B I B L I O T E K I N A U K O W E W K U L T U R Z E I C Y W I L I Z A C J I

Transkrypt

1 B I B L I O T E K I N A U K O W E W K U L T U R Z E I C Y W I L I Z A C J I Politechnika Łódzka w Łodzi Biblioteka Główna - Oddział Informacji Naukowej oin@bg.p.lodz.pl Promocja biblioteki akademickiej: dowiadczenia Biblioteki Głównej Politechniki Łódzkiej Promotion of an academic library: experiences of the Main Library of the Technical University of Lodz Abstrakt Biblioteka akademicka jako skarbnica wiedzy pełni funkcj upowszechniania zdobyczy nauki współtworzc kultur i kształtujc współczesne oblicze cywilizacji. Obsługuje przede wszystkim macierzyst uczelni. Jednake krg odbiorców ulega cigłemu rozszerzeniu. Wynika to ze zwikszajcej si liczby uytkowników (wzrost liczby studentów wszystkich uczelni) oraz zainteresowania bibliotek innych osób poszukujcych rónorodnych informacji (uczniowie, bezrobotni, osoby pracujce w poszczególnych sektorach gospodarki, emerytowani pracownicy). Wzrost zainteresowania bibliotek wynika równie z działa promocyjnych instytucji majcych na celu upowszechnianie osigni naukowych a take wypracowanie kultury korzystania z zasobów biblioteki. Referat przedstawia zarys codziennych działa podejmowanych w bibliotece kształtujcych jej wizerunek i presti. Omówiono rol biblioteki w strukturze organizacyjnej uczelni; warunki funkcjonowania biblioteki; kształtowanie kultury wewntrz instytucji i rozpowszechnianie jej w rodowisku zewntrznym. Wanym elementem referatu jest zaprezentowanie działalnoci marketingowej, a w szczególnoci promocji biblioteki w bliszym i dalszym otoczeniu. Słowa kluczowe biblioteki - marketing; obsługa uytkowników; usługi biblioteczne; kultura wiadczenia usług; promocja biblioteki Abstract Contemporary academic and university libraries accumulate expertise and general knowledge and disseminate achievements of science and humanities by means of establishing and creating culture and shaping the face of contemporary civilization. The libraries serve generally, but not solely, their universities. Their readership continues to grow with the increasing number of students and growing interest of other people looking for information sources (e.g.: school pupils, the unemployed, workers of different branches of economy, the retired) Institutions that disseminate scientific accomplishments keep promoting the culture of library usage thus enlarging interest in libraries. The paper shows the range of everyday activities of the libraries taken up in order to form the library image and prestige. The role and significance of the university library in the structure of university is also discussed, as well as library working conditions and forming culture inside the institution and disseminating it in the outside environment. The authors consider library marketing an important matter, particularly library promotion in its close Key words libraries - marketing; user service, library services; library services culture; library promotion

2 Promocja biblioteki akademickiej: dowiadczenia BGPŁ Wstp Biblioteki uczelniane nalece do sieci bibliotek naukowych wyróniaj si sporód innych odmiennoci funkcji społecznej, polegajcej na słueniu rozwojowi i potrzebom nauki oraz na rozwijaniu kultury umysłowej i technicznej społeczestwa 1. Podstawowym celem ich działalnoci jest tworzenie i prowadzenie warsztatu pracy dla pracowników nauki, studentów a take coraz czciej dla pozostałych osób zatrudnionych w uczelni lub osób spoza niej. Biblioteka, obok wydziałów i jednostek pozawydziałowych, zajmuje istotne miejsce w strukturze uczelni. Znajduje si na równorzdnej pozycji wraz z innymi jednostkami, cho realizuje zadania o odmiennym charakterze. Jako skarbnica wiedzy gromadzi i przechowuje dorobek pimienniczy, udostpnia zbiory i usługi, priorytetowo traktujc potrzeby odbiorców uczelnianych. Współtworzc kultur akademick biblioteka zobowizana jest do utrzymywania szeroko pojtych kontaktów ze społecznoci uczelni. Czy to jednak wystarczy, aby biblioteka akademicka była znaczcym i cenionym elementem społeczestwa i kultury? W genezie i tworzeniu bibliotek akademickich trudno zauway przypisanie im zada charakterystycznych dla instytucji kultury w społecznoci lokalnej. Jednak w 21. wieku, szczególnie w Polsce, gdzie od wielu lat nastpuje znaczna degradacja bibliotek publicznych i spadek czytelnictwa 2, biblioteka akademicka powinna sta si dynamicznie rozwijajc si instytucj, która jest nie tylko warsztatem pracy dydaktycznonaukowej, ale take elementem kultury o zasigu wykraczajcym poza obszar uczelni. Proces budowania wiadomoci istnienia biblioteki w rodowisku lokalnym wymaga podjcia działa przybliajcych bibliotek akademick społecznoci lokalnej. Zadaniem kadej biblioteki akademickiej powinno by wykreowanie wizerunku przyjaznej i potrzebnej instytucji, spełniajcej oczekiwania uytkowników w sposób sprawny i nowoczesny. Pomoc w budowaniu takiego wizerunku oraz lepszej pozycji biblioteki moe sta si marketing. Według A. Pomykalskiego istot marketingu jest planowanie i wdraanie koncepcji produktu (idei, dóbr i usług), cen, promocji i dystrybucji prowadzcej do wymiany, dziki której dy si do spełnienia oczekiwa jednostek i organizacji 3. Zgodnie z literatur przedmiotu celem oddziaływania marketingowego jest osignicie zamierzonego zysku, przycignicie nowych klientów obietnic dostarczenia im produktu najwyszej wartoci oraz utrzymanie dotychczasowych klientów przy zapewnieniu im oczekiwanego zadowolenia 4. Dostosowujc t definicj do realiów bibliotekarskich mona przyj, i zyskiem bdzie rozszerzenie oddziaływania na nowych 1 Ło L.: Biblioteki naukowe. Ossolineum, Wrocław 1980, s Zagadnienia te stanowi przedmiot bada IKiCzBN. Ich wyniki publikowane s w specjalistycznych czasopismach. Dla przykładu warto przytoczy artykuł powiecony czytelnictwu - Straus G.: Czyta 56%. Badania IKiCz BN. Nowoci Wydawnicze nr 5, s Pomykalski A.: Strategie marketingowe. Wydaw. Politech. Łódz., Łód 2000, s Kotler P., [i in.]: Marketing: podrcznik europejski. PWE, Warszawa 2002, s. 37.

3 124 czytelników, zachcenie ich do korzystania z biblioteki, zapewnienie satysfakcji oraz uwiadomienie odbiorcom, i niezalenie od sytuacji yciowej zawsze mog korzysta z usług i zasobów ksinicy, nie tylko akademickiej. Niniejszy referat przedstawia Bibliotek Główn Politechniki Łódzkiej (PŁ) oraz jej usługi jako przedmiot prowadzonych dotychczas oraz planowanych działa promocyjnych, a take próbuje sformułowa zarys strategii popularyzacji instytucji wród aktualnych i potencjalnych uytkowników. 2. Uytkownicy Biblioteki Głównej PŁ jako podmiot działa promocyjnych biblioteki Marketing opiera strategie oddziaływania na nabywców na czterech głównych narzdziach produkcie, cenie, promocji i dystrybucji. Biblioteki budujc strategie marketingowe wykorzystuj głównie promocj, która stanowi form komunikowania si z odbiorc 5. Stosujc promocj przekazuj uytkownikom informacje o oferowanych produktach, a wic wszelkich dobrach, usługach lub ideach, które mog zaspokoi potrzeby i preferencje nabywców 6. Aktualni i potencjalni nabywcy tworz rynek, w obrbie którego w zalenoci od potrzeb promocyjnych definiuje si kategorie odbiorców. Proces ten zwany segmentacj polega na wyodrbnieniu sporód całego rynku grup nabywców, charakteryzujcych si podobnymi potrzebami i oczekiwaniami 7. Zamierzeniem działa promocyjnych biblioteki jest zaktywizowanie rodowiska obecnych oraz przyszłych czytelników, poprzez dotarcie z aktualn ofert do okrelonych grup uytkowników. Okrelenie odbiorców udostpnianych zasobów oraz ich odpowiednia segmentacja ma w teorii marketingu, a take w praktyce, olbrzymie znaczenie dla zidentyfikowania szczegółowych celów promocji i opracowania metod ich wdraania. Planujc działania promocyjne w celu popularyzacji instytucji wród szerokiego krgu odbiorców, biblioteka powinna dokładnie okreli, jakie działania i do kogo powinny by skierowane, oraz uwzgldni liczebno i znaczenie poszczególnych grup uytkowników (segmentów rynku). Proponowany podział rynku odbiorców w przypadku biblioteki akademickiej przedstawiono w tabeli 1. 5 Pomykalski A.: op. cit., s Pomykalski A.: op. cit., s Pomykalski A.: op. cit., s. 102.

4 Promocja biblioteki akademickiej: dowiadczenia BGPŁ 125 Tabela 1. Segmentacja uytkowników biblioteki akademickiej BIBLIOTEKA AKADEMICKA (BGPŁ) UYTKOWNICY WEWNTRZNI UYTKOWNICY ZEWNTRZNI pracownicy naukowo-dydaktyczni, mieszkacy regionu: pozostali pracownicy uczelni, - pracownicy innych instytucji, studenci pierwszego roku, - bezrobotni, studenci innych roczników, - studenci innych uczelni, dyplomanci, - uczniowie szkół ponadgimnazjalnych. doktoranci. Pracownicy i studenci uczelni z innych regionów kraju i z zagranicy. ródło: Opracowanie własne Najliczniejsz grup uytkowników biblioteki s studenci. Ich oczekiwania uzalenione s od etapu studiowania. Studenci niszych roczników poszukuj przede wszystkim skryptów i podrczników oraz podstawowych dla swojego kierunku studiów czasopism w jzyku polskim. Doktoranci i dyplomaci rozszerzaj dotychczasow podrcznikow wiedz korzystajc z zagranicznych baz danych i serwisów czasopism pełnotekstowych. Liczn grup stanowi studenci innych uczelni poszukujcy zarówno literatury podrcznikowej jak i czasopimienniczej, której brakuje w ich macierzystej bibliotece. Chtnie korzystaj równie z elektronicznych ródeł informacji. W krgu zainteresowa pracowników dydaktyczno-naukowych uczelni znajduj si zbiory literatury obcojzycznej oraz elektroniczne ródła informacji. Grupa pracowników administracji wykorzystuje głównie prawnicze bazy danych. Coraz czciej uytkownikami biblioteki s take mieszkacy regionu. Poszukuj oni wiadomoci uzupełniajcych wiedz zawodow lub przydatnych dla rozwijania zainteresowa hobbystycznych ukierunkowanych na nauki techniczne. Niewielk grup stanowi bezrobotni, którzy przychodz do biblioteki w celu zapoznania si z codzienn pras, a szczególnie z ogłoszeniami dotyczcymi ofert zatrudnienia. Kolejnym segmentem rynku s uczniowie łódzkich szkół ponadgimnazjalnych. Z pomoc biblioteki odnajduj niezbdne wiadomoci do pisanych referatów lub prac dyplomowych oraz przygotowuj si do egzaminu dojrzałoci. Kontakt z bibliotek jest dla nich najczciej pierwszym kontaktem z uczelni, by moe majcym wpływ na póniejszy wybór kierunku studiowania. Struktur liczebnoci zarejestrowanych grup uytkowników w Bibliotece Głównej PŁ przedstawia rysunek 1.

5 126 Rysunek 1. Struktura uytkowników zarejestrowanych w PŁ Studenci PŁ (82,2%) Inni pracownicy PŁ (8,5%) Pracownicy naukowi PŁ (1,7%) Pozostali czytelnicy (1,3%) Doktoranci PŁ (3,6%) Studenci innych uczelni (2,7%) ródło: Opracowanie własne Kada z opisanych powyej grup uytkowników ma swoje oczekiwania w stosunku do usług biblioteki i do kadej z nich osobno naley przygotowa ukierunkowan ofert, której realizacja zaowocuje wzrostem zadowolenia i satysfakcji z korzystania z biblioteki, oraz przycignie nowych, do tej pory niezainteresowanych uytkowników. Pamita naley take, e oczekiwania uytkowników zmieniaj si w czasie, a adaptacja biblioteki do realizacji nowych potrzeb nie jest natychmiastowa. Dlatego te badajc potrzeby poszczególnych grup uytkowników naley nie tylko wiedzie, jakie s ich oczekiwania na dzi, ale take, jakie mog by w przyszłoci. 3. Usługi Biblioteki Głównej PŁ oraz jako ich wiadczenia jako przedmiot promocji biblioteki To, czym biblioteka przyciga uytkowników ( nabywców w sensie marketingowym) to jej oferta, czyli zbiory i usługi. Nowoczesna ksinica to ju nie tylko zbiór wydawnictw zwartych i cigłych, wypoyczalnia i czytelnie. Dynamiczny rozwój współczesnej cywilizacji jest przyczyn wielu zmian zachodzcych w strukturze i organizacji wielu bibliotek. Dzisiejsze oblicze biblioteki w duej mierze kształtuj nowe techniki i technologie. Biblioteki powołane, by gromadzi i udostpnia dorobek pimienniczy cywilizacji, wraz z jej rozwojem stały si multimedialnymi instytucjami dcymi do uatrakcyjnienia swojej oferty zgodnie z duchem oczekiwa uytkowników. W Bibliotece Głównej PŁ, oprócz tradycyjnych usług, tj. udostpniania materiałów drukowanych poprzez czytelnie i wypoyczalni,

6 Promocja biblioteki akademickiej: dowiadczenia BGPŁ 127 ju od wielu lat wprowadza si nowe usługi, które s odzwierciedleniem zachodzcych zmian. Magazyny biblioteczne, przez wiele lat zamknite dla uytkowników, s dzi czciowo otwarte, co sprzyja samodzielnemu, bardziej efektywnemu wyszukiwaniu informacji w ksikach i czasopismach. Czytelnik przegldajc zgromadzone w magazynach zasoby moe decydowa o dalszym sposobie korzystania z nich, pozostajc wród regałów lub wypoyczajc wybrane pozycje na zewntrz, o ile pozwala na to status wybranego egzemplarza. ródłem informacji o drukowanych zasobach biblioteki jest katalog, który stanowi doskonałe narzdzie popularyzacji zasobów wród wszystkich grup uytkowników. Obecnie udostpniane s dwa rodzaje komputerowych katalogów rejestrujce cało zbiorów. Ponad 80% opisów bibliograficznych zbiorów zawiera katalog w systemie HORIZON. Jego uzupełnieniem jest Komputerowy Katalog Kartkowy zawierajcy zeskanowane karty katalogowe dla starszych materiałów. Dostpno obu katalogów w Internecie oraz funkcjonujca ju od kilku lat moliwo zamawiania zbiorów jest wyjciem naprzeciw oczekiwaniu uytkowników, dla których priorytetem jest łatwiejszy dostp do zasobów biblioteki. Z kolei powiadamianie poczt elektroniczn o upływajcym wkrótce terminie zwrotu jest kolejn usług, która ma uczyni nasz bibliotek bardziej przyjazn dla uytkowników. Wraz z rozwojem usług komputerowych ksinica Politechniki Łódzkiej ju w roku 1992 przystpiła do udostpniania elektronicznych ródeł informacji, pocztkowo prenumerujc jedynie abstraktowe bazy danych. W ostatnich latach oferta uzupełniona została o serwisy czasopism pełnotekstowych. Dostosowujc ofert do oczekiwa uytkowników z roku na rok zwikszana jest liczba ródeł informacji w postaci elektronicznej dostpnych w sieci uczelnianej, a ich zakres tematyczny dobierany jest zgodnie z sugestiami uytkowników ze rodowiska akademickiego. W obecnej ofercie uytkownicy maj dostp do ponad 40 ródeł elektronicznych rejestrujcych literatur polsk i wiatow. Biblioteczne pracownie komputerowe z dostpem do internetowych ródeł informacji stały si ju norm. Na przełomie ostatnich omiu lat liczba komputerów z dostpem do Internetu w obrbie Biblioteki Głównej PŁ zwikszyła si z 4 do ponad 50. Do dyspozycji uytkowników oddano równie nagrywark CD ROM, drukarki czarno-białe i kolorow oraz skanery. W tych czciach biblioteki, w których jest dostp do materiałów drukowanych, znajduj si równie samoobsługowe kserografy. W ostatnim kwartale 2004 r. biblioteka PŁ przystpiła do tworzenia i udostpniania cyfrowych archiwów swoich zasobów. Digitalizacja jest odpowiedzi na oczekiwania czytelników, a w szczególnoci studentów politechniki uskarajcych si na niewystarczajc liczb egzemplarzy skryptów uczelnianych. Wiele z opisanych tu nowych usług wymagało istotnych zmian organizacyjnych w bibliotece, powołania nowych oddziałów, sekcji oraz zespołów zadaniowych. By sprosta oczekiwaniom uytkowników, biblioteka

7 128 wykazuje daleko posunit elastyczno i ch zmian. Pracownicy biblioteki zawsze chtnie przyjmuj do realizacji nowe inicjatywy i pomysły, a prezentacja efektów ich wdroenia to dla nich najwiksza nagroda. Wewntrzna akceptacja zmian to wany element funkcjonowania instytucji, gdy bez niej kada biblioteka postrzegana bdzie jako skostniała, nieyczliwa i nieprzyjazna uytkownikom. Pamita jednak naley, e nie tylko ilo i rónorodno usług jest dla uytkowników wana. Równie istotna jest jako ich realizacji, a take warunki stworzone uytkownikowi w celu korzystania ze zbiorów i usług biblioteki. Miar jakoci usług jest wygoda korzystania z nich oraz zwizane z tym zadowolenie i satysfakcja uytkownika. Denie do poprawy jakoci usług w BGPŁ przejawia si poprzez udostpnianie coraz wikszej liczby usług w miejscu pracy uytkownika, bez potrzeby przychodzenia do biblioteki (katalog, zamawianie, bazy danych, pełne teksty dostpne w Internecie, z biurka pracownika czy z pokoju w akademiku), a w przypadku tych usług, których nie da si zrealizowa poza bibliotek (np. wypoyczanie, zasoby dostpne tylko na miejscu) stworzenie jak najlepszych warunków do korzystania z nich w bibliotece. Przeniesienie w II połowie 2002 roku biblioteki do samodzielnego, przestronnego obiektu umoliwiło wzmoenie działa zmierzajcych do doskonalenia jakoci usług. W duym stopniu now jako zapewnił ju sam nowy budynek. Nowoczesne, estetycznie zaprojektowane i wyposaone wntrza, komfortowe warunki pracy dla uytkowników, ale take dla bibliotekarzy, znacznie poprawiły relacje bibliotekarz - uytkownik. Dobre warunki korzystania ze zbiorów i usług nie tylko sprawiły, e uytkownicy chtniej przychodz do biblioteki, ale take podniosły presti biblioteki w uczelni i miecie. Na terenie Biblioteki Głównej PŁ stworzono warunki do pracy indywidualnej i grupowej oraz do samodzielnego korzystania z zasobów Internetu na licznych stanowiskach komputerowych wyposaonych w niezbdne oprogramowanie biurowe, rozmieszczonych w rónych czciach ksinicy. Uytkownicy mog zatem sporzdza własne notatki lub surfowa w Internecie niezalenie od tego, w jakiej czci biblioteki przebywaj. Obecnie biblioteka jest nie tylko miejscem, w którym mona zapozna si z literatur czy uzyska informacje niezbdne w procesie dydaktyczno-naukowym. Kreujc przyjazny charakter dy, aby sta si miejscem spotka młodych ludzi. Sprzyja temu dobra lokalizacja w kampusie uczelnianym, w pobliu osiedla akademickiego oraz przestrze biblioteki zapewniajca jednoczenie i komfort nauki i wypoczynku. 4. Przykłady działa promocyjnych podejmowanych przez BGPŁ Pierwsze akcje promocyjne w Bibliotece Głównej PŁ miały miejsce ju w latach 90-tych. Wówczas podejmowano rónorodne przedsiwzicia popularyzujce instytucj. Charakteryzowały si one du spontanicznoci. Popularyzacja ograniczała si do komunikowania ze rodowiskiem uczelni.

8 Promocja biblioteki akademickiej: dowiadczenia BGPŁ 129 Przy pomocy poczty wewntrznej przekazywano pracownikom dydaktycznonaukowym stan aktualnej oferty, głównie drukowanej. Pisma kierowane do jednostek uczelni przygotowywane były na papierze firmowym, na którym umieszczono logo biblioteki oraz podstawowe dane adresowe, budujc w ten sposób podstawow wiadomo istnienia biblioteki. Do studentów kierowano ulotki reklamowe zawierajce ogólne informacje o bibliotece. Bardzo wanym wydarzeniem, które uwiadamiało i przypomniało mieszkacom miasta o istnieniu Biblioteki Głównej PŁ okazał si I Festiwal Kultury, Nauki i Sztuki w Łodzi w roku Udział biblioteki w Festiwalu został wczeniej starannie zaplanowany, cho ówczesne działania trudno okreli mianem budowania strategii promocji zgodnie z marketingowym załoeniem. Celem promocyjnego przekazu festiwalowego było zaktywizowanie rodowiska uczelni oraz pozauczelnianego do korzystania ze zbiorów i usług biblioteki a take kształtowanie wizerunku biblioteki jako instytucji przyjaznej uytkownikom. Imprezy festiwalowe przygotowano z myl o pracownikach uczelni, studentach oraz uczniach szkół ponadgimnazjalnych. Podstawowym elementem reklamujcym udział biblioteki w festiwalu były plakaty. Rozwieszono je na terenie uczelni oraz rozesłano wraz zaproszeniami do łódzkich szkół rednich oraz bibliotek publicznych. Inn form popularyzacji instytucji była towarzyszca festiwalowi wystawa dotyczca historii biblioteki. Podczas festiwalu oprowadzano liczne wycieczki. Zainteresowani mogli zobaczy bibliotek od zaplecza. Bezporednie spotkanie z czytelnikami spoza uczelni stworzyło warunki do zaakcentowania istnienia biblioteki i znaczenia oferowanych przez ni usług. Udział biblioteki w festiwalu stał si niezastpionym elementem budowy prestiu ksinicy w łódzkiej społecznoci. Festiwalowe dowiadczenia przyczyniły si do powaniejszych rozwaa nad zmodyfikowaniem oferty zgodnie z sugestiami uytkowników oraz podjciem planowanych kampanii promocyjnych. Niestety, wprowadzona w kolejnych latach przez organizatorów nowa formuła Festiwalu nie daje szansy na prezentacj swoich usług na terenie własnej instytucji, w zwizku z czym ta forma promocji biblioteki w rodowisku nie jest aktualnie moliwa do realizacji. Kolejnym bardzo wanym momentem sprzyjajcym popularyzacji BGPŁ w miecie było przeniesienie ksinicy do nowego gmachu. W uroczystym otwarciu 17. wrzenia 2002 r. uczestniczyli przedstawiciele nauki, kultury, regionalnych władz, rodowisk studenckich oraz pracownicy. O wydarzeniu poinformowane zostały łódzkie media. W efekcie przez kilka kolejnych dni pojawiały si relacje telewizyjne i radiowe, a take liczne artykuły w codziennej prasie. Dziki tym wydarzeniom ksinica pokazana została jako jedna z najnowoczeniejszych instytucji w województwie, z duym dorobkiem w kształtowaniu kultury i wiedzy technicznej. Najskuteczniejszym nonikiem promujcym instytucj s publikacje informujce o bibliotece, jej produktach i usługach. Naley do nich zaliczy informatory, foldery i ulotki reklamowe. Ich tre uzaleniona jest od

9 130 marketingowego zdefiniowania segmentu nabywców. Kadego roku przygotowywana jest uaktualniona wersja Informatora dla I roku studentów PŁ. Informator ma ciekaw szat graficzn oraz tre odpowiadajc zainteresowaniu studentów rozpoczynajcych nauk. Zauwaono, e broszury informacyjne ciesz si równie popularnoci wród osób spoza uczelni. Rozdawane s wycieczkom szkolnym i grupom bibliotekarzy. Ze wzgldu na due zainteresowanie rodowiska pozauczelnianego postanowiono zmodyfikowa najblisze wydanie informatora tak, aby omawiało moliwoci korzystania dla wszystkich pocztkujcych uytkowników biblioteki. W 2003 roku, z okazji organizowanej w BGPŁ konferencji naukowej, podjto decyzj o wydaniu ogólnego informatora o Bibliotece Głównej PŁ, skierowanego przede wszystkim do rodowiska pozauczelnianego. Znalazł si w nim rys historyczny, obecna struktura biblioteki, zbiorów i uytkowników oraz zarys oferowanych usług. Informator rozprowadzany jest wród bibliotekarzy z innych bibliotek, zainteresowanych uczestników wycieczek oraz osób indywidualnych. Omówione przedsiwzicia stanowi jedynie cz działa popularyzujcych bibliotek. Sporód innych regularnie realizowanych wymieni naley: oferowanie testowych dostpów do elektronicznych ródeł informacji a astpnie zbieranie opinii o produkcie; modyfikowanie strony internetowej BGPŁ, jako ródła aktualnych informacji o organizacji pracy i ofercie biblioteki kierowanej do wszystkich grup uytkowników; utrzymywanie i moderowanie listy dyskusyjnej BIPOL-L 8 ; przygotowywanie informacji o bibliotece w postaci wkładek do indeksów, przed ich rozdaniem studentom I roku; regularne sporzdzanie i publikowanie na stronach internetowych oraz na licie dyskusyjnej wykazów nowych nabytków biblioteki; udostpnienie skrzynki skarg i wniosków przy wejciu do biblioteki, by móc skuteczniej zbiera opinie uytkowników; Regularne organizowanie wystaw ksiek połczone z moliwoci ich bezporedniego zakupu do zbiorów biblioteki (przy współpracy dostawców ksiek); coroczne organizowanie kiermaszów ksiek, adresowane głównie do studentów. Prowadzenie od kilku lat systematycznych szkole rónych grup uytkowników; przeprowadzanie lekcji bibliotecznych dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych; przygotowywanie ogłosze do łódzkiej prasy informujcych o zmianach w organizacji pracy. 8 W roku 2005 planuje si rozszerzenie akcji zbierania adresów od pracowników i studentów PŁ, przede wszystkim z intencj wdroenia systemu powiadamiania o zbliajcym si terminie zwrotu ksiek, ale take po to, by t drog zachci uytkowników do zapisania si na list dyskusyjn.

10 Promocja biblioteki akademickiej: dowiadczenia BGPŁ 131 Uzupełnieniem form promowania biblioteki, adresowanych do uytkowników spoza uczelni, a szczególnie do pracowników innych instytucji i uczniów szkół ponadgimnazjalnych jest sala wystawowa i znajdujce si tu eksponaty muzealne pieczołowicie zbierane przez wiele lat funkcjonowania biblioteki. Stała ekspozycja urozmaicana jest okresowo przygotowywanymi wystawami. W tym roku jest to wystawa zatytułowana Najstarsza ksika w zbiorach BGPŁ. Dotychczas podejmowane przedsiwzicia nie wyczerpuj marketingowych moliwoci promowania. Poszukiwane s nowe, atrakcyjne rozwizania popularyzujce działalno biblioteki. W niedalekiej przyszłoci planuje si: organizowanie spotka z pracownikami w ich macierzystych jednostkach.-celem spotka ma by prezentacja usług i zasobów dostpnych w bibliotece i poza jej siedzib; opracowanie systemu promowania aktywnoci poszczególnych wydziałów poprzez nagradzanie np. Złotymi Ekslibrisami ; wyznaczenie bibliotekarza do bezporedniej współpracy z wydziałami uczelni. Jego zadaniem bdzie promowanie zasobów ksinicy i rozpoznawanie potrzeb pracowników na wydziałach; zorganizowanie uroczystego senatu w pomieszczeniach BGPŁ; przygotowanie materiałów reklamowych, z których czytelnicy mogliby korzysta podczas wizyt w bibliotece, a take poza instytucj (torby, notatniki, podkładki, zakładki do ksiek, długopisy, dyskietki, itp.); redagowanie gazetki informacyjno-promocyjnej bdcej drukowanym ródłem informacji o wszystkich działaniach biblioteki; organizowanie dla młodziey koczcej szkoły ponadgimnazjalne tzw. otwartych drzwi ; przeprowadzanie konkursów czytelniczych sprawdzajcych znajomo udostpnianych zasobów i rodzaju wiadczonych usług; organizowanie lub uczestniczenie w realizacji rónych przedsiwzi kulturalno-edukacyjnych; rozpoczcie pracy naukowo-badawczej w zakresie rozpoznania historii gmachu i jego znaczenia dla gospodarki i kultury regionu 9 ; rozszerzenie współpracy z regionaln pras. 5. Systematyzacja działa promocyjnych Prowadzone dotychczas w bibliotece okazjonalne lub cykliczne działania promocyjne wymagaj usystematyzowania, którego podstaw stanowi bdzie budowa strategii oddziaływania na uytkowników. Zgodnie z marketingowym załoeniem proces przygotowania strategii promocji obejmuje kilka etapów: wybór celów promocji (strategicznych i szczegółowych); okrelenie grup odbiorców przekazu; 9 BGPŁ zlokalizowana jest w pofabrycznym gmachu K. F. Schweikerta, zbudowanym ok r.

11 132 wybór rodków przekazu; wybór sposobu informowania 10. Rysunek 2. Działania zwizane z formułowaniem strategii promocji Biblioteka Strategiczne cele promocji Informowanie, zachcanie, przypominanie w celu utrzymania obecnych i przycignicia nowych uytkowników Odbiorcy Poszczególne grupy uytkowników rodki przekazu Bezporednie, porednie ródło: Opracowanie własne na podstawie: Pomykalski A.: op. cit., s.177. Sposoby informowania Materiały reklamowe, strona www, lista dyskusyjna, poczta elektroniczna itp. Biblioteka Główna komunikujc si z wybranymi grupami uytkowników informuje, zachca oraz przypomina o dostpie do gromadzonych zasobów. Działania te ukierunkowane s na zwikszenie wiadomoci istnienia i roli BGPŁ w rodowisku oraz aktywizacj aktualnych i potencjalnych grup uytkowników. Budujc szczegółowe cele promocji dy do utrzymania obecnych, przycignicia jak najwikszej liczby nowych uytkowników. W zalenoci od szczegółowych celów i grupy odbiorców wybierane s rodki przekazu i sposoby informowania. Oddziaływanie informacyjne kierowane do wskiej grupy aktualnych uytkowników, np. do pracowników naukowych moe przyj form komunikowania si za porednictwem poczty wewntrznej lub elektronicznej. Kierujc kampani promocyjn do szerokiego grona odbiorców, w tym potencjalnych, właciwym wydaje si wykorzystanie Internetu lub lokalnej prasy. Warto zauway, i przekaz promocyjny powinien zosta starannie przygotowany tak, aby w odpowiednim czasie i we właciwy sposób realizował zamierzenia biblioteki. Rozpoznanie teorii marketingu, a szczególnie mechanizmów promocji usprawniło proces komunikowania si Biblioteki Głównej PŁ ze rodowiskiem. W dalszym cigu jednak nie opracowano dokumentacji zawierajcej strategie działa promocyjnych oraz plan wdraania zamierze. Systematyzacja działa powinna przebiega w oparciu o przygotowany plan realizacji zamierze w przyjtym czasie. Takie podejcie ułatwi póniejsze wdraanie kolejnych przedsiwzi i kontrolowanie ich przebiegu. W przyszłoci przewiduje si tworzenie planów kampanii promocyjnej i rejestrowanie jej przebiegu oraz monitorowanie efektów działa. W praktyce bada marketingowych dookrelania efektów działa najczciej wykorzystuje si obserwacje, wywiady, rozmowy, ankiety 10 Pomykalski A.: op. cit., s. 177.

12 Promocja biblioteki akademickiej: dowiadczenia BGPŁ 133 i statystyki. Wymienione instrumenty pomiarowe dostarczaj cennych informacji o uytkownikach, ich preferencjach, zadowoleniu i satysfakcji. W oparciu o analiz statystyk prowadzonych w bibliotece zauwaono, i w latach wzrosła liczba zarejestrowanych czytelników, wypoycze, uytkowników stanowisk komputerowych oraz ilo sesji w elektronicznych ródłach informacji. Podstawowe dane zamieszczone zostały w tabeli nr 2. Tabela 2. Wybrane statystyki BGPŁ Zarejestrowani Wypoyczenia uytkownicy Uytkownicy pracowni komputerowych Sesje w elektronicznych ródłach informacji Wycieczki ródło: Opracowanie własne W roku 2002 przeprowadzono rekordow ilo wycieczek, w których uczestniczyli uytkownicy spoza uczelni. Wikszo wycieczek miała miejsce w ostatnim kwartale i zwizana była z rozpoczciem pracy w nowym obiekcie bibliotecznym. Znaczcy wzrost liczby uytkowników stanowisk komputerowych w 2003 r. zwizany był z uruchomieniem na terenie biblioteki dodatkowej pracowni. Ze wzgldu na szczególne znaczenie decyzji wyboru baz danych i serwisów czasopism oraz ponoszone z tego tytułu nakłady finansowe satysfakcjonujcy jest wzrost zainteresowania elektronicznymi ródłami informacji. Całokształt działa przeprowadzonych w ramach kreowania biblioteki przyjaznej i potrzebnej wpłynł na wzrost zainteresowania oraz wysoki poziom satysfakcji uytkowników. Potwierdziły to przeprowadzone w 2003 roku badania ankietowe 11. W oparciu o analiz wyników ankiety okrelono wysoki poziom zadowolenia wynikajcego z korzystania biblioteki. Wysok jako obsługi i poziom satysfakcji potwierdziły równie wyniki ankiety przeprowadzonej na wybranej losowo grupie uytkowników w styczniu 2005 roku. Zwikszajce si wartoci danych statystycznych biblioteki z pewnoci czciowo s wynikiem promowania instytucji. Naley jednak pamita o innych czynnikach mogcych mie wpływ na wartoci rejestrowane w statystykach. Przy interpretacji danych statystycznych warto zwróci uwag na rosnc ilo osób podejmujcych studia, rozszerzajc si ofert biblioteki, itp. czynniki. 11 B. Feret, I. Gajda, I. Sójkowska: Łódzka fabryka informacji naukowej. Badanie satysfakcji i oczekiwa uytkowników Biblioteki Głównej Politechniki Łódzkiej. [W:] Czytelnik, czy klient?: materiały z konferencji (Toru 4-6 grudnia 2003) [dok. elektr.] [odczyt ].

13 Podsumowanie W Bibliotece Głównej PŁ od wielu lat podejmuje si szereg działa promujcych bibliotek. I cho działania te z pewnoci przyczyniaj si do wikszego zainteresowania bibliotek i jej usługami w czasie trwania akcji promocyjnej lub krótko po niej, to jednak jest bardzo trudno oceni, czy i jak due s efekty długofalowe. Nie mona take powiedzie, e podejmowane akcje promocyjne s efektem realizowania wczeniej opracowanej strategii promocyjnej biblioteki, jeliby przez pojcie to rozumie odpowiedni formalny i zatwierdzony dokument. Niemniej jednak mona przyj, i zauwaalny wzrost zainteresowania bibliotek oraz osignicie pozytywnego wizerunku zarówno w społecznoci akademickiej jak i poza ni s, w duej mierze wynikiem przedsiwzi popularyzujcych bibliotek. Warto zauway, i budowanie prestiu i popularnoci biblioteki to zadanie na całe lata. Biorc pod uwag struktur uytkowników biblioteki akademickiej, główn grup, do której kierowane s działania promocyjne s studenci i pracownicy uczelni. Std te rola społeczna biblioteki uczelnianej ogranicza si głównie do jej uytkowników wewntrznych. Nie bez znaczenia jest take fakt, i uprawniona przez ustaw publiczna rola biblioteki akademickiej zaczyna sta w sprzecznoci z interesami uczelni, które chc inwestowa swoje rodki finansowe przede wszystkim we własn kadr i studentów. Coraz czciej podnosz si głosy, e wzorem uczelni zachodnioeuropejskich zasoby biblioteki powinny by dostpne nieodpłatnie jedynie dla rodowiska własnej uczelni. Taka postawa z pewnoci nie bdzie sprzyjała realizacji funkcji społecznej biblioteki akademickiej w przyszłoci. Bibliografia [1] Analiza funkcjonowania bibliotek naukowych w Polsce [dok. elektr.] [odczyt ]. [2] Feret B., Gajda I., Sójkowska I.: Łódzka "fabryka" informacji naukowej. Badanie satysfakcji i oczekiwa uytkowników Biblioteki Głównej Politechniki. [W:] Czytelnik czy klient?: materiały z konferencji (Toru 4-6 grudnia 2003) [dok.. elektr.] [odczyt ]. [3] Feret B., Garnysz C., Roniakowska E.: Akademicka fabryka informacji naukowej. stare mury nowoczesne wntrza. [W:] Akademickie centrum zasobów informacyjnych, konferencja (20-21 marca 2003) [dok. elektr]. Bibl. Gł. Politech. witokrz., Kielce D:\Referaty\Feret Błaej, Garnysz Czesława, Roniakowska Elbieta.doc. [4] Kaczmarek S.: Badania marketingowe, metody i techniki. PWE, Warszawa [5] Kotler P. [i in.]: Marketing:. podrcznik europejski. PWE, Warszawa [6] Ło L.: Biblioteki naukowe. Ossolineum, Wrocław [7] Pomykalski A.: Strategie marketingowe. Wydaw. Politech. Łódz., Łód [8] Sójka J.: Promocja w strategii marketingowej biblioteki. Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Poznaniu. Prace habilitacyjne z. 136, s [9] Zawada A.: O promocji biblioteki. Biuletyn EBIB nr 3 [dok. elektr.] [odczyt ]. [10] Zybert E. B.: Organizacyjna kultura jakoci w bibliotekach. Bibliotekarz nr 1, s. 2-8.