BIOMEDYCZNE I SPOŁECZNE ASPEKTY DZIAŁANIA PRZEWLEKŁEGO STRESU

Transkrypt

1 BIOMEDYCZNE I SPOŁECZNE ASPEKTY DZIAŁANIA PRZEWLEKŁEGO STRESU Prof.dr hab. Wojciech Gruszczyński Klinika Zaburzeń Nerwicowych Związanych ze Stresem UM w Łodzi Uniejów, 2011

2 MOTTO WYKŁADU Wiedza o tym kim jest pacjent cierpiący na daną chorobę jest cenniejsze niż wiedza o tym jaka to choroba Sir William Osler (1891r.)

3 PYTANIE? Struktura (składniki) ludzkiej psychiki?

4 SKŁADNIKI (STRUKTURA) PSYCHIKI INTELEKT (ROZUM) UCZUCIA (EMOCJE) CHARAKTER WOLA (DZIAŁANIE) *ARYSTOTELES DUCHOWOŚĆ Pojęcie wieloznaczne, kojarzone z działaniami sił nadnaturalnych (Bóg) albo ze szczególnym wymiarem psychiki. Obszary-

5 PROBLEM TZW. INTELIGENCJI EMOCJONALNEJ Pojęcie powstałe w latach 90-ych XX w. [Peter Solovey (Yale), John Mayer (New Hampsire)] Daniel Goleman Inteligencja emocjonalna Media Rodzina of Poznań; 1997 Motto książki sukces w życiu zależy nie tylko od intelektu (IQ) lecz od umiejetności kierowania emocjami Najnowsze badania wskazuja, że inteligencja emocjonalna przyczynia się w ok. 80% do sukcesu życiowego, podczas gdy intelekt (IQ) tylko w 20%

6 INTELIGENCJA EMOCJONALNA GŁÓWNE OBSZARY ZDOLNOŚCI 1. Zdolności dokładnego spostrzegania, oceny i wyrażania emocji- zwracanie uwagi na swoje stany emocjonalne i otoczenia. 2. Zdolność do emocjonalnego wspomagania myślenia. 3. Zdolność do rozumienia i analizowania emocji oraz wykorzystywania wiedzy emocjonalnej. Rozumienie stanów emocjonalnych i adekwatne ich nazywanie. 4. Zdolność do kontrolowania i regulowania emocji- świadome wpływanie na nastrój i regulowanie nastroju emocjonalnego i skuteczne działanie mimo złego nastroju. * Powyższe zdolności stanowią swoisty bufor ochronny przed negtywnymi emocjami stresu.

7 ZABURZENIA STRESOWE (TEORIA SEYLE EGO) Stres to niespecyficzna* o charakterze adaptacyjnym, uogólniona reakcja ustroju na zaburzoną homeostazę, sytuację przedłużającej się rozbieżności pomiędzy oczekiwanym, a faktycznym stanem otoczenia. *niespecyficzna (nieswoista) oznacza, że niezależnie od bodźca (stresora) jego zasadnicze mechanizmy są zawsze takie same, mają charakter ogólnoustrojowy i obejmują cały organizm (czyli wszystkie narządy człowieka)

8 STRESORY FIZYCZNE STRESORY PSYCHICZNE (PSYCHOLOGICZNE) TZW. BODŹCE PSYCHOSPOŁECZNE Definicja WHO- bodźce psychospołeczne okresla się jako czynniki mające wpływ na standard zdrowia i dobre samopoczucie zarówno jednostek jak i grup społecznych. Ich działanie na organizm człowieka wywołuje stres, przejawiający się niespecyficznymi zaburzeniami psychicznymi i somatycznymi (cielesnymi). 1. rodzą się one ze społecznych stosunków i układów tzn. powstają w środowisku społecznym; 2. przenoszą się na organizm za pośrednictwem wyższych czynnosci nerwowych (mózgu) 3. w pewnych okolicznościach przyczyniają się do powstania choroby

9 NAJWAŻNIEJSZE STRESORY ZWIAZANE ZE ZMIANĄ SYTUACJI ŻYCIOWEJ (RANKING) 1. Śmierć współmałżonka 2. Rozwód 3. Śmierć bliskiego członka rodziny 4. Separacja małżeńska 5. Poważne zranienie lub choroba 6. Zwolnienie z pracy (bezrobocie) 7. Pobyt w więzieniu 8. Śmierć bliskiego przyjaciela 9. Ciąża 10. Nowa działalność gospodarcza

10 ZABURZENIA STRESOWE PODŁOŻE ANATOMICZNE (TZW. OŚ STRESOWA) UKŁAD LIMBICZNY PODWZGÓRZE PRZYSADKA KORA NADNERCZY

11 ZABURZENIA STRESOWE PSYCHOBIOLOGICZNA REAKCJA NA STRES OBEJMUJE TRZY UKŁADY 1. NEUROENDOKRYNOLOGICZNY (uwalnianie kortyzolu, ACTH, katecholamin, betaendorfin, testosteronu, insuliny) 2. AUTONOMICZNO-METABOLICZNY (układ krążenia, oddychania, nerek, perystaltykę żołądka, jelit, metabolizm tłuszczowy 3. IMMUNOLOGICZNY (stężenie immunoglobulin, liczba leukocytów, limfocytów, stężenie cytokin)

12 DYNAMIKA STRESU Początkowo stres wzmacnia mechanizmy odpornościowe organizmu, mechanizmy immunoprotekcji, mobilizuje zasoby energetyczne oraz wzmacnia sprawność funkcji poznawczych (eustres). Jednak kiedy nasilenie stresu lub jego przewlekły charakter przekracza mozliwości człowieka (distres) dochodzi do rozwiniecia choroby psychicznej i (lub) somatycznej. Teoria Caplana (czynnik X-Factor - locus minoris resistentiae)

13 ZABURZENIA STRESOWE- ODDZIAŁYWANIE NEUROTOKSYCZNE W wyniku neurotoksycznego oddziaływania biochemicznych parametrów stresu dochodzi do uszkodzenia i zaburzen zarówno neuronów (komórek nerwowych mózgu) jak i ich połaczeń głównie kory czołowej i układu limbicznego. Mozna zatem obrazowo powiedzieć, że stres wywołany czynnikami psychologicznymi (bodźcami psychospołecznymi) może powodować organiczne uszkodzenie struktur mózgu (poznawczo- emocjonalnych) często nieodwracalne. To z kolei powoduje określone zaburzenia psycho(somatyczne) róznych narzadów i układów zwane chorobami psychosomatycznymi.

14 OBRAZY KLINICZNE (PSYCHOPATOLOGICZNE) ZABURZEŃ STRESOWYCH POURAZOWYCH WG DSM-IV 1. Ostra reakcja na stres (ASD) 2. Zespół stresu pourazowego (PTSD) 3. Złożony zespół stresu pourazowego (DESNOS) CECHY WSPÓLNE 1. Dotyczą ludzi zdrowych (np.: żołnierzy) 2. Narażenie na działanie stresora fizycznego i (lub) psychicznego o wyjątkowej sile (typu katastrofy, ekstremalnego, wyjątkowego)

15 PSYCHOBIOLOGICZNE MOŻLIWOŚCI MÓZGU 1906r.- NAGRODA NOBLA dla Santiago Ramona y Cajala (Hiszpania) za odkrycie, że W momencie zakończenia okresu rozwojowego wzrost i regeneracja zarówno aksonów jak i dendrytów zostają nieodwracalnie zakonczone. Ośrodkowy układ nerwowy pozostaje niezmienny, czasami ulega degeneracji, lecz nigdy legeneracji

16 NEUROPLASTYCZNOŚĆ MÓZGU Plastyczność układu nerwowego (neuroplastyczność) jest definiowana jako zdolność do zmian adaptacyjnych i kompensacyjnych w odniesieniu zarówno do funkcji jak i struktury neuronów. Poprzez reorganizację (tworzenie i obumieranie) połączeń synaptycznych między neuronami, układ nerwowy posiada zdolność do zmienności, przystosowania, samonaprawy, uczenia się i pamięci. Neuroplastyczność nie jest cechą jedynie organizmów młodych i dojrzewających- zachodzi w każdym wieku, jednakże z wykorzystaniem innych

17 NEUROGENEZA To mozliwość odbudowy uszkodzonych ośrodków przez powstawanie nowych neuronów w mózgu dorosłego człowieka. Badania wykazały, iż nowo powstałe neurony mogą mieć różne pochodzenie: endogenne komórki macierzyste, komórki nabłonkowe, astrocyty, niezróznicowane komórki szpiku kostnego.

18 PSYCHIATRYCZNY ASPEKT ZABURZEŃ PSYCHOSOMATYCZNYCH (WG ICD-10) I GRUPA F.40-F.48 ZABURZENIA NERWICOWE ZWIAZANE ZE STRESEM I PO POSTACIĄ SOMATYCZNĄ W zaburzeniach tej grupy mogą dominować zespoły psychopatologiczne głównie: lękowe, obsesyjno-kompulsjne, konwersje, reakcji na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne albo przeważać dolegliwosci somatyczne (somatoformiczne) z poszczególnych narządów badź układów jak np.: krążenia, przewodu pokarmowego, oddechowego, moczowo-płciowego, skóry, itp.

19 PSYCHIATRYCZNY ASPEKT ZABURZEŃ PSYCHOSOMATYCZNYCH (WG ICD-10) C.D. II GRUPA F.50-F.59 ZESPOŁY BEHAWIORALNE ZWIAZANE Z ZABURZENIAMI FIZJOLOGICZNYMI I CZYNNIKAMI FIZYCZNYMI Do tej grupy zalicza się m.in.: zaburzenia odżywiania z jadłowstrętem psychicznym (anorexia nervosa) ) i żarłoczność psychiczną (bulimia( bulimia), nieorganiczne zaburzenia snu, dysfunkcje seksualne

20 SPOŁECZNE ASPEKTY DZIAŁANIA PRZEWLEKŁEGO STRESU 1. Wypalenie zawodowe 2. Uzależnienia od substancji psychoaktywnych: Alkohol Narkotyki 3. Uzaleznienia tzw. nowej generacji: Pracoholizm Gry hazardowe Seksoholizm Zipping (pilot TV) Tanoreksja (solarium) Życie na debecie Zakupoholizm itp.

21 SPOŁECZNE ASPEKTY DZIAŁANIA PRZEWLEKŁEGO STRESU C.D. 4. Mobbing (terror psychiczny w miejscu pracy) 5. Przemoc i agresja Zepół dziecka maltretowanego Molestowanie seksualne Pedofilia Dorosłe dzieci alkoholików (DDA) 6. Terroryzm globalny

22 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ