Studia nad innowacyjnością. Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań. wśród Liderów innowacji Raport. woj. podkarpackiego.

Transkrypt

1

2 Studia nad innowacyjnością woj. podkarpackiego Sierpień 2013 Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji 2013 Raport Małgorzata Janiec, Anna Lewandowska, Robert Pater i Mateusz Stopa

3 Publikacja przygotowana na potrzeby Koncepcji systemu monitorowania i ewaluacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata została opracowana w ramach Zadania nr 4 projektu systemowego. Samorząd Województwa Podkarpackiego Realizuje projekt systemowy pn. Wzmocnienie instytucjonalnego systemu wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji w latach w województwie podkarpackim Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie w partnerstwie z Urzędem Marszałkowskim Województwa Podkarpackiego realizuje Zadanie nr 4. Pn. Utworzenie i rozbudowa systemu monitorowania i ewaluacji Regionalnej Strategii Innowacji Zadanie współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, budżetu państwa oraz budżetu Samorządu Województwa Podkarpackiego w ramach projektu systemowego pn. Wzmocnienie instytucjonalnego systemu wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji w latach w województwie podkarpackim ISBN Studia nad innowacyjnością woj. podkarpackiego ISBN Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji Copyright by IG WSIiZ w Rzeszowie Wydawca: Instytut Gospodarki Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania ul. Sucharskiego 2; Rzeszów tel , fax instytut@wsiz.rzeszow.pl

4

5 Spis treści Streszczenie... 1 Najważniejsze ustalenia... 2 Wprowadzenie Przedmiot badań i dobór próby badawczej Metoda i narzędzie badawcze Arkusz oceny projektu Organizacja i przebieg badań Omówienie rezultatów badania IDI wśród Liderów innowacji Wstęp Determinanty i charakter projektów innowacyjnych Współpraca z innymi podmiotami Mechanizmy finansowania projektów innowacyjnych Ocena efektywności projektów innowacyjnych Plany na przyszłość Bariery i ograniczenia przy wdrażaniu innowacji Ocena spójności wybranych projektów z celami RSI Wnioski oraz dobre praktyki Aneks 1. Wzór kwestionariusza indywidualnego wywiadu pogłębionego wykorzystanego podczas badań IDI Aneks 2. Wzór kwestionariusza / arkusza oceny wpływu realizowanych projektów na realizację celów Regionalnej Strategii Innowacji Woj. Podkarpackiego Bibliografia O autorach Informacje wydawnicze Instytut Gospodarki WSIiZ w Rzeszowie... 63

6

7 Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji : 2013 Raport / 1 Streszczenie Głównym celem monitoringu Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego jest bieżące dostarczanie niezbędnych informacji o trendach innowacyjności regionu oraz postępach wdrażania Strategii, które pozwolą głównym decydentom w województwie poprawić jakość i efektywność wdrażania strategii. Identyfikacja elementów Regionalnego Systemu Innowacji dała podstawy do stworzenia listy podmiotów, która dla celów realizacji monitoringu została zawężona do podmiotów będących przedmiotem badania. W rezultacie do realizacji podzadań, w zakresie prowadzonej działalności innowacyjnej i jej zgodności z celami RSI, związanych z monitoringiem Regionalnej Strategii Innowacji przyjęto następujące podmioty badawcze: przedsiębiorstwa, jednostki B+R, instytucje otoczenia biznesu, jednostki samorządu terytorialnego, jednostki edukacyjne. W monitoringu, jako uzupełnienie danych zastanych, przeprowadzone zostały także badania empiryczne obejmujące badania jakościowe IDI (wywiady z liderami innowacji, badanie opinii odbiorców projektów pilotażowych) oraz badania ilościowe CATI (wśród ośrodków B+R, Instytucji Otoczenia Biznesu, uczelni, przedsiębiorstw. Wywiady z liderami innowacji pozwalają na uzyskanie najpełniejszych informacji w zakresie transferu innowacji do firm, wdrażania innowacyjnych rozwiązań oraz barier z tym związanych przy jednoczesnej komparatywności uzyskanych danych. Ten etap badań umożliwia ukazanie problematyki z perspektywy podmiotów odnoszących największe sukcesy w rankingach innowacyjności, co umożliwia znacznie trafniejszą analizę ewaluowanej problematyki. Natomiast badanie opinii odbiorców projektów pilotażowych to stosunkowo najbardziej miarodajna metoda pomiaru wskaźników realizacji RSI Województwa Podkarpackiego, ponieważ odbiorcy projektów są z reguły zorientowani w zakresie RSI i mogą najpełniej zaświadczyć bądź też zanegować postępy jej realizacji. Wyniki obu etapów badań znajdują się w poniższym opracowaniu.

8 2 / Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji : 2013 Raport Najważniejsze ustalenia Przedsiębiorcy rozumieją innowację bardzo szeroko, ze szczególnym podkreśleniem wykorzystania jej efektów w praktyce. Praktyczne wykorzystywanie innowacji narzuca nieco inną jej definicję. Silnie wiąże ją z przychodami i kosztami firmy. Pracodawcy patrzą na innowacje z punktu widzenia poprawy jakości, jak i z punktu widzenia biznesowego. Celem jest podniesienie pozycji na rynku, utrzymanie się na miejscu lidera i wyznaczanie nowych kierunków rozwoju, standardów. Innowacyjność jest postrzegana w sposób kompleksowy. Działalność innowacyjna nie jest przypadkowa i chaotyczna. To starannie zaplanowany proces, obejmujący swoim zasięgiem czasowym horyzont co najmniej trzech do pięciu lat. W porównaniu do wyników badań w ubiegłych latach, obecnie dominują innowacje, które mają nierzadko charakter przełomowy dla branży, rynku, a co najmniej dla firmy. W ubiegłych latach innowacje bardzo często stanowiły niewielką modyfikację dotychczasowego rozwiązania, która jednak jakościowo zmieniała sytuację przedsiębiorstwa. Obecnie coraz częściej są to rozwiązania zgłaszane przez przedsiębiorców do EPO, czyli mające charakter innowacji na rynku nie tylko polskim, ale i europejskim. Wśród głównych impulsów do wprowadzenia innowacji jest z jednej strony aspekt rynkowy (ekonomiczny), gdzie innowacja traktowana jest przede wszystkim jako narzędzie do generowania zysków. Z drugiej strony, dla znacznej część badanych przedsiębiorców, innowacja jako taka w ogóle wysuwa się na plan pierwszy i jest w centrum uwagi w strategii rozwoju firmy. Jednym z ważniejszych i najczęściej wskazywanym impulsem do nowych, innowacyjnych przedsięwzięć jest pasja ludzi, szefów, pracowników.

9 Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji : 2011 Raport / 3 Bardzo często powodem, dla którego firma wdraża nowatorskie rozwiązania i technologie są: klient (rynek) oraz konkurencja krajowa i zagraniczna. Pierwszą przeszkodą wprowadzania innowacji są wymogi rynku, czyli klienta. Innowacje wymagają nakładów na badania, które są pracoi czasochłonne. To powoduje, że od początku procesu tworzenia innowacji, do jej wdrożenia należy przebyć długą drogę, przy jednoczesnym braku informacji o dokładnych właściwościach technicznych rezultatu. Ponadto wskazuje się również m.in. brak drogi ekspresowej S19 i połączenia z Warszawą, brak stałych połączeń lotniczych, kompleksy mieszkańców Podkarpacia, brak globalnego myślenia co jest powiązane z brakiem kształtowania odpowiedniej psychologii na studiach. Gospodarka Podkarpacia, ze względu na niższe od przeciętnej dla Polski dochody, ma również naturalne ograniczenia absorpcji innowacji. W efekcie wiele firm produkuje na eksport lub świadomie rezygnuje z badań i produkcji. Jako przewagę woj. podkarpackiego nad innymi regionami pod kątem lokowania inwestycji pracodawcy wciąż wskazywali głównie koszty. Innowatorzy Podkarpacia często kooperują z wieloma innymi podmiotami. Nierzadko przedsiębiorstwa współpracują z potencjalną konkurencją. Ma to na celu maksymalne dopasowanie się do gustów klienta. Badane firmy współpracowały z jednostkami B+R i uczelniami. Z roku na rok jej zakres i skala jest coraz większa, choć na pewno nie w pełni zaspokajająca potrzeby przedsiębiorstw. Firmy współpracują z jednostkami administracji publicznej i jednostkami okołobiznesowymi. W głównej mierze wynika to z chęci zdobycia finansowania na badania lub wdrożenie już powstałej innowacji. Samorząd traktowany jest także jako partner w działaniach, które można określić mianem CSR (ang. Corporate Social Responsibility), czyli praktyki wizerunkowej w ramach społecznej odpowiedzialności biznesu. Znaczna część badanych firm musi polegać w dużej mierze na środkach własnych, które są jedynie wspomagane środkami zewnętrznymi. Jest to

10 4 / Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji : 2013 Raport spowodowane długim czasem oczekiwania na rozstrzygnięcie konkursu na finansowanie innowacji ze środków publicznych, nieregularnością w ogłaszaniu konkursów oraz brakiem poręczeń dla innowacyjnych firm. Problem z finansowaniem innowacji mają przede wszystkim małe firmy. W większych firmach na ogół zewnętrzne finansowanie nie jest kluczowym problemem. Firmy dobrze oceniały zakończone projekty innowacyjne, co potwierdza fakt, że jest to za każdym razem efekt głębokich analiz dokonanych przed podjęciem decyzji o nowym wdrożeniu, czy zmianie. Stopa zwrotu z nakładów na innowacje jest często trudna do określenia. Jednak niejednokrotnie innowacje okazują się być bezcenne, świadczą bowiem o trwalszej przewadze konkurencyjnej firmy. Wśród czynników sukcesu firmy innowatorzy wymieniali ludzi i organizację pracy, a także nowoczesne technologie i kierowanie się jakością. Kolejnymi elementami jest elastyczność w stosunku do potrzeb klienta, ich zrozumienie i dostosowanie się. I wreszcie produkt, który trwale przyciąga klienta. Badane przedsiębiorstwa były zgodne co do tego, że w przyszłości będą w dalszym ciągu starać się wprowadzać innowacje. Na ich rodzaj i wielkość będą jednak wpływać wymogi rynku i wielkość posiadanych środków finansowych.

11 Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji : 2011 Raport / 5 Wprowadzenie Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji jest trzecim corocznym raportem będącym rezultatem badań służących diagnozie innowacyjności wśród przedsiębiorstw w województwie podkarpackim uznanych za Liderów innowacji realizowanym w ramach systematycznego monitoringu i ewaluacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego. Przeprowadzone badanie dotyczyło analizy wdrażania działań innowacyjnych w przedsiębiorstwach będących Liderami innowacji na rynku, a przez to ich oddziaływania na pozycję na rynku i rozwój regionu. Przedsiębiorstwa są podstawowym elementem systemu innowacyjnego, gdzie szczególną rolę w tym systemie pełnią Liderzy innowacji. Dlatego wysiłki badawcze skupiały się głównie na analizie działań innowacyjnych na potrzeby rozwoju badanych przedsiębiorstw. Uzupełnieniem wywiadów z Liderami innowacji jest analiza wybranych projektów w zamierzeniu będących wsparciem Regionalnej Strategii Innowacji Woj. Podkarpackiego. Stąd też celem prowadzonej analizy jest ocena wpływu realizowanych projektów na realizację celów wspomnianej Strategii. Badanie zostało zrealizowane na przełomie czerwca i lipca 2013 roku i objęło piętnaście podmiotów zidentyfikowanych jako Liderzy innowacji oraz cztery wybrane projekty wskazane w Regionalnej Strategii Innowacji Woj. Podkarpackiego jako wsparcie systemu innowacji woj. podkarpackiego. W ramach zaproponowanej Koncepcji ewaluacji i monitoringu Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata należy podkreślić dwa istotne fakty, tj.: - pozyskiwanie danych pierwotnych ma wyłącznie charakter uzupełniający względem całego systemu agregacji i analizy danych wtórnych, - wywiady pogłębione IDI z Liderami innowacji w województwie podkarpackim stanowią uzupełnienie i pogłębienie dla analizy danych ilościowych zgromadzonych za pomocą badania CATI. Z tych właśnie powodów oba narzędzia są stosunkowo zwarte, a pytania w kwestionariuszu ustrukturyzowanego wywiadu pogłębionego dla Liderów

12 6 / Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji : 2013 Raport innowacji mają dodatkowo stosunkowo ogólny charakter. W założeniu bowiem, odpowiedzi na postawione pytania mają dostarczyć wiedzy dodatkowej, która służyć będzie zwiększeniu trafności analiz statystycznych na głównym materiale empirycznym w ramach badań pierwotnych. A w przypadku analizy projektów dodatkowo spójności z Regionalną Strategią Innowacji Woj. Podkarpackiego.

13 Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji : 2011 Raport / 7 1. Przedmiot badań i dobór próby badawczej Na potrzeby realizowanych badań, przyjęto definicję Liderów innowacji, podobną jak w Koncepcji monitoringu i ewaluacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata Według tej definicji, Liderzy innowacji to przedsiębiorstwa zajmujące czołowe lokaty w rankingach innowacyjności, które wprowadziły przynajmniej jedną innowację produktową (nowy lub istotnie ulepszony produkt) lub procesową (nowy lub istotnie ulepszony proces). Innowacje te winny być nowością przynajmniej dla przedsiębiorstwa je implementującego. Przedsiębiorstwa te zostały następnie sklasyfikowane ze względu na wielkość zatrudnienia, czyli liczbę pracowników zatrudnionych na pełnych etatach w obrębie jednego przedsiębiorstwa lub w jego imieniu w ciągu całego roku referencyjnego 1. Poszczególne elementy, jakie brane są pod uwagę w ramach klasyfikowania przedsiębiorstw, obejmują poza liczbą zatrudnionych pracowników także kwestie niezależności oraz skalę rocznych obrotów. Na potrzeby prowadzonych badań uwzględniona została jedynie liczna pracowników i tak: mikroprzedsiębiorstwo to podmiot zatrudniający do 10 pracowników, małe przedsiębiorstwo liczy do 50 pracowników, średnie do 250 pracowników, a duże powyżej 250 pracowników 2. W doborze próby uwzględnieni zostali laureaci konkursu Innowator Podkarpacia, organizowanego przez Rzeszowską Agencję Rozwoju Regionalnego SA w Rzeszowie, Centrum Transferu Technologii, Innowacji i Informatyzacji w Rzeszowie oraz Politechnikę Rzeszowską. Wśród podmiotów objętych pilotażem znalazło się 8 przedsiębiorstwa duże, 7 przedsiębiorstw średnich, 5 przedsiębiorstw małych oraz 2 mikroprzedsiębiorstwa wszystkie będące laureatami bądź liderami wspomnianego konkursu. Przestrzenną lokalizację podmiotów ilustruje poniższy wykres. Nie były to tylko przedsiębiorstwa zlokalizowane w najbliższym sąsiedztwie stolicy województwa podkarpackiego. Są to przedsiębiorstwa z 1 Wyciąg z zalecenia Komisji 2003/361/WE z dnia 6 maja 2003 r. dotyczącego definicji małych i średnich przedsiębiorstw Dz.U. L 124 z , str Rozporządzenie Komisji (WE) nr 364/2004 z dnia 25 lutego 2004 r. Definicja małych i średnich przedsiębiorstw.

14 8 / Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji : 2013 Raport centralnej, północnej oraz wschodniej części województwa, bowiem te w 2012 roku zajęły wysokie lokaty we wspomnianym konkursie.

15 Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji : 2011 Raport / 9 Wykres 1. Przestrzenna lokalizacja Liderów innowacji Stalowa Wola 6 przedsiębiorstw Nowa Dęba 1 przedsiębiorstwo Rzeszów 5 przedsiębiorstw Grodzisko Dolne 1 przedsiębiorstwo Palikówka 1 przedsiębiorstwo Boguchwała 1 przedsiębiorstwo Źródło: Badania własne. Taki a nie inny rozkład przedsiębiorstw w badaniu nie wpływa na jakość tej próby, co wynika z dwóch przesłanek metodologicznych: po pierwsze, badanie jakościowe nie ma za zadanie generować reprezentatywnych wyników i wniosków (jest w głównej mierze pogłębieniem i uzupełnieniem badania CATI oraz badania na danych wtórnych), a po drugie sama specyfika populacji docelowej oraz zastosowanych metod i technik (metoda wywiadu, technika wywiadu pogłębionego ustrukturyzowanego) sprawia, że realizowana próba

16 10 / Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji : 2013 Raport ma charakter celowy. Niemniej jednak uwzględnione zostały wszystkie typy podmiotów, co pozwala na prezentację wniosków z badania na temat wszystkich potencjalnych podmiotów, z których reprezentantami kwestionariusz wywiadu był realizowany Metoda i narzędzie badawcze Indywidualny wywiad pogłębiony ustrukturyzowany (ang. Individual in- Depth Interview) jest techniką należącą do grupy metod wywiadu o charakterze jakościowym. Generalnie metody jakościowe w metodologii badań społecznych uważane są za bardziej trafne niż rzetelne 3. Oznacza to, że ich zastosowanie pozwala na pogłębione analizy problemu, dokładniejsze zarysowanie kontekstu, wgłębienie się w bardziej złożone struktury myślowe respondentów 4. Z drugiej jednak strony, każdy wywiad jakościowy przebiega we właściwy tylko sobie sposób i rezultaty mogą być zróżnicowane, mimo zastosowania tego samego narzędzia. Standaryzacja możliwych odpowiedzi nie jest tak dalece posunięta jak w przypadku ilościowych odmian wywiadu (ankiety, kwestionariusza wywiadu). Indywidualny wywiad pogłębiony to logicznie usystematyzowany zbiór pytań otwartych nie posiadających gotowych możliwych odpowiedzi. Respondent proszony jest o udzielenie odpowiedzi własnych bez jakichkolwiek podpowiedzi ze strony badacza. Pytania uzupełnione są o dodatkowe instrukcje, bądź pytania pomocnicze, które umożliwiają dokładniejsze pogłębienie pytania w konkretnych obszarach, ale tworzą one razem z zestawem pytań właściwych raczej elastyczne ramy do prowadzenia rozmowy z respondentem. Większa swoboda w udzielaniu odpowiedzi prowadzi do tego, że respondent koncentruje się na sprawach i wątkach dla niego właściwych i 3 Rzetelność polega na tym, że dana technika, stosowana do tego samego przedmiotu, daje za każdym razem ten sam wynik. Zob. E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s Podczas gdy trafność odnosi się zakresu, w jakim miernik empiryczny adekwatnie odzwierciedla znaczenie danego pojęcia. Zob. tamże, s Szerokie omówienie zagadnień metod i technik jakościowych znajduje się w dwutomowym dziele pod redakcją N. K. Denzina oraz Y. S. Lincoln, Metody badań jakościowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009

17 Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji : 2011 Raport / 11 najważniejszych, dzięki czemu rzadko pojawia się ryzyko artefaktów czyli opinii wywołanych samym przebiegiem badania, wpływem narzędzia. Nie sugerując się zestawem gotowych odpowiedzi (którego nie ma), respondent nie może, domyślając się po zaproponowanych odpowiedziach czego od niego oczekuje badacz, takich właśnie odpowiedzi udzielać. Jeżeli natomiast respondent koncentruje się, jak to zostało wspomniane, na istotnych dla niego wątkach, to poza analizą właściwą treści wypowiedzi, sposobu formułowania tych odpowiedzi, można także analizować to, co zostało pominięte a zatem jest nieważne dla konkretnego respondenta. W praktyce ankieter jest wyposażony w kwestionariusz IDI wraz z instrukcjami oraz dyktafon. Podczas aranżacji sytuacji wywiadu powinien dążyć do minimalizacji wpływu czynników zewnętrznych, które mogłyby zakłócić przebieg wywiadu. Jak sama nazwa techniki mówi, jest to wywiad indywidualny, zatem obecność osób trzecich jest niewskazana, jednak od tej ogólnej zasady bywają uzasadnione metodologicznie wyjątki. Wywiad powinien przebiegać w miejscu umożliwiającym swobodną rozmowę, bez większych zakłóceń akustycznych, aby zapis audio umożliwiał odtworzenie przebiegu wywiadu. Powinno to być miejsce znane respondentowi i traktowane przez niego jako bezpieczne ma się on czuć swobodnie i na swoim terenie. Dzięki temu wypowiedzi respondenta są nieskrępowane, swobodne i tym samym o większej wartości poznawczej. Ankieter informuje respondenta w trakcie aranżacji sytuacji wywiadu, że całość rozmowy będzie rejestrowana. Z jednej strony jest to wymóg związany z koniecznością posiadania fizycznego zapisu przeprowadzenia konkretnego pomiaru, z drugiej, w sposób nieoceniony ułatwia późniejszą procedurę analizy. W przypadku znacznej liczby wywiadów zapis audio poddawany jest transkrypcji, która powinna uwzględniać w każdym szczególe charakterystykę prowadzonej rozmowy (błędy językowe, przerwy, reakcje niewerbalne respondenta czy ankietera) w przypadku pilotażu zabieg ten nie jest konieczny ze względu na liczbę przeprowadzonych wywiadów. W trakcie transkrypcji, także fragmentów, dokonywana jest równocześnie anonimizacja, aby spełniony był warunek anonimowości respondenta szczegóły pozwalające

18 12 / Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji : 2013 Raport w sposób pełny identyfikować rozmówcę są znane wyłącznie badaczowi i nie są zamieszczane w analizie. Specyfika IDI sprawia, że mimo potencjalnie krępującej obecności dyktafonu i rozmowy z obcą osobą, jaką jest ankieter, respondenci dość szybko otwierają się na poruszane problemy i angażują się w rozmowę. Technika ta nie jest jednak pozbawiona wad, o czym warto wspomnieć raz jeszcze. Mimo struktury pytań, jest to wyłącznie rozmowa. Otwarty charakter pytań sprawia, że respondenci samodzielnie podejmują decyzję, jakie wątki poruszyć, a jakich unikać. Niski stopień standaryzacji sprawia, że każdy z wywiadów jest inny i ich analiza wymaga zastosowania zupełnie innych rozwiązań niż w przypadku analizy ilościowej. Przede wszystkim, trudno mówić o statystycznej reprezentatywności. Jeżeli już w ogóle mówić o reprezentatywności, to raczej merytorycznej. Wyniki takich analiz nie ilustrują bowiem badanych problemów w całej możliwej ich rozciągłości, ile raczej umożliwiają głębszą interpretację konkretnych przypadków, na podstawie czego można wnioskować o bardziej złożonych strukturach problemowych. W przypadku badań ewaluacyjnych, w których nacisk kładziony jest na analizę danych wtórnych, bez złożonego procesu agregacji danych pierwotnych, IDI traktowany może być wyłącznie jako wsparcie dla technik ilościowych. Dostarczać ma głębszego kontekstu dla ilościowych wniosków z badań ilościowych. Co nie umniejsza mocy poznawczej, ale tylko ustawia tę technikę w hierarchii przyjętych rozwiązań pomiarowych Arkusz oceny projektu Odrębnym narzędziem, które realizowane było w trakcie prowadzenia badań typu IDI w ramach systemu ewaluacji i monitoringu Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego, był arkusz oceny wpływu realizowanych projektów na realizację celów nadmienionej Strategii. W trakcie monitoringu musiały być spełnione następujące warunki: obecność koordynatora danego projektu,

19 Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji : 2011 Raport / 13 udostępnienie dokumentacji projektowej (w obecności koordynatora projektu) możliwość zapoznania się z produktami projektu (również w obecności koordynatora projektu). Każdy z objętych monitoringiem projektów realizowanych w ramach celów Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego był oceniany według poniższych kryteriów: zgodności realizacji projektu z zakładanymi w Strategii celami, adekwatności produktów końcowych do zakładanych celów, adekwatności uzyskanego efektu końcowego do założeń Strategii, wpływu projektu na wzrost innowacyjności w przedsiębiorstwach. W ramach tak przyjętych kryteriów oceny opracowane zostało narzędzie w postaci check-listy (załącznik nr 2.) zawierające następujące bloki pytań w formie wskazań dychotomicznych (tak/nie) wraz z możliwością naniesienia uwag i wykazaniem zakładanych oraz faktycznie uzyskanych rezultatów: cele projektu, wskaźniki produktu rezultatu, działania, termin (okres) realizacji projektu, rodzaj i liczba beneficjentów ostatecznych, lokalizacja miejsca realizacji projektu, źródła finansowania. Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, że proces monitorowania poszczególnych projektów z założenia odbywa się w formie kooperacji z koordynatorem danego projektu, co umożliwia uzyskanie dodatkowych informacji i danych pogłębiających wiedzę na temat monitorowanego projektu. Z jednej strony więc ma miejsce weryfikacja zakładanych i faktycznie osiągniętych rezultatów projektu, co więcej, w konfrontacji z celami Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego, z drugiej jednocześnie w formie wywiadu uzyskiwane są dodatkowe informacje od koordynatora właściwego projektu.

20 14 / Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji : 2013 Raport Rezultaty zastosowanego rozwiązania prezentowane są w dalszej części raportu. Uzyskane dane posłużyły z jednej strony do weryfikacji danych uzyskanych w ramach wywiadów typu IDI wśród przedsiębiorców uznanych za Liderów Innowacji. Z drugiej, jako efekt monitoringu stanowią podstawę formułowania zestawu dobrych praktyk, również zawartego w tym raporcie Organizacja i przebieg badań Badanie poprzedził okres ustalania terminów dogodnych dla przedsiębiorstw wybranych do badania. Właściwe wywiady prowadzone były na przełomie czerwca i lipca 2013 roku. Ankieterzy wyposażeni byli w kwestionariusz wywiadu, dyktafon oraz list uwierzytelniający potwierdzający tożsamość ankieterów i przedstawiający zakres i cel badania. Wszystkie wywiady przeprowadzone zostały przez dwie osoby z Instytutu Gospodarki Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie.

21 Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji : 2011 Raport / Omówienie rezultatów badania IDI wśród Liderów innowacji 2.1. Wstęp Przeprowadzone badanie jakościowe miało charakter wywiadów indywidualnych w przedsiębiorstwach będącymi Liderami innowacji, w których starano się dotrzeć do osób zajmujących w firmach jak najwyższą pozycję, aby móc uzyskać rzetelne informacje dotyczące przedsiębiorstw, którymi zarządzają. W wyniku tego zdecydowaną większość respondentów stanowili właściciele lub prezesi przedsiębiorstw, a także dyrektorzy ds. rozwoju lub dyrektorzy finansowi. Problematyka badawcza skupiona została wokół dwóch niezwykle ważnych zagadnień: współpracy badanego podmiotu z innymi przedsiębiorstwami, jednostkami badawczo-rozwojowymi, uczelniami, instytucjami okołobiznesowymi, w tym ze szczególnym uwzględnieniem jednostek samorządu terytorialnego; charakteru działań innowacyjnych zrealizowanych przez Liderów innowacji jako elementu strategii rozwoju przedsiębiorstwa i wpływu na jego rozwój. Dokonano w ten sposób oceny zakresu i dostępności informacji o możliwościach podniesienia poziomu innowacyjności oraz analizy determinantów rozwoju przedsiębiorstw innowacyjnych i prowadzonej w tym zakresie przez przedsiębiorstwa polityki rozwoju firm. Ponadto na podstawie opinii przedsiębiorców dokonano oceny mechanizmów finansowania programów i projektów poświęconych innowacyjności, a także zidentyfikowano bariery, na jakie napotkali przedsiębiorcy ograniczające wdrażanie projektów innowacyjnych. Kolejnym problemem badawczym była ocena efektywności działań w zakresie wdrażania projektów innowacyjnych podjętych przez firmę. Ważnym aspektem rozpoznania były też plany przedsiębiorców dotyczące realizacji w przyszłości projektów innowacyjnych. Wśród badanych wyodrębniono kilka firm, które brały udział w badaniach w ubiegłych latach. Miało to na celu uchwycenie zmian w prowadzonej polityce inwestycyjnej o charakterze innowacyjnym i ich przyczyn. Badane przedsiębiorstwa w większości pochodziły z sektora przemysłu, sekcji przetwórstwo przemysłowe (produkcja wkrętów dla budownictwa,

22 16 / Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji : 2013 Raport motoryzacji, branży AGD oraz meblowej; produkcja kruszyw z żużli hutniczych dla przemysłu budowlanego i drogownictwa; produkcja systemów lokalizacji i monitorowania pojazdów, obiektów stałych i ruchomych; projektowanie, produkcja i sprzedaż wyrobów wojskowych; produkcja węży ogrodowych i systemów rynnowych; produkcja produktów ze szkła i systemów przeszkleń; produkcja pucharów, statuetek, medali; produkcja rdzeni solnych do odlewów aluminiowych; produkcja ceramiki technicznej; produkcja i wdrożenia zaawansowanych systemów informatycznych; produkcja folii ogrodniczych i budowlanych oraz opakowań dla przemysłu chemicznego i szklarskiego), a także z sektora usług (ortofotomapy i modele przestrzenne (DSM); usługi i technologie internetowe; usługi drukowania gazet) oraz gospodarki komunalnej. Do identyfikacji podmiotów, z którymi zostały przeprowadzone wywiady wzięto pod uwagę wielkość przedsiębiorstwa oraz rok założenia. Mikroprzedsiębiorstwa obejmują przedsiębiorstwa, które zatrudniają od 1 do 9 osób, małe przedsiębiorstwa od 10 do 49 zatrudnionych, średnie przedsiębiorstwa od 50 do 249 osób, duże przedsiębiorstwa zatrudniają ponad 249 osób. W związku z tym zastosowano następujący klucz do wywiadów, np. mikro_2001 oznacza przedsiębiorstwo mikro założone w 2001 roku Determinanty i charakter projektów innowacyjnych Według statystyki GUS, jak i ujęcia międzynarodowego innowacja to wprowadzenie na rynek nowego lub ulepszonego produktu, jak również zastosowanie w produkcji nowego lub ulepszonego procesu, przy czym ów produkt i proces są nowe przynajmniej z punktu widzenia wprowadzającego je przedsiębiorstwa 5. Definicja ta jest na tyle szeroka, że obejmuje prezentowane podczas wywiadów rozumienie innowacji. Jednak ze względu na działanie wśród silnej i ekspansywnej konkurencji, przedsiębiorcy rozumieją innowację bardzo szeroko, ze szczególnym podkreśleniem wykorzystania jej efektów w praktyce. Praktyczne wykorzystywanie innowacji narzuca nieco inną 5 Oslo Manual, The Measurement of Scientific and Technological Activities, Proposed Guidelines for Collecting and Interpreting Technological Innovation Data oraz

23 Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji : 2011 Raport / 17 jej definicję. Silnie wiąże ją z przychodami i kosztami firmy. W dużych korporacjach [innowację] definiuje się tak: przedsiębiorstwo jest innowacyjne, jeżeli odpowiedni procent zysku jest przeznaczony na R&D [mikro_2012]. To sformułowanie wskazuje z jednej strony na pewne podejście do definiowania innowacyjności, a z drugiej silnie uzależnia proces innowacyjności od posiadania odpowiednich funduszy. Z punktu widzenia przychodów część firm patrzy na innowację jako na produkt w szerokim rozumieniu tego słowa, z którego można czerpać przychody. Przedsiębiorstwa te nieustannie poprawiają posiadane technologie, jednak dopiero, gdy powstaje z nich produkt, który jest komercyjny. Takie ujęcie innowacji nie jest ani węższe ani szersze niż ujęcie statystyczne, obydwa pojęcia zazębiają się. Jednak podejście przedsiębiorstw ma charakter praktyczny, podczas gdy ujęcie statystyczne teoretyczny. Pracodawcy patrzą na innowacje z punktu widzenia poprawy jakości, jak i z punktu widzenia biznesowego. Coś możemy zrobić taniej, szybciej, efektywniej [duża_2012]. Celem jest podniesienie pozycji na rynku, utrzymanie się na miejscu lidera i wyznaczanie nowych kierunków rozwoju, standardów. Definiują innowację jako wdrożenie nowych technologii najczęściej wskazywana odpowiedź, czy też doskonalenie produktu ale również innowacje procesowe usprawniające proces zarządzania i innowacje marketingowe. Inaczej mówiąc innowacja to wszystko co zwiększa i/lub poprawia poziom technologii i procesów wykorzystywanych w przedsiębiorstwie. Jednak to, co szczególnie zwraca uwagę w odpowiedziach udzielanych na pytanie o rozumienie innowacyjności, to jej kompleksowe pojmowanie. Działalność innowacyjna nie jest przypadkowa i chaotyczna. To starannie zaplanowany proces, obejmujący swoim zasięgiem czasowym horyzont co najmniej trzech do pięciu lat. Wdrażanie nowej technologii czy nowego produktu powiązane jest równocześnie ze zmianami w systemie zarządzania przedsiębiorstwem, w tym wykorzystaniu coraz to nowszych systemów informatycznych, skrojonych na potrzeby przedsiębiorstwa. W ujęciu badanych przedstawicieli przedsiębiorstw będących liderami innowacyjności, innowacyjność sama w sobie jest czymś zupełnie naturalnym i właściwie codziennością w funkcjonowaniu tych podmiotów (naturalny element procesu planowania rozwoju).

24 18 / Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji : 2013 Raport Rozmówcy wskazywali, że ich przedsiębiorstwa posiadają swoisty portfel projektów innowacyjnych, który uruchamiany jest w sprzyjających warunkach: bądź to znaczącej poprawy sytuacji finansowej, a tym samym zwiększonego bezpieczeństwa procesu wdrażania innowacji, bądź też pojawienia się technologii, które umożliwiają realizację planów lub też zmiany myślenia u odbiorców produktu, dzięki czemu projekty te gwarantują powodzenie komercyjne. Zazwyczaj te trzy elementy wymieniane są jednym tchem. Potwierdza to z jednej strony wielotorowe plany innowacyjne we wspomnianym horyzoncie czasowym pięciu lat, z drugiej strony wskazuje na istotny element śledzenia bieżącej sytuacji rynkowej i zapotrzebowania ze strony klientów. Innymi słowy, respondenci nie podchodzą do innowacyjności jako do przełomowego i najczęściej jednorazowego wydarzenia w ich firmach, ale traktują innowacyjność w sposób zdecydowanie procesualny jako z jednej strony odpowiedź na warunki rynkowe, ale także stałe wyprzedzanie zmian w otoczeniu zewnętrznym i ich w pewnym sensie kreowanie. W porównaniu do wyników badań w ubiegłych latach, obecnie dominują innowacje, które mają nierzadko charakter przełomowy dla branży, rynku, a co najmniej dla firmy. W ubiegłych latach innowacje bardzo często stanowiły niewielką modyfikację dotychczasowego rozwiązania, która jednak jakościowo zmieniała sytuację przedsiębiorstwa. Obecnie coraz częściej są to rozwiązania zgłaszane przez przedsiębiorców do EPO, czyli mające charakter innowacji na rynku nie tylko polskim, ale i europejskim. Trend ten, zanotowany już w ubiegłorocznej edycji tych badań, utrzymuje się pomimo niekorzystnej sytuacji gospodarki polskiej i znacznego spowolnienia tempa rozwoju Można nawet stwierdzić, że podkarpaccy liderzy innowacji coraz śmielej czują się nie tylko na lokalnym czy regionalnym rynku, ale także na krajowym i międzynarodowym. Dla kilku podmiotów kooperacja zagraniczna stanowi połowę przychodów firmy. Innowacje to inne, [nowe] formy przekazu, inne, [nowe] formy wydania możliwe poprzez rozwój Internetu, czyli rozwój portalu, portali, dostęp internetowy na iphon ach, ipadach [duża_2013].

25 Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji : 2011 Raport / 19 Innowacja jest to zastosowanie rozwiązań, które de facto przede wszystkim służą dwóm aspektom: aspektowi ekonomicznemu i przede wszystkim ekonomicznemu albo ułatwiają sposób prowadzenia danej pracy, czyli organizacji. I to są te dwa główne aspekty - my to tak postrzegamy [średnia_1953]. Innowacja to coś jedynego [w swym rodzaju], unikalnego, wyjątkowego i nie porównywalnego [średnia_1953]. [My rozumiemy] innowacje tak, że zaczyna się ona od produktu, czyli od momentu gdy produkujemy produkty. I tak, żeby one były jak najmniej szkodliwe dla środowiska, żeby na ich produkcję zużywane było mniej energii( ) [mała_1991]. Podstawą wszelkiej innowacji dla niektórych firm są ludzie w danej firmie. Ludzie kreatywni, pełni pomysłów, zaangażowania w to co robią - ludzie z pasją. Ta innowacja jest u nas jakby na każdym etapie, każdy kto chce jakby coś wprowadzić, jeśli to uzasadni, jest w stanie opracować taki drobny projekt. No, to nie ma problemu, jeśli jest to zasadne [przewidywanymi przyszłymi efektami/zyskami] to wprowadzamy [mała_1991]. W stosunku do badań z lat poprzednich przedsiębiorstwa nie zmieniły w sposób znaczący swojego podejścia do działań innowacyjnych. Utrzymały one dynamikę projektowania i wprowadzania innowacji. Niektórzy przedsiębiorcy zauważyli jednak od strony praktycznej ewolucję terminu innowacja. Wprawdzie ze swojej perspektywy nadal rozumieją ją tak jak w poprzednich latach i wiążą z usprawnieniem, które ma praktyczne zastosowanie, jednak z handlowego punktu widzenia wymieniono dwa rodzaje innowacji, pomiędzy którymi różnice stają się coraz bardziej wyraźne. Są to: innowacja polegająca na ulepszeniu znanego produktu, np. samochód z elektronicznym systemem parkowania [mikro_2012], innowacja w postaci zupełnie nowego produktu, z którym konsumenci do tej pory nie zetknęli się; to jest dopiero wyzwanie handlowe i marketingowe, żeby wprowadzić taki produkt na rynek [mikro_2012]. W przypadku tego drugiego produktu konieczne jest stworzenie rynku. Żeby sprzedać lub nawet zaoferować produkt konieczne jest wyedukowanie potencjalnego klienta. Myśmy zaczęli od akcji edukacyjnej [mikro_2012]. Dopiero na podstawie tej dostarczonej przez innowatora wiedzy odbiorca może

26 20 / Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji : 2013 Raport podejmować decyzje. Przy projektowaniu i wdrażaniu tego typu innowacji przedsiębiorcy natrafiają na szereg problemów. Jednym z nich jest mentalność ludzi. Skoro żyłem przez lata bez tego, to po co mi to [mikro_2012]. Odbiorcy są często przyzwyczajeni do starych rozwiązań, należy ich więc przekonać do tego, że nowe rozwiązanie oferuje więcej. Do wypromowania produktów innowacyjnych, w szczególności tych o charakterze najbardziej nowatorskim przedsiębiorcy przeznaczają znaczne środki na marketing. W tym celu korzystają z największych światowych targów, gdzie jeżdżą wszyscy [mikro_2012]. Pojawiły się wskazania, że polskie targi mają zbyt mały zasięg dla produktów innowacyjnych. Kolejną metodą promocji jest marketing bezpośredni. Dzwoniliśmy do firm, wysyłaliśmy im oferty do współpracy [mikro_2012]. W trakcie badań część z firm przyznała, że czynnikiem determinującym wprowadzane przez nich innowacje jest sam fakt poszukiwania czegoś nowego w prowadzonej do tej pory działalności czy to produkcyjnej czy usługowej. Poszukiwanie czegoś nowego w sensie poszerzenia zakresu produkcji czy poszerzenia wachlarza oferowanych usług czy usługi. Świadczy o tym wypowiedź: Mimo, że mamy bardzo szeroki park maszynowy ( ) był pomysł, żeby coś kupić innego, [coś] czego jeszcze nie mamy. ( ) Szukaliśmy maszyny, której jeszcze nie ma, która ma zbliżone funkcje, ale trochę inne do tych pozostałych. No i dzięki temu poszukiwaniu znaleźliśmy taki pomysł na poszerzenie zakresu [świadczonych] usług przede wszystkim. ( ) Dzięki temu poszerzyliśmy zakres działalności, ( ) zmieniamy praktycznie można tak powiedzieć branżę. Zajmowaliśmy się wcześniej produkcją kruszywa. Teraz akurat wybudowaliśmy tą halę pod kątem prowadzenia stacji demontażu pojazdów i stacji diagnostycznej. Akurat stacji diagnostycznej tylko dla samochodów ciężarowych, maszyn budowlanych [mała_1999]. W jednej z badanych firm działania innowacyjne były w ubiegłym roku bardziej ograniczone niż w poprzednim. Wynikało to zarówno z przestoju w finansowaniu innowacji ze środków unijnych i oczekiwaniu na nowy okres programowania, jak i z cyklu innowacyjności oraz specyfiki branży (wymiany technologii). Firma ta jednak wykonywała w tym czasie inne inwestycje, które m.in. służyły przygotowaniu powierzchni pod przyszłe działania innowacyjne. Przygotowujemy firmę i organizację jako taką środowisko pracy, wyposażenie, przygotowujemy do tego, żeby te innowacje można było implementować w dalszych rozwiązaniach [średnia_1995].

27 Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji : 2011 Raport / 21 Jednym z ważniejszych i najczęściej wskazywanym impulsem do nowych, innowacyjnych przedsięwzięć jest pasja ludzi, szefów, pracowników. Nierzadko jest to przemyślana polityka wykształcenia u siebie doświadczonej i wysoko wykwalifikowanej kadry zdolnej do kreowania nowych rozwiązań. Tu szczególnie ważnymi stają się zasoby kadrowe, jakimi dysponują badane przedsiębiorstwa. Prezentują one dość przemyślaną politykę przygotowywania i wymiany personelu (w naturalnym rytmie zatrudniania i przechodzenia na emeryturę). Będzie o tym szerzej w części poświęconej współpracy z innymi podmiotami, ale wśród badanych w tym roku liderów innowacji są także i takie przedsiębiorstwa, które wyposażają laboratoria uczelni wyższych i przygotowują wraz z nimi programy kształcenia po to tylko, aby następnie tak przygotowani absolwenci byli w stanie podjąć podstawowe zadania w ramach zatrudnienia w tych przedsiębiorstwach [mikro_2001]. Kreowanie pomysłów na dziś, ale i na przyszłość. Nie poprzestawanie na tym co przynosi firmie w tej chwili wymierne efekty (przychody, zyski). Poszukiwanie i tworzenie nowych pomysłów to ciągłe dążenie do utrzymania sprzedaży, klientów, rynku zbytu. Dotrzymanie kroku konkurencji i bycie przed nią to konieczne wręcz pożądane zachowania stojące przed przedsiębiorstwem, które chce być innowacyjne. Chodzi o kwestię pomysłu. Pomysłu raczej, bo gdy ktoś kreatywny to zawsze te finanse można znaleźć w jakiś sposób. ( ) Chodzi o pomysł, o znalezienie ( ) niszy [mała_1999]. Dla niektórych badanych firm innowacja jest zastosowaniem rozwiązań opierających się de facto przede wszystkim na dwóch aspektach: aspekcie ekonomicznym pozwalającym wyprodukować więcej lub w lepszej jakości i aspekcie organizacyjnym ułatwiającym sposób prowadzenia danej pracy. ( ) Podjęliśmy się wprowadzenia takiego rozwiązania wsłuchując się jakby w potrzeby rynku, potrzeby mieszkańców. ( ) Jest to swego rodzaju rozwiązanie techniczne w zakresie branż, które po prostu prowadzimy. Jest to innowacyjność produktu, właściwie usługi dla mieszkańca [system wagowy odbioru i warzenia odpadów komunalnych], której nikt nie świadczył jeszcze [średnia_1953]. Konkurencja krajowa i zagraniczna wymusza wręcz działania innowacyjne. Jest to stały proces widoczny szczególnie wśród firm biorących udział w badaniu po raz kolejny. Można wymienić stosunkowo dużo barier przedsiębiorczości na Podkarpaciu, co nie sprzyja innowacyjności. Są to m.in. brak drogi ekspresowej S19 i połączenia

28 22 / Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji : 2013 Raport z Warszawą, brak stałych połączeń lotniczych, kompleksy mieszkańców Podkarpacia, brak globalnego myślenia co jest powiązane z brakiem kształtowania odpowiedniej psychologii na studiach. Jednak przedstawiany jest pogląd, że żadne instytucje tego nie zmienią. Osobiście nie wieżę że jakiekolwiek instytucje regionalne sprawią, że ludziom się będzie chciało więcej pracować [średnia_1999]. Jako przewagę woj. podkarpackiego nad innymi regionami pod kątem lokowania inwestycji pracodawcy wciąż wskazywali głównie koszty, a poza tym wiele utrudnień. Jest taniej. Wszystko jest taniej. Działka jest tańsza, wybudować budynek jest taniej, pracownicy są trochę tańsi. ( ) W Warszawie wszystko jest łatwiej ( ) oprócz np. pracowników, trudniej ich pozyskać, jest ich większa rotacja, a poza tym o wszystko jest łatwiej [średnia_1999] Współpraca z innymi podmiotami Badane przedsiębiorstwa współpracują z innymi podmiotami, również konkurencyjnymi. Obejmuje ona kooperację z podmiotami z naszego regionu, co jest związane z dążeniem do maksymalnego skrócenia procesu dostawy lub odbioru produktu. Wymaga tego również czas obróbki półfabrykatów oraz ich następnego przewozu. Część objętych badaniem liderów innowacji idzie nawet krok dalej włączając się w funkcjonowanie klastrów przedsiębiorczości, w których z definicji zrzeszają się przedsiębiorstwa o podobnym profilu i w ramach podobnej branży, na co dzień konkurujące ze sobą, ale w ramach klastra podejmujące wspólne wysiłki wspólnego promowania i rozwijania własnych produktów. Przykładem może być chociażby klaster Zielona Kuźnia. Wielu innowatorów to wyspecjalizowane firmy. Rynek zbytu jest zatem w znacznej mierze ustalony i stosunkowo skostniały. Może wynikać to z faktu, że niektórzy odbiorcy pochodzą z sektora publicznego. Przedsiębiorcy współpracują głównie z firmami krajowymi. Nierzadko pojawiają się produkty wiązane powstające we współpracy z ich odbiorcami, jeżeli odbiorcą jest instytucja. Badane firmy wskazywały, że działają głównie na rynku krajowym. Większość swoich produktów i usług kierują do innych województw niż podkarpackie, gdyż jedynie to daje odpowiednią dynamikę sprzedaży. Uważają, że ograniczanie się do jednego województwa, a w szczególności regionu o niskim poziomie rozwoju byłoby znacznym ograniczeniem. Jednak sama lokalizacja placówki nie ma tak dużego

29 Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji : 2011 Raport / 23 znaczenia dla sprzedaży produktów do regionów znacznie oddalonych. Niektóre firmy wchodzą na rynki zagraniczne. I liczba tych firm z roku na rok wzrasta. Głównym motywem takich działań jest dywersyfikacja rynków zbytu i ich rozszerzenia [średnia_1991]. Przedsiębiorstwa potwierdzają, że dobrzy kooperanci wyraźnie poprawiają sytuację ich przedsiębiorstwa, a jeżeli prowadzi się innowacyjne przedsiębiorstwo chcące się rozwijać, można wiele na tym skorzystać. Inwestycje w innowacje często napędza konkurencja ta bliższa w regionie i ta dalsza poza regionem. Tzn. firma pod wpływem konkurowania z innymi firmami musi stawiać na inwestycje, na inwestycje w innowacje, żeby móc funkcjonować dalej, żeby się utrzymać na rynku. Niejednokrotnie badane firmy wskazywały, że bycie w kooperacji z innymi firmami z tej samej branży, bycie w konsorcjach umożliwia częstsze sięganie czy to po środki unijne wspólne aplikowanie, składanie wniosków do konkretnych programów czy wspólne startowanie do przetargów. Bycie w konsorcjum przekłada się na większy potencjał. [Wspólnie] większe inwestycje, większe przedsięwzięcia jesteśmy w stanie udźwignąć, zrealizować [mała_1999]. Współpracę czy to z kooperantami krajowymi czy zagranicznymi nakreśla sam pomysł czy też przedmiot wdrażanej w firmie innowacji. Wówczas bariera odległości nie gra większej roli, liczy się wymiana wspólnych doświadczeń i osiągnięcie zamierzonego celu. ( ) Współpracowaliśmy z szwajcarską firmą, która ma przedstawicielstwo w Polsce, [zależało nam na niej] gdyż ma ona doświadczenie w tworzeniu systemów wagowych. A my na takowym systemie opieramy swoje rozwiązanie innowacyjne. Natomiast sama otoczka informatyczna i przełożenie tego na transmisję danych i na możliwość później obróbki tego sygnału to już leży po naszej stronie. ( ) Nasze rozwiązanie spowodowało, że współpracujemy z firmą z Gdańska, z firmą z Płocka [średnia_1953]. Należy jednak z całą konsekwencją podkreślić, że nie funkcjonuje tu jeden sprawdzony wzorzec dobrych praktyk. Jedni respondenci wskazują na niezwykle szerokie kontakty zarówno wśród innych przedsiębiorstw, podwykonawców, instytucji sektora B+R, nawet lokując same siebie gdzieś po środku lub na dole łańcucha zależności, inne z kolei posiadają raczej wąskie i zamknięte grono kontrahentów, niechętnie wychodzą na zewnątrz, a współpracujących traktują raczej jako podwykonawców lub ekspertów. Warto pamiętać, że badaniami zostały objęte

30 24 / Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji : 2013 Raport podmioty reprezentujące niezwykle zróżnicowany wachlarz branż, a analizowane elementy strategii współdziałania z otoczeniem bardzo często warunkuje właśnie specyfika branży. Przedsiębiorstwa organizują staże, przede wszystkim dla studentów. Jeżeli zatrudniają nową osobę to zazwyczaj albo wyznaczają kierunek jego rozwoju albo jeżeli widzimy, że ktoś ma pasję w danym kierunku to sam niech się rozwija. [Ideo] Wspomniano o tym we wcześniejszej części raportu, ale jest to zjawisko, które historycznie było niezwykle powszechne w polskim systemie kształcenia, zwłaszcza zawodowego, ale zanikło wraz z tym szczeblem edukacji. Mianowicie podkarpackie przedsiębiorstwa coraz śmielej (ale trzeba też podkreślić, że i podkarpackie uczelnie coraz chętniej) wchodzą we współpracę z jednostkami naukowo-badawczymi i kształcenia wyższego. Jedna z badanych firm organizuje wyposażenie laboratorium po to właśnie, aby przyszli absolwenci stanowiący zasoby kadrowe, mogli jeszcze podczas studiów zapoznać się z podstawową specyfiką produktu tej firmy. Dzięki temu zatrudniani absolwenci stają się tańsi w dokształcaniu na potrzeby przedsiębiorstwa, a cały proces ulega znacznemu skróceniu. Jest to przemyślana strategia wdrażania nowego pracownika w coraz bardziej skomplikowane zadania po to, aby finalnie osiągnął pełną samodzielność, a tym samym stał się dochodowy dla przedsiębiorcy i to możliwie najkrótszym czasie. Pomiędzy Europą Zachodnią, Polską, a państwami Dalekiego Wschodu istnieją znaczne różnice w mentalności. Indie przegonią nas wszystkich za 20 lat, bo im się chce i widzą cel w tym, co robią. A z kolei w Europie Zachodniej już się nie chce ( ) bo mają ludzie to co chcą. A my jesteśmy pośrodku [średnia_1999]. Przedsiębiorstwa będące Liderami innowacyjności często współpracują z jednostkami B+R i uczelniami, które wspomagają ich w badaniach nad nowymi rozwiązaniami. Poza tym firmy najczęściej posiadają własne działy badawczorozwojowe, wysoko wyspecjalizowane. Często badane podmioty same tworzyły innowacje, przy relatywnie niewielkim lub żadnym zaangażowaniu zewnętrznych jednostek. Dopiero gdy prace wykraczają poza ich specjalizację decydują się na współpracę. Jedną z przyczyn jest czas. Zaangażowanie kogoś z zewnątrz do sprawdzenia czegoś powoduje, że zajmuje to 3 razy więcej czasu, bo ta osoba musi się w to wdrożyć. Ponieważ czas jest dla nas krytyczny najbardziej, to się okazuje, że lepiej różne rzeczy zrobić samemu [mikro_2012].

31 Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań wśród Liderów innowacji : 2011 Raport / 25 Polskie jednostki B+R są zaawansowane technologicznie, raczej nie ma ograniczeń instytucjonalnych. Jednak jeżeli możemy to ze względów kosztowych korzystamy z własnej komórki B+R [duża_2012]. Badane firmy współpracują z uczelniami z regionu. Jednak pojawia się na tym gruncie pewne niedopasowanie, nawet jeżeli dana uczelnia jest uznana przez przedsiębiorstwo za dobrą. Współpracujemy z Politechniką [Rzeszowską] i Wyższą Szkołą Informatyki i Zarządzania. Tu mamy jakiś stały napływ fachowej kadry. Chcielibyśmy mieć wpływ na to, żeby ta kadra była bardziej fachowa. Dobre uczelnie kształcą takie osoby, których nie do końca rynek pracy potrzebuje [średnia_1999]. Istnieją pewne bariery współpracy przedsiębiorstw z uczelniami. Dotyczą one specjalizacji. Współpracowaliśmy teraz z naukowcami. [Jednak] nasi pracownicy, którzy są wyspecjalizowani w wąskich działkach i pracują w nich od 10 lat są dużo lepsi niż wszyscy razem wzięci profesorowie specjalizujący się w czymś innym albo ogólnie [średnia_1999]. W mniejszych firmach współpracę z innymi podmiotami ograniczają stosunkowo niewielkie zasoby kadrowe. Utrudnia to udział w wyjazdach, spotkaniach itp. Byliśmy w zeszłym roku na MSPO, ale to razem z Panią Martą C. Pani Marta bardzo aktywnie działa, próbuje nas co chwilę gdzieś ciągnąć, my nie na wszystkie te wyjazdy mamy czas ( ). Tych wyjazdów byłoby znacznie więcej gdyby firma była większa i było więcej ludzi do tego żeby jeździć [mikro_2012]. Zdarza się, że rodzaj technologii produkcji i skala zakupu rozwiązań technologicznych narzuca skalę zakupu know-how. Czyli firma, która sprzedaje dane rozwiązanie, sprzedaje już wszystko do tego - całą wiedzę techniczną. Często współpracujemy z takimi partnerami, którzy wnoszą [do naszych nowych przedsięwzięć] wszystko. ( ) Współpracujemy z uczelniami z Krakowa, najczęściej z AGH [mała_1991]. Innowacje powstają zwykle niezależnie od środków unijnych. Środki te mogą być jedynie czynnikiem wspomagającym fundusze własne. Jednak zdarza się, że przyczyniają się one do wyboru lokalizacji inwestycji. Głównym czynnikiem, żeby ten zakład powstał w Polsce był chyba ten grant europejski [duża_2012]. Współpraca z jednostkami publicznymi jest i wydaje mi się, że na dosyć dobrym poziomie. To był duży zastrzyk finansowy, plus ta strefa ekonomiczna [Pilkington Automotive]. Podkreślają to większe przedsiębiorstwa. Jeżeli chodzi o pozyskanie