Studia nad innowacyjnością. Diagnoza innowacyjności. wśród Liderów innowacji Raport. woj. podkarpackiego. Sierpień 2010

Transkrypt

1

2

3 Studia nad innowacyjnością woj. podkarpackiego Sierpień 2010 Diagnoza innowacyjności wśród Liderów innowacji (pilotaż narzędzia badawczego) 2010 Raport mgr Małgorzata Janiec, dr Anna Lewandowska, dr Robert Pater i dr Mateusz Stopa

4 Diagnoza innowacyjności wśród Liderów innowacji Raport 2010 Autorzy: mgr Małgorzata Janiec dr Anna Lewandowska dr Robert Pater dr Mateusz Stopa Samorząd Województwa Podkarpackiego Realizuje projekt systemowy pn. Wzmocnienie instytucjonalnego systemu wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji w latach w województwie podkarpackim Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie w partnerstwie z Urzędem Marszałkowskim Województwa Podkarpackiego realizuje Zadanie nr 4. Utworzenie i rozbudowa systemu monitorowania i ewaluacji Regionalnej Strategii Innowacji ISBN Studia nad innowacyjnością woj. podkarpackiego ISBN Diagnoza innowacyjności wśród Liderów innowacji Raport Copyright by IG WSIiZ w Rzeszowie Wydawca: Instytut Gospodarki Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania ul. Sucharskiego 2; Rzeszów tel , fax instytut@wsiz.rzeszow.pl Zadanie współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, budżetu państwa oraz budżetu Samorządu Województwa Podkarpackiego w ramach projektu systemowego pn. Wzmocnienie instytucjonalnego systemu wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji w latach w województwie podkarpackim

5 Spis treści Wprowadzenie Idea pilotażu Przedmiot badań i dobór próby badawczej Metoda i narzędzie badawcze Organizacja i przebieg badań Omówienie rezultatów pilotażu Uwagi dotyczące narzędzia wyniki check-listy Uwagi dotyczące wywiadu i narzędzia wnioski ankieterów Raport z przeprowadzonych badań Wstęp Determinanty i charakter projektów innowacyjnych Współpraca z innymi podmiotami Mechanizmy finansowania projektów innowacyjnych Ocena efektywności projektów innowacyjnych Plany na przyszłość Dobre praktyki oraz zalecenia i rekomendacje Podsumowanie Aneks 1. Wzór kwestionariusza indywidualnego wywiadu pogłębionego wykorzystanego podczas pilotażowych badań IDI Aneks 2. Wzór kwestionariusza indywidualnego wywiadu pogłębionego po uwzględnieniu wyników badań IDI Bibliografia O autorach Informacje wydawnicze Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie... 55

6

7

8 Diagnoza innowacyjności wśród Liderów innowacji : 2010 Raport / 1 Wprowadzenie Badanie Liderów innowacji w ramach projektu Koncepcja systemu monitorowania i ewaluacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata poprzedzone zostało pilotażem, który został zrealizowany w dniach 28 lipca 18 sierpnia 2010 roku. Pilotaż zrealizowany został w siedemnastu podmiotach zidentyfikowanych jako Liderzy innowacji, a dokładnie z osobami delegowanymi do wywiadu jako specjaliści reprezentujący te podmioty. Na potrzeby pilotażu przygotowana została także tzw. Check-lista do pilotażu IDI z Liderami innowacji, jako dodatkowe narzędzie agregowania danych, przeznaczona dla osób, które odpowiedzialne były za przeprowadzenie tych wywiadów (ankieterzy). W ramach zaproponowanej Koncepcji ewaluacji i monitoringu Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata należy podkreślić dwa istotne fakty, tj.: - pozyskiwanie danych pierwotnych ma wyłącznie charakter uzupełniający względem całego systemu agregacji i analizy danych wtórnych, - wywiady pogłębione IDI z Liderami innowacji w województwie podkarpackim stanowią uzupełnienie i pogłębienie dla analizy danych ilościowych zgromadzonych za pomocą badania CATI. Z tych właśnie powodów oba narzędzia są stosunkowo zwarte, a pytania w kwestionariuszu ustrukturyzowanego wywiadu pogłębionego dla Liderów innowacji mają dodatkowo stosunkowo ogólny charakter. W założeniu bowiem, odpowiedzi na postawione pytania mają dostarczyć wiedzy dodatkowej, która służyć będzie zwiększeniu trafności analiz statystycznych na głównym materiale empirycznym w ramach badań pierwotnych.

9 2 / Diagnoza innowacyjności wśród Liderów innowacji : 2010 Raport 1. Idea pilotażu Pilotaż badań, niezależnie od ich charakteru, umożliwia poprawne udzielenie odpowiedzi na następujące pytania: 1. Czy problem może być rozwiązany przy użyciu przyjętych metod i technik badawczych? W Koncepcji systemu monitorowania i ewaluacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata problem ten został określony jako uzyskanie najpełniejszych informacji w zakresie transferu innowacji do firm, wdrażania innowacyjnych rozwiązań oraz barier z tym związanych ( ) z perspektywy podmiotów odnoszących największe sukcesy w rankingach innowacyjności, co umożliwia znacznie trafniejszą analizę pogłębioną ewaluowanej problematyki Czy problem został całkowicie i prawidłowo zoperacjonalizowany? Czyli czy przyjęte w toku opracowywania narzędzia elementy wskaźnikowe faktycznie znajdują odzwierciedlenie w rzeczywistości. Weryfikowane jest założenie co do adekwatności narzędzia ze względu na adresata. 3. Czy wszystkie pojęcia mają jednoznaczny sens empiryczny? Po ustaleniu już wspomnianej adekwatności operacyjnej należy zweryfikować moc wskaźnikową poszczególnych pytań, a więc czy dostarczają one informacji (umożliwiają pomiar) i jakiego rodzaju to są informacje. 4. Czy pytania są zrozumiałe? Mimo niewielkiej standaryzacji narzędzia, pytania powinny być sformułowane w taki sposób, aby były zrozumiałe dla respondenta niezależnie od podmiotu przez niego reprezentowanego. Zatem, weryfikacja narzędzia badawczego w ramach powyższych zagadnień pozwala uniknąć istotnych błędów logicznych, merytorycznych i technicznych na etapie realizacji badania właściwego, kiedy to wśród Liderów innowacji na dużą skalę prowadzony jest złożony i skoordynowany proces agregacji danych jakościowych. 1 Koncepcja monitoringu i ewaluacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata , s / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

10 Diagnoza innowacyjności wśród Liderów innowacji : 2010 Raport / 3 Błędy tego typu mają tendencję do kumulowania się, co ostatecznie prowadzi do negatywnej weryfikacji całego lub większości zebranego materiału empirycznego. Pilotaż zatem w praktycznym wymiarze każdego procesu badawczego prowadzi przede wszystkim do oszczędności od strony materialnej, ale także podniesienia jakości pod względem rzetelności i trafności narzędzia, którym dokonywany jest pomiar. Stanowi test praktyczny dla narzędzia, procedur logistycznych oraz procedur analitycznych w procesie badawczym Przedmiot badań i dobór próby badawczej Raport jest rezultatem badań służących diagnozie innowacyjności wśród przedsiębiorstw w województwie podkarpackim. Przeprowadzono badania dotyczące wdrażania działań innowacyjnych w przedsiębiorstwach będących Liderami innowacji na rynku, a przez to ich oddziaływania na pozycję na rynku i rozwój regionu. Przedsiębiorstwa są podstawowym elementem systemu innowacyjnego, gdzie szczególną rolę w tym systemie pełnią Liderzy innowacji. Dlatego wysiłki badawcze skupiały się głównie na analizie działań innowacyjnych na potrzeby rozwoju badanych przedsiębiorstw. Na potrzeby realizowanych badań, przyjęto definicję Liderów innowacji, podobną jak w Koncepcji monitoringu i ewaluacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata Według tej definicji, Liderzy innowacji to przedsiębiorstwa zajmujące czołowe lokaty w rankingach innowacyjności, które wprowadziły przynajmniej jedną innowację produktową (nowy lub istotnie ulepszony produkt) lub procesową (nowy lub istotnie ulepszony proces). Innowacje te winny być nowością przynajmniej dla przedsiębiorstwa je implementującego. Przedsiębiorstwa te zostały następnie sklasyfikowane ze względu na wielkość zatrudnienia, czyli liczby pracowników zatrudnionych na pełnych etatach w obrębie jednego przedsiębiorstwa lub w jego imieniu w ciągu całego roku referencyjnego 2. Poszczególne elementy, jakie brane są pod uwagę w ramach klasyfikowania przedsiębiorstw, obejmują poza liczbą zatrudnionych pracowników także kwestie niezależności oraz skalę rocznych obrotów. Na potrzeby prowadzonych badań 2 Wyciąg z zalecenia Komisji 2003/361/WE z dnia 6 maja 2003 r. dotyczącego definicji małych i średnich przedsiębiorstw Dz.U. L 124 z , str. 36

11 4 / Diagnoza innowacyjności wśród Liderów innowacji : 2010 Raport uwzględniona została jedynie liczna pracowników i tak: mikroprzedsiębiorstwo to podmiot zatrudniający do 10 pracowników, małe przedsiębiorstwo liczy do 50 pracowników, średnie do 250 pracowników, a duże powyżej 250 pracowników 3. W doborze próby uwzględnieni zostali laureaci konkursu Innowator Podkarpacia, organizowanego przez Rzeszowską Agencję Rozwoju Regionalnego SA w Rzeszowie, Centrum Transferu Technologii, Innowacji i Informatyzacji w Rzeszowie oraz Politechnikę Rzeszowską. Wśród podmiotów objętych pilotażem znalazło się 5 przedsiębiorstw dużych, 5 przedsiębiorstw średnich, 5 przedsiębiorstw małych oraz 2 mikroprzedsiębiorstwa wszystkie będące laureatami bądź liderami wspomnianego konkursu. Przestrzenną lokalizację podmiotów ilustruje poniższy wykres. Nie były to tylko przedsiębiorstwa zlokalizowane w najbliższym sąsiedztwie stolicy województwa podkarpackiego. Są to jednak przedsiębiorstwa z centralnej i północno-zachodniej części województwa, bowiem te najczęściej zajmują wysokie lokaty we wspomnianym konkursie. Taki a nie inny rozkład przedsiębiorstw w próbie pilotażowej nie wpływa na jakość tej próby, co wynika z dwóch przesłanek metodologicznych: po pierwsze, pilotaż nie ma za zadanie generować reprezentatywnych wyników i wniosków (jest w głównej mierze testowaniem narzędzia), a po drugie sama specyfika populacji docelowej oraz zastosowanych metod i technik (metoda wywiadu, technika wywiadu pogłębionego ustrukturyzowanego) sprawia, że realizowana próba ma charakter celowy. Niemniej jednak uwzględnione zostały wszystkie typy podmiotów, co pozwala na prezentację wniosków popilotażowych na temat wszystkich potencjalnych podmiotów, z których reprezentantami kwestionariusz wywiadu będzie ostatecznie realizowany. 3 Rozporządzenie Komisji (WE) nr 364/2004 z dnia 25 lutego 2004 r. Definicja małych i średnich przedsiębiorstw / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

12 Diagnoza innowacyjności wśród Liderów innowacji : 2010 Raport / 5 Wykres 1. Przestrzenna lokalizacja Liderów innowacji dobranych do pilotażu Stalowa Wola 1 przedsiębiorstwo Mielec 3 przedsiębiorstwa Brzeźnica 1 przedsiębiorstwo Rzeszów 8 przedsiębiorstw Strażów 1 przedsiębiorstwo Wola Dalsza 1 przedsiębiorstwo Boguchwała 1 przedsiębiorstwo Wola Rafałowska 1 przedsiębiorstwo Źródło: Badania własne Metoda i narzędzie badawcze Indywidualny wywiad pogłębiony ustrukturyzowany (ang. In-Depth Interview) jest techniką należącą do grupy metod wywiadu o charakterze jakościowym. Generalnie metody jakościowe w metodologii badań społecznych uważane są za

13 6 / Diagnoza innowacyjności wśród Liderów innowacji : 2010 Raport bardziej trafne niż rzetelne 4. Oznacza to, że ich zastosowanie pozwala na pogłębione analizy problemu, dokładniejsze zarysowanie kontekstu, wgłębienie się w bardziej złożone struktury myślowe respondentów 5. Z drugiej jednak strony, każdy wywiad jakościowy przebiega we właściwy tylko sobie sposób i rezultaty mogą być zróżnicowane, mimo zastosowania tego samego narzędzia. Standaryzacja możliwych odpowiedzi nie jest tak dalece posunięta jak w przypadku ilościowych odmian wywiadu (ankiety, kwestionariusza wywiadu). Indywidualny wywiad pogłębiony to logicznie usystematyzowany zbiór pytań otwartych nie posiadających gotowych możliwych odpowiedzi. Respondent proszony jest o udzielenie odpowiedzi własnych bez jakichkolwiek podpowiedzi ze strony badacza. Pytania uzupełnione są o dodatkowe instrukcje, bądź pytania pomocnicze, które umożliwiają dokładniejsze pogłębienie pytania w konkretnych obszarach, ale tworzą one razem z zestawem pytań właściwych raczej elastyczne ramy do prowadzenia rozmowy z respondentem. Większa swoboda w udzielaniu odpowiedzi prowadzi do tego, że respondent koncentruje się na sprawach i wątkach dla niego właściwych i najważniejszych, dzięki czemu rzadko pojawia się ryzyko artefaktów czyli opinii wywołanych samym przebiegiem badania, wpływem narzędzia. Nie sugerując się zestawem gotowych odpowiedzi (którego nie ma), respondent nie może, domyślając się po zaproponowanych odpowiedziach czego od niego oczekuje badacz, takich właśnie odpowiedzi udzielać. Jeżeli natomiast respondent koncentruje się, jak to zostało wspomniane, na istotnych dla niego wątkach, to poza analizą właściwą treści wypowiedzi, sposobu formułowania tych odpowiedzi, można także analizować to, co zostało pominięte a zatem jest nieważne dla konkretnego respondenta. W praktyce ankieter jest wyposażony w kwestionariusz IDI wraz z instrukcjami oraz dyktafon. Podczas aranżacji sytuacji wywiadu powinien dążyć do minimalizacji wpływu czynników zewnętrznych, które mogłyby zakłócić przebieg wywiadu. Jak sama nazwa techniki mówi, jest to wywiad indywidualny, zatem obecność osób trzecich jest 4 Rzetelność polega na tym, że dana technika, stosowana do tego samego przedmiotu, daje za każdym razem ten sam wynik. Zob. E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s Podczas gdy trafność odnosi się zakresu, w jakim miernik empiryczny adekwatnie odzwierciedla znaczenie danego pojęcia. Zob. tamże, s Szerokie omówienie zagadnień metod i technik jakościowych znajduje się w dwutomowym dziele pod redakcją N. K. Denzina oraz Y. S. Lincoln, Metody badań jakościowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

14 Diagnoza innowacyjności wśród Liderów innowacji : 2010 Raport / 7 niewskazana, jednak od tej ogólnej zasady bywają uzasadnione metodologicznie wyjątki. Wywiad powinien przebiegać w miejscu umożliwiającym swobodną rozmowę, bez większych zakłóceń akustycznych, aby zapis audio umożliwiał odtworzenie przebiegu wywiadu. Powinno to być miejsce znane respondentowi i traktowane przez niego jako bezpieczne ma się on czuć swobodnie i na swoim terenie. Dzięki temu wypowiedzi respondenta są nieskrępowane, swobodne i tym samym o większej wartości poznawczej. Ankieter informuje respondenta w trakcie aranżacji sytuacji wywiadu, że całość rozmowy będzie rejestrowana. Z jednej strony jest to wymóg związany z koniecznością posiadania fizycznego zapisu przeprowadzenia konkretnego pomiaru, z drugiej, w sposób nieoceniony ułatwia późniejszą procedurę analizy. W przypadku znacznej liczby wywiadów zapis audio poddawany jest transkrypcji, która powinna uwzględniać w każdym szczególe charakterystykę prowadzonej rozmowy (błędy językowe, przerwy, reakcje niewerbalne respondenta czy ankietera) w przypadku pilotażu zabieg ten nie jest konieczny ze względu na liczbę przeprowadzonych wywiadów. W trakcie transkrypcji, także fragmentów, dokonywana jest równocześnie anonimizacja, aby spełniony był warunek anonimowości respondenta szczegóły pozwalające w sposób pełny identyfikować rozmówcę są znane wyłącznie badaczowi i nie są zamieszczane w analizie. Specyfika IDI sprawia, że mimo potencjalnie krępującej obecności dyktafonu i rozmowy z obcą osobą, jaką jest ankieter, respondenci dość szybko otwierają się na poruszane problemy i angażują się w rozmowę. Technika ta nie jest jednak pozbawiona wad, o czym warto wspomnieć raz jeszcze. Mimo struktury pytań, jest to wyłącznie rozmowa. Otwarty charakter pytań sprawia, że respondenci samodzielnie podejmują decyzję, jakie wątki poruszyć, a jakich unikać. Niski stopień standaryzacji sprawia, że każdy z wywiadów jest inny i ich analiza wymaga zastosowania zupełnie innych rozwiązań niż w przypadku analizy ilościowej. Przede wszystkim, trudno mówić o statystycznej reprezentatywności. Jeżeli już w ogóle mówić o reprezentatywności, to raczej merytorycznej. Wyniki takich analiz nie ilustrują bowiem badanych problemów w całej możliwej ich rozciągłości, ile raczej umożliwiają głębszą interpretację konkretnych przypadków, na podstawie czego można wnioskować o bardziej złożonych strukturach problemowych. W przypadku badań ewaluacyjnych, w których nacisk kładziony jest na analizę danych wtórnych, bez złożonego procesu agregacji danych pierwotnych, IDI traktowany może być wyłącznie jako wsparcie dla technik ilościowych. Dostarczać ma

15 8 / Diagnoza innowacyjności wśród Liderów innowacji : 2010 Raport głębszego kontekstu dla ilościowych wniosków z badań ilościowych. Co nie umniejsza mocy poznawczej, ale tylko ustawia tę technikę w hierarchii przyjętych rozwiązań pomiarowych Organizacja i przebieg badań Badania pilotażowe poprzedził okres ustalania terminów dogodnych dla przedsiębiorstw wybranych do pilotażu. Właściwe wywiady prowadzone były w okresie od 28 lipca do 18 sierpnia 2010 roku. Ankieterzy wyposażoni byli w kwestionariusz wywiadu, dyktafon oraz list uwierzytelniający potwierdzający tożsamość ankieterów i przedstawiający zakres i cel badania. 17 wywiadów przeprowadzonych zostało przez dwie osoby z Instytutu Gospodarki Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie. Po zrealizowaniu każdego z wywiadów ankieter zobowiązany był do udzielenia odpowiedzi na zestaw 16 pytań kontrolnych (patrz załącznik n wzór Check-listy), które składają się na następujące bloki: - dane umożliwiające identyfikację podmiotu (wielkość, lokalizacja, nazwa) które oczywiście podlegają procedurom anonimizacji w prezentowanych opracowaniach zbiorczych i analizach, - dane ogólne dotyczące wywiadu (data, lokalizacja wywiadu, ogólny przebieg wywiadu, udział osób trzecich, gotowość do uczestnictwa w badaniu), - dane dotyczące przygotowania przedstawiciela(lki) podmiotu do wywiadu (przygotowanie merytoryczne, sposób formułowania odpowiedzi na zadane pytania, jakość poznawcza stopień nasycenia informacjami), - dane dotyczące potencjalnych problemów (stopień zrozumienia pytań kwestionariuszowych, identyfikacja najbardziej kontrowersyjnych pytań oraz ewentualne uwagi do narzędzia formułowane przez badanych). Przeprowadzona została także rozmowa, podczas której ankieterki prezentowały wszystkie swoje spostrzeżenia związane z realizacją pilotażu. Stanowią one uzupełnienie analizy narzędzia. / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

16 Diagnoza innowacyjności wśród Liderów innowacji : 2010 Raport / 9 2. Omówienie rezultatów pilotażu Pilotaż kwestionariusza wywiadu pogłębionego (IDI), z racji specyfiki docelowej badanej zbiorowości i złożoności zakładanych w projekcie celów, miał za zadanie: a) przetestować narzędzie badawcze w kierunku: - poprawnej konstrukcji i logicznej spójności wewnętrznej, - odpowiedniej konstrukcji pytań i poziomu ich zrozumienia, - średniego czasu trwania wywiadu pogłębionego, - identyfikacji ewentualnych błędów w druku, b) zweryfikować poprawność organizacji dodatkowych środków stosowanych przy prowadzeniu wywiadu: - zapisu audio realizowanych wywiadów, c) przetestować poprawność procedury analitycznej pod względem: - czasu i złożoności procesu kodowania, - założonych procedur analizy Uwagi dotyczące narzędzia wyniki check-listy Jak zostało to już wspomniane, check-lista do wywiadów IDI z Liderami innowacji zawiera cztery podstawowe bloki pytań. Pierwszy z nich obejmuje pytania umożliwiające identyfikację konkretnego podmiotu i usprawnienie procesu anonimizacji na potrzeby dalszych analiz, stąd nie będzie on przedmiotem opracowania w tej części, poza zmienną wielkość podmiotu. Drugi blok dotyczy charakterystyki aranżacji sytuacji wywiadu, począwszy od ogólnych informacji na temat daty wywiadu, przez bardziej istotne szczegóły, takie jak miejsce wywiadu, udział osób trzecich, gotowość podmiotu do wzięcia udziału w badaniu. W żadnym z podmiotów, w których realizowane były wywiady w ramach pilotażu, nie natrafiono na większy opór w decyzji co do wzięcia udziału w badaniu. Ewentualne problemy i przesunięcia terminów wynikały wyłącznie z okresu urlopowego, w trakcie którego realizowany był pilotaż. Mimo jednak tego znacznego utrudnienia organizacyjnego, objęte pilotażem podmioty wykazały zainteresowanie badaniem oraz zaangażowanie. Niektóre zresztą z tych podmiotów dysponują wyspecjalizowanymi stanowiskami pracy, w ramach których zajmujący je pracownicy zobowiązani są właśnie do reprezentowania firmy w różnorakich badaniach (np. sprawozdania na potrzeby GUS, badania socjologiczne, badania marketingowe itp.).

17 10 / Diagnoza innowacyjności wśród Liderów innowacji : 2010 Raport Tylko w trzech przypadkach wywiad prowadzony był poza siedzibą Lidera innowacji, to oznacza, że w pozostałych przypadkach badanie zostało zrealizowane w pomieszczeniach będących w dyspozycji podmiotu zidentyfikowanego jako Lider innowacji. Średni czas wywiadu, po odrzuceniu ekstremum 87 minut oraz 15 minut, trwał 27 minut, co wydaje się być akceptowalnym poziomem. Z jednej strony wywiad nie angażuje znaczącego czasu pracownika oddelegowanego do badania, z drugiej strony jest wystarczający do zgromadzenia istotnych z perspektywy założonych celów kwestionariusza informacji. Jeden wywiad trwał niemal 90 minut, co więcej, był wielokrotnie przerywany (respondent zaprezentował również film promocyjny podmiotu, który reprezentował). Z kolei zdarzyły się także dwa wywiady 15 minutowe, w których jednak krótki czas trwania wywiadu nie zaważył na jakości uzyskanych danych. Można więc przyjąć, że kwestionariusz IDI przewidziany jest na około 30 minutową rozmowę, o ile nie jest ona przerywana. Materiał może być zrealizowany w czasie krótszym bądź dłuższym, ale to zależy już tylko od rozmówcy, a nie kwestionariusza samego w sobie jako narzędzia. Jeżeli chodzi o obecność osób trzecich, to z metodologicznego punktu widzenia może ona być traktowana jako czynnik zaburzający przebieg wywiadu, a tym samym w sposób negatywny wpływający na jakość uzyskanych danych. Należy jednak podkreślić, że w przypadku badań ewaluacyjnych, wiele informacji, które należy pozyskać, niekoniecznie jest znanych jednej konkretnej osobie, z którą wywiad jest realizowany. Stąd obecność osób trzecich, zwłaszcza znających istotne, z punktu widzenia celów kwestionariusza, szczegóły funkcjonowania ich podmiotu w sferze innowacji, może wnieść do wywiadu wiele ważnych informacji. Większość wywiadów przeprowadzonych zostało z jednym respondentem, czyli bez udziału osób trzecich. W czterech przypadkach wywiad przeprowadzono w obecności innych pracowników objętego badaniem podmiotu, co podniosło jakość uzyskanych informacji bez większego negatywnego wpływu na przebieg badania. Reasumując charakterystykę ogólnego przebiegu wywiadów, wszystkie siedemnaście wywiadów przeprowadzonych zostało w założonym czasie realizacji pilotażu, w zdecydowanej większości w siedzibach podmiotów objętych badaniem i bez obecności osób trzecich (a jeżeli już, to merytorycznie uzupełniających wywiad). Potwierdza to pośrednio gotowość podmiotów zidentyfikowanych jako Liderzy innowacji do udziału w badaniach. Średni czas IDI wyniósł 27 minut, a występujące różnice w czasie wynikały wyłącznie z czynników niezależnych od ankietera czy samego narzędzia wywiad był przerywany lub respondent wykazywał chęć do / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

18 Diagnoza innowacyjności wśród Liderów innowacji : 2010 Raport / 11 prezentowania materiałów dodatkowych. Zatem generalnie można wnioskować o przychylności i otwartości Liderów innowacji, co prognozuje optymistycznie o przebiegu właściwych badań, z drugiej strony przygotowane narzędzie, przynajmniej w ogólnym ujęciu, nie stanowi znaczącego obciążenia, a obecność ankietera i fakt prowadzenia wywiadu nie zaburzają w sposób istotny organizacji dnia pracy konkretnego podmiotu. Trzeci blok pytań w check-liście do wywiadów IDI dotyczy samego respondenta, przedstawiciela Lidera innowacji. Jednym z podstawowych zagadnień jest to, czy pracownik osobiście prezentuje postawę zbliżoną do otwartości i gotowości udzielenia wszelkich informacji, czy raczej niechętną badaniu, próbując zbyć ankietera i wrócić do swoich normalnych obowiązków zawodowych. Innymi słowy, możliwa jest sytuacja, gdy podmiot zidentyfikowany jako Lider innowacji w pełni deklaruje gotowość udziału w badaniu (a zatem kierownictwo jest przychylne), ale pracownik delegowany do wywiadu osobiście swoją postawą zaburza rezultaty takiego pomiaru. Sytuacja taka możliwa jest dla każdego rodzaju przedsiębiorstwa, zarówno tych dużych, jak i mikro. Pilotaż wykazał jednak, że w każdym z przeprowadzonych wywiadów osoby biorące w nich udział zdecydowanie wykazywały mniejszą lub większą ale gotowość do wzięcia udziału w badaniu. Fakt ten w znaczący sposób zwiększa rzetelność i trafność uzyskanych danych, bowiem odpowiedzi są wynikiem szczerej chęci udzielenia informacji a nie próbą pozbycia się ankietera. W dwóch przypadkach osoby biorące udział w badaniu wyraźnie nie posiadały pełnej wiedzy na tematy objęte kwestionariuszem wywiadu IDI. Ich obecność w wywiadzie wynika raczej ze wspomnianego wcześniej sezonu urlopowego, ale mimo chęci udzielenia informacji, poziom ich wiedzy na temat innowacji stanowił obiektywną przeszkodę w poprawnej realizacji badania. W obu przypadkach, co jest logicznie uzasadnione, brak wiedzy rzutował na drastyczne obniżenie jakości przeprowadzonego wywiadu automatycznie przeważały wypowiedzi zdawkowe, niepełne, poniekąd równoważnikowe, i co jeszcze ważniejsze, niezwiązane z treścią pytań i niewyczerpujące. Kwestionariusz wywiadu IDI skonstruowany został w taki sposób, że osoby niezwiązane z procesami innowacyjności nie są w stanie udzielić konkretnych informacji przeznaczony jest, z racji założenia co do ewaluacji, wyłącznie dla osób, które na co dzień stykają się z zagadnieniami innowacyjności w ramach swoich obowiązków zawodowych. Jest to jego zaleta i wada jednocześnie. Dążąc do minimalizacji uciążliwości badania i skrócenia czasu wywiadu, kwestionariusz został niejako skondensowany,

19 12 / Diagnoza innowacyjności wśród Liderów innowacji : 2010 Raport co jednak zwiększyło jego złożoność merytoryczną i znacząco ograniczyło kwestie ogólne, koncentrując przebieg rozmowy na szczegółach dotyczących innowacji. Zrealizowany może być wyłącznie z pracownikami zajmującymi się innowacjami, którym ten temat nie jest obcy. Każda inna kategoria pracowników, nawet tych z wyższego szczebla zarządzania, nie jest w stanie udzielić odpowiedzi rzetelnych i trafnych z punktu widzenia założeń prowadzonych badań. Należy na ten fakt zwrócić szczególną uwagę, planując w przyszłości kolejne wywiady IDI z Liderami innowacji. W przypadku pozostałych respondentów ocena przygotowania merytorycznego wypadła pozytywnie, a co za tym idzie, dobrze oceniona przez ankieterów została jakość i obszerność wypowiedzi przedstawicieli Liderów innowacji. Uwagi na temat formy pytań zawartych w kwestionariuszu analizowane są w dalszej części raportu, niemniej można przyjąć wniosek ogólniejszej natury, że kwestionariusz wywiadów IDI nie stanowi sam w sobie istotnej przeszkody w pozyskiwaniu informacji, czyli generalnie w poprawności (a zatem rzetelności i trafności) pomiaru. Potencjalne zaburzenie pomiaru wynika raczej z dobrania odpowiedniego pracownika danego podmiotu do wywiadu, co jest możliwe, bowiem na siedemnaście wywiadów aż piętnaście przeprowadzonych zostało z pracownikami kompetentnymi i znającymi zagadnienia objęte kwestionariuszem wywiadu IDI. Wreszcie odpowiedzi na czwarty blok pytań check-listy, dotyczący ewentualnych uwag do kwestionariusza, prowadzą do wniosku, że samo narzędzie nie było pozbawione wad. Ośmiu na siedemnastu respondentów zgłosiło zastrzeżenia i uwagi. W czterech przypadkach dotyczyły one przede wszystkim pytania nr 7 (patrz aneks pierwotna wersja kwestionariusza wywiadu IDI), zaś w jednym przypadku pytań 1 oraz 10. Uwagi dotyczyły przede wszystkim formy pytania, które nie zostało sformułowane w sposób wystarczająco zrozumiały. Rozmówcy zgłosili jednak także propozycje dotyczące wywiadu w ogóle, a nie konkretnych pytań. Pojawiła się więc sugestia, aby zadać pytanie o to, co w ogóle oznacza pojęcie innowacja dla danego podmiotu. Podpowiedziano także, aby kwestionariusz rozszerzyć o pytanie dotyczące rodzajów projektów innowacyjnych i typów innowacji realizowanych w danym podmiocie, który był badany. Wydaje się, że z punktu widzenia celów prowadzenia wywiadów IDI wśród Liderów innowacji sugestie te są jak najbardziej wskazane. Nie wpływają one znacząco na czas prowadzenia badania, a dostarczają kontekstu ogólniejszej wizji innowacji wśród tych przedsiębiorstw, które wyróżniają się w województwie podkarpackim pod względem innowacyjności. Poprawiony kwestionariusz wywiadu (patrz aneks obecna wersja kwestionariusza / Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie

20 Diagnoza innowacyjności wśród Liderów innowacji : 2010 Raport / 13 wywiadu IDI) poszerzony został właśnie o te zagadnienia, czyli począwszy od rozumienia pojęcia innowacji, poprzez typy innowacji i rodzaje projektów innowacyjnych, do zakresu innowacji. Uwagi te wzmacniają moc poznawczą zaproponowanego kwestionariusza wywiadu IDI. W dalszej kolejności zaprezentowane zostaną uwagi i spostrzeżenia ankieterów biorących udział w pilotażu, których formuła nie mieściła się w zakresie pytań checklisty Uwagi dotyczące wywiadu i narzędzia wnioski ankieterów W pierwszej kolejności osoby prowadzące indywidualne wywiady pogłębione w ramach pilotażu, zwracają uwagę na zbyt dużą kumulację pytań pomocniczych w zestawie. Złożoność pytań mogła momentami sprawiać większe problemy zarówno ankieterowi, jak i respondentowi. Sugestia ta została uwzględniona w nowym narzędziu, gdzie zestaw pytań został rozbity na krótsze, a zatem łatwiejsze do zrozumienia pytania. Szczególny problem stanowiło natomiast pytanie siódme, co zresztą pojawiło się już w przypadku analizy wyników check-listy. Niejasno sformułowane, powodowało konsternację respondentów, wymagało dodatkowego doprecyzowania ze strony ankietera. W pierwotnej wersji pytanie miało następującą postać: Jak, z perspektywy doświadczeń reprezentowanego przez Pana/Panią podmiotu, ocenia Pan/Pani zakres i dostępność informacji o możliwościach podniesienia poziomu innowacyjności?. Respondenci sugerowali, aby dotyczyło ono raczej metod identyfikacji, determinantów wzrostu, możliwości poziomu innowacji. Sugestia ta została uwzględniona w nowym narzędziu i pytanie to zostało zastąpione zestawem brzmiącym: Z jakich powodów podejmowane były decyzje dotyczące wdrażania innowacji w Pana/Pani podmiocie? Jakie ograniczenia zostały zidentyfikowane?, Dlaczego Pan/Pani tak uważa?, Jakie zdecydowane plusy i zdecydowane minusy wskazał(a)by Pan/Pani w tym zakresie?, oraz Jak ocenia Pan/Pani możliwości innowacyjności reprezentowanego przez Pana/Panią podmiotu? Od czego to zależy jakie są główne determinanty wzrostu, a jakie główne przeszkody?. W tym miejscu warto podkreślić, że pilotaż przyniósł wniosek natury ogólniejszej, ponieważ zarówno respondenci jak i ankieterzy podkreślali konieczność wprowadzenia do kwestionariusza nowego wątku. Chodzi o rozumienie pojęcia innowacja ; rodzaj innowacji, która w firmie jest wdrażana (np. innowacja produktowa, procesowa, organizacyjna); charakter i szczegóły projektów