GOSPODAROWANIE WYNIKIEM FINANSOWYM W PRZEDSIÊBIORSTWACH ROLNICZYCH. Justyna Franc-D¹browska

Transkrypt

1 100 ROCZNIKI NUK ROLNICZYCH, J. FRNC-D BROWSK SERI G, T. 92, z. 2, 2006 GOSPODROWNIE WYNIKIEM FINNSOWYM W PRZEDSIÊBIORSTWCH ROLNICZYCH Justyna Franc-D¹browska Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego Katedra Ekonomiki i Organizacji Gospodarstw Rolniczych Kierownik katedry: prof. dr hab. Wojciech Ziêtara S³owa kluczowe: realny i nominalny eynik finansowy, podzia³ wyniku finansowego Key words: real and nominal finanacial results, didtribution of financial results S y n o p s i s: W artykule podjêto próbê analizy gospodarowania wynikiem finansowym przez kierownictwo przedsiêbiorstw uczestnicz¹cych w Rankingu 300 w latach Uwzglêdniono zmianê wartoœci pieni¹dza w czasie. Stwierdzono, i czêœæ przedsiêbiorców przeznacza³a wygospodarowany zysk na premie i nagrody. Zauwa ono, e wiêkszoœæ przedsiêbiorstw cechowa³ zysk inflacyjny, co powodowa³o przejadanie posiadanego maj¹tku. WPROWDZENIE Podzia³ wyniku finansowego jest podstawowym zagadnieniem z zakresu finansów przedsiêbiorstw. Przeznaczenie czêœci zysku na premie i nagrody, to Ÿród³o wyp³ywu gotówki, wa nej z punktu widzenia p³ynnoœci finansowej przedsiêbiorstw. Maj¹c do dyspozycji wygospodarowany wynik finansowy nale y podj¹æ decyzjê, czy i w jakich proporcjach podzieliæ go na czêœæ wyp³acon¹ oraz reinwestowan¹. D¹ enie do zwiêkszenia (lub utrzymania na dotychczasowym poziomie) kapita³u w³asnego w strukturze finansowania nie jest równoznaczne z koniecznoœci¹ reinwestowania zysku, chocia powszechnie uznaje siê, i jest to najtañsze Ÿród³o gromadzenia funduszy (choæ w tym podejœciu nierozwi¹zanym pozostaje problem pomiaru wysokoœci kosztu kapita³u w³asnego). Dodatkowo rozwa enia wymaga sytuacja, gdy firma nie ma planów inwestycyjnych. Zagadnienie gospodarowania wynikiem finansowym w przedsiêbiorstwach rolniczych nie zosta³o dotychczas szeroko zbadane. Przypuszczaæ nale y, e w zdecydowanej wiêkszoœci wypracowany wynik finansowy pozostaje w przedsiêbiorstwach. Oznacza³oby to, e kierownictwo zachowuje siê zgodnie z teori¹ hierarchii 1. Podjêcie decyzji o pozostawieniu w przedsiêbiorstwie wypracowanego zysku nie chroni jednak przed konsekwencjami zmiany warto- 1 Teoria hierarchii zak³ada, e przedsiêbiorcy preferuj¹ wewnêtrzne Ÿród³a finansowania (np. zyski netto, odpisy amortyzacyjne, wp³ywy ze sprzeda y krótkoterminowych papierów wartoœciowych i zbêdnych aktywów) [Duliniec 1998].

2 GOSPODROWNIE WYNIKIEM FINNSOWYM W PRZEDSIÊBIORSTWCH ROLNICZYCH 101 Tabela 1. Charakterystyka badanej zbiorowoœci Wyszczególnienie Wa niejsze informacje za lata Liczebnoœæ próby [przedsiêbiorstwa] JS Przeciêtna powierzchnia u ytków rolnych[ha] JS Zatrudnienie [os./100 ha UR] 8,61 6,86 6,54 6,61 6,20 5,67 5,26 4,81 4,43 4,49 JS 8,38 3,71 5,67 5,24 11,41 6,48 3,77 4,84 4,95 9,33 6,38 4,79 5,07 4,64 8,56 6,42 4,48 4,69 4,64 8,35 5,80 3,15 3,87 4,20 8,20 6,84 2,85 2,77 3,73 7,91 10,18 2,39 2,77 3,51 6,79 22,81 2,08 2,65 3,98 5,85 13,91 2,08 3,90 2,99 5,83 10,60 2,12 3,30 4,19 5,86 administrowanie, ród³o: obliczenia w³asne na dzier awa podstawie osoby fizycznej, "Rankingu300". dzier awy pozosta³e, dzier awa spó³ek pracowników, JS - jednoosobowe spó³kiagencji

3 102 J. FRNC-D BROWSK œci pieni¹dza w czasie. Pomijanie tego aspektu mo e prowadziæ do podzia³u wyniku finansowego o charakterze inflacyjnym 2 i w rzeczywistoœci przejadania kapita³u w³asnego. Celem opracowania jest przeprowadzenie analizy w zakresie kszta³towania i podzia³u wyniku finansowego, z uwzglêdnieniem jego realnej wartoœci. Badaniem objêto próbê przedsiêbiorstw uczestnicz¹cych w Rankingu 300 w latach CHRKTERYSTYK BDNEJ GRUPY PRZEDSIÊBIORSTW nalizowane przedsiêbiorstwa dobrowolnie uczestniczy³y w Rankingu 300 w latach (próba obejmowa³a równie te jednostki, które nie zajê³y miejsca 1-300). Zbiorowoœæ sk³ada³a siê z przedsiêbiorstw zró nicowanych pod wzglêdem organizacyjnym oraz prawnym (gospodarstwa administrowane, jednoosobowe spó³ki agencji, przedsiêbiorstwa dzier awione przez osoby fizyczne, spó³ki pracowników i dzier awy pozosta³e). Dane charakteryzuj¹ce badan¹ grupê przedsiêbiorstw zestawiono w tabeli 1. Liczba jednostek by³a zmienna, o malej¹cej tendencji (1996 r. 430, 2003 r. 188). Najmniej licznie w ostatnim okresie reprezentowane by³y gospodarstwa w administrowaniu, jako zanikaj¹ca forma gospodarowania (w 2003 r. 2). Przedsiêbiorstwa charakteryzowa³y siê na ogó³ stabiln¹ powierzchni¹ u ytków rolnych (ok ha UR). Znaczne zmiany dotyczy³y podmiotów w administrowaniu, które zmniejszy³y obszar gospodarowania. Najwiêksz¹ powierzchni¹ UR dysponowa³y jednoosobowe spó³ki agencji. W analizowanych latach, we wszystkich grupach przedsiêbiorstw, zmniejszono o po³owê zatrudnienie w przeliczeniu na 100 ha UR. Najni szy by³ poziom w przedsiêbiorstwach dzier awionych przez osoby fizyczne (2,12 os./ 100 ha UR w 2003 r.), a najwy szy w gospodarstwach administrowanych, gdzie poziom zatrudnienie w 2001 r. wynosi³o 22,8 os/100 ha UR i by³ skutkiem znacznego zmniejszenia powierzchni bez redukcji zatrudnienia. W jednostkach tych ograniczenie zatrudnienia nastêpowa³o przez odchodzenie na renty i emerytury. SPOSÓB GOSPODROWNI WYNIKIEM FINNSOWYM Brak badañ dotycz¹cych gospodarowania wynikiem finansowym w gospodarstwach rolniczych powoduje, e utrudnione s¹ mo liwoœci porównawcze. Podjêto jednak próbê analizy zale noœci w ci¹gu 10 lat w grupie 300 przedsiêbiorstw uczestnicz¹cych w Rankingu. W po³owie lat 90. przedsiêbiorstwa rolnicze uzyskiwa³y dodatnie wyniki finansowe (tab. 2). By³y to zyski znacz¹ce, na porównywalnym poziomie, do uzyskiwanych w latach Poza latami , we wszystkich przedsiêbiorstwach uzyskiwano dodatnie wyniki finansowe. Wskazywa³o to na dobr¹ kondycjê ekonomiczn¹ tych jednostek (poza gospodarstwami w administrowaniu, które osi¹ga³y gorsze wyniki, pog³êbiaj¹c stratê w latach ). Jedyn¹ grup¹ przedsiêbiorstw, w której wynik finansowy nie mia³ charakteru inflacyjnego (poza okresem ) by³y przedsiêbiorstwa dzier awione przez spó³ki pracowników. We wszystkich pozosta³ych grupach przedsiêbiorstw zysk mia³ charakter przyrostu 2 Wartoœæ wyniku finansowego w danym roku by³a mniejsza ni ró nica miêdzy wartoœci¹ nominaln¹ a realn¹ kapita³u w³asnego w danym roku.

4 GOSPODROWNIE WYNIKIEM FINNSOWYM W PRZEDSIÊBIORSTWCH ROLNICZYCH 103 Tabela 2. Nominalna i realna wartoœæ wyniku finansowego Wyszczególnienie Wa niejsze informacje za lata Wynik finansowy [tys. z³/przedsiêbiorstwo] JS Rentownoœæ w³asnych[%] JS kapita³ów Realna zmiana w wartoœci kapita³uw³asnego [tys. z³] JS oraz wskaÿniki rentownoœci badanej zbiorowoœci ,55 254,44 298,61 88,15-107,34-111,35 192,83 234,62 270,12 337,47 94,55 339,50 106,51 147,81 359,29 156,47 316,05 219,84 196,64 453,59 286,21 127,83 322,19 208,98 429,71 73,31 45,93 107,90 46,66 133,58-71,25 10,46-184,44-84,08-128,84 9,83-11,67-266,06-25,30-167,52 143,39 75,17 112,02 180,42 320,16 40,07 104,61 266,68 197,58 356,09-46,62 57,03 563,48 156,15 189,94 5,83 6,77 7,34 2,09-2,61-3,31 5,36 6,08 5,84 6,56 2,65 842,43 20,86 108,47 6,01 2,65 44,57 25,98 46,12 6,77 4,53 14,56 16,69 33,82 6,06 1,18 8,04 8,98 7,60 1,79-1,13 1,48-13,76-8,50-1,74 935, ,51 809,38 627,34 485,53 245,90 363,10 240,80 87,84 41, ,25 12,98 164,45 43, , ,20 197,12 235,23 118, , ,27 174,69 384,06 122, ,41 929,23 85,15 179,02 91, ,24 Dane za lata Ró nica w³asnego JS w wartoœci pomiêdzy kapita³u latami[tys. administrowanie, ród³o: obliczenia w³asne na z³] dzier awa podstawie 741,69 83,21 158,14 116,72 874,17 0,17-2,06-54,27-3,41-2,14 412,29 41,40 35,79 54,15 572,58 3,40 23,22 16,35 17,67 3,37 425,75 32,70 6,92 103,12 959,52 1,06 19,50 21,66 18,05 3,30 240,87 90,71 173,48 238,63 353,24-1,97 27,02 14,92 12,62 1,53 74,25 18,07 71,74 23,52 232,55-115,50 190,88 462,44 291,43 353,00-2,31 21,34 9,70 17,68 2,66 40,08 7,16 38,14 13,18 106,23 721,01 439,52 143,09-95,68-746,13 226,51 783,20 244,73 520, ,29 668,78 335,44 290,10 756,12 osoby fizycznej, Rankingu300". 682,85 168, ,81 191,47 359,81 dzier awy -342,83-306,35-728,46-3,62 358,76 pozosta³e, 49,08 133,64 138,66 374,96-43,05 - dzier awa -637,62-138,05-849,89-247,43 435,38 spó³ek -1432,51-243,30 194,70 279, ,56 pracowników, JS 164, , , , ,72 jednoosobowe -566,30-698,0 1621, , ,01 spó³ki agencji 1196,80-56,73 991,35 410, ,67

5 104 J. FRNC-D BROWSK wartoœci maj¹tku/kapita³u wynikaj¹cy ze wzrostu cen. W latach poza przedsiêbiorstwami dzier awionymi przez spó³ki pracowników, tylko osoby fizyczne uzyska³y rzeczywisty wynik finansowy w 1995 r. na poziomie 119 tys. z³ 3 (w tym czasie ksiêgowy wynik finansowy wyniós³ 316 tys. z³). W latach adna z grup przedsiêbiorstw nie wypracowa³a realnego wyniku finansowego. W latach wszystkie grupy dzier awców (poza przedsiêbiorstwami dzier awionymi przez osoby fizyczne w 2001 r.) uzyskiwa³y rzeczywisty przyrost wyniku finansowego. Wa nym spostrze eniem wydaje siê, e w ca³ym badanym okresie gospodarstwa w administrowaniu ani razu nie wypracowa³y realnego wyniku finansowego, a jednoosobowe spó³ki agencji osi¹gnê³y korzystny efekt tylko w 2003 r. Wskazywa³oby to na nisk¹ efektywnoœæ ich gospodarowania. O ile w przypadku jednoosobowych spó³ek agencji, które s¹ nastawione na rozwój materia³u hodowlanego, mo na tej sytuacji nie interpretowaæ jako niekorzystnej, o tyle gospodarstwa w administrowaniu okaza³y siê po raz kolejny grup¹ funkcjonuj¹c¹ w sposób niegospodarny, w zakresie zarz¹dzania posiadanymi kapita³ami [Franc 2003]. Niezwykle wa nym wydaje siê podejmowanie decyzji w zakresie podzia³u zysku (szczególnie w kontekœcie przewa aj¹cych zysków inflacyjnych). Pozostawienie wyniku finansowego w przedsiêbiorstwie nie chroni bowiem przed utrat¹ realnej wartoœci kapita³ów w³asnych. Dodatkowo nie zasilenie kapita³u w³asnego zyskiem maj¹cym charakter inflacyjny, powoduje podzia³ posiadanego maj¹tku i deprecjacjê kapita³ów w³asnych. Skumulowana deprecjacja kapita³ów w³asnych mo e prowadziæ do pogorszenia siê zdolnoœci przedsiêbiorstwa do obs³ugi zad³u enia [Bieñ 2006]. Przypuszczaæ nale y, e w latach, w których dominowa³y przedsiêbiorstwa z ujemnym wynikiem finansowym, gdy pog³êbia³y siê trudnoœci p³atnicze przedsiêbiorstw rolniczych, nie podejmowano decyzji o podziale wyniku finansowego (w przedsiêbiorstwach ze strat¹ pomniejszano kapita³ w³asny). Prawdopodobnie równie w kolejnych latach nie przeznaczano wyniku finansowego na premie i nagrody, co czêœciowo potwierdzi³y badania terenowe przeprowadzone w 2002 r. [Franc 2003]. Bior¹c pod uwagê kierunek zmian wartoœci kapita³u w³asnego, przypuszczaæ nale y, e w latach czêœæ przedsiêbiorców podejmowa³a decyzjê o przeznaczeniu wyniku finansowego na premie i nagrody (co potwierdzi³y badania przeprowadzone w 1998 r. [Franc 1999]. Lata cechowa³ spadek kapita³u w³asnego, jako efekt strat poniesionych przez przedsiêbiorstwa w latach , które powinny zostaæ pokryte kapita³em w³asnym, oraz trudnej sytuacji przedsiêbiorstw rolniczych w latach W kolejnych latach mala³a tendencja przyrostu kapita³u w³asnego, a w latach by³a ona ujemna. Gospodarowanie wynikiem finansowym, a co za tym idzie decyzje w zakresie powiêkszania wartoœci kapita³u w³asnego, znalaz³y odzwierciedlenie we wskaÿnikach rentownoœci kapita³ów w³asnych. Ze wzglêdu na niewielki udzia³ œrodków w³asnych w pocz¹tkowym okresie gospodarowania, najwy sza rentownoœæ kapita³u w³asnego cechowa³a dzier- awców, w tym przedsiêbiorstwa dzier awione przez osoby fizyczne i przedsiêbiorstwa dzier aw pozosta³ych. W kolejnych latach, wraz ze wzrostem stopnia samofinansowania, nast¹pi³o wyrównanie siê uzyskiwanych wskaÿników rentownoœci wœród wszystkich badanych grup przedsiêbiorstw 4, chocia przez ca³y badany okres efekty dzier awców by³y 3 Wartoœæ ksiêgowa wyniku finansowego skorygowana o wskaÿnik inflacji dóbr i us³ug konsumpcyjnych [Bieñ 2006]. 4 Zmniejszone zosta³y dysproporcje z po³owy lat 90, gdy dzier awcy osi¹gali rentownoœæ kapita- ³ów w³asnych na poziomie 800%, a kierownictwo jednoosobowych spó³ek agencji 6%.

6 GOSPODROWNIE WYNIKIEM FINNSOWYM W PRZEDSIÊBIORSTWCH ROLNICZYCH 105 najwy sze i zdecydowanie przewy szaj¹ce zyskownoœæ uzyskiwan¹ przez administratorów i kierownictwo jednoosobowych spó³ek agencji. WskaŸniki rentownoœci kapita³ów w³asnych korespondowa³y z omówionymi zale noœciami w zakresie gospodarowania wynikiem finansowym. PODSUMOWNIE Podejmowanie decyzji w zakresie zagospodarowania wyniku finansowego nie jest ³atwe. W badanej grupie przedsiêbiorstw w pocz¹tkowym okresie czêœæ przedsiêbiorców podejmowa³a decyzjê o przeznaczeniu czêœci zysku na premie i nagrody. W d³u szej perspektywie czasu, bior¹c pod uwagê trudny okres przeznaczano dodatni wynik finansowy na zasilenie kapita³u w³asnego. Niemal w ca³ym analizowanym okresie ksiêgowy zysk netto mia³ charakter inflacyjny, czyli wynika³ ze zmian wartoœci pieni¹dza w czasie spowodowanego inflacj¹, a nie by³ skutkiem efektywnego gospodarowania. Niew¹tpliwie ten aspekt powinno siê braæ pod uwagê zarówno w zakresie decyzji o charakterze operacyjnym, jak i strategicznym, z myœl¹ o powiêkszaniu korzyœci gospodarowania i aby unikn¹æ niekontrolowanego przejadania maj¹tku. BIBLIOGRFI Bieñ W. 2006: Realistyczna ocena i podzia³ zysku w warunkach inflacji. Duliniec. 1998: Struktura i koszt kapita³u w przedsiêbiorstwie. Wydawnictwo Naukowe PWN. Franc J. 1999: Czy forma prawna i rodzaj w³asnoœci determinuje zarz¹dzanie finansami? groprzemiany nr 7-8 (81-82), Warszawa. Franc J. 2003: Struktura kapita³u w procesie rozwoju przedsiêbiorstw rolniczych. Wydawnictwo SGGW. Ranking 300: Baza danych Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnoœciowej za lata Justyna Franc-D¹browska FINNCIL RESULTS MNGEMENT IN GRICULTURL ENTERPRISES Summary This article tries to analyze the way how managers of enterprises listed in Ranking 300 in the years dealt with achieved financial results. Factor of money value change over time has been included in this analysis. It has been found that part of entrepreneurs spend realized profits for bonuses and prizes. For majority of enterprises profits realized were however lower than the increase of company s value (due to inflation rates) what effectively lead to over consumption of assets hold. dres do korespondencji: dr in. Justyna Franc-D¹browska Katedra Ekonomiki i Organizacji Gospodarstw Rolniczych SGGW ul. Nowoursynowska Warszawa tel. (0 22) justyna_franc_dabrowska@sggw.pl