EMOCJE CZĘŚĆ II. Kinga Wołoszyn-Hohol. Zakład Psychofizjologii, IPs

Transkrypt

1 EMOCJE CZĘŚĆ II Kinga Wołoszyn-Hohol Zakład Psychofizjologii, IPs

2 PLAN 1. Rola płatów czołowych 2. Mózg - Emocje - Moralność 3. Wpływ stresu na zdrowie

3 LEUKOTOMIA PRZEDCZOŁOWA uszkodzenie niewielkich obszarów włókien istoty białej w obydwu płatach czołowych leczenie stanów silnego pobudzenia u pacjentów z zaburzeniami psychicznymi Egaz Moniz nagroda Nobla z medycyny (1949)

4 LEUKOTOMIA PRZEDCZOŁOWA skutki operacji (Hoffman, 1949) pozbycie się konfliktów psychicznych znaczące zmniejszenie zdolności do przeżywania przyjemnych i nieprzyjemnych emocji obojętność, apatyczność, brak inicjatywy, infantylność, bierność, brak celu, zależność

5 LEUKOTOMIA PRZEDCZOŁOWA Skutki operacji (10 tys. osób; ) 41% wyleczonych lub wykazujących dużą poprawę 28% wykazujących minimalną poprawę 25% bez zmian 2% pogorszenie 4% zmarło podczas operacji. W tym: 63% pacjentów z chorobami afektywnymi wykazało poprawę 30% pacjentów z psychozami wykazało poprawę Tooth GC, and Newton, MP: Leukotomy in England and Wales London, Her Majesty's Stationary Office, 1961

6 LOBOTOMIA PRZEDCZOŁOWA Freeman i Watts rozszerzony zakres operacji - przecięcie połączenia między płatami czołowymi a strukturami międzymózgowia (wzgórze, podwzgórze) niesterylne warunki film

7 CIEKAWY PRZYPADEK PHINEASA GAGE A

8 CIEKAWY PRZYPADEK PHINEASA GAGE A Według Doktora Harlowa Gage stał się: kapryśny, folgujący sobie w największych bezeceństwach, czego ongiś nie miał w zwyczaju; wobec swych kompanów przejawiał najwyższą obojętność ( ). Często zawzięcie uparty, choć jednocześnie kapryśny i niezdecydowany, tworzył niezliczone plany na przyszłość, które jednak porzucał, nim zdążyły się w pełni wyklarować. ( ) Stał się człowiekiem o zdolnościach intelektualnych dziecka i zwierzęcej zapalczywości silnego mężczyzny

9 Uniwersytet w Południowej Kalifornii A. Damasio Brain and Creativity Institute emocje, podejmowanie decyzji, pamięć, komunikacja, muzyka autor książek popularnonaukowych H. Damasio A. Bechara

10 CIEKAWY PRZYPADEK PHINEASA GAGE A rekonstrukcja Hanna i Antonio Damasio Damasio, H., Grabowski, T., Frank, R., Galaburda, A. M., & Damasio, A. R. (1994). The return of Phineas Gage: clues about the brain from the skull of a famous patient. Science, 264(5162),

11 VMPFC brzuszno-przyśrodkowa kora przedczołowa (ventomedial prefrontal cortex; vmpfc) współczesny Gage - Elliot (Damasio)

12 VMPFC A EMOCJE uszkodzenie vmpfc zmiany przewodnictwa skórnego (GSR) w reakcji na np. zaskakujące bodźce brak SCR w reakcji na bodźce emocjonalne

13 VMPFC A PODEJMOWANIE DECYZJI eksperyment hazardowy - Iowa Gambling Task

14 VMPFC A PODEJMOWANIE DECYZJI eksperyment hazardowy - Iowa Gambling Task reakcja skórno-galwaniczna (GSR) - sygnał ryzyka

15 HIPOTEZA MARKERA SOMATYCZNEGO Markery somatyczne to towarzyszące procesowi decyzyjnemu uczucia, które skojarzone są z przewidywanymi konsekwencjami określonych wyborów. Dokonują wstępnej selekcji dostępnych opcji, zawężając pole możliwego działania. Ukierunkowują działanie. Antonio Damasio Dwa mechanizmy: podstawowy (udział ciała), alternatywny

16 EDMUND ROLLS

17 Tier 1 Tier 2 Tier 3 'What' Reward / Affective Decision-making value / Output Vision Lateral PFC top-down affective modulation V1 V2 V4 Inferior temporal visual cortex Pregen cing Medial PFC area 10 Choice value decision-making Cingulate cortex Behavior: Action-outcome Amygdala Striatum Behavior: Habit Taste Taste Nucleus of the Thalamus receptors solitary tract VPMpc nucleus Frontal operculum/insula (Primary taste cortex) Gate Orbitofrontal Cortex Dopamine Lateral hypothalamus Gate function Autonomic and endocrine responses Hunger neuron controlled by e.g. glucose utilization, stomach distension or body weight Olfaction Olfactory bulb Olfactory (Pyriform) cortex Touch Thalamus VPL Primary somatosensory cortex (1,2,3) Insula

18 KORA OCZODOŁOWO-CZOŁOWA określenie potencjalnej wartości bodźców i stopnia przyjemności z nimi związanej aktywność skorelowana z odczuwaną przyjemnością obszar wielomodalny - m.in. smak, dotyk, ale też np. wygrana pieniężna (b) Neural representation of the subjective pleasantness of fat texture % BOLD change % BOLD change Pleasantness of texture Pleasantness of texture

19 KORA OCZODOŁOWO-CZOŁOWA wartość zależna od sytuacji - obniżanie reakcji na jedzenie, kiedy jest się najedzonym wartość bezwzględna wartość względna

20 ROLA ZAKRĘTU OBRĘCZY łączenie informacji dotyczących wartości nagrody i potencjalnych kosztów - określanie rzeczywistej wartości bodźca wewnętrznych zewnętrznych oddzielne neurony reprezentujące korzyści i koszty

21 ROLA ZAKRĘTU OBRĘCZY przekazuje informacje do obszarów z poziomu 3, które odpowiadają za: wybór działania, prowadzącego do osiągnięcia celu wyzwalanie reakcji autonomicznej na bodźce emocjonalne

22 Tier 1 Tier 2 Tier 3 'What' Reward / Affective Decision-making value / Output Vision Lateral PFC top-down affective modulation V1 V2 V4 Inferior temporal visual cortex Pregen cing Medial PFC area 10 Choice value decision-making Cingulate cortex Behavior: Action-outcome Amygdala Striatum Behavior: Habit Taste Taste Nucleus of the Thalamus receptors solitary tract VPMpc nucleus Frontal operculum/insula (Primary taste cortex) Gate Orbitofrontal Cortex Dopamine Lateral hypothalamus Gate function Autonomic and endocrine responses Hunger neuron controlled by e.g. glucose utilization, stomach distension or body weight Olfaction Olfactory bulb Olfactory (Pyriform) cortex Touch Thalamus VPL Primary somatosensory cortex (1,2,3) Insula

23 ROLA VMPFC VMPFC: przyśrodkowy OFC, ACC, i PFC (10) aktywność neuronów koreluje z przewidywaną wartością różnych opcji podczas podejmowania decyzji zmiana ciągłej reprezentacji wartości z poprzedniego poziomu w kategorialną

24

25 KORA PRZEDCZOŁOWA - EMOCJE - DECYZJE MORALNE Joshua Greene dylemat zwrotnicy (nieosobisty) dylemat mostka (osobisty)

26 grzbietowo-boczna kora przedczołowa (dlpfc) -racjonalne działanie, procesy pamięciowe, - rachunek zysków/strat -dylematy nieosobiste (dylemat zwrotnicy) brzuszno-przyśrodkowa kora przedczołowa (vmpfc) -jedna ze struktur emocjonalnych -dylematy osobiste (dylemat mostka)

27 EMOCJONALNY PIES I JEGO RACJONALNY OGON

28 Julia i Marek są rodzeństwem, oboje studiują. Razem wyjechali na wakacje do Francji. Pewnej nocy zostają sami w domku na plaży. Po namyśle uznali, że mogliby spróbować uprawiać wspólnie seks. Zarówno dla Julii, jak i Marka byłoby to nowe doświadczenie. Dla pewności zastosowali podwójną antykoncepcję Julia połknęła pigułkę, Marek założył prezerwatywę. Obojgu bardzo się to spodobało, ale postanowili, że nigdy więcej tego nie powtórzą, a ta noc stanie się ich wspólnych sekretem, który ostatecznie poprawił relacje między nimi, bardzo ich do siebie zbliżył. Haidt, 2001 Czy postępowanie rodzeństwa było właściwe?

29 Pewna rodzina bardzo troszczyła się o swojego psa. Niestety, jednego dnia pies uciekł za ogrodzenie i zginął pod kołami samochodu. Wszyscy członkowie rodziny nigdy wcześniej nie jedli mięsa z psa i wszyscy uznali, że to odpowiednia okazja, by go spróbować. Ugotowali więc potrawę z psa i zjedli ją na kolację. Czy postępowanie rodziny było słuszne?

30 Uświadomienie sobie braku r acjonalnych ar gumentów przemawiających za przyjęciem danej opinii może prowadzić do osłupienia moralnego.

31 WCZESNY MODEL DECYZJI MORALNYCH HAIDTA Emocjonalne oceny moralne mogą prowadzić do rozumowania post hoc

32 SPOŁECZNEGO-INTUICYJNY MODEL DECYZJI MORALNYCH Sądy moralne oparte są na emocjonalnej intuicji, nie na racjonalnym rozumowaniu Rozumowanie wykorzystywane jest ex post: przy próbie uzasadnienia intuicyjnej decyzji moralnej Teoria Haidta wspiera tezę Hume a: Rozum jest i winien być tylko niewolnikiem uczuć

33 KORA PRZEDCZOŁOWA A PRZESTĘPSTWA

34 STRES A ZDROWIE stres - niespecyficzna reakcja organizmu na jakiekolwiek nałożone na wymagania lista stresujących wydarzeń życiowych 1. śmierć współmałżonka 2. rozwód 3. ciężka choroba lub wypadek z uszkodzeniem ciała 7. ślub 6. zmiana statusu finansowego 35. znacząca zmiana rozrywek 43. święta z rodziną

35 OŚ PODWZGÓRZE-PRZYSADKANADNERCZA podwzgórze - kortykoliberyna przysadka - hormon adrenokortykotropowy (ACTH) kora nadnerczy - kortyzol (kortykosteron) zwiększenie metabolizmu

36 AUTONOMICZNY UKŁAD NERWOWY współczulny AUN - przygotowanie narządów wewnętrznych do wydatkowania energii; związany z reakcją na zagrożenie przywspółczulny AUN - sterowanie wegetatywną aktywnością narządów wewnętrznych

37 FIZJOLOGICZNA REAKCJA NA STRES OŚ HPA podwzgórze CRH przysadka UKŁAD SYMPATYCZNY serce oddech pocenie metabolizm itd... ACTH kora nadnerczy rdzeń nadnerczy Kortyzol Adrenalina Noradrenalina

38 CHOROBY PSYCHOSOMATYCZNE choroby, w powstawaniu których uczestniczą czynniki psychologiczne (emocje, stres, osobowość) choroba psychosomatyczna a zaburzenia konwersyjne (dysocjacyjne), zaburzenia lękowe pod postacią somatyczną zespół Munchausena

39 CHOROBY PSYCHOSOMATYCZNE choroba wrzodowa rola kontroli nad negatywnymi zdarzeniami nadaktywność przywspółczulnego AUN po stresujących zdarzeniach, Helicobacter pylori - 95% osób z wrzodami, ale u 70% zdrowych interakcja HP, stresu, zażywanych leków drażniących wyściółkę układu trawienia

40 CHOROBY PSYCHOSOMATYCZNE choroby serca wrogie usposobienie częstość wyrazów mimicznych złości a przejściowe niedokrwienie serca wsparcie społeczne

41 CHOROBY PSYCHOSOMATYCZNE śmierć voodoo badania na szczurach sugerują, że przyczyną może być silna aktywacja przywspółczulnego AUN prowadząca do zatrzymania akcji serca

42 FIZJOLOGICZNA REAKCJA NA STRES zmiany naczyniowe: wzrost ciśnienia i tętna zbyt częste uderzenia wysokiego ciśnienia sprzyjają chorobie wieńcowej i cukrzycy typu II zmiany metaboliczne: przygotowanie do wydatku energii, wydzielenie glukozy wysoki wieczorny poziom kortyzolu sprzyja powstawaniu insulinooporności, a więc również chorobie wieńcowej i cukrzycy typu II zmiany w mózgu: wzmocnione utrwalanie śladu pamięciowego przedłużone działanie sprzyja atrofii i śmierci neuronów, zwłaszcza w hipokampie

43 REAKCJA NA CHRONICZNY STRES zmniejszona liczba limfocytów, słabsza reakcja immunologiczna, mniejsza liczba komórek NK, np. u: osób, którym rozpadł się związek osób, które uskarżają się na jakość związku osób które opiekują się chorymi na Alzheimera kobiet, którym mąż umarł na raka płuc (w porównaniu z okresem choroby) wolniejsze leczenie ran po operacjach dentystycznych u studentów w czasie sesji (obniżone stężenie IL-1β)

44 STRES A PODATNOŚĆ NA ZACHOROWANIA

45 STRES A USZKODZENIE HIPOKAMPA dodatnie sprzężenie zwrotne Zespół stresu pourazowego (PTSD) wielkość hipokampa i ciała migdałowatego a podatność na PTSD zwiększony poziom kortyzolu uszkodzenie hipokampa zwiększony poziom kortyzolu większe uszkodzenie hipokampa

46 ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO traumatyczne wydarzenie np. napaść, wojna, gwałt, wypadki komunikacyjne, kataklizmy uporczywe odżywanie traumy - flashbacki, żywe wspomnienia, sny, negatywna reakcja na bodźce przypominające stresor unikanie okoliczności przypominających stresor trudność w odtworzeniu ważnych okoliczności traumatycznej sytuacji zwiększona wrażliwość i stan wzbudzenia np. trudność z zasypianiem, drażliwość, wzmożony odruch wzdrygnięcia