzane są do jednostki ONU, która zainstalowana jest w ulicznej szafce kablowej. Dalsza transmisja do użytkownika jest realizowana z wykorzystaniem innych technologii dostępowych. Najczęściej wykorzystuje się do tego parę miedzianych przewodów wraz z technikami transmisyjnymi cyfrowego łącza abonenckiego (HDSL, SDSL, ADSL). Rozwiązanie wydaje się bardzo atrakcyjne koszt podłączenia optycznego jest podzielony pomiędzy wielu 26 / 61

27 abonentów. Pomimo tego, że ostatni fragment realizowany jest w technikach transmisyjnych cyfrowego łącza abonenckiego, model ten jest dużo bardziej atrakcyjny ekonomicznie od stosowania technik światłowodowych w całej warstwie dostępowej. Jak zaznaczono wcześniej w tym rozdziale, możliwa do osiągnięcia przepływność w technologiach xdsl ściśle związana jest z długością pętli abonenckiej. Ponieważ szafka rozdzielcza znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie budynków, w których zamieszkują potencjalni abonenci, długość takiej pętli może być znacząco skrócona, a przepływności możliwe do uzyskania od abonenta do szafki ulicznej liczone mogą być w dziesiątkach Mbit/s. Dalsza transmisja w warstwie dostępowej od szafki do centrali lub węzła dostępu do sieci odbywa się łączem optycznym, które umożliwia osiągnięcie o wiele wyższych przepływności oraz zapewnia obecnie najszybszy transfer danych z pełną integracją cyfrowych usług multimedialnych na znacznie większe odległości, przy całkowitej eliminacji zakłóceń elektromagnetycznych i zaspokaja stale rosnące zapotrzebowanie na pasmo przepustowości; FTTB (ang. Fiber To The Building) rozwiązanie, w którym światłowód jest doprowadzony do zakończenia traktu optycznego zainstalowanego w budynku. Miejsce, w którym zostanie zakończony taki światłowód jest dowolne, może to być dedykowane pomieszczenie w budynku, ale również np. kanał konserwacyjny w budynku. Podobnie jak w przypadku struktury FTTC podłączenie użytkownika końcowego jest realizowane za pomocą istniejącej pary miedzianej z wykorzystaniem jednej z dostępnych technik transmisyjnych cyfrowego łącza abonenckiego. Zaleta zastosowania takiej struktury jest identyczna jak w przypadku struktury FTTC. Budowa takiej struktury jest ekonomicznie uzasadniona głównie w budynkach z wieloma mieszkaniami. Tak więc podobnie jak w przypadku FTTC koszt podłączenia optycznego jest dzielony pomiędzy wielu użytkowników. Sieci takie najczęściej jednak mają dużo krótszy odcinek kabla miedzianego (ONU znajduje się w budynku). Często jest więc możliwe zastosowanie VDSL, a więc osiągnięcie jeszcze wyższych przepływności. Alternatywnie stosować też można sieć Ethernet rozprowadzoną w budynku. Technologie dostępowe bezprzewodowe 16 Technologie radiowe są rozwiązaniem problemów związanych z kosztownym budowaniem infrastruktury naziemnej na obszarach o małej gęstości zaludnienia, gdzie nie istnieje żadna infrastruktura kablowa zapewniają najkrótszy czas wdrożenia. Rozwiązania te pozwalają realizować dostęp symetryczny, umożliwiając uzyskanie szerokiego pasma przepustowości i oferowanie większości usług internetowych. Technika radiowa w praktyce zazwyczaj ustępuje dostępowi kablowemu, ponieważ podatna jest na lokalne warunki środowiskowe, w tym ukształtowanie terenu i zakłócenia zewnętrzne, a w pasmach nielicencjonowanych istnieje dodatkowe zagrożenie interferencji między sieciami różnych operatorów i przez to degradacja ich parametrów jakościowych w zakresie transmisji. Maksymalne przepływności oferowane użytkownikom sieci bezprzewodowych są zazwyczaj niższe od przepływności oferowanych przez systemy kablowe, ponadto występuje zależność maksymalnej przepustowości łącza pojedynczego odbiorcy od łącznej liczby podłączonych użytkowników. Należy mieć na uwadze koszt utrzymania łącza radiowego opłaty za pasmo, konserwację podbudowy (wieże, maszty) oraz systemu antenowego i urządzeń transmisyjnych, a także energię elektryczną. Stąd nie zalecane jest stosowanie rozwiązań bezprzewodowych, jeżeli nie jest to jedyna możliwość. Wi-Fi (ang. Wireless Fidelity) 16 Studium wykonalności Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. 27 / 61

28 Pojęciem Wi-Fi określany jest zestaw standardów stworzonych do budowy bezprzewodowych sieci komputerowych. Szczególnym zastosowaniem Wi-Fi jest tworzenie bezprzewodowych sieci lokalnych (WLAN). Zasięg transmisji w zależności od wersji i lokalnych warunków propagacji fal radiowych wynosi od kilku do kilkuset metrów, a maksymalna jego przepustowość sięga nawet 108 Mbit/s [wg wersji roboczej (ang. draft) standardu IEEE n], z jednoczesną transmisją dwukanałową. Produkty zgodne ze standardami Wi-Fi oznaczone są odpowiednim logo, które świadczy o zdolności do współpracy z innymi produktami tego typu. Technologia ta opiera się na standardzie IEEE , umożliwiającym komunikację bez opłat licencyjnych, gdyż działa w darmowych pasmach częstotliwości 2,4 GHz i 5 GHz. Technologia Wi-Fi jest obecnie wykorzystywana również do budowania rozległych sieci internetowych (WAN). Dostawcy usług internetowych umożliwiają użytkownikom wyposażonym w przenośne urządzenia zgodne ze standardami Wi-Fi na bezprzewodowy dostęp do sieci. Jest to możliwe dzięki rozmieszczeniu na obszarze świadczenia usług urządzeń nadawczo-odbiorczych nazywanych hotspot. Na terenach nie objętych zasięgiem sieci przewodowych możliwy jest dostęp do transmisji szerokopasmowej za pomocą wybudowanej sieci Wi-Fi z wykorzystaniem przez klientów odbiorników z antenami kierunkowymi, co pozwala zwiększyć zasięg nawet do kilku kilometrów i przesyłać dane na poziomie ok. 1-4 Mbit/s. Standard Wi-Fi wciąż się rozwija i stosując coraz nowsze protokoły warstwy fizycznej pozwala osiągać coraz większe przepustowości transmisji na coraz większe odległości. WiMAX (ang. Worldwide Interoperability for Microwave Access) WiMAX jest rodziną technologii zdefiniowanych w standardach IEEE Jest rozwiązaniem od wielu lat postrzeganym jako eliminujące problem ostatniej mili dla operatorów stacjonarnych na terenach o rzadkiej zabudowie. Jest to technologia radiowa przystosowana do działania na dużych obszarach, znacznie większych niż w przypadku Wi-Fi. Dzięki temu koszt dotarcia do miejsc, w których brakuje infrastruktury przewodowej, jest znacznie niższy niż w wypadku rozwiązań Wi-Fi z wykorzystaniem anten kierunkowych. W przeciwieństwie do lokalnych sieci Wi-Fi (domowych, lokalnych hotspot) maksymalny zasięg technologii WiMAX wynosi do 50 km przy oferowanej całkowitej przepływności transmisji danych sięgającej 63 Mbit/s dla transmisji w dół i 28 Mbit/s dla transmisji w górę. W praktyce zasięg i przepływności są dużo niższe i zależą od zastosowanego sprzętu. Rozwiązania wykorzystane w Polsce pozwalają na świadczenie usług transmisji na poziomie 2 Mbit/s dla abonenta na odległość do 15 km. Moduł abonencki może tworzyć pikokomórkę rozsyłającą następnie sygnał w standardzie IEEE (Wi-Fi), tworząc nadajnik hotspot dla lokalnej/osiedlowej sieci WLAN lub punkt dostępowy do Internetu sieci domowej. Działanie sieci WiMAX w pasmach licencjonowanych wyklucza zakłócenia spowodowane nadmiarem nadajników działających w tej samej okolicy, a wykorzystanie kart SIM i certyfikatów cyfrowych do autoryzacji użytkowników zwiększa bezpieczeństwo i ochronę przed niepowołanym dostępem do zasobów sieciowych. WiMAX jest systemem otwartym i tym samym umożliwia szeroką konkurencję rozwiązań, co prowadzi do zmniejszenia kosztów. Najnowsza wersja standardu (IEEE e) pozwala również na wprowadzenie pełnej mobilności terminali użytkowników, dzięki czemu daje możliwość np. dostępu do Internetu w laptopach i innych urządzeniach przenośnych podczas przemieszczania się. Szeroka gama usług oferowanych za pośrednictwem tej technologii, zawierająca między innymi transmisję głosu (VoIP) i strumieniowanie audio-wideo, kreuje technologię WiMAX na poważnego konkurenta dla standardów sieci komórkowych GSM/UMTS. UMTS (ang. Universal Mobile Telecommunication System) Najpopularniejszy i dominujący w Europie standard telefonii komórkowej trzeciej generacji (3G) oferujący oprócz połączeń głosowych również usługi wideorozmów i transmisji danych. W podstawowej wersji standard UMTS zapewnia transmisję danych z maksymalną przepływnością w dół na poziomie 2 Mbit/s, przy pełnej mobilności terminala abonenckiego (możliwość połączenia z Internetem w laptopie i telefonie komórkowym). Pierwszym z rozszerzeń UMTS jest HSPA (ang. High-Speed Packet Access). Jest to połączenie dwóch technologii: HSDPA (ang. High-Speed 28 / 61

29 Downlink Packet Access) oraz HSUPA (ang. High-Speed Uplink Packet Access). Technologia HSDPA umożliwia przesyłanie danych z sieci w stronę terminala z przepływnością do 14,4 Mbit/s. Jest to wartość maksymalna, określona w specyfikacji 3GPP obecne implementacje HSDPA umożliwiają osiągnięcie transferu rzędu 7,2 Mbit/s. Dzięki zastosowaniu HSDPA operatorzy mogą więc znacznie polepszyć transfer danych przesyłanych do abonenta, zapewniając sobie odporność na warunki transmisji oraz zoptymalizowanie użycia sieci radiowej. Technologia HSUPA umożliwia z kolei przesyłanie danych od użytkownika w kierunku sieci z przepływnością do 5,76 Mbit/s. Ponownie wartość ta jest wartością maksymalną, którą określa specyfikacja 3GPP wciąż jednak nie jest ona oferowana. Obecnie możliwa do osiągnięcia przepływność wynosi 1,46 Mbit/s. Obie techniki HSDPA oraz HSUPA bazują na zdefiniowanym już wcześniej interfejsie WCDMA. W zaleceniu ITU-R M.1645 zdefiniowano wymagania stawiane przyszłym systemom 4G. Jednym z głównych założeń jest prędkość transmisji do 100 Mbit/s w dół w przypadku dużej mobilności terminali i 1 Gbit/s w przypadku połączeń z terminalami quasi-stacjonarnymi lub w sieciach WLAN. System miałby w pełni bazować na protokole IP. Zdefiniowane wymagania są jednak obecnie niezwykle trudne do spełnienia. Dlatego planuje się ich realizację stopniowo. Jednym z kroków jest zdefiniowanie systemu LTE (ang. Long Term Evolution). W systemie tym maksymalna przepływność danych miałaby wynosić 100 Mbit/s w transmisji do użytkownika oraz 50 Mbit/s w kierunku od użytkownika. Szerokość pasma pojedynczego kanału wynosić powinna 20 MHz, a opóźnienie maksymalnie 5 ms. Jakość transmisji powinna być zoptymalizowana do szybkości terminala do 15 km/h. Standard zakłada poprawną transmisję przy prędkościach do 350 km/h (a nawet wyższych). Wysoka jakość transmisji powinna być również zapewniona dla zakresu szybkości od km/h. W LTE jest zastosowana technika wieloantenowa MIMO w łączu w dół oraz w górę. LTE funkcjonuje w komórkach o promieniu 5 km (choć możliwe jest zwiększenie wielkości komórek) oraz dopuszczalne jest zastosowanie różnej szerokości kanałów (1,4 MHz, 3 MHz, 5 MHz, 10 MHz, 15 MHz, 20 MHz). Wprowadzone zmiany pozwoliły na zwiększenie efektywności wykorzystania pasma (od 3 do 4 razy większej niż w HSDPA wyd. 6 oraz od 2 do 3 razy więcej niż w HSUPA wyd. 6). W celu osiągnięcia tych celów konieczne było określenie nowych zasad działania warstwy fizycznej, warstw wyższych oraz architektury całego systemu. CDMA 2000 (Code Division Multiple Access) Terminem CDMA określa się metody wielodostępu kodowego do radiowego medium transmisyjnego. Zastosowanie tych metod w telefonii komórkowej określa się ogólnie jako CDMA Wcześniejsza wersja standardu CDMA X (obsługujący transmisję głosu oraz pakietową transmisję danych o maksymalnej przepływności 0,3 Mbit/s) nie została wprowadzona w Polsce, ze względu na dominujący w Europie standard GSM/GPRS. Obecnie w sieciach 3G wprowadzana jest wersja CDMA xEV-DO (ang. Evolution Data Optimized) w podstandardzie Rev. A z maksymalną przepływnością odbioru danych na poziomie 3,1 Mbit/s oraz wysyłania 1,8 Mbit/s (aktualnie w Polsce oferowana jest przepływność do 1 Mbit/s w kierunku do klienta). Przyszły podstandard Rev. B pozwoli na osiągnięcie przepływności 6-12 Mbit/s przy pobieraniu danych i 3,5-9 Mbit/s przy wysyłaniu. Znacznie mniejsze opóźnienia w stosunku do oferowanych przez techniki UMTS/HSDPA pozwala na oferowanie usług multimedialnych, telewizji czy transmisji głosu VoIP bez utraty jakości sygnału. Transmisja w technologii CDMA xEV-DO na częstotliwości 450 MHz spełnia wymagania dużego pokrycia terenu stawiane rozwiązaniom do oferowania usług świadczonych poza miastami, a zasięg stacji bazowych jest znacznie większy niż dla częstotliwości wykorzystywanych w standardzie GSM (900/1800 MHz) i UMTS (1900/2100 MHz). Rysunek 8 przedstawia opisane wyżej technologie sieci dostępowych i dystrybucyjnych. 29 / 61

30 Rys. 8. Technologie i architektury sieci szerokopasmowej W.Baług, op.cit. 30 / 61

31 1.4. Linia demarkacyjna W dniu 6 sierpnia 2010 r. Komitet Koordynacyjny NSRO na lata przyjął uchwałę nr 48, która zmieniła linię demarkacyjną pomiędzy programami operacyjnymi i jednoznacznie dopuściła finansowanie z Regionalnych Programów Operacyjnych sieci dostępowych budowanych łącznie z sieciami dystrybucyjnymi lub szkieletowymi. Aktualne brzmienie Linii Demarkacyjnej jest nastepujące: Budowa lub rozbudowa lokalnych lub regionalnych szerokopasmowych sieci szkieletowych lub dystrybucyjnych, z dopuszczeniem łącznie z nimi budowy lub rozbudowy sieci dostępowych. Weryfikacja na poziomie Urzędu Marszałkowskiego, czy obszar planowany do objęcia siecią dostępową w ramach RPO nie jest jednocześnie objęty siecią, dla której złożono lub zatwierdzono wnioski o dofinansowanie z działania 8.4 PO IG. Dofinansowanie budowy infrastruktury sieci dostępowej w pierwszej kolejności powinno następować w ramach działania 8.4 POIG, natomiast dofinansowanie sieci dostępowej w ramach RPO wówczas, gdy dla danego obszaru nie ma projektu realizowanego z działania 8.4 POIG Urząd Komunikacji Elektronicznej będzie wspierał instytucje zaangażowane we wdrażanie działania 8.4 PO IG oraz RPO w weryfikacji, czy na obszarze budowy sieci dostępowej nie jest planowana realizacja projektów w ramach działania 8.4 POIG. Urząd Komunikacji Elektronicznej będzie koordynował tworzenie i aktualizację list obszarów, na których jest możliwa budowa sieci dostępowej. Publiczne Punkty Dostępu do Internetu. W załączniku nr 2 zmieszczono przegląd postanowień dokumentów poszczególnych RPO ze wskazaniem, które dopuszczają finansowanie sieci lokalnych / dostępowych. 31 / 61

32 2. WARUNKI OTWARTEGO DOSTĘPU DO SIECI SZEROKOPASMOWEJ Omawianie warunków otwartego dostępu do sieci dystrybucyjnej należy rozpocząć od przedstawienia tzw. drabiny inwestycyjnej dla podstawowych sieci szerokopasmowych oraz dla sieci NGA. Rys. 9. Drabina inwestycyjna dla podstawowej sieci szerokopasmowej 18 Rys. 10. Drabina inwestycyjna dla sieci NGA ERG (07) 16rev2 19 BoR (10) / 61

33 Na rysunkach 9 i 10 pokazano jednocześnie rodzaje hurtowych usług dostępowych oraz usług hurtowych pozwalających na dotarcie do punktu dostępowego. Ta druga grupa usług jest związana bezpośrednio z warstwą dystrybucyjną. Do usług tych należy: dzierżawa kanalizacji kablowej dzierżawa ciemnych włókien łącza dzierżawione, włączając Ethernet. Dodatkową usługą dla warstwy dystrybucyjnej jest kolokacja w punkcie dostępowym. Możliwe rodzaje dostępu hurtowego w przypadku sieci NGA, zarówno dla warstwy dostępowej, jak i dystrybucyjnej, przedstawia poniższy rysunek. Rys. 11. Możliwe formy dostępu do sieci NGA Pkt 51 Wytycznych wspólnotowych: infrastruktura podstawowych sieci szerokopasmowych - obowiązek otwartego dostępu/ zasady określania cen dostępu Charakterystyka hurtowego dostępu, jaki jest wymagany przez Wytyczne wspólnotowe w razie udzielania pomocy publicznej na podstawowe sieci szerokopasmowe, określona jest w pkt (51) (f) Wytycznych wspólnotowych. Punkt ten stanowi, że sieć szerokopasmowa, na której wdrożenie jest udzielana pomoc państwa powinna być zobowiązana do zapewnienia skutecznego hurtowego dostępu osobom trzecim przez okres co najmniej siedmiu lat. Ponadto, jeśli dotowany operator jest obecny na poziomie rynku detalicznego, oferowany hurtowy dostęp powinien umożliwiać innym operatorom możliwość konkurowania na rynku detalicznym. Hurtowy dostęp: zapewnianie osobom trzecim skutecznego hurtowego dostępu do dotowanej infrastruktury szerokopasmowej jest niezbędnym elementem każdego środka pomocy państwa służącego 20 BoR (10) / 61