ROZDZIAŁ 13 RELACJE ROLNIKÓW Z INSTYTUCJAMI W ASPEKCIE FINANSOWANIA GOSPODARSTW ZE ŹRÓDEŁ ZEWNĘTRZNYCH
|
|
- Mirosław Kowalski
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Ryszard Kata ROZDZIAŁ 13 RELACJE ROLNIKÓW Z INSTYTUCJAMI W ASPEKCIE FINANSOWANIA GOSPODARSTW ZE ŹRÓDEŁ ZEWNĘTRZNYCH Wprowadzenie Polskie rolnictwo praktycznie w całym okresie transformacji funkcjonuje w warunkach ostrych ograniczeń finansowych i płynnościowych, a spora część gospodarstw napotyka również ograniczenia kredytowe. Efektywne prowadzenie działalności rolniczej jest zatem i będzie w przyszłości zajęciem trudnym, wymagającym lepszej wiedzy i opanowania nowych umiejętności z zakresu pozyskiwania i wykorzystania zewnętrznych źródeł finansowania gospodarstwa. Dotyczy to zarówno środków finansowych pochodzących z rynku finansowego jak i środków płynących do rolnictwa w ramach pomocy publicznej - zwłaszcza z funduszy unijnych. Finansowanie sfery eksploatacyjnej jak i inwestycyjnej w rolnictwie staje się coraz bardziej złożone zarówno w fazie pozyskiwania kapitałów, jak i ich angażowania oraz uwalniania (Kulawik, 2003). Sytuacja taka powoduje konieczność zmian w sferze finansów rolnictwa, w tym także w sferze wiedzy i umiejętności rolników w zakresie sięgania i posługiwania się funduszami zewnętrznymi. Zmianie winny ulec zatem także relacje rolników z instytucjami finansowymi oraz innymi instytucjami otoczenia rolnictwa, które mogą służyć rolnikom pomocą w absorpcji zewnętrznych funduszy, zarówno zwrotnych jaki i bezzwrotnych (np. unijnych). W tym kontekście celem opracowania jest próba określenia wpływu otoczenia instytucjonalnego na łagodzenie ograniczeń w pozyskiwaniu przez rolników funduszy zewnętrznych, służących finansowaniu przekształceń i rozwoju gospodarstw. Źródłem danych empirycznych były badania ankietowe, w formie wywiadu kwestionariuszowego przeprowadzonego z rolnikami z regionu Polski południowowschodniej (tj. województw: świętokrzyskiego, podkarpackiego i małopolskiego). Taki zakres przestrzenny badań wynikał z potrzeby ujęcia badanej problematyki w obszarze rolnictwa rozdrobnionego, które z uwagi na swoje cechy strukturalne, szczególnie narażone jest na występowanie ograniczeń w dostępie do kapitału zewnętrznego. Sondaż przeprowadzono w pierwszej połowie 2007 r. na losowo wybranej próbie 856 rolników - właścicieli indywidualnych gospodarstw rolnych 1. Bariery w dostępie rolników do kredytu W finansowaniu rolnictwa kluczowe znaczenie ma występowanie w tym sektorze przeciętnie długich cykli produkcyjnych, wymagających prefinansowania. Dla potencjalnych kredytodawców oznacza to konieczność zaakceptowania dłuższych okresów zaangażowania kapitału, a także podwyższonego ryzyka. Wynika ono z charakteru produkcji rolnej uzależnionej w dużym stopniu od czynników przyrodniczych. Ryzyko związane jest także ze specyfiką rynku rolnego, wrażliwego na zmiany w podaży produktów rolnych oraz wrażliwego na szoki wywołane wpływem czynników makroekonomicznych, takich jak 1 Badania były realizowane w ramach projektu badawczego N /2320, pt. Rola lokalnych instytucji w przekształceniach rolnictwa o rozdrobnionej strukturze gospodarstw (po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej), finansowanego przez MNiSzW ze środków na naukę.
2 126 Ryszard Kata polityka rolna państwa (Kata, Zając, 2004). Problemem rolników w aspekcie efektywności ich działalności gospodarczej jest wysoki stopień wyspecjalizowania czynników wytwórczych, zarówno ziemi jak i pracy oraz kapitału rzeczowego. Zasoby te są mało mobilne i niepodzielne (bryłowate), a zastosowane w innym procesie produkcyjnym często tracą na wartości. Stąd pomimo posiadania zasobów ziemi oraz kapitału rzeczowego rolnicy mają trudności z zabezpieczeniem kredytów, gdyż banki niechętnie korzystają z tak nisko płynnych form zabezpieczenia wierzytelności. Rolnictwo należy zatem do tych sektorów, w których bardzo mocno występują ograniczenia kredytowe. Wynika to z następujących cech tego sektora: a) gospodarstwa rolne są wysoko kapitałochłonne w stosunku do poziomu sprzedaży i gwarantowanej nadwyżki pieniężnej, b) aktywa posiadane i użytkowane przez rolnika są nieelastyczne i przez to specyficzne dla danego gospodarstwa, c) pomiędzy nabyciem i zastosowaniem nakładów a sprzedażą wytworzonej produkcji występują duże różnice czasowe, d) instrumenty długu, szczególnie kredyt, są dla rolnictwa najważniejszym źródłem funduszy inwestycyjnych ze względu na praktyczny brak możliwości pozyskiwania kapitału na rynku papierów wartościowych oraz w formie kapitału udziałowego (Bierlen, Barry, Dixon, Ahrendsen, 1998). Obok wymienionych istnieje jeszcze szereg innych utrudnień w dostępie rolników do kredytów określanych mianem zewnętrznych ograniczeń kredytowych, gdyż są one postrzegane z punktu widzenia banków finansujących gospodarstwa rolne. Do najważniejszych utrudnień, mających źródło w wielu znanych niedoskonałościach rynków kredytowych należą: 1) asymetria informacyjna, 2) wysokie koszty transakcyjne udzielenia niewielkich kwotowo kredytów (Kulawik, 2000). Asymetria informacyjna przejawia się tym, iż to jedynie potencjalni kredytobiorcy mają pełną wiedzę na temat rzeczywistych zamiarów skorzystania z kapitału kredytowego, a także wszystkich okoliczności finansowanego przez siebie przedsięwzięcia. Ta przewaga wiedzy i informacji osób zgłaszających zapotrzebowanie na kredyt powoduje, że instytucje finansowe wystawione są na określone ryzyko. Jest ono potęgowane przez naturalną niepewność towarzyszącą finansowaniu działalności rolniczej, stąd odpowiedzią może być racjonowanie kredytów, nadmierne usztywnienie wymogów lub w ogóle odmowa kredytowania. Odczucie asymetrii informacyjnej ze strony banków wynika także z faktu częstego braku lub zaniedbywania przez rolników systematycznej ewidencji zdarzeń gospodarczych, co nie pozwala na rzetelną ocenę kondycji finansowej i zdolności kredytowej gospodarstwa. Na tym tle można wyróżnić strategię działania banków polegającą na różnicowaniu jakości kredytobiorców, sprowadzającą się m.in. do różnicowania stóp procentowych i wymogów co do zabezpieczeń na niekorzyść klientów - w tym przypadku rolników - postrzeganych jako bardziej ryzykowni (Mishkin, 1990). Rolnictwo odznacza się relatywnie niską koncentracją. W sektorze tym dominują małe podmioty ekonomiczne, głównie o charakterze rodzinnym. Ma to określone konsekwencje dla rynku kredytowego. Po pierwsze, jednostkowe koszty transakcyjne kredytowania są tu wyższe niż w innych sektorach, co z kolei może prowadzić do racjonowania samych kredytów. W szczególnie trudnym położeniu na formalnym rynku kredytowym mogą znaleźć się zatem małe gospodarstwa, nawet gdy prowadzą rentowną działalność (Kulawik 2003, s. 30). Ponadto, duże ryzyko kredytowe w rolnictwie wynika z silnej koncentracji funkcji ekonomicznych i pozaekonomicznych w rolniczym gospodarstwie rodzinnym, co wiąże się z potencjalnym zagrożeniem wykorzystania kredytu rolnego na cele konsumpcyjne (zmienność
3 Relacje rolników z instytucjami w aspekcie finansowania gospodarstw ze źródeł zewnętrznych 127 kredytu). Z kolei skoncentrowanie w rękach kierownika gospodarstwa funkcji właściciela, zarządzającego i wykonawcy, wpływa na ukształtowanie się w tym sektorze określonego typu kredytobiorcy, skupionego na aspektach produkcyjnych, kosztem sfery szeroko pojętego marketingu i finansów. Postawy takie skutkują relatywnie częstym występowaniem w rolnictwie tzw. przedkapitalistycznej mentalności kredytowej. Jej istotą jest duża awersja do zaciągania kredytów bankowych, zarówno z przyczyn ekonomicznych, jak i socjokulturowych (Łuczka, 2001). Niechęć do korzystania z kredytów występuje nawet wtedy, gdy mają one charakter preferencyjny. Wymienione ograniczenia w dostępie rolników do kredytów lub innych zwrotnych źródeł finansowania (np. leasingu) są dodatkowo wzmocnione przez fakt, że na obszarach wiejskich infrastruktura finansowa jest znacznie słabiej rozwinięta niż na obszarach zurbanizowanych. Skutkuje to mniejszą konkurencją na rynku finansowym, a co za tym idzie gorszymi warunkami, w jakich rolnicy mogą pozyskiwać kredyty. Sam dostęp do kredytów może być także bardziej utrudniony, niż na takich rynkach gdzie konkurencja wymusza lepszą ofertę i bardziej otwartą postawę banków wobec klientów (Kata, 2007). Wreszcie bardzo istotne znaczenie mają wewnętrzne ograniczenia kredytowe wynikające z określonych cech i zachowań większości rolników na rynku kredytowym, tj.: wspomnianej wcześniej zachowawczej mentalności rolników w stosunku do zewnętrznych zwrotnych instrumentów finansowania gospodarstwa, braku dostatecznej wiedzy i umiejętności rolników w korzystaniu z instrumentów zewnętrznego finansowania, a także braku doświadczenia w tej materii, postrzeganie instytucji finansowych oraz praktyk udzielania kredytów jako nieprzyjaznych, tak że rolnicy rezygnują ze starań o ich otrzymanie, obawą przed zadłużeniem. W tym ostatnim aspekcie należy wziąć pod uwagę również fakt, że celem funkcjonowania większości gospodarstw rodzinnych nie jest maksymalizacja zysku czy nawet wartości gospodarstwa, ale trwały jego byt i zrównoważony rozwój, pozwalający rolnikowi na realizację funkcji nie tylko ekonomicznych, ale także socjalnych, rezydencjalnych i kulturowych. Stąd skłonność do zwiększania stopnia zadłużenia gospodarstw jest raczej umiarkowana z uwagi na malejącą marginalną użyteczność pieniądza. Wynika ona, z przypisywania większej wartości unikniętym stratom niż możliwym zyskom. Jest przecież rzeczą naturalną, że rolnicy bardziej boją się utraty kapitału własnego, problemów z płynnością i nawet zagrożenia bankructwem, niż cenią sobie potencjalny przyrost korzyści z wyższego zadłużenia. Relacje rolników z instytucjami w aspekcie kredytowania gospodarstw Wyniki badań ankietowych przeprowadzonych w regionie rolnictwa rozdrobnionego wskazują na niskie zainteresowanie rolników kredytami. Spośród badanych rolników, jedynie 28,5% korzystało w latach w finansowaniu gospodarstwa z zewnętrznych zwrotnych źródeł, tj. głównie kredytów bankowych oraz pożyczek (tab. 1). Ogółem w badanej zbiorowości kredyty inwestycyjne 2 pobrało w latach ,3% rolników, przy czym 12,6% pobrało w tym okresie jeden kredyt inwestycyjny, 3,5% dwa, a 1,2% trzy kredyty. Średnia kwota kredytu inwestycyjnego wynosiła 53,4 tys. zł. Najwięcej, bo 70,1% rolników pobrało kredyty w bankach spółdzielczych, 8,6% w BGŻ, zaś pozostali w innych bankach komercyjnych. W zakresie celu kredytowania, ponad 1/3 kredytów (38%) przeznaczonych było na zakup maszyn, 15% na zakup ziemi, 14,4% na 2 W grupie kredytów inwestycyjnych klasyfikowane były także kredyty pomostowe, czyli służące do finansowania przedsięwzięć inwestycyjnych realizowanych w ramach programów unijnych.
4 128 Ryszard Kata budowę budynków inwentarskich, zaś 15,5% na adaptację, remonty lub modernizację budynków (w tym ich dostosowanie do wymogów UE). Ponadto 8% kredytów przeznaczonych było na finansowanie przedsięwzięć związanych z pozarolniczą działalnością gospodarczą (w tym 2,1% z agroturystyką), zaś pozostałe 9,1% na inne cele (zakup stada podstawowego oraz inwestycje w obiekty infrastruktury wewnętrznej gospodarstwa). Tabela 1. Struktura rolników w aspekcie kredytowania gospodarstw w latach Wyszczególnienie Liczba rolników Odsetek rolników (w %) 1. Rolnicy którzy pobierali kredyty rolne ogółem: ,5 w tym: 1 kredyt , , ,5 4 i więcej 13 1,5 2. W tym: - kredyty inwestycyjne i obrotowe 48 5,6 - tylko inwestycyjne* ,7 - tylko obrotowe 96 11,2 3. Rolnicy nie biorący kredytów rolnych ,5 Ponadto część rolników (3,3%) korzystało z pożyczek ze strony zakładów przetwórstwa rolno-spożywczego, głównie na dostosowanie produkcji do standardów unijnych. Większość (tj. około 60%) kredytów inwestycyjnych, w tym kredyty pomostowe, jakie rolnicy pobierali w bankach było związanych z realizacją przedsięwzięć współfinansowanych z funduszy unijnych. Z kolei kredyty obrotowe pobrało w badanym okresie 16,7% rolników, w tym 8,1% jednokrotnie, 5,8% dwukrotnie, zaś trzy i więcej razy 2,8%. Średnia kwota kredytu wynosiła 10,1 tys. zł. Prawie 85% rolników (84,8%) pobrało kredyty obrotowe w bankach spółdzielczych, 2,8% w BGŻ, zaś pozostali w innych bankach. W zakresie celu kredytowania dominowały zakupy środków obrotowych do produkcji rolnej (75,1% kredytów), 5,5% kredytów służyło łagodzeniu skutków klęsk żywiołowych, 4,6% przeznaczonych było na finansowanie bieżących potrzeb związanych z prowadzeniem pozarolniczej działalności gospodarczej przez rolników, zaś 3,7% na bieżące naprawy i remonty. Trzeba jednak podkreślić, że 5,6% rolników deklarowało, że finansowało z kredytów obrotowych, zakupy stada podstawowego, maszyn oraz inne wydatki o charakterze inwestycyjnym. Może to wskazywać, że rolnicy wobec braku, lub utrudnionego dostępu do kredytów inwestycyjnych finansowali tego typu przedsięwzięcia łatwiej dostępnymi kredytami obrotowymi. Po kredyty rolne znacznie częściej sięgali użytkownicy relatywnie większych obszarowo i silniejszych ekonomicznie gospodarstw rolnych. Tacy rolnicy korzystali także przeciętnie z znacznie większych kwotowo kredytów w porównaniu do użytkowników gospodarstw małych, zwłaszcza poniżej 5 ha UR. W grupie gospodarstw największych, tj. o powierzchni powyżej 10 ha UR, z kredytów inwestycyjnych skorzystało w badanym okresie 42% rolników, w grupie gospodarstw o powierzchni od 5-10 ha UR, odsetek ten wynosił 20,2%, zaś w grupie gospodarstw najmniejszych, poniżej 5 ha UR, z kredytów inwestycyjnych korzystało zaledwie 8% rolników. Średnia kwota kredytu w gospodarstwach największych wynosiła 75,3 tys. zł i była prawie 2-krotnie wyższa niż w przypadku gospodarstw najmniejszych (34,3 tys. zł). Podobne relacje miały miejsce także w zakresie kredytów obrotowych. Odsetek rolników korzystających z kredytów bankowych (zarówno inwestycyjnych jak i obrotowych) wzrastał także bardzo wyraźnie wraz ze wzrostem siły
5 Relacje rolników z instytucjami w aspekcie finansowania gospodarstw ze źródeł zewnętrznych 129 ekonomicznej gospodarstw rolnych (rys. 1). Rysunek 1. Odsetek rolników pobierających kredyty bankowe w latach według grup siły ekonomicznej gospodarstw ,3 5,6 19,3 11,8 14,1 17,2 31,4 26,3 <2 2-<4 4-<8 8-<16 >16 grupy ESU 41,8 34,1 kredyty inwestycyjne kredyty obrotowe Zaprezentowane wyniki potwierdzają, że obszar użytków rolnych, a także powiązana z nim siła ekonomiczna gospodarstwa są istotnymi determinantami kształtującym popyt na kredyty ze strony rolników. Mogą one także wpływać na dostępność tej formy finansowania gospodarstwa przez rolników. Jak wykazują wyniki badań w większości rolnicy, którzy pobierali kredyty uzyskali w tym zakresie pomoc otoczenia instytucjonalnego. Ich relacje z otoczeniem instytucjonalnym koncentrowały się co oczywiste głównie na kontaktach z instytucjami finansowymi, od których rolnicy pożyczali środki pieniężne. Relacje z instytucjami finansowymi miały w tym zakresie charakter komercyjny (czego nie wyklucza fakt, że część kredytów było subsydiowanych przez ARiMR). Jednakże należy je rozpatrywać także w kategorii otwarcia rolnikom dostępu do zewnętrznego finansowania. Jest to istotne, gdyż część pośredników finansowych (zwłaszcza dużych banków komercyjnych) nie wykazuje specjalnego zainteresowana finansowaniem rolnictwa rozdrobnionego (Kata 2003). Niektórzy rolnicy korzystali także z pomocy instytucji niebankowych w zakresie informacji, doradztwa inwestycyjnego, pomocy w wypełnianiu dokumentacji związanej z pozyskaniem kredytu oraz uzyskaniem ewentualnych gwarancji kredytowych (tab. 2). Tabela 2. Odsetek rolników korzystających z różnych form pomocy otoczenia instytucjonalnego w pozyskaniu kredytów Forma pomocy Odsetek rolników Instytucje świadczące dany rodzaj pomocy ogółem wyszczególnienie % rolników* 1. Udzielenie kredytu, 34,2 banki 93,7 pożyczki org. branżowe, przetwórstwo 9,3 2. Pomoc w sporządzeniu 16,8 ODR 67,1 wniosku kredytowego banki 37,1 inne 2,2 3. Poręczenia, gwarancje 1,6 banki 57,7 kredytowe Fundusz Poręczeń Kredytowych 15,4 inne (np. organizacje branżowe) 26,9 * część rolników korzystała z pomocy więcej niż jednej instytucji.
6 130 Ryszard Kata Pomoc w sporządzaniu wniosków o kredyty inwestycyjne uzyskało 16,8% rolników. Szczególnie istotną rolę pełni tu doradztwo rolnicze, gdyż 2/3 rolników, którzy korzystali z pomocy w tym zakresie uzyskało ją ze strony ODR, natomiast 1/3 ze strony banku. Bardzo niewielki odsetek rolników (1,6%) korzystał z pomocy instytucji w zakresie poręczeń lub gwarancji kredytowych. Takie formy zabezpieczenia kredytu były świadczone na rzecz rolników przez banki, fundusz poręczeń kredytowych, a także inne podmioty (głównie odbiorców produktów rolnych). Wyniki badań wskazują, że pomoc instytucji w łagodzeniu ograniczeń w dostępie rolników do kredytów, wynikających z braku dobrych zabezpieczeń kredytów w rolnictwie jest bardzo niewielka. Może to świadczyć o niedorozwoju rynku finansowego w tym zakresie (brak takiej oferty pomocy rolnikom), ale także nieumiejętności lub niechęci rolników do sięgania po tego typu pomoc. Istotne znacznie może tu mieć także fakt, że tego typu świadczenia podnoszą koszt kredytu. Wyniki badań wskazują, że dla 19,3% rolników, którzy nie korzystają z kredytów rolnych, ważnym powodem są niekorzystne warunki finansowania, w tym w szczególności wysokie oprocentowanie i prowizje bankowe oraz uciążliwe procedury kredytowe (tab. 3). Nieco ponad 10% rolników wskazało na trudności w uzyskaniu kredytu, zaś 1,8% wprost na fakt odmowy kredytu ze strony banku. Trudności w uzyskaniu kredytu lub odmowa kredytowania wynikają zdaniem rolników, głównie z za wysokich wymagań banków co do zabezpieczenia kredytu oraz zdolności kredytowej rolnika. Część respondentów (3,4% z pośród tych którzy nie korzystali z kredytu) wskazywało także na brak informacji jako istotną przyczynę nie korzystania z tego typu form finansowania gospodarstwa. Blisko 1/3 rolników, którzy nie brali kredytów w latach , wskazywało na ograniczenia leżące po stronie wewnętrznej gospodarstwa, tj. wynikające z niechęci do brania jakiegokolwiek kredytu oraz obawy przed trudnościami w spłacie kredytu. Takie ograniczenia wewnętrzne były pochodną słabości ekonomicznej gospodarstw, ich słabego powiązania z rynkiem, niskiego obszaru użytków rolnych lub braku perspektyw gospodarowania wynikających np. z braku następcy. Z kolei 22,7% rolników jako przyczynę absencji kredytowej wskazywało ograniczenia wynikające z sytuacji ogólnej rolnictwa, w tym niskiej dochodowości produkcji rolnej oraz niepewności zbytu produktów. Tabela 3. Przyczyny nie korzystania z kredytu przez rolników. Przyczyna główna przyczyna szczegółowa Odsetek rolników ogółem* Odsetek rolników nie biorących kredyty* 1. Niekorzystne warunki kredytowania 13,8 19,3 wysokie oprocentowanie 11,6 16,2 wysokie prowizje 4,6 6,4 brak (krótki) okres karencji 0,5 0,7 krótki okres spłaty 1,4 2,0 uciążliwe procedury 3,3 4,6 2. Trudności w uzyskaniu kredytu ze strony banku 7,5 10,5 brak właściwej informacji 2,5 3,4 brak pomocy konsultingowej 0,5 0,7 za wysokie wymagania co do: - zabezpieczeń, 4,0 5,6 - zdolności kredytowej, 2,5 3,4 - minimalnej kwoty kredytu, 0,5 0,7 3. Odmowa banku 1,3 1,8 4. Sytuacja wewnętrzna gospodarstwa 23,5 32,8 niechęć do brania jakiegokolwiek kredytu 12,5 17,5 obawa przed trudnościami w spłacie kredytu 12,4 17,3 ograniczanie działalności rolniczej 3,2 4,4 inne 0,4 0,5
7 Relacje rolników z instytucjami w aspekcie finansowania gospodarstw ze źródeł zewnętrznych Ograniczenia wynikające z sytuacji ogólnej 16,2 22,7 niska dochodowość produkcji rolnej 12,9 18,0 dekoniunktura na rynku rolnym 1,4 2,0 brak wsparcia ze strony Państwa 0,9 1,3 niepewność zbytu produktów rolnych 6,4 9,0 inne 0,2 0,3 6. Nie było takiej potrzeby 39,8 55,7 * odsetek rolników nie sumuje się do 100% z uwagi na fakt, że respondenci mogli wskazywać więcej niż 1 przyczynę główną oraz szczegółową Największa grupa, tj. ponad połowa rolników (55,7%), którzy nie korzystali z kredytów jako przyczynę tego faktu wskazywała brak takiej potrzeby. Tylko taką odpowiedź wskazało 45,4% rolników spośród tych, którzy nie finansowali gospodarstwa kredytami bankowymi. Trzeba jednak zaznaczyć, że w większości przypadków byli to użytkownicy małych i słabych ekonomicznie gospodarstw. Brak zainteresowania kredytami w tej grupie rolników, wynikał głównie z braku perspektyw rozwoju gospodarstwa, a w wielu przypadkach ze stopniowego ograniczania lub likwidowania produkcji rolnej. Niski poziom zainteresowania kredytami w obszarze rolnictwa rozdrobnionego jest efektem określonej sytuacji strukturalnej oraz słabej kondycji ekonomicznej większości gospodarstw rolnych. Niemniej jednak istnieje grupa rolników, która zainteresowana jest taką formą finansowania gospodarstwa, zwłaszcza w powiązaniu z funduszami unijnymi, jednakże napotyka na określone ograniczenia kredytowe, zarówno o charakterze wewnętrznym jak i zewnętrznym. Część z tych ograniczeń leży po stronie otoczenia instytucjonalnego rolnictwa. Banki wydają się dla niektórych rolników nieprzyjazne, a tworzone przez nie procedury kredytowe skomplikowane i wiążące się z wysokimi kosztami transakcyjnymi. Wskazywany przez rolników brak informacji i pomocy konsultingowej obciąża nie tylko instytucje finansowe, ale także inne podmioty otoczenia rolnictwa, które mogą służyć rolnikom pomocą w tym zakresie. Wydaje się również, że absencja rolników na rynku kredytowym jest także pochodną niskiej wiedzy rolników na temat możliwości i zalet stosowania zewnętrznych zwrotnych źródeł finansowania gospodarstwa. W efekcie kreuje to zachowawczą postawę rolników na rynku kredytowym. Skutkiem tego może być także, tak licznie wskazywany przez rolników, brak potrzeby korzystania z kredytów, który nie wynika bynajmniej z faktu posiadania przez nich wystarczających zasobów kapitału własnego. Pomoc otoczenia instytucjonalnego w poszerzeniu dostępu rolników do kredytu jest zatem niezbędna i musi ona dotyczyć także zmiany postaw i mentalności rolników, m.in. poprzez działania informacyjne, konsultingowe i szkoleniowe. Relacje rolników z instytucjami w aspekcie finansowania gospodarstw z funduszy UE Nie ulega wątpliwości, że tempo i zakres przekształceń strukturalnych w rolnictwie uzależnione będą od wykorzystania przez rolników szans jakie wiążą się z członkostwem Polski w UE. W warunkach rolnictwa rozdrobnionego, kluczowe znaczenie będą miały te formy wsparcia, które realnie prowadzić będą do przekształceń gospodarstw rolnych, gdyż tylko te w swej masie, mogą się przyczynić do przemian i rozwoju całego sektora. Dla przekształceń tego typu rolnictwa zasadnicze znaczenie mają programy, które sprzyjają podniesieniu potencjału ekonomicznego i możliwości rozwojowych gospodarstw rolnych. W ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW ) były to takie działania jak: renty strukturalne, wspieranie gospodarstw niskotowarowych oraz grup producentów rolnych. Natomiast w ramach SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich (nazywanego dalej SPOR), działania: (1.1)
8 132 Ryszard Kata inwestycje w gospodarstwach rolnych oraz (1.2) ułatwianie startu młodym rolnikom. Ważne znaczenie mają też programy wspierające zrównoważony rozwój obszarów wiejskich, które sprzyjają wielofunkcyjnemu rozwojowi gospodarstw, m. in. poprzez alokację zasobów rolniczych w kierunku działań na rzecz środowiska przyrodniczego, z jednej strony oraz różnicowania działalności rolniczej i źródeł dochodów z drugiej. W ramach PROW były to: przedsięwzięcia rolno-środowiskowe, zalesianie gruntów rolnych oraz dostosowanie gospodarstw do standardów unijnych. Natomiast w ramach SPOR działanie 2.4 różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa w celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów oraz działanie 2.6 rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej związanej z rolnictwem. W badanej zbiorowości gospodarstw w latach oprócz dopłat bezpośrednich (z których korzystało 84,1% rolników), 53% rolników, sięgało po środki finansowe w ramach innych instrumentów unijnych (tab. 4). Wśród nich największym zainteresowaniem rolników cieszyły się działania realizowane w ramach PROW, tj. granty dla gospodarstw niskotowarowych, programy rolno-środowiskowe oraz dostosowanie gospodarstw do standardów UE. Popularność tych działań, wiązała się z tym, iż uzyskanie wsparcia finansowego, nie wymaga w zasadzie od rolnika realizacji kosztownych przedsięwzięć (np. inwestycyjnych). Spośród badanej grupy 6,0% rolników korzystało w latach z dofinansowania inwestycji w gospodarstwach z programu SAPARD. Natomiast po akcesji z podobnego programu finansowanego z SPOR (działanie 1.1) skorzystało 7,4% respondentów. Przeciętna kwota dofinansowania wynosiła zł. W ramach SPOR, rolnicy korzystali także z innych działań, tj. ułatwiania startu młodym rolnikom (3,5%) oraz wsparcia różnicowania działalności rolniczej w celu tworzenia alternatywnych źródeł dochodów (1,9%). Tabela 4. Odsetek rolników korzystających ze środków finansowych UE o charakterze prorozwojowym Wyszczególnienie Rolnicy ogółem Przeciętna liczba % kwota 1. SARARD 52 6, PROW wsparcie gospodarstw niskotowarowych , programy rolno-środowiskowe , dostosowanie gospodarstw do wymogów UE 51 5, zalesianie 8 0, renty strukturalne 3 0,3-3. SPOR - inwestycje w gospodarstwach rolnych 64 7, ułatwianie startu młodym rolnikom 30 3, różnicowanie działalności 16 1, inne 10 1, Razem (bez dopłat bezp. i ONW) ,0 - Razem w latach (bez SAPARD) ,3 - Źródło: jak w tabeli 1. Spośród różnych form pomocy w finansowaniu gospodarstw z funduszy UE, jaką otrzymali rolnicy ze strony otoczenia instytucjonalnego, na czołowym miejscu wskazywali oni pomoc w wypełnianiu wniosków i kompletowaniu niezbędnej dokumentacji związanej z aplikowaniem o wsparcie unijne (tab. 5).
9 Relacje rolników z instytucjami w aspekcie finansowania gospodarstw ze źródeł zewnętrznych 133 Tabela 5. Odsetek rolników uzyskujących pomoc w finansowaniu gospodarstw rolnych z funduszy UE według form wsparcia i instytucji wspierających Forma pomocy 1. Pomoc w wypełnianiu wniosków i kompletowaniu dokumentacji na potrzeby programów UE 2. Doradztwo, konsulting, szkolenia 3. Przygotowanie biznes planów, planów inwestycyjnych, planów rozwoju gospodarstw Odsetek rolników Instytucje świadczące dany rodzaj pomocy ogółem (w %) wyszczególnienie % rolników 68,0 ODR 86,0 ARiMR 38,0 Izba rolnicza 2,5 org. branżowe, stowarzyszenia 1,7 banki 0,9 68,0 ODR 91,6 Izba rolnicza 6,5 ARiMR 8,1 stowarzyszenia, org. branżowe 2,5 przetwórstwo rolno-spożywcze 2,5 37,3 ODR 91,3 banki 3,6 ARiMR 1,0 inne 3,9 Z takiej pomocy skorzystało łącznie 68% respondentów (w tym także ubiegających się tylko o dopłaty bezpośrednie). Tyle samo rolników, korzystało z pomocy instytucji w formie doradztwa oraz szkoleń, z których większość, realizowanych głównie przez ODR, dotyczyło problematyki pozyskiwania wsparcia finansowego z programów unijnych oraz wypełnienia przez rolników związanych z tym wymogów produkcyjnych, technologicznych, ekologicznych i innych. Rolnicy korzystali także z pomocy ODR w sporządzaniu planów rozwoju gospodarstwa, czy też planów inwestycyjnych. Dla rolników istotne znaczenie mają także relacje z ARiMR. Przy czym postrzegają tą instytucję nie tylko przez pryzmat jej roli w wdrażaniu i administrowaniu programami UE, ale także oczekują od jej pracowników pomocy informacyjnej i doradczej na etapie składania wniosków, a następnie realizacji płatności i monitoringu projektów. Spośród innych instytucji otoczenia rolnictwa, respondenci deklarowali także pomoc organizacji branżowych i stowarzyszeń oraz przetwórstwa rolno-spożywczego. Najczęstszym i najbardziej efektywnym źródłem informacji dla rolników na temat programów unijnych (poza dopłatami bezpośrednimi) są pracownicy doradztwa rolniczego (rys. 2). Zwykle rolnicy poszukiwali informacji u pracowników terenowych ODR, w punktach konsultacyjnych znajdujących się przy urzędach gmin. Ważnym źródłem informacji były także media, zwłaszcza telewizja, radio, prasa (w tym fachowa), a także Internet. Łącznie z tych kanałów przepływu informacji, korzystało 38,3% rolników. Rolnicy poszukiwali ponadto informacji o programach unijnych w powiatowych oddziałach ARiMR (18,2%), u sąsiadów, znajomych czy rodziny (6,0%), a także w takich instytucjach jak Izba Rolnicza czy banki spółdzielcze.
10 134 Ryszard Kata Rysunek 2. Odsetek rolników według źródła informacji o programach UE inne Bank spółdzielczy 0,6 0,8 Urząd Gminy Internet sąsiedzi, znajomi 4,4 5,1 6 Izba Rolnicza 9,9 ARiMR 18,2 prasa, radio, telewizja 32,2 ODR 62, Rolnicy na etapie wstępnej informacji korzystają z wielu różnorodnych źródeł informacji. Na etapie decyzji znaczenie kanałów masowych, np. mediów elektronicznych, czy prasy znacznie jednak maleje, rośnie natomiast znaczenie kanałów personalnych, zwłaszcza doradztwa rolniczego oraz ARiMR. Na etapie decyzji rolnicy poszukują w usłudze jaką jest informacja sprzężenia zwrotnego, czyli możliwości wymiany myśli, poglądów, wyjaśnienia wątpliwości oraz swego rodzaju dopasowania przekazywanych treści do potrzeb danego gospodarstwa i samego odbiorcy informacji. Takiej możliwości nie dają kanały masowe, ze względu na swoją ogólnikowość oraz horyzontalny charakter (Woźniak, 2004). Tabela 6. Pomoc instytucji w uzyskaniu przez rolników wsparcia finansowego UE z programów ukierunkowanych na przekształcenia gospodarstw rolnych Wyszczególnienie Odsetek rolników A) Odsetek gospodarstw, które ubiegały się o wsparcie UE z programów prorozwojowych ogółem (łącznie z SAPARD-em) 53,0 B) Odsetek gospodarstw, które uzyskały w tym zakresie pomoc instytucji 50,5 relacja B/A 95,2 3) Odsetek gospodarstw, które uzyskały pomoc wg rodzaju instytucji*: ODR 92,1 ARiMR 3,9 Nadleśnictwo 1,2 Izba Rolnicza 1,4 bank 1,2 samorząd terytorialny 0,9 inne 4,6 * 5,3% rolników wskazywało pomoc więcej niż 1 instytucji Z pomocy instytucji w wypełnianiu wniosków i kompletowaniu niezbędnych dokumentów korzystało 95,2% rolników, którzy ubiegali się o środki finansowe w ramach programów prorozwojowych (tj. SAPARD-u oraz wymienionych wyżej działań SPOR i PROW ). Tak wysoki odsetek rolników korzystających z wsparcia dowodzi, że bez pomocy instytucji, rolnicy generalnie nie są w stanie poradzić sobie z wszystkimi %
Instytucjonalne uwarunkowania w dostępie rolników do kapitału w regionie Polski południowo-wschodniej
344 Dr inż. Ryszard Kata Wydział Ekonomii Uniwersytet Rzeszowski Instytucjonalne uwarunkowania w dostępie rolników do kapitału w regionie Polski południowo-wschodniej WPROWADZENIE Współcześnie, konkurencyjne
Bardziej szczegółowoZróżnicowanie przestrzenne wykorzystania funduszy Unii Europejskiej przez gospodarstwa rolne w Polsce
Zróżnicowanie przestrzenne wykorzystania funduszy Unii Europejskiej przez gospodarstwa rolne w Polsce Bogucki Wydawnictwo Naukowe Poznań 2010 Spis treści 1. Wprowadzenie 9 1.1. Cel i zakres analizy 9 1.2.
Bardziej szczegółowoOFERTA BANKU BGŻ BNP PARIBAS DLA ROLNIKÓW KLIENTÓW AGRO MIKRO BGŻ BNP PARIBAS
OFERTA BANKU BGŻ BNP PARIBAS DLA ROLNIKÓW KLIENTÓW AGRO MIKRO BGŻ BNP PARIBAS Kredyt Agro Ekspres Kredyt Agro Ekspres zabezpieczony hipoteką, zapewnia producentom rolnym szybki dostęp do środków finansowych,
Bardziej szczegółowoDoświadczenie pomorskiej ARiMR we wdrażaniu wybranych działań z okresu programowania PROW
1 Doświadczenie pomorskiej ARiMR we wdrażaniu wybranych działań z okresu programowania PROW 2007-2013 Wspólna Polityka Rolna I filar Płatności bezpośrednie Płatności rynkowe Europejski Fundusz Gwarancji
Bardziej szczegółowoPROGRAM OPERACYJNY ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH
PROGRAM OPERACYJNY ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH Priorytet 1. Ułatwianie transferu wiedzy i innowacji w rolnictwie, leśnictwie i na obszarach wiejskich 1a. Zwiększenie innowacyjności i bazy wiedzy na obszarach
Bardziej szczegółowoFinansowanie MSP w Polsce ze środków finansowych UE jako czynnik wpływający na konkurencyjność przedsiębiorstw
Finansowanie MSP w Polsce ze środków finansowych UE jako czynnik wpływający na konkurencyjność przedsiębiorstw B 316447 Spis treści Wstęp 9 Rozdział I. Konkurencyjność sektora małych i średnich przedsiębiorstw,
Bardziej szczegółowoMAŁOPOLSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO W DYSTRYBUCJI ŚRODKÓW POMOCOWYCH DLA WSI I GOSPODARSTW ROLNYCH
MAŁOPOLSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO W DYSTRYBUCJI ŚRODKÓW POMOCOWYCH DLA WSI I GOSPODARSTW ROLNYCH Referujący : Bronisław Dutka Dyrektor MODR PRIORYTETEM DLA MODR Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
Bardziej szczegółowoBank Zachodni WBK odpowiada na potrzeby rolników
.pl https://www..pl Bank Zachodni WBK odpowiada na potrzeby rolników Autor: Redaktor Naczelny Data: 31 maja 2016 Kredyty, pożyczki, leasing przed rolnikami szukającymi sposobu na powiększenie gospodarstwa,
Bardziej szczegółowoPROW 2014 2020 na rzecz celów Strategii Zrównoważonego Rozwoju Wsi Rolnictwa i Rybactwa na lata 2012-2020
PROW 2014 2020 na rzecz celów Strategii Zrównoważonego Rozwoju Wsi Rolnictwa i Rybactwa na lata 2012-2020 Dr inż. Dariusz Nieć Dyrektor Departamentu Rozwoju Obszarów Wiejskich Warszawa 28 stycznia 2015
Bardziej szczegółowo1. Udział dochodów z działalności rolniczej w dochodach gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego w 2002 r.
1 UWAGI ANALITYCZNE 1. Udział dochodów z działalności rolniczej w dochodach gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego w 2002 r. W maju 2002 r. w województwie łódzkim było 209,4 tys. gospodarstw
Bardziej szczegółowoPanie Marszałku, Wysoka Izbo,
Panie Marszałku, Wysoka Izbo, Cieszę się, iż mogę poinformować Wysoką Izbę, a za pośrednictwem mediów również polskich rolników o realizacji programów skierowanych do polskiej wsi, a więc Programu Operacyjnego
Bardziej szczegółowoKonkurencyjność sektora banków spółdzielczych w Polsce. Anna Rosa Katedra Finansów Wydział Nauk Ekonomicznych Politechnika Koszalińska
Konkurencyjność sektora banków spółdzielczych w Polsce Anna Rosa Katedra Finansów Wydział Nauk Ekonomicznych Politechnika Koszalińska Struktura prezentacji Banki spółdzielcze charakterystyka Konkurencja
Bardziej szczegółowoZestawy zagadnień na egzamin magisterski dla kierunku EKONOMIA (studia II stopnia)
Zestawy zagadnień na egzamin magisterski dla kierunku EKONOMIA (studia II stopnia) Obowiązuje od 01.10.2014 Zgodnie z Zarządzeniem Rektora ZPSB w sprawie Regulaminu Procedur Dyplomowych, na egzaminie magisterskim
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI. Rozdział 1. Współczesna bankowość komercyjna 12. Rozdział 2. Modele organizacji działalności banków komercyjnych 36
SPIS TREŚCI Część I. Organizacja i strategie działalności banków komercyjnych Rozdział 1. Współczesna bankowość komercyjna 12 1.1. Pojęcie i cechy... 13 1.2. Determinanty rozwoju współczesnych banków komercyjnych...
Bardziej szczegółowoJak inwestować z głową?
.pl https://www..pl Jak inwestować z głową? Autor: Elżbieta Sulima Data: 16 czerwca 2016 Kierunek i cel działań proinwestycyjnych wyznaczają możliwości pozyskania środków na rozwój. Teraz inwestycje w
Bardziej szczegółowoDR GRAŻYNA KUŚ. specjalność: Gospodarowanie zasobami ludzkimi
DR GRAŻYNA KUŚ specjalność: Gospodarowanie zasobami ludzkimi 1. Motywacja pracowników jako element zarządzania przedsiębiorstwem 2. Pozapłacowe formy motywowania pracowników na przykładzie wybranej organizacji
Bardziej szczegółowoKredyty preferencyjne i MRcsk: na jakie inwestycje?
.pl https://www..pl Kredyty preferencyjne i MRcsk: na jakie inwestycje? Autor: Elżbieta Sulima Data: 10 października 2016 Kredyty preferencyjne przez wiele lat były podstawowym instrumentem wsparcia inwestycji
Bardziej szczegółowoWspółpraca banków spółdzielczych z ARiMR finansowanie sektora Agro oraz pomoc klęskowa dla rolników
Współpraca banków spółdzielczych z ARiMR finansowanie sektora Agro oraz pomoc klęskowa dla rolników Partnerstwo Banków Spółdzielczych z ARiMR Współpraca przy udzielaniu kredytów preferencyjnych, Udzielanie
Bardziej szczegółowoPOMORSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO W GDAŃSKU W LATACH Gdańsk, wrzesień 2015r.
POMORSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO W GDAŃSKU W LATACH 2004-2014 Gdańsk, wrzesień 2015r. Obszar działania PODR w Gdańsku Sytuacja dochodowa gospodarstw rolnych na podstawie badań rachunkowości rolnej
Bardziej szczegółowoPRZYSZŁOŚĆ DORADZTWA ROLNICZEGO W KONTEKŚCIE WSPÓŁPRACY ŚRODOWISK NAUKOWYCH Z PRAKTYKAMI
PRZYSZŁOŚĆ DORADZTWA ROLNICZEGO W KONTEKŚCIE WSPÓŁPRACY ŚRODOWISK NAUKOWYCH Z PRAKTYKAMI dr hab. Zbigniew Brodziński Katedra Ekonomiki Przestrzennej i Środowiskowej Centrum Rozwoju Obszarów Wiejskich UWM
Bardziej szczegółowoMałopolska Agencja Rozwoju Regionalnego Departament Instrumentów Finansowych. *Pożyczki na rozwój firmy
Małopolska Agencja Rozwoju Regionalnego Departament Instrumentów Finansowych *Pożyczki na rozwój firmy Małopolski Fundusz Pożyczkowy oferuje korzystnie oprocentowane pożyczki z przeznaczeniem na rozwój
Bardziej szczegółowoWNIOSEK O DOFINANSOWANIE REALIZACJI PROJEKTU W ZAKRESIE DZIAŁANIA WSPARCIE DORADZTWA ROLNICZEGO
WNIOSEK O DOFINANSOWANIE REALIZACJI PROJEKTU W ZAKRESIE DZIAŁANIA WSPARCIE DORADZTWA ROLNICZEGO UWAGA: Ubiegający się o dofinansowanie projektu nie wypełnia pól zaciemnionych. Data wpływu wniosku o dofinansowanie
Bardziej szczegółowoTrzy sfery działania banków
Trzy sfery działania banków I sfera działania banków: pośrednictwo kredytowe w ramach tzw. operacji pasywnych (biernych) bank pożycza pieniądze i środki pieniężne od swoich klientów po to, aby w ramach
Bardziej szczegółowoMinisterstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Proces absorbcji środków Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata (PROW )
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Proces absorbcji środków Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (PROW 2007-2013) Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Polityka rozwoju obszarów wiejskich
Bardziej szczegółowoMarek Sawicki Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Marek Sawicki Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Konferencja Prasowa Warszawa 18 grudnia 2014 r. W dniu 12 grudnia 2014 r. Komisja Europejska decyzją wykonawczą numer: 2014PL06RDNP001 zaakceptowała Program
Bardziej szczegółowoKredyty dla gospodarstw rolnych
.pl https://www..pl Kredyty dla gospodarstw rolnych Autor: Magdalena Kowalczyk Data: 5 czerwca 2018 Co czwarty rolnik sięga po kredyty dla gospodarstw rolnych, największym zainteresowaniem cieszą się kredyty
Bardziej szczegółowoInstrumenty wsparcia przedsiębiorczości oferowane przez BGK w województwie świętokrzyskim. Starachowice, 20 września 2018 r.
Instrumenty wsparcia przedsiębiorczości oferowane przez BGK w województwie świętokrzyskim Starachowice, 20 września 2018 r. Plan prezentacji 1. Instrumenty finansowe w ramach RPO 2014-2020 2. Instrumenty
Bardziej szczegółowoGłównym celem opracowania jest próba określenia znaczenia i wpływu struktury kapitału na działalność przedsiębiorstwa.
KAPITAŁ W PRZEDSIĘBIORSTWIE I JEGO STRUKTURA Autor: Jacek Grzywacz, Wstęp W opracowaniu przedstawiono kluczowe zagadnienia dotyczące możliwości pozyskiwania przez przedsiębiorstwo kapitału oraz zasad kształtowania
Bardziej szczegółowoPól zaciemnionych nie wypełnia ubiegający się o dofinansowanie
Wniosek o dofinansowanie projektu w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich w zakresie działania Wsparcie doradztwa
Bardziej szczegółowoLUBUSKI ODDZIAŁ REGIONALNY WDROŻENIE I REALIZACJA PROGRAMU ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH NA LATA PRZEZ ARIMR NA TERENIE WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO
WDROŻENIE I REALIZACJA PROGRAMU ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH NA LATA 2007-2013 PRZEZ ARIMR NA TERENIE WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO Maj 2015 1 PROGRAM ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH NA LATA 2007-2013 II Filar w skali
Bardziej szczegółowoAktualna sytuacja na rynku kredytowym dla firm w Polsce i możliwe scenariusze na przyszłość
Aktualna sytuacja na rynku kredytowym dla firm w Polsce i możliwe scenariusze na przyszłość Tomasz Kierzkowski Departament Klienta Biznesowego 23 maja 2013 Plan prezentacji Fundusze unijne i kredyty dla
Bardziej szczegółowoAnaliza ofert instytucji finansowych posiadaj
Analiza ofert instytucji finansowych posiadających akredytacje do udzielania gwarancji bankowych w ramach zaliczek wypłacanych przez ARiMR na wybrane działania PROW 20072013 Nabór wniosków w ramach PROW
Bardziej szczegółowoWnioskowana kwota kredytu zł... słownie zł... Okres kredytowania od... do... Linia kredytowa
Bank Spółdzielczy w Człuchowie Data wpływu Numer w rejestrze WNIOSEK o udzielenie kredytu inwestycyjnego z dopłatami do oprocentowania ze środków Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Informacje
Bardziej szczegółowopogłębianie wiedzy o instrumentach finansowych EFSI Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich Instrumenty finansowe
pogłębianie wiedzy o instrumentach finansowych EFSI Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich , współfinansowane z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich
Bardziej szczegółowoFinansowanie wdrażania innowacji przez banki
III Forum Gospodarcze InvestExpo Finansowanie wdrażania innowacji przez banki Dr inż. Jerzy Małkowski Związek Banków Polskich Chorzów, 8 kwietnia 2011 r. 1 CZYM JEST INNOWACJA? Efekty wszelkich działań
Bardziej szczegółowoMIROSŁAWA CAPIGA. m #
MIROSŁAWA CAPIGA m # Katowice 2008 SPIS TREŚCI WSTĘP 11 CZĘŚĆ I DWUSZCZEBLOWOŚĆ SYSTEMU BANKOWEGO W POLSCE Rozdział 1 SPECYFIKA SYSTEMU BANKOWEGO 15 1.1. System bankowy jako element rynkowego systemu finansowego
Bardziej szczegółowoUwarunkowania rozwoju banków spółdzielczych
Forum Liderów Banków Spółdzielczych Model polskiej bankowości spółdzielczej w świetle zmian regulacji unijnych Uwarunkowania rozwoju banków spółdzielczych Jerzy Pruski Prezes Zarządu BFG Warszawa, 18 września
Bardziej szczegółowoANKIETA do Przewodniczących Komitetów Kredytowych na temat sytuacji na rynku kredytowym
ANKIETA do Przewodniczących Komitetów Kredytowych na temat sytuacji na rynku kredytowym Część 1 - Przedsiębiorstwa Pytania 1-7 dotyczą polityki kredytowej Banku w zakresie kredytów dla przedsiębiorstw
Bardziej szczegółowoWarunki do rozwoju finansowania zwrotnego dla instytucji ekonomii społecznej w Polsce. Zaproszenie do dyskusji. Anna Królikowska
Warunki do rozwoju finansowania zwrotnego dla instytucji ekonomii społecznej w Polsce Zaproszenie do dyskusji Anna Królikowska Warunki do rozwoju finansowania zwrotnego dla instytucji ekonomii społecznej
Bardziej szczegółowoKREDYTY PREFERENCYJNE JUŻ DOSTĘPNE W NASZYM BANKU!!! PREFERENCYJNE LINIE KREDYTOWE: z dopłatami do oprocentowania
KREDYTY PREFERENCYJNE JUŻ DOSTĘPNE W NASZYM BANKU!!! PREFERENCYJNE LINIE KREDYTOWE: z dopłatami do oprocentowania RR Z PR K01 K02 na inwestycje w rolnictwie i rybactwie na zakup ziemi (formuła de minimis)
Bardziej szczegółowoInstytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowy Instytut Badawczy. Stanisław Krasowicz. Puławy, 2008
Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowy Instytut Badawczy GŁÓWNE UWARUNKOWANIA KONKURENCYJNOŚCI POLSKIEGO ROLNICTWA Stanisław Krasowicz Puławy, 2008 Polska to kraj: o stosunkowo dużym potencjale
Bardziej szczegółowoFUNDUSZ POŻYCZKOWY DLA KOBIET. Ministerstwo Gospodarki Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości. Jelenia Góra, grudzień 2014 r.
FUNDUSZ POŻYCZKOWY DLA KOBIET Ministerstwo Gospodarki Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Jelenia Góra, grudzień 2014 r. I. Fundusz pożyczkowy dla kobiet... 3 1. Termin przyjmowania wniosków... 3 2. Limity
Bardziej szczegółowopozycji rynkowej napotyka na jedną
STAN SYSTEMU POŻYCZKOWO-GWARANCYJNEGO DLA MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW szanse i wyzwania Finansowanie polskich przedsiębiorstw w okresie spowolnienia gospodarczego Warszawa 10. grudnia 2008 Sektor
Bardziej szczegółowoHistoria FPK Pierwsze fundusze poręczeniowe powstały w Polsce z inicjatywy jednostek samorządowych i zagranicznych fundacji w ramach Programu Inicjaty
Aktualne zmiany systemu i rozwój współpracy banków spółdzielczych z regionalnymi i lokalnymi funduszami poręczeń kredytowych RYSZARD NOSOWICZ PREZES KSFP 14-1515 września 2009, WARSZAWA Historia FPK Pierwsze
Bardziej szczegółowo2010 Kierunki i instrumenty wsparcia działalności innowacyjnej mikroprzedsiębiorstw. Dr Barbara Grzybowska. Warszawa, maj 2010
2010 Kierunki i instrumenty wsparcia działalności j mikroprzedsiębiorstw Dr Barbara Grzybowska Warszawa, maj 2010 PLAN WYSTĄPIENIA 1. Współpraca mikroprzedsiębiorstw z innymi podmiotami w zakresie realizacji
Bardziej szczegółowoJak instytucje finansowe mogą skorzystać z unijnego wsparcia? Wpisany przez Joanna Dąbrowska
Jednym z programów, w którym uwzględniono potrzeby małych i średnich przedsiębiorców jest Program Ramowy na Rzecz Konkurencyjności i Innowacji 2007-2013. Obok programów o zasięgu krajowym, do dyspozycji
Bardziej szczegółowoBogdan Klepacki, Agata Pierścianiak Poziom wiedzy ubezpieczeniowej rolników indywidualnych województwa podkarpackiego
Bogdan Klepacki, Agata Pierścianiak Poziom wiedzy ubezpieczeniowej rolników indywidualnych województwa podkarpackiego Acta Scientifica Academiae Ostroviensis nr 16, 68-74 2004 68 Acta Scientifica Academiae
Bardziej szczegółowoPrzekształcenia systemu bankowego. w ostatnim ćwierćwieczu
Przekształcenia systemu bankowego w ostatnim ćwierćwieczu Prof. dr hab. Jerzy Węcławski Sesja naukowo-edukacyjna 25 lat przemian gospodarczych w Polsce UMCS, Wydział Ekonomiczny, Lublin, 15 maja 2014 r.
Bardziej szczegółowoModuł szkoleniowy 4. dla nowych rynków projektów PEE
Moduł szkoleniowy 4. dla nowych rynków projektów PEE Finansowanie PEE Projekt Transparense PREZENTACJA MODUŁÓW SZKOLENIOWYCH I. Podstawowe informacje na temat umów o poprawę efektywności energetycznej
Bardziej szczegółowoPożyczki dla przedsiębiorców
Pożyczki dla przedsiębiorców Tytuł prezentacji Województwa Dolnośląskiego BGK Miasto, Wrocław, data 09-2011 Polska Fundacja Przedsiębiorczości (PFP) z siedzibą w Szczecinie funkcjonuje od 1997 roku i jest
Bardziej szczegółowoWarszawa, dnia 8 października 2014 r. Poz Obwieszczenie. z dnia 2 września 2014 r.
MONITOR POLSKI DZIENNIK URZĘDOWY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 8 października 2014 r. Poz. 877 Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi 1) z dnia 2 września 2014 r. w sprawie zmiany Programu
Bardziej szczegółowoJan Szczucki, PAG Uniconsult Wrocław, 19 czerwca 2015
Analiza ex-ante w zakresie możliwości zastosowania instrumentów finansowych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Dolnośląskiego 2014 2020 Wybrane wyniki Jan Szczucki, PAG Uniconsult
Bardziej szczegółowoŹródła finansowania rozwoju przedsiębiorstw
www.psab.pl Źródła finansowania rozwoju przedsiębiorstw Przemysław Jura Prezes Zarządu Instytutu Nauk Ekonomicznych i Społecznych Koordynator zarządzający Ponadregionalną Siecią Aniołów Biznesu - Innowacja
Bardziej szczegółowoWsparcie na rozpoczęcie i rozwój działalności gospodarczej w ramach mechanizmów zwrotnych
Wsparcie na rozpoczęcie i rozwój działalności gospodarczej w ramach mechanizmów zwrotnych Krystyna Kubiak Główny Punkt Informacyjny Funduszy Europejskich Wsparcie na rozpoczęcie działalności gospodarczej
Bardziej szczegółowoGospodarka rolna na obszarach o rozdrobnionej strukturze agrarnej
Gospodarka rolna na obszarach o rozdrobnionej strukturze agrarnej Dr inż. Marta Czekaj Prof. dr hab. Janusz Żmija Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie Wydział Rolniczo-Ekonomiczny Instytut
Bardziej szczegółowoUWAGI ANALITYCZNE. Gospodarstwa z użytkownikiem gospodarstwa indywidualnego. Wyszczególnienie. do 1 ha użytków rolnych. powyżej 1 ha.
UWAGI ANALITYCZNE UDZIAŁ DOCHODÓW Z DZIAŁALNOŚCI ROLNICZEJ W DOCHODACH OGÓŁEM GOSPODARSTW DOMOWYCH W Powszechnym Spisie Rolnym w woj. dolnośląskim spisano 140,7 tys. gospodarstw domowych z użytkownikiem
Bardziej szczegółowoBANK OCHRONY ŚRODOWISKA S.A.
BANK OCHRONY ŚRODOWISKA S.A. Rola Banku Ochrony Środowiska we wspieraniu inwestycji wykorzystujących odnawialne źródła energii Odnawialne źródła energii: szansa i wyzwanie POLEKO 2007 POLSKI SYSTEM FINANSOWANIA
Bardziej szczegółowoPomorskie gospodarstwa rolne w latach na podstawie badań PL FADN. Daniel Roszak PODR w Gdańsku
Pomorskie gospodarstwa rolne w latach 2004-2012 na podstawie badań PL FADN Daniel Roszak PODR w Gdańsku Prezentacja oparta jest na analizie wyników produkcyjno-finansowych 267 gospodarstw prowadzących
Bardziej szczegółowoSzkoła Główna Handlowa w Warszawie Agnieszka Alińska. Zwrotne instrumenty finansowe w procesie stymulowania rozwoju regionalnego
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Agnieszka Alińska Zwrotne instrumenty finansowe w procesie stymulowania rozwoju regionalnego Plan prezentacji System finansowy a sfera realna Rozwój w ujęciu krajowym,
Bardziej szczegółowoTABELA OPROCENTOWANIA PRODUKTÓW KREDYTOWYCH BANKU SPÓŁDZIELCZEGO W RESZLU
TABELA OPROCENTOWANIA PRODUKTÓW KREDYTOWYCH BANKU SPÓŁDZIELCZEGO W RESZLU /tekst jednolity obejmujący wprowadzone zmiany/ Reszel, 2014 r. SPIS TREŚCI Ogólne zasady oprocentowania kredytów i pożyczek...3
Bardziej szczegółowo17.2. Ocena zadłużenia całkowitego
17.2. Ocena zadłużenia całkowitego Dokonując oceny ryzyka finansowego oraz gospodarki finansowej nie sposób pominąć kwestii zadłużenia, w tym szczególnie poziomu, struktury oraz wydolności firmy w zakresie
Bardziej szczegółowoPOŻYCZKA WSPARCIE NA STARCIE
POŻYCZKA WSPARCIE NA STARCIE PODJĘCIE DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Jelenia Góra, grudzień 2014 r. I. Pożyczki wsparcie na starcie - podjęcie działalności gospodarczej...
Bardziej szczegółowoInicjatywa JEREMIE szansą na rozwój
Inicjatywa JEREMIE szansą na rozwój Szczecin, 09.04.2014 Fundusz Poręczeń Kredytowych w Stargardzie Szczecińskim Sp. z o.o. Produkty JEREMIE Umowy Data zawarcia Kwota wsparcia Umowa Operacyjna Reporęczenie
Bardziej szczegółowoPREFERENCYJNE FINANSOWANIE MAŁYCH I ŚREDNICH FIRM. GIZELA GORĄCZYŃSKA Gdańsk 24/11/2016
PREFERENCYJNE FINANSOWANIE MAŁYCH I ŚREDNICH FIRM GIZELA GORĄCZYŃSKA Gdańsk 24/11/2016 Agenda PREFERENCYJNE FINANSOWANIE MŚP KREDYT TECHNOLOGICZNY KREDYT UNIA + KREDYT INWESTYCYJNY EBI PROGRAM POLSEFF
Bardziej szczegółowoczłowiek najlepsza inwestycja Ocena ex-ante instrumentów finansowych w zakresie wsparcia podmiotów ekonomii społecznej i osób młodych
człowiek najlepsza inwestycja Ocena ex-ante instrumentów finansowych w zakresie wsparcia podmiotów ekonomii społecznej i osób młodych OCENA EX-ANTE INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH W ZAKRESIE WSPARCIA PODMIOTÓW
Bardziej szczegółowoPREFERENCYJNE POŻYCZKI ZE ŚRODKÓW UE PROFESJONALNE SPORZĄDZANIE BIZNES PLANÓW
DOTACJE KREDYTY PREFERENCYJNE POŻYCZKI ZE ŚRODKÓW UE PROFESJONALNE SPORZĄDZANIE BIZNES PLANÓW P.P.H.U. PROMETEUSZ Wojciech Kras TWÓJ PARTNER W BIZNESIE ul. Bardowskiego 2/2, Parę słów o firmie Prometeusz:
Bardziej szczegółowoTABELA OPROCENTOWANIA PRODUKTÓW BANKOWYCH W BANKU SPÓŁDZIELCZYM W JĘDRZEJOWIE
Załącznik do Uchwały Nr 25/6/2018 Zarządu Banku Spółdzielczego w Jędrzejowie z dnia 08 sierpnia 2018 r. TABELA OPROCENTOWANIA PRODUKTÓW BANKOWYCH W BANKU SPÓŁDZIELCZYM W JĘDRZEJOWIE Obowiązuje od dnia
Bardziej szczegółowoDOŚWIADCZENIA PARP Z POPRZEDNIEJ PERSPEKTYWY W REALIZACJI PROGRAMÓW I PROJEKTÓW FINANSOWANYCH ZE ŚRODKÓW UE
2012 2011 Jakub Moskal Dyrektor, Departament Koordynacji Wdrażania Programów Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości DOŚWIADCZENIA PARP Z POPRZEDNIEJ PERSPEKTYWY W REALIZACJI PROGRAMÓW I PROJEKTÓW FINANSOWANYCH
Bardziej szczegółowoW. - Zarządzanie kapitałem obrotowym
W. - Zarządzanie kapitałem obrotowym FINANSE PRZEDSIĘBIORSTW Marek 2011 Agenda - Zarządzanie kapitałem obrotowym Znaczenie kapitału obrotowego dla firmy Cykl gotówkowy Kapitał obrotowy brutto i netto.
Bardziej szczegółowodr Joanna Cichorska Dłużne papiery wartościowe przedsiębiorstw jako substytut kredytu w bankach komercyjnych
dr Joanna Cichorska Dłużne papiery wartościowe przedsiębiorstw jako substytut kredytu w bankach komercyjnych Determinanty zmian na polskim rynku finansowym w latach 1993 2003! Zmiany w strukturze kapitałów
Bardziej szczegółowoJeden z największych banków Europy Środkowo-Wschodniej, należący do Grupy UniCredit wiodącej międzynarodowej instytucji finansowej w Europie.
Oferta dla rolników O BANKU Jeden z największych banków Europy Środkowo-Wschodniej, należący do Grupy UniCredit wiodącej międzynarodowej instytucji finansowej w Europie. Działa w Polsce od ponad 80 lat
Bardziej szczegółowoOprocentowanie. Komunikat członka Zarządu nadzorującego Obszar Rynku Detalicznego
Oprocentowanie Komunikat członka Zarządu nadzorującego Obszar Rynku Detalicznego Uprzejmie informuję, że od dnia 1 stycznia 2016 r. ulega zmianie oprocentowanie kredytów i pożyczek przeterminowanych, zadłużenia
Bardziej szczegółowoZmiany merytoryczne Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013. L.p. Działanie Tekst przed zmianą Tekst docelowy
Załącznik nr 1 do uchwały nr 21 Zmiany merytoryczne Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 L.p. Działanie Tekst przed zmianą Tekst docelowy 1. Ułatwianie Definicja rozpoczęcia prowadzenia działalności
Bardziej szczegółowoRola instytucji we wsparciu przekształceń rolnictwa rozdrobnionego finansowanych z funduszy unijnych
Rozdział i 1 Rola instytucji we wsparciu przekształceń rolnictwa rozdrobnionego finansowanych z funduszy unijnych Kata Ryszard 1 Streszczenie Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej polscy rolnicy
Bardziej szczegółowoNapędzamy rozwój przedsiębiorstw
Inicjatywa JEREMIE w województwie pomorskim - PRFPK Sp. z o.o. w procesie finansowania MŚP Inicjatywa JEREMIE dla rozwoju Pomorza Napędzamy rozwój przedsiębiorstw Realizacja operacji wg stanu na koniec
Bardziej szczegółowoBank partnerem wspierającym innowacyjne rozwiązania klientów
Bank partnerem wspierającym innowacyjne rozwiązania klientów AGENDA PREZENTACJI INNOWACJE W BIZNESIE POZYSKANIE FINANSOWANIA REALIZACJA ZAŁOŻEŃ od teorii i założeń do faktycznych możliwości i barier wachlarz
Bardziej szczegółowoPREFERENCYJNE POŻYCZKI ZE ŚRODKÓW UE PROFESJONALNE SPORZĄDZANIE BIZNES PLANÓW
DOTACJE KREDYTY PREFERENCYJNE POŻYCZKI ZE ŚRODKÓW UE PROFESJONALNE SPORZĄDZANIE BIZNES PLANÓW Prometeusz Euro Sp. z o.o. TWÓJ PARTNER W BIZNESIE , Parę słów o firmie Prometeusz: 15 lat doświadczenia założyciela
Bardziej szczegółowoGłówne założenia. Strategii zrównoważonego Rozwoju wsi, rolnictwa i Rybactwa Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Spotkanie organizowane prze PODR nt. Dochodowość gospodarstw rolnych na podstawie rachunkowości PL FADN w latach 2004-2018 oraz działalność administracji i instytucji
Bardziej szczegółowoKredytowe instrumenty a stabilność finansowa
Monografie i Opracowania 563 Paweł Niedziółka Kredytowe instrumenty a stabilność finansowa Warszawa 2009 Szkoła Główna Handlowa w Warszawie OFICYNA WYDAWNICZA Spis treści Indeks skrótów nazw własnych używanych
Bardziej szczegółowoBANK SPÓŁDZIELCZY W OTMUCHOWIE
BANK SPÓŁDZIELCZY W OTMUCHOWIE Załącznik nr M.1 do Instrukcji kredytowania Klienta Instytucjonalnego Cz. IV Metryka produktu: Kredyt w rachunku bieżącym dla podmiotów gospodarczych METRYKA KREDYTU W RACHUNKU
Bardziej szczegółowoFormy działalności gospodarczej. Finansowanie i ryzyko.
Formy działalności gospodarczej. Finansowanie i ryzyko. dr Rafał Lipniewicz Uniwersytet Wrocławski Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Rok akademicki 2017/2018 Formy prawne działalności gospodarczej
Bardziej szczegółowoSytuacja na rynku kredytowym. wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych III kwartał 2018 r.
Sytuacja na rynku kredytowym wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych III kwartał 2018 r. Sytuacja na rynku kredytowym wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych III kwartał
Bardziej szczegółowoInstrumenty finansowe w procesie rewitalizacji terenów poprzemysłowych w warunkach polskich
Instrumenty finansowe w procesie rewitalizacji terenów poprzemysłowych w warunkach polskich Mgr Bogusław Wacławik Doktorant na Wydziale Finansów Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie 1 Maksyma wystąpienia:
Bardziej szczegółowoKredyt preferencyjny: linia RR. Co umożliwia sfinansować?
.pl https://www..pl Kredyt preferencyjny: linia RR. Co umożliwia sfinansować? Autor: Elżbieta Sulima Data: 30 września 2016 Jedną z wprowadzonych w 2015 r. preferencyjnych linii kredytowych jest kredyt
Bardziej szczegółowoZarządzanie finansami przedsiębiorstw
Zarządzanie finansami przedsiębiorstw Opracowała: Dr hab. Gabriela Łukasik, prof. WSBiF I. OGÓLNE INFORMACJE O PRZEDMIOCIE Cele przedmiotu:: - przedstawienie podstawowych teoretycznych zagadnień związanych
Bardziej szczegółowoPożyczki dla przedsiębiorców
Pożyczki dla przedsiębiorców Tytuł prezentacji Województwa Dolnośląskiego BGK Miasto, Wrocław, data 2014 Polska Fundacja Przedsiębiorczości (PFP) z siedzibą w Szczecinie funkcjonuje od 1997 roku i jest
Bardziej szczegółowoZwrotne formy finansowania INWESTYCJI
Zwrotne formy finansowania INWESTYCJI grudzień 2012 r. MARR - oferta dla przedsiębiorczych Wspieranie starterów - projekty edukacyjne, szkolenia, punkty informacyjne, doradztwo, dotacje na start Ośrodek
Bardziej szczegółowoGOSPODARKA POLSKI TRANSFORMAaA MODERNIZACJA DROGA DO SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-EKONOMICZNEJ
GOSPODARKA POLSKI 19 9 0-2 0 11 TRANSFORMAaA MODERNIZACJA DROGA DO SPÓJNOŚCI SPOŁECZNO-EKONOMICZNEJ WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN WARSZAWA 2012 Wstęp ROZDZIAŁ 1. Modernizacja technologiczna, potencjał społeczny
Bardziej szczegółowoPrzyszłość rolnictwa, gospodarki żywnościowej i obszarów wiejskich dr hab. Julian T. Krzyżanowski SGGW
Przyszłość rolnictwa, gospodarki żywnościowej i obszarów wiejskich dr hab. Julian T. Krzyżanowski SGGW Konferencja Rolnictwo, gospodarka żywnościowa, obszary wiejskie 10 lat w UE SGGW, 11.04.2014r. Znaczenie
Bardziej szczegółowoMikroprzedsiębiorczość w Polsce
Mikroprzedsiębiorczość w Polsce Analizabarier rozwoju i dostępu do finansowania* Bd Badanie Fundacji jikronenberga przy Citi Handlowy we współpracy merytorycznej Microfinance Centre *cytowanie bez ograniczeń
Bardziej szczegółowoEKONOMIKA I ZARZĄDZANIE PRZEDSIĘBIORSTWEM PORTOWYM wykład 3.
EKONOMIKA I ZARZĄDZANIE PRZEDSIĘBIORSTWEM PORTOWYM wykład 3 www.salo.pl Działalność gospodarcza w portach morskich Działalność gospodarcza przedsiębiorstwa portowego opiera się na dwóch podstawowych elementach:
Bardziej szczegółowoRozwój obszarów wiejskich i rolnictwa
Rozwój obszarów wiejskich i rolnictwa w Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.) Konferencja prasowa Warszawa, 17 lutego 2017 r. PRZYJĘCIE STRATEGII PRZEZ RADĘ
Bardziej szczegółowoWpływ funduszy strukturalnych Unii Europejskiej na rozwój Poznania na tle wybranych miast w Polsce
Paweł Churski Wpływ funduszy strukturalnych Unii Europejskiej na rozwój Poznania na tle wybranych miast w Polsce Poznań próba bilansu przemian w okresie 10 lat członkostwa w Unii Europejskiej 9 czerwca
Bardziej szczegółowoWsparcie publiczne polskiego sektora żywnościowego
Wsparcie publiczne polskiego sektora żywnościowego Dr Marek Wigier Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa Kraków, 25 października 2013 roku Definicja
Bardziej szczegółowoZestawy zagadnień na egzamin magisterski dla kierunku EKONOMIA (studia II stopnia)
Zestawy zagadnień na egzamin magisterski dla kierunku EKONOMIA (studia II stopnia) Obowiązuje od 01.10.2014 Zgodnie z Zarządzeniem Rektora ZPSB w sprawie Regulaminu Procedur Dyplomowych, na egzaminie magisterskim
Bardziej szczegółowoT. Łuczka Kapitał obcy w małym i średnim przedsiębiorstwie. Wybrane aspekty mikro i makroekonomii
Teresa Łuczka Godziny konsultacji: 12 13.30 poniedziałek 15 16 wtorek p. 306 Strzelecka T. Łuczka Kapitał obcy w małym i średnim przedsiębiorstwie. Wybrane aspekty mikro i makroekonomii WYKŁAD 1 (26.02)
Bardziej szczegółowoRaport o stabilności systemu finansowego czerwiec 2009 r. Departament Systemu Finansowego Narodowy Bank Polski
Raport o stabilności systemu finansowego czerwiec 2009 r. Departament Systemu Finansowego Narodowy Bank Polski 1 Raport o stabilności finansowej Publikowanie Raportu jest standardem międzynarodowym, NBP
Bardziej szczegółowoZAPEWNIENIE EKONOMICZNEJ SAMOWYSTARCZALNOŚCI ŻYWNOŚCIOWEJ GŁÓWNYM ZADANIEM POLSKIEGO ROLNICTWA NA CAŁY XXI w.
VI PROF. DR HAB. INŻ. WALDEMAR MICHNA MGRINŻ. DANUTA LIDKĘ DR INŻ. DOMINIK ZALEWSKI ZAPEWNIENIE EKONOMICZNEJ SAMOWYSTARCZALNOŚCI ŻYWNOŚCIOWEJ GŁÓWNYM ZADANIEM POLSKIEGO ROLNICTWA NA CAŁY XXI w. Redakcja
Bardziej szczegółowo