Je rzy So lon Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN Twarda 51/55, Warszawa j.solon@twarda.pan.pl

Transkrypt

1 Je rzy So lon Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN Twarda 51/55, Warszawa j.solon@twarda.pan.pl Re gio na l ne Stu dia Ekologi czno- Krajo brazo we Pro ble my Eko lo gii Krajo bra zu, tom XVI Wa r sza wa 2006 Oko li ce Pi ñ czo wa jako po li gon dla d³ugo o kre so wych ba dañ krajo bra zu. Wy bra ne re zu l ta ty prac In sty tu tu Ge o gra fii i Prze strzen ne go Zago spoda ro wa nia PAN The Piñczów vicinity as an area for a long-term landscape studies. Chosen results of projects conducted by the Institute of Geography and Spatial Organisation of the Po lish Aca de my of Scien ces Abs tract: This pa per is a re view of cho sen re se arch stu dies con du c ted in the vi ci ni ty of the Pin czów town du ring the last 50 ye ars. The main di re c tions of such stu dies were as fol lows: The analysis and valorization of agriculture and rural space. Within this scope the following topics are the most in te re sting: the met ho do lo gy of de ta i led map of the land use; ty po lo gy and regionalization of rural space, different approaches to rural sustainability. The dif fe ren tia tion of abio tic con di tion. The re gion of Pin czów was the main area to which the new methodology on typification of topoclimates has been elaborated. Studies on fauna differentiation and ecology. Studies within this topic were focused on lepidopterofauna and its relation to vegetation differentiation. Geo bo ta ni cal stu dies. For many ye ars it has been the main field of in te rest for the team of the Department of Geoecology. Among others the following problems has been studied in detail: differentiation of potential as well as actual vegetation, dynamic circles of substitute communities, catenal differentiation, geobotanical regionalization, floristic richness and dynamic, synanthropisation of flora and vegetation, vegetation mapping, syntaxonomy of plant communities, bioindicative role of vegetation as well as bioindicative evaluation of habitats, vegetation dynamic and succession, historical analysis of vegetation changes, vegetational micro-landscapes as complex landscape units and basic fields for landscape evaluation, di stri bu tion of rare and pro te c ted plant species, vegetation diversity and the input of small communities for the total diversity of the region, landscape modeling. The evaluation of visual attractiveness of the landscape. These studies resulted in the elaboration of the new me t hod of the at trac ti ve ness evaluation. It is worth to un de r li ne that re se arch con du c ted in first pe riods (ma in ly in ye ars ) was fo cu sed on in ven to ry stu dies and the de ve lo p ment of new me t hods. La ter on pa r tial syn the ses as well as co m p lex lan d s ca pe ap pro a ches sta r ted to pre va il. No wa da ys the main ef fort is de vo ted both to dy na mic ca u se -ef fect ap pro a ches and spatial modeling with the help of multivariable methods. As a re sult of the abo ve men tio ned stu dies more than 70 scien ti fic pa pers have been pu b li s hed. Geo bo ta ni cal da ta ba se of the re gion is also ela bo ra ted. This con sists of more than 700 phyto socio lo gi cal re cords and the co m p lex digital map of vegetation.

2 24 Jerzy Solon Key words: rural space, landscape, potential vegetation, actual vegetation, Piñczów, phytoindication, landscape modeling S³owa klu czo we: przestrzeñ rolnicza, krajobraz, roœlinnoœæ potencjalna, roœlinnoœæ rzeczywista, Piñczów, fitoindykacja, modelowanie krajobrazu Wpro wa dze nie Ce lem ar ty ku³u jest przed sta wie nie wy ni ków prac In sty tu tu Ge o gra fii i Prze strzen ne go Zago spoda ro wa nia Pol skiej Aka de mii Nauk, rea li zo wa nych na podstawie materia³ów zebranych w okolicach Piñczowa, a poœwiêconych bar dzo sze ro ko ro zu mia nym ba da niom krajo bra zo wym, w któ rych krajo braz tra ktu je siê jako sy stem powi¹za nych ze sob¹ ró nych uk³adów hie rar chi cz - nych. Przy takim podejœciu mo na wyró niæ trzy g³ówne zakresy analizy: antro pocen try cz ny w któ rym ele men ty krajo bra zu s¹ wy ró nia ne, gru po wa - ne i analizowane jako obiekty maj¹ce znaczenie dla ycia ludzkiego, klasyczny geo gra fi cz ny w któ rym g³ów nym przed mio tem zain tere so wa nia s¹ re la - cje prze strzen ne i fun kcjo no wa nie ele men tów i ko m po nen tów wy ró nio nych na pod sta wie ich cha ra kte ry styki abio ty cz nej, bio lo gi cz ny kon cen truj¹cy siê na analizie przestrzeni i wyró nianiu jednostek w specyficznych skalach, do - sto so wa nych do wy ma gañ okre œlo nej gru py or ga ni z mów (po pu la cji, ga tun - ków, biocenoz). Te kierunki analizy nie s¹ w pe³ni niezale ne, czêsto siê nak³adaj¹, a krajo braz tra ktu je siê jako obiekt z³o ony z przenikaj¹cych siê trzech uk³adów hierarchicznych: antropogenicznego, abiotycznego i bio ty cz - ne go. W zale noœci od konkretnego celu opracowania krajobraz mo na tra k to - waæ jako: ze staw obie któw fi zy cz nych, ich agre ga cji, kon fi gu ra cji i pod sy ste mów (abio ty cz nych, bio ty cz nych, antro poge ni cz nych); system powi¹zanych ze sob¹ procesów integruj¹cych ró ne obiekty fizyczne; zbiór rze czy wi s tych i po ten cja l nych us³ug dla ró nych grup u yt ko w ni ków; zbiór powi¹za nych prze strzen nie obie któw o okre œlo nej fi zjo no mii, ma - j¹cych swoje wartoœci estetyczne, oddzia³uj¹cych na zmys³y u ytkownika i po d le gaj¹cych oce nia niu; zbiór wartoœci przyrodniczych, spo³ecznych, ekonomicznych, materialnych, duchowych, historycznych i innych, które najczêœciej maj¹ znaczenie wzglêd ne, gdy mo na je okre œliæ je dy nie przy po rów na niu z in ny mi obie k - ta mi. Przy ta kim uporz¹dko wa niu za kre su ba dañ, do prac o cha ra kte rze przy - najmniej czêœciowo krajobrazowym mo na zaliczyæ opracowania wykonywane przez ró nych specjalistów, je eli tylko maj¹ one odniesienia przestrzen - ne, uw z glêd niaj¹ wp³yw œro do wi ska na ana li zo wa ne pro ce sy, a ich wy ni ki mo na wy ko rzy staæ przy ca³oœcio wej charakterystyce struktury i fun kcjo no - wania krajobrazu.

3 Okolice Piñczowa jako poligon dla d³ugookresowych badañ krajobrazu Rys hi sto ry cz ny Od oko³o 50 lat oko li ce Pi ñ czo wa sta no wi¹ po li gon ba da w czy dla osób zwi¹zanych z Instytutem Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Pol - skiej Aka de mii Nauk. W ci¹gu tego cza su zmie nia³a siê in ten sy w noœæ i za kres te ma ty cz ny pro wa dzo nych ba dañ, zmie nia³ siê ta k e sk³ad oso bo wy ze spo - ³ów. W pie r wszym okre sie, do oko³o 1965 r., pra co w ni cy In sty tu tu (m.in. A.S. Ko stro wi cki, J. Pa szy ñ ski, W. Sto la) bra li udzia³ w ba da niach za ini cjo - wanych przez ówczesn¹ Katedrê Geografii Fizycznej Uniwersytetu Warszaw - skie go. Dru gi okres (lata sie dem dzie si¹te XX w.) to g³ów nie pra ce A.S. Ko - stro wic kie go i W. Sto li. W trze cim okre sie, od roku 1983 do roku 1992 na si li³y siê pra ce geo bota ni cz ne, pro wa dzo ne w ra mach pro je ktu MR I.25 ( Prze mia - ny œro do wi ska przy rod ni cze go Pol ski ) i CPBP ( Ewo lu cja œro do wi ska geo gra ficz ne go Pol ski ) przez ze spó³ pod kie run kiem A.S. Ko stro wic kie go. Brali w nich udzia³ przede wszystkim geobotanicy (m.in. E. Roo-Zieliñska, J. Solon, Z. Wó j cik) oraz spe cja li œci z in nych dzie dzin (m.in. L. Bie ga ñ ski, B. Gra biñ - ska, J. Plit). Oddzielne programy badawcze realizowali te i inni pracownicy In - stytutu. Warto podkreœliæ, e ten okres charakteryzowa³ siê stosukowo œcis³¹ wspó³prac¹ z pracownikami Wydzia³u Geografii i Studiów Regionalnych UW, którzy w okolicach Piñczowa organizowali zajêcia terenowe dla studentów. Lata 90. XX wie ku to okres ob ni o ne go zain tere so wa nia oko li ca mi Pi ñ czo - wa. In sty tut nie pro wa dzi³ wiê kszych pro gra mów ba da w czych na tym ob sza - rze, choæ pra co w ni cy In sty tu tu bra li udzia³ w pra cach in nych ze spo³ów. W tym kon te k œcie wa r to wspo mnieæ o pro je kcie ba da w czym, pro wa dzo nym przez GRID -Wa r sza wa, w któ rym ucze st ni czy li rów nie J. So lon i E. Roo - -Zieliñska. Do ty czy³ on mo li wo œci wy ko rzy sta nia ob ra zów spe ktra l nych po - chodz¹cych z Landsata do interpretacji roœlinnoœci rzeczywistej. Po no w ne o y wie nie ba dañ w oko li cach Pi ñ czo wa nast¹pi³o po 2002 r., kie - dy to rozpoczêto realizacjê projektu finansowanego przez KBN pt. Ocena sta - nu i prze kszta³ceñ œro do wi ska przy rod ni cze go na pod sta wie wska Ÿ ni ków geo - bota ni cz nych, gle bo wych i krajo bra zo wych (M. Degórski, E. Roo-Zieliñska, J. Solon). G³ówne kie run ki ba dañ Analiza i ocena przestrzeni rolniczej Oko li ce Pi ñ czo wa by³y jed nym z po li go nów, na któ rych ze spó³ pra co w ni - ków In sty tu tu Ge o gra fii PAN pod kie run kiem Je rze go Ko stro wic kie go do sko - na li³ me to dy kê wy ko ny wa nia i le gen dê szcze gó³owe go zdjê cia u y t ko wa nia ziemi. Wa n¹ zalet¹ tego zdjêcia by³a rozbudowana klasyfikacja u ytków, uwzglêdniaj¹ca zarówno strukturê, jak i funkcje oraz zmiany w czasie. Olbrzymi zasób informacji zawartych w mapach wymaga³ skomplikowanych rozwi¹zañ kartograficznych i wi¹za³ siê z pracoch³onnymi badaniami tereno-

4 26 Jerzy Solon wymi. O pracoch³onnoœci zadania œwiadczy to, e obszar o powierzchni ok. 38 km 2 ka r to wa³o w la tach a je de na œcie osób. Skom pli ko wa - na le gen da i ry su nek utrud nia³ zda niem nie któ rych u yt ko w ni ków czy te l - noœæ i syn tety zo wa nie in fo r ma cji. Spo wo do wa³o to pó Ÿ nie j sze za rzu ce nie tego spo so bu przed sta wia nia u y t ko wa nia zie mi. Opub li ko wa no ty l ko je den ar - kusz wzo r co wy, obe j muj¹cy oko li ce Pi ñ czo wa (Szcze gó³owa mapa ). Na le y tu pod kre œliæ, e choæ by³a to mapa u ytkowania ziemi, to ze wzglêdu na swoj¹ treœæ i zasady konstrukcji by³a to tak e mapa stosunkowo wszech - stron nie charakteryzuj¹ca krajobraz i jego antropogeniczne przekszta³cenie. Inne opracowania dotycz¹ce przestrzeni rolniczej okolic Piñczowa wi¹ ¹ siê z osob¹ W. Sto li, dla któ rej ob szar Po ni dzia jest od pra wie 50 lat po li go nem badawczym. Jej pierwsze prace poœwiêcone by³y g³ównie u ytkowaniu ziemi i sto sun kom go spo da r czym ca³ego po wia tu pi ñ czo wskie go (Sto la 1955, 1965, 1968a, 1969). Choæ ich zna cze nie do ba dañ krajo bra zo wych jest nie wie l kie, to stanowi³y bazê wyjœciow¹ (faktograficzn¹ i metodyczn¹) do dalszych opraco - wañ. W pra cach pó Ÿ nie j szych za czê³y prze wa aæ inne w¹tki, w tym prze de wszystkim zwi¹zane z opracowaniem i testowaniem metod typologii i regionali za cji ob sza rów wie j skich (Sto la 1968b, 1968c, 1970a, 1970b, 1972a, 1972b, 1975, 1989a). Na gro ma dze nie wie lo le t nich ba dañ w³as nych i do brze ujêtego materia³u statystycznego zaowocowa³o równie : ocenami przekszta³ ceñ stru ktu ry prze strzen nej ob sza rów wie j skich Po ni dzia (Sto la 1988, 1989b), okre œle niem czyn ni ków wp³ywaj¹cych na kie run ki prze kszta³ceñ (Sto la 2001) oraz prób¹ zde fi nio wa nia wa run ków samo wysta rczal no œci gmi ny wie j skiej (Sto la 1995). To osta t nie opra co wa nie, choæ nie pub liko wa ne, ma du e zna cze - nie dla fo r mu³owa nia za sad roz wo ju zrów nowa o ne go na poziomie gminy. Ba da nia zró ni co wa nia wa run ków abio ty cz nych Ana li za zró ni co wa nia ko m po nen tów abio ty cz nych œro do wi ska by³a wy - ko ny wa na g³ów nie przez pra co w ni ków Uni wer sy te tu Wa r sza wskie go. Nie - mniej jed nak pra co w ni cy IGiPZ PAN ta k e wnie œli w nie pe wien wk³ad. Na szcze gó l ne pod kre œle nie zas³uguj¹ efe kty prac J. Pa szy ñ skie go, któ ry od 1959 r. w³aœ nie w oko li cach Pi ñ czo wa pro wa dzi³ po mia ry i opra co wa³ me to - dy kê wy ró nia nia to po kli ma tów na pod sta wie od dzia³ywa nia czynników lokalnych na wymianê ciepln¹ i bilans cieplny (Paszyñski 1966). Inne prace dotycz¹ce warunków abiotycznych s¹ mniej istotne, choæ synte - ty cz na cha ra kte ry styka œro do wi ska geo gra ficz ne go i od dzia³ywañ antro poge - ni cz nych, wy ko na na przez J. Plit (1994a), daje do bry opis ogó l ne go zró ni co - wa nia krajobrazowego obszaru. WyraŸn¹ specyfik¹ charakteryzuje siê opracowanie L. Biegañskiego (1994), w któ rym przed sta wio no an tro poge nicz ne prze kszta³ce nie rze Ÿ by w oko li cach Piñczowa. Nie jest to praca geomorfologiczna, gdy analizowane zagadnienie po tra kto wa no ra czej jako pro blem history czno- krajo brazo wy.

5 Okolice Piñczowa jako poligon dla d³ugookresowych badañ krajobrazu Badania faunistyczne Ba da nia fau ni sty cz ne do ty czy³y wy³¹cz nie lepi dopte rofa u ny i by³y pro wa - dzone przez A.S. Kostrowickiego. Jego zainteresowanie motylami rozpoczê³o siê bardzo wczeœnie, jeszcze przed rozpoczêciem studiów. Dokona³ on szcze - gó³owej inwentaryzacji motyli zwi¹zanych z murawami kserotermicznymi. Uw z glêd ni³ przy tym ich wy ma ga nia eko lo gi cz ne i sie d li sko we oraz roz pa try - wa³ wy stê po wa nie ga tun ków w kon te k œcie krajo bra zo wym. Pra ce te za owo co - wa³y trze ma pub li ka cja mi (Ko stro wi cki 1953a, 1953b, 1954). Da l sze ba da nia nie ty l ko uzu pe³ni³y wy kaz ga tun ków wy stê puj¹cych na Po ni dziu, ale równie umo liwi³y szczegó³owe powi¹zanie zespo³ów motyli z wyró nionymi zbiorowiskami roœlinnymi oraz przeprowadzenie charakterystyki porównawczej fau - ny Ponidzia w stosunku do fauny ogólnopolskiej (Kostrowicki 1966). Cie ka wym uzu pe³nie niem ba dañ szcze gó³owych jest ogó l ny opis œwia ta zwie rzê ce go oko lic Pi ñ czo wa, w któ rym m.in. zasy gna lizo wa no g³ówne kie - run ki prze mian fa u ny (Kostrowicki 1994). Ba da nia geo bota ni cz ne Pierwsze prace geobotaniczne, obejmuj¹ce ca³y ówczesny powiat piñczo - wski, prze pro wa dzi³ A.S. Ko stro wi cki w la tach Ich wy ni kiem by³o opra co wa nie, w któ rym w spo sób wy cze r puj¹cy i bar dzo na owe cza sy no wa to r ski przed sta wio no ca³y sze reg za gad nieñ, w tym m.in. do ko na no iden - ty fi ka cji wy stê puj¹cych zbio ro wisk ro œlin nych, scha rakte ryzo wa no ich sk³ady ga tun ko we oraz w spo sób kar to gra ficz ny przed sta wio no ich roz mie sz cze nie z u zu pe³niaj¹cym opi sem wy ma gañ ekologi czno- siedli sko wych. Prze ana lizo - wa no rów nie zwi¹zki sukce syjno- dynami cz ne miê dzy zbio ro wi ska mi, uw z - glêd niaj¹c przy tym stre fo woœæ wy stê po wa nia fi to ce noz. Do da t ko wo przed - sta wio no ro œlin noœæ po ten cjaln¹ re gio nu i do ko na no wstê p nej re gio nali za cji geobotanicznej. W pracy znalaz³a siê równie charakterystyka porównawcza flo ry (Ko stro wi cki 1966). W ten spo sób w jed nej pra cy zo sta³y za ry so wa ne jed no cze œ nie wszy stkie pod sta wo we kierunki badañ geobotanicznych re gio - nu, kontynuowane w okresie póÿniejszym zarówno przez A.S. Ko stro wic kie - go jak i przez jego uczniów i wspó³pracowników. Na prze³omie lat 60. i 70. XX wie ku A.S. Ko stro wi cki pro wa dzi³ ka r to wa - nie ro œlin no œci po ten cja l nej Nie cki Ni dzia ñ skiej w ska li 1: w ra mach pro gra mu ka r to wa nia ro œlin no œci po ten cja l nej Pol ski. Opra co wa ne przez nie - go ar ku sze wesz³y w sk³ad opub li ko wa nej mapy obe j muj¹cej ca³¹ Polskê (Matuszkiewicz i in. 1995). Nieco póÿniej murawy kserotermiczne okolic Piñczowa sta³y siê obiektem ba dañ Anny Koz³owskiej. Do ku men ta cja tych mu raw, oraz ich cha ra kte ry - styka ekologiczna i pozycja syntaksonomiczna zosta³y umieszczone w szer - szym ogól noeu rope j skim kontekœcie (van Gils, Koz³owska 1977).

6 28 Jerzy Solon Lata to okres intensywnych prac geobotaniczo-krajobrazowych. W tym cza sie prze pro wa dzo no m.in. bar dzo szcze gó³owe ba da nia ro œlin no œci rze czy wi stej. Na pod sta wie ponad 500 zdjêæ fito socjo logi cz nych wy ko na nych przez A.S. Ko stro wic kie go, B. Mo szyñsk¹, E. Ro o - Zie liñsk¹, J. So lo na i Z. Wó j cik wy ró nio no 87 fi to ce no nów lo ka l nych (w tym 52 do brze scha - rakte ryzo wa ne ze spo³y) (So lon 1994a). Na pod sta wie ka r to wa nia te re no we go w ska li 1: wykonano równie mapê roœlinnoœci rzeczywistej obejmuj¹c¹ ob szar 92 km 2, opublikowan¹ w skali 1: (Kostrowicki, Solon red. 1994). To opracowanie, dziêki swojej szczegó³owoœci typologicznej i odniesieniom prze strzen nym, sta no wi do tej pory wa r to œcio wy ma te ria³ po rów na w czy dla innych autorów badaj¹cych ten obszar. Na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ rów - nie dane do tycz¹ce zró ni co wa nia sk³adu ga tun ko we go zbio ro wisk chwa s - tów upraw ro œlin zbo o wych, ze bra ne przez Z. Wó j cik. Zo sta³y one wy ko rzy - sta ne przez au to rkê przy syn te zach re gio na l nych i ogól no kra jo wych. Badaniom roœlinnoœci rzeczywistej towarzyszy³o szczegó³owe kartowanie ro œlin no œci po ten cja l nej na po wie rz ch ni ponad 500 km 2 Nie cki Ni dzia ñ skiej. Uzyskane wyniki umo liwi³y poza rejestracj¹ stanu tak e dyskusjê na te - mat kró t ko- i d³ugo ter mi no wych zmian wa run ków sie d li sko wych oraz by³y podstaw¹ do bardzo szczegó³owej regionalizacji geobotanicznej wraz z suge - stia mi co do prze bie gu gra nic jed no stek wy sze go rzêdu, wyró nianych przez innych autorów (Plit, Solon 1994a, 1994b). Uzu pe³nie niem ba dañ fito socjo logi cz nych by³a cha ra kte ry styka sta nu flo ry z lat (Grabiñska, Kostrowicki, Roo-Zieliñska 1994), która obejmo - wa³a za gad nie nia ta kso nomi cz ne, fito geo grafi cz ne i histo ryczno -ekolo gicz ne. Po rów na nie da nych z lat wcze œ nie j szych (Ko stro wi cki 1966) i z lat 80. XX wie ku umo li wi³o ana li zê dy na mi ki flo ry i in ter pre ta cjê zmian wa run ków sie - d li sko wych. W pra cach tych za sto so wa no wie le in te re suj¹cych spo so bów pre - zentacji zale noœci, w tym m.in. mapy izoliniowe oraz oceny bioindykacyjne (Ko stro wi cki, Roo- Zie li ñ ska, So lon 1990, 1991, Roo- Zie li ñ ska 1993). Szczegó³owe rozpoznanie roœlinnoœci rzeczywistej i potencjalnej umo li - wi³o de li mi ta cjê jed no stek krajo bra zo wych (mi kro krajo bra zów ro œlin nych So lon 1994b). Choæ me to da zo sta³a wy pra co wa na wcze œ niej, to w³aœ nie na materiale z okolic Piñczowa zosta³a ona zweryfikowana i uszczegó³owiona, zw³aszcza w zakresie mo liwoœci wykorzystania tzw. podejœcia synfitoso - cjologicznego. Dalsze opracowania wykaza³y, e tak wyró nione jednostki sta no wi¹ do sko na³e pola od nie sie nia do cha ra kte ry styki ró no rod no œci eko sy - ste mo wej na po zio mie krajo bra zu, a w da l szej per spe kty wie ta k e do okre so - we go mo ni to rin gu zmian u ytkowania ziemi oraz procesów synantropizacji szaty roœlinnej i krajobrazu w ca³oœci (Solon 2001, 2002, 2003). Kolejnym zagadnieniem badawczym by³a analiza i ocena dynamiki krajobra zu, a w szcze gó l no œci d³ugo- i krót koo kre so wych prze mian ko m po nen tów œro do wi ska, wywo³anych czyn ni ka mi antro poge nicz ny mi. W tym dzia le ba -

7 Okolice Piñczowa jako poligon dla d³ugookresowych badañ krajobrazu dañ na szczególn¹ uwagê zas³uguje opracowanie dotycz¹ce transformacji œro - dowiska w œwietle analizy historyczno-kartograficznej przy zastosowaniu zmo dyfi ko wa nej me to dy za siê gów (Plit 1994b). W opra co wa niu tym w spo - sób szcze gó³owy przed sta wio no zmia ny u y t ko wa nia zie mi i pokrycia terenu, jakie zasz³y na analizowanym obszarze w ci¹gu ostatnich 200 lat. In nym po dej œciem do ana li zy dy na mi ki krajo bra zu jest in ter pre ta cja pro ce - sów na pod sta wie szcze gó³owe go roz po zna nia sta nu wspó³cze s ne go. Ta kie podejœcie zastosowano w szeregu prac, z których najciekawsze dotycz¹ zmian su kce sy j nych m³odych na sa dzeñ mo drze wio wych i dê bo wych (Roo- Zie li ñ - ska, So lon 1990a), prze kszta³ceñ zbio ro wisk ro œlin nych w oko li cach Po la ny Po li ch no (So lon 1993), pro ce sów su kce sy j nych wy stê puj¹cych na po rzu co - nych po lach na sto kach Gar bu Pi ñ czo wskie go i na reku lty wo wa nym ob sza rze po wy ro bi sku gi p so wym w Ga c kach (Roo- Zie li ñ ska, So lon 1994), oraz ogó³u powi¹zañ miê dzy dzia³al no œci¹ ludzk¹ a jej bez po œred ni mi i po œred ni mi sku t - ka mi krajo bra zo wy mi (Ko stro wi cki 1989, Roo- Zie li ñ ska, So lon 1990b, 1991). W tym nu r cie mie œci siê rów nie pra ca po œwiê co na pro ce som syn an tro - piza cji zbio ro wisk ro œlin nych, w któ rej za gad nie nie ja ko œcio wych, ilo œcio - wych i prze strzen nych zmian sk³adu ga tun ko we go i wkra cza nia antropofitów do zbiorowisk leœnych przedstawiono nie tylko za pomoc¹ ujêæ opisowych, ale tak e w bardzo pogl¹dowy sposób kartograficzny (Kostrowicki 1973). Jednym z wa niejszych kierunków badañ wykorzystuj¹cych materia³y z okolic Piñczowa by³o zastosowanie metod fitoindykacyjnych do oceny wymagañ ekologicznych roœlinnoœci, stopnia przekszta³cenia antropogenicznego i powi¹zañ dy - namicznych. Pierwsze prace dotyczy³y zbiorowisk ³¹kowych doliny Nidy (Roo - -Zieliñska, Solon 1988). Kolejne uwzglêdnia³y ró ne typy zbiorowisk leœnych, zaroœlowych, ³¹kowych i murawowych (Roo-Zieliñska 1994). Szczególn¹ uwagê poœwiêcono roli gatunków ³¹kowych (Roo-Zieliñska 2001). Du y walor metodyczny maj¹ prace dotycz¹ce kartograficznego ujêcia zale noœci i charakterystyk fitoindykacyjnych (Plit, Roo-Zieliñska, 1990, Roo-Zieliñska 1994) oraz regionalizacji siedliskowej na podstawie zró nicowania przestrzennego wartoœci wskaÿników (Roo-Zieliñska 2000). Praktyczne znaczenie maj¹ prace, w których rozwa- ano wiarygodnoœæ wyników i mo liwoœci wykorzystania fitoindykacji w kompleksowej ocenie stanu i zmian œrodowiska (Roo-Zieliñska 1988, 1996). Ciekawym zastosowaniem podejœcia fitoindykacyjnego by³o okreœlenie zwi¹zków miêdzy ró norodnoœci¹ biologiczn¹ a warunkami siedliskowymi. Wykorzystano przy tym ca³¹ gamê ujêæ statystycznych (Solon, Roo-Zieliñska 2001). Materia³y piñczowskie pos³u y³y tak e, wraz z danymi z innych regionów Pol ski, do kom p le kso wej ana li zy po rów na w czej przy jê tych w Eu ro pie skal eko lo gi cz nych liczb wska Ÿ ni ko wych El len be r ga, Lan do l ta i Za rzy c kie go, do powi¹za nia jed no stek wy ró nio nych wed³ug kry te riów florysty czno-fito - socjo logi cz nych (syn ta kso nów) z chara ktery sty ka mi eko logi cz ny mi, wy ra o - ny mi udzia³em ga tun ków o okre œlo nych wa r to œciach liczb wska Ÿ ni ko wych

8 30 Jerzy Solon oraz do syn tety cz ne go okre œle nia wa r to œci uk³adów roœlinnych jako wska Ÿ ni - ków wybranych w³aœciwoœci gleb i cech klimatu (Roo-Zieliñska 2004). Zgromadzony w latach materia³ florystyczno-fitosocjologiczny wykorzystano do wielu opracowañ mog¹cych mieæ zastosowanie praktyczne. Tu nale y wspomnieæ przede wszystkim o inwentaryzacji gatunków rzadkich i chronionych (Solon 1994c), o roli siedlisk drobnopowierzchniowych w zachowaniu ró norodnoœci biologicznej na poziomie gatunkowym, ekosystemowym i krajobrazowym (Solon 2000) i o mo liwoœciach oceny stabilnoœci krajobrazu na podstawie analizy przestrzennej mozaiki zbiorowisk roœlinnych (Solon 1994d, 2002). Me to dy te re no wych ba dañ sza ty ro œlin nej oraz po dej œcia do ana li zy zgro - madzonych informacji, zastosowane i rozwijane w trakcie projektów realizowa nych w oko li cach Pi ñ czo wa, sta³y siê stan dar dem przy ba da niu in nych te re - nów. Za pro pono wa no je na wet jako bar dzo wy god ne i efe kty w ne na rzê dzia oce ny sta nu przy ro dy w sy ste mie Zin te gro wane go Monitoringu Œrodowiska (Roo-Zieliñska, Kostrowicki 1995). Ostatnie lata charakteryzuj¹ siê z jednej strony powrotem do badañ terenowych w oko li cach Pi ñ czo wa, a z dru giej wy ko rzy sta niem zgro ma dzo nych da nych do opra co wañ o cha ra kte rze pro ble mo wym. Przyk³adem ta kie go opra - co wa nia jest np. po rów na nie zmien no œci wa r to œci wy bra nych me tryk krajo - bra zo wych przy ra stro wym i we kto ro wym przed sta wie niu zró ni co wa nia te - re nu oraz w za le no œci od ska li mapy (So lon 2004). W cy to wa nej pra cy prze - analizowano m.in. nastêpuj¹ce zagadnienia: poziomy szczegó³owoœci opraco - wania (rozdzielczoœci mapy), przy których nastêpuj¹ wyraÿne zmiany wartoœ - ci wska Ÿ ni ków, za kres ilo œcio wej i ja ko œcio wej zmia ny in fo r ma cji o kra jo bra - zie w przy pa d ku po rów ny wa nia mapy we kto ro wej i ra stro wej przy zmie nia - j¹cej siê skali opracowania, wybór metryk dobrze charakteryzuj¹cych ko m po - zy cjê i konfiguracjê krajobrazu w ró nych skalach. Kolejn¹ prac¹ z tego nurtu jest próba zastosowania cokrigingu w modelowaniu zmiennoœci przestrzennej wilgotnoœci gleby (Solon, Roo-Zieliñska, Degórski 2006). Jest to niewielki fragment znacznie szerszego projektu badawczego, którego ogólnym celem jest okreœlenie zwi¹zków miêdzy cechami strukturalnymi roœlinnoœci a fizycznymi i chemicznymi w³aœciwoœciami gleb w zale noœci od u ytkowania ziemi (Degórski, Roo-Zieliñska, Solon 2003). W szczególnoœci prowadzone analizy dotycz¹ nastêpuj¹cych zagadnieñ: okreœlenia tempa zmian w³aœciwoœci zbiorowiska roœlinnego i gleb wzd³u gradientów topograficznych; podobieñstwa typu zmiennoœci w³aœciwoœci gleb i roœlinnoœci oraz okreœlenie wzajemnych powi¹zañ miêdzy nimi; hierarchicznego uporz¹dkowania cech glebowych w zale noœci od ich wp³ywu na strukturê roœlinnoœci, sk³ad gatunkowy i wartoœci wskaÿników bioindykacyjnych; podobieñstwa cech gleb zlokalizowanych w analogicznych po³o eniach na transektach w zale noœci od sposobu u ytkowania ziemi oraz okreœlenie modyfikuj¹cego wp³ywu u ytkowania ziemi na relacje po³o enie w rzeÿbie cechy glebowe.

9 Okolice Piñczowa jako poligon dla d³ugookresowych badañ krajobrazu Oce na atra kcy j no œci wi do ko wej Z innych tematów realizowanych na obszarze Piñczowa na uwagê zas³uguje nowa me to da oce ny atra kcy j no œci wi zu a l nej krajo bra zu (Œle szy ñ ski 1998b, 1998c, 1998d, 1999) i opra co wa na t¹ me tod¹ mapa za siê gu wi do ku oko lic Pi ñ - czowa (Œleszyñski 1998a). Te prace, wraz z ogólnymi ocenami atrakcyjnoœci (Œle szy ñ ski 2000, 2001) s¹ po chodn¹ pra cy ma gi ste r skiej wy ko na nej na Wydziale Geografii i Studiów Regionalnych UW (Œleszyñski 1996). Pod su mo wa nie Analiza publikacji wykorzystuj¹cych dane zebrane w okolicach Piñczowa wskazuje, e pierwsze prace realizowane na tym obszarze mia³y przede wszystkim cha ra kter dokumen tacyjno -pozna w czy. Z up³ywem lat to siê jed nak zmie nia³o. Wzra sta³a rola syn tez cz¹stko wych i ujêæ krajo bra zo wych, a na stêp - nie zaczê³y przewa aæ opracowania problemowe i modele o znacznie szer - szym charakterze. Nale y tak e stwierdziæ, e wyniki prac prowadzonych na Po ni dziu wie lo kro t nie sta no wi³y in spi ra cjê do ba dañ w in nych mie j s cach. Co wiê cej, wie le me tod i spo so bów ana li zy da nych albo opra co wa no, albo wszech stron nie prze te sto wa no w oko li cach Pi ñ czo wa, co umo li wi³o ich sto - so wa nie w in nych re gio nach. Prace badawcze prowadzone w okolicach Piñczowa zaowocowa³y licznymi pub li ka cja mi na uko wy mi i po pu lar ny mi. Do tej pory uka za³o siê ponad 70 roz - praw, artyku³ów i notatek oraz kilka szczegó³owych map tematycznych tego ob sza ru. Przed sta wio ny wy ej sche mat g³ów nych kie run ków ba dañ ma oczy - wiœcie charakter umowny, gdy wiele prac reprezentuje jednoczeœnie kilka ró nych w¹tków tematycznych. Warto podkreœliæ, e wiele prac, szczególnie najwczeœniejszych by³o wyko - ny wa nych we wspó³pra cy z Wy dzia³em Ge o gra fii i Stu diów Re gio na l nych UW, nie któ re na wet by³y na Wydziale rozpoczête. W wyniku realizacji rozmaitych programów badawczych powsta³a baza da - nych o ro œlin no œci oko lic Pi ñ czo wa. Obe j mu je ona cy frow¹ mapê ro œlin no œci rzeczywistej i potencjalnej wraz z podzia³em na jednostki krajobrazowe. Drug¹ czêœæ bazy sta no wi ponad 700 zdjêæ fito socjo logi cz nych (przy pi sa nych do pun któw na mapie cyfrowej), wykonanych w latach Prace badawcze pracowników IGiPZ PAN realizowane w okolicach Piñ - czowa dotycz¹ przede wszystkim przestrzeni rolniczej i krajobrazu w ujêciu geo bota ni cz nym. W ten spo sób do brze dope³niaj¹ siê wza je m nie z ba da nia mi œro do wi ska abio ty cz ne go, rea lizo wa ny mi przez pra co w ni ków Wy dzia³u Ge o - grafii i Studiów Regionalnych UW. Nale y wiêc mieæ nadziejê, e mo liwe bê dzie w nie da le kiej przysz³oœci wy ko na nie wspó l ne go, komp le kso we go opra co wa nia, przed sta wia j¹cego w spo sób wie lo aspe kto wy zmia ny kraj o bra - zu oko lic Pi ñ czo wa w okre sie osta t nich 50 lat.

10 32 Jerzy Solon Li te ra tu ra Biegañski L., 1994: Antropogeniczne przekszta³cenie rzeÿby [w:] Ko stro wi cki A.S., So lon J. (red.), Stu dium geobota niczno- krajo brazo we oko lic Pi ñ czo wa. Do ku men ta cja Geo - gra fi cz na, 1 2: De gó r ski M., Roo- Zie li ñ ska E., So lon J., 2003: Ve ge ta tion re spon se to soil stru c tu re and dy na mics wi t hin a ca t ch ment: a Pin czów case stu dy (S Po land). Abs tracts 46th Sym - po sium of the In ter na tio nal As so cia tion of Ve ge ta tion Scien ce, Wa ter re so u r ces and Ve ge ta tion, June 8 to 14 Na po li, Ita ly: van Gils H., Koz³owska A.B., 1977: Xe rot he r mic Forb Frin ges and Forb Me a dows in the Lu b lin and Lit t le Po land Hi g hlands. Pro ce e dings of the Ko nin kli j ke Ne der lan d se Aka de mie van We ten s chap pen, se ries C, Am ster dam, 80(4): Gra bi ñ ska B., Ko stro wi cki A.S., Roo- Zie li ñ ska E., 1994: Cha ra kte ry styka flo ry na czy - nio wej [w:] Ko stro wi cki A.S., So lon J. (red.), Stu dium geobota niczno- krajo brazo we oko lic Pi ñ czo wa. Do ku men ta cja Geo gra fi cz na 1 2: Ko stro wi cki A.S., 1953a: Rzut oka na fa u nê pro je kto wane go re ze r wa tu w Krzy a no wi - cach nad Nid¹. Chro ñ my Przyr. Ojcz. 9, 5: Ko stro wi cki A.S., 1953b: Stu dia nad faun¹ mo ty li wzgórz ksero ter mi cz nych nad doln¹ Nid¹. Fragm. Faun. Mus. Zool. Po lon., Wa r sza wa, VI, 16: Ko stro wi cki A.S., 1954: Ma te ria³y do bio ge ne zy wzgórz ksero ter mi cz nych w do li nie Nidy. Przegl. Ge ogr., 26,1: Ko strowi cki A.S., 1966: Stosunki biogeograficzne [w:] Kon dra cki J. (red.), Studia geogra - ficzne w po wie cie Pi ñ czo wskim. Pra ce Geo gra fi cz ne, 47: Ko stro wi cki A.S., 1973: Za gad nie nia teo re ty cz ne i me to dy cz ne syn an tro piza cji sza ty roœlinnej. Phy toco e no sis, 1, 4: Ko stro wi cki A.S., 1989: Trans fo r ma tion in the spa tial stru c tu re of ru ral are as in Po ni dzie (So u t hern Po land) [w:] Socio-Economic Problems of the Development of Rural Areas. Pro ce e dings of the 4 th Po lish Yu go s lav Geo gra p hi cal Se mi nar, Warsza wa -To ruñ- Sta re Pole, Po land, 2 9 June, 1986, Wa r sza wa: 225. Ko stro wi cki A.S., 1994: Œwiat zwie rzê cy [w:] Ko stro wi cki A.S., So lon J. (red.), Stu dium geobota niczno- krajo brazo we oko lic Pi ñ czo wa. Do ku men ta cja Geo gra fi cz na, 1 2: Ko stro wi cki A.S., Roo- Zie li ñ ska E., So lon J., 1990: Bio indi ca ti ve eva lu a tion of me a dow com mu ni ties trans fo r ma tions (Nida val ley case stu dy), In ter na tio nal As so cia tion for Ve ge ta tion Scien ce. Ve ge ta tion Pro ces ses as Sub ject of Geo bo ta ni cal Map, Wa r - saw, April 8 12, 1990, Abs tracts of pa pers and po sters, War sza wa - Bia³owie a: Ko stro wi cki A.S., Roo- Zie li ñ ska E., So lon J., 1991: Chan ges of me a dow com mu ni ties. Phy toin dica ti ve eva lu a tion (Nida Val ley case stu dy). Phy toco e no sis, 3 (N.S.), Sup - p le men tum Car to grap hiae Geo bota ni cae, 2: Ko stro wi cki A.S., So lon J. (red.), 1994: Stu dium geobota niczno- krajo brazo we oko lic Piñczowa. Do ku men ta cja Geo gra fi cz na, 1 2. Ma tu sz kie wicz W., Fa li ñ ski J.B., Ko stro wi cki A.S., Ma tu sz kie wicz J.M., Ola czek R., Wo j te r ski T., 1995: Po ten cja l na ro œlin noœæ na tu ra l na Pol ski. Mapa przegl¹dowa 1: (Po ten tial na tu ral ve ge ta tion of Po land. Ove r view map 1: ), IGiPZ PAN, Wa r sza wa. Pa szy ñ ski J., 1966: Kli mat oko lic Pi ñ czo wa [w:] Kon dra cki J. (red.), Stu dia geo gra fi cz ne w po wie cie Pi ñ czo wskim. Pra ce Geo gra fi cz ne, 47:

11 Okolice Piñczowa jako poligon dla d³ugookresowych badañ krajobrazu Plit J.,1994a: Ogó l na cha ra kte ry styka œro do wi ska geo gra ficz ne go [w:] Ko stro wi cki A.S., So lon J. (red.), Stu dium geobota niczno- krajo brazo we oko lic Pi ñ czo wa. Do ku men - ta cja Geo gra fi cz na, 1 2: Plit J., 1994b: Trans fo r ma cja œro do wi ska w œwie t le ana li zy hi sto ry cz nej [w:] Ko stro wi cki A.S., So lon J. (red.), Stu dium geobota niczno- krajo brazo we oko lic Pi ñ czo wa. Doku - mentacja Geo gra fi cz na, 1 2: Plit J., Roo- Zie li ñ ska E., 1990: Phy toin di ca tion me t hods in maps Fito indi kaci j ske me to - de na ka r tah [w:] Spes M. (red.), Some aspects of co un try si de re se arch in Slo ve nia and Po land. Ge o gra p hia Slo ve ni ca, 21: Plit J., So lon J., 1994a: Ro œlin noœæ po ten cja l na [w:] Ko stro wi cki A.S., So lon J. (red.), Stu dium geobota niczno- krajo brazo we oko lic Pi ñ czo wa. Do ku men ta cja Geo gra fi cz - na, 1 2: Plit J., So lon J., 1994b: Re gio nali za cja geo bota ni cz na na pod sta wie zró ni co wa nia ro - œlin no œci po ten cja l nej [w:] Ko stro wi cki A.S., So lon J. (red.), Stu dium geobota - niczno- krajo brazo we oko lic Pi ñ czo wa. Do ku men ta cja Geo gra fi cz na, 1 2: Roo- Zie li ñ ska E., 1988: Ve ge ta tion as an in di ca tor of the sta te and chan ges in the lan d s - ca pe [w:] VIII In ter na tio nal Sym po sium on Pro blems of lan d s ca pe Eco lo gi cal Re se - arch, vol 2, Cze chos lo va kia: Roo- Zie li ñ ska E., 1993: The cur rent sta te and chan ges in the me a dow flo ra in the Nida val ley, so u t hern Po land. Fragm. Flor. Ge o bot., 38(2): Roo- Zie li ñ ska E., 1994: Eko lo gi cz ne zró ni co wa nie ro œlin no œci rze czy wi stej (ana li za fito indy kacy j na) [w:] Ko stro wi cki A.S., So lon J. (red.), Stu dium geobota nicznokrajo brazo we oko lic Pi ñ czo wa. Do kumentacja Ge ograficzna, zesz. 1 2: Roo- Zie li ñ ska E., 1996: Phy toin dica ti ve role of plant com mu ni ties in a ru ral lan d s ca pe (Pi ñ czów case stu dy, so uth Po land). Fragm. Flor. Ge o bot. 41 (1): Roo- Zie li ñ ska E., 2000: Ve ge ta tion at dif fe rent le vels of or ga ni za tion as an in di ca tor of en vi ron men tal con di tions [w:] Pro ce e dings IAVS Sym po sium, Up p sa la, Opu lus Press: Roo- Zie li ñ ska E., 2001: Ga tun ki chara ktery sty cz ne zbio ro wisk ³¹ko wych z kla sy Moli - nio-ar rhenat heretea jako wska Ÿ ni ki wa run ków sie d li sko wych [w:] Roo- Zie li ñ ska E., So lon J. (red.), Ty po lo gia zbio ro wisk i ka r to gra fia ro œlin no œci w Pol sce roz wa a nia nad sta nem wspó³cze s nym. Pra ce Ge ograficzne, 178: Roo- Zie li ñ ska E., 2004: Fito in dy ka cja jako na rzê dzie oce ny œro do wi ska fizycz nogeo - grafi czne go. Pod sta wy teo re ty cz ne i ana li za po rów na w cza sto so wa nych me tod. Prace Ge ograficzne, 199: 258. Roo- Zie li ñ ska E., Ko stro wi cki A.S., 1995: Me to dy ka ba dañ sza ty ro œlin nej (flo ry i ro œlin - noœci) w Zintegrowanym Monitoringu Œrodowiska Przyrodniczego [w:] Ko strze wski A. (red.), Zin te gro wa ny Mo ni to ring Œro do wi ska Przy rod ni cze go; Pro po zy cje pro gra - mo we (Pa ñ stwo wa In spe k cja Ochro ny Œro do wi ska), Wa r sza wa (Bi b lio te ka Monitoringu Œro do wi ska): Roo- Zie li ñ ska E., So lon J., 1988: Phyto socio lo gi cal Ty po lo gy and Bio in di ca tor Va lu es of Plant Com mu ni ties as Exe m p li fied by Me a dows in the Nida Val ley, So u t hern Po land. Do cu ments phyto socio logi qu es N.S., vol. XI: Roo- Zie li ñ ska E., So lon J., 1990a: Phyto socio lo gi cal ty po lo gy and phy toin di ca tor va lue of yo ung oak and larch fo rest com mu ni ties near Pin czów (so u t hern Po land). Vegetatio, 88:

12 34 Jerzy Solon Roo- Zie li ñ ska E., So lon J., 1990b: Ve ge ta tion Trans fo r ma tions in the Pin czow Area. Ecological Ma na ge ment of Lan d s ca pe, Pa pers of the COMECON III.2 Con fe ren ce, Wa r sza wa: Roo- Zie li ñ ska E., So lon J., 1991: Dy na mi ka ro œlin no œci jako wy raz prze mian antro poge - ni cz nych œro do wi ska (wy bra ne przyk³ady z oko lic Pi ñ czo wa). Con fe ren ce Pa pers IGiPZ PAN, 14: Roo-Zieliñska E., Solon J., 1994: Roœlinnoœæ jako wyraz procesów naturalnych i oddzia³ywañ antropogenicznych [w:] Ko stro wi cki A.S., So lon J. (red.), Studium geobotaniczno-krajobrazowe okolic Piñczowa. Dokumentacja Geograficzna, 1 2: So lon J., 1993: Chan ges in the ve ge ta tion lan d s ca pe in the Pi ñ czów en vi rons (S Po land). Phy toco eno lo gia, 21, 4: So lon J., 1994a: Typo lo gi cz ne zró ni co wa nie ro œlin no œci rze czy wi stej [w:] Ko stro wi cki A.S., So lon J. (red.), Stu dium geobota niczno- krajo brazo we oko lic Pi ñ czo wa. Do ku - men ta cja Geo gra fi cz na, 1 2: So lon J., 1994b: Krajo bra zo we zró ni co wa nie ro œlin no œci rze czy wi stej [w:] Ko stro wi cki A.S., So lon J. (red.), Stu dium geobota niczno- krajo brazo we oko lic Pi ñ czo wa. Doku - mentacja Geo gra fi cz na, 1 2: So lon J., 1994c: Ochro na za so bów sza ty ro œlin nej [w:] Ko stro wi cki A.S., So lon J. (red.), Stu dium geobota niczno- krajo brazo we oko lic Pi ñ czo wa. Do ku men ta cja Geo gra fi cz - na, 1 2: So lon J., 1994d: The The o re ti cal Ba sis and Met hodo lo gi cal Ap pro a ches to the Eva lu a tion of Lan d s ca pe Sta bi li ty [w:] Ri chling A., Ma li no wska E., Le ch nio J. (red.), Lan d s ca pe Re se arch and its ap p li ca tions in en vi ron men tal ma na ge ment, Wa r saw, So lon J., 2000: Small Ha bi tats and The ir In put to Flo ra and Ve ge ta tion Di ve r si ty on the Lan d s ca pe Le vel. The pro blems of lan d s ca pe eco lo gy, VI: So lon J., 2001: Ko m p le ksy ro œlin no œci rze czy wi stej i po ten cja l na ro œlin noœæ na tu ra l na jako pod sta wa oce ny ró no rod no œci krajo bra zu [w:] Roo- Zie li ñ ska E., So lon J. (red.), Ty po lo gia zbio ro wisk i ka r to gra fia ro œlin no œci w Pol sce. Roz wa a nia nad sta - nem wspó³cze s nym. Pra ce Geo gra fi cz ne, 178: So lon J., 2002: Oce na ró no rod no œci krajo bra zu na pod sta wie ana li zy stru ktu ry prze - strzen nej ro œlin no œci. Pra ce Geo gra fi cz ne, 185: 232. So lon J., 2003: Lan d s ca pe di ve r si ty eva lu a tion: land co ver ap pro ach ve r sus eco sy stem ap pro ach [w:] Brandt J. and Ve j re H. (red.), Mul ti func tio nal Lan d s ca pes, Vol. II Mo - ni to ring, Di ve r si ty and Ma na ge ment. WI T Press, Sou tha m p ton, Bo ston: So lon J., Roo- Zie li ñ ska E., 2001: Bo ga c two ga tun ko we zbio ro wisk ro œlin nych w oko li - cach Pi ñ czo wa, a ich wy ma ga nia eko lo gi cz ne [w:]. Roo- Zie li ñ ska E, So lon J. (red.), Miê dzy ge o gra fi¹ i bio lo gi¹. Ba da nia nad prze mia na mi œro do wi ska przy rod ni cze go. Pra ce Geo gra fi cz ne, 179: So lon J., Roo- Zie li ñ ska E., De gó r ski M., 2006: Zwi¹zki miê dzy ro œlin no œci¹ a gleb¹ w za - le no œci od spo so bu u y t ko wa nia zie mi jako pod sta wa mo de lo wa nia krajo bra zu (na przyk³ad zie oko lic M³od zaw ko³o Pi ñ czo wa) [w:] Ri chling A. i in. (red.), Re gio na l ne Stu dia Ekologi czno- Krajo brazo we. Pro ble my Eko lo gii Krajo bra zu, tom XVI, Wa r - sza wa. So lon J., 2004: The Co m pa ri son of Lan d s ca pe Me trics in Dif fe rent Sca les the Ra ster and Ve c tor Ap pro a ches. Eko lo gia, Bra ti s la va, vol.23, Sup p le ment 1: Sto la W., 1955: Mo no gra fia spo³eczno -go spoda r cza po wia tu pi ñ czo wskie go, ma szy no - pis: 167.

13 Okolice Piñczowa jako poligon dla d³ugookresowych badañ krajobrazu Sto la W.,1965: U y t ko wa nie zie mi i sto sun ki go spo da r cze w po wie cie pi ñ czo wskim. Dokumentacja Geo gra fi cz na, 5: Sto la W., 1968a: U y t ko wa nie zie mi i ro l ni c two Po ni dzia. Pra ca do kto r ska w IGiPZ PAN, ma szy no pis: 270. Sto la W., 1968b: Pro ce du ra typologi czno-re gionali zacyj na ro l ni c twa na przyk³ad zie Ponidzia. Ma te ria³y z kon fe ren cji na te mat re gio nali za cji. Pol skie To wa rzy stwo Gle - boz na w cze, Po znañ: Sto la W., 1968c: Agri cu l tu ral ty po lo gy of a me so re gion as exe m p li fied by Po ni dzie. Cen - tral Po land, Ge o gra p hia Po lo ni ca, 14: Sto la W., 1969: U y t ko wa nie zie mi i ro l ni c two Po ni dzia. Do ku men ta cja Geo gra fi cz na, 6: Sto la W., 1970a: Pró ba ty po lo gii ro l ni c twa Po ni dzia. Pra ce Geo gra fi cz ne, 81: 147. Sto la W., 1970b: Pro ce du re of Agri cu l tu ral ty po lo gy. The Case of Po ni dzie. Cen tral Poland. Ge o gra p hia Po lo ni ca, 19: Sto la W., 1972a: La ty po lo gie agri co le d une me so re gion. Co m pa ri son des re su l tats ob te - nus par deux me t ho des dif fe ren tes [w:] Agri cu l tu ral Ty po lo gy and Land Uti li za tion, Cen ter of Agri cu l tu ral Ge o gra p hy, In sti tu te of Agri cu l tu ral Eco no my and Po li cy, Uni ve r si ty Ve ro na, Ita ly: Sto la W., 1972b: Ty po lo ga ro l ni c twa me zo re gio nu. Po rów na nie wy ni ków za sto so wa nia dwóch me tod. Przegl¹d Geo gra fi cz ny, 44.1: Sto la W., 1975: Procédé ty po lo gi que de l agriculture u l example du bas sin de Nida, Pologne Me ri dio na le [w:] Land uti li sa tion in Ea st - Cen tral Eu ro pe an Co un tries, Ge o gra p hia Slo ve ni ca, 4: Sto la W., 1988: Wstê p ne wy ni ki ba dañ nad prze mia na mi stru ktu ry prze strzen nej ob sza - rów wie j skich Po ni dzia. Do ku men ta cja Geo gra fi cz na, 2 3: Sto la W., 1989a: Ty po lo gia gmin opra co wa nie me to dy cz ne, sta ty sty cz ne i kar to gra ficz - ne [w:] Sta siak A., Mi ros K (red.), I Etap ba dañ nad sta nem gmin w Pol sce i per spe k - ty wa mi ich roz wo ju KPZK PAN: Sto la W., 1989b: Trans fo r ma tions in the spa tial stru c tu re of ru ral are as in Po ni dzie ( Southern Po land) [w:] So cio -Eco no mic Pro blems of the De ve lo p ment of Ru ral Areas. Pro ce e dings of the 4th Poli sh-y ugo s lav Geo gra p hi cal Se mi nar, Wa r sza wa To ruñ Sta re Pole, 2 9 June, 1986, In sti tu te of Ge o gra p hy and Spa tial Or ga ni za tion PAS: Sto la W., 1995: Gmi na Pi ñ czów. Ome ga I. Mo del samo wysta rcza l nej gmi ny wie j skiej. Wa r sza wa IGiPZ PAN, ma szy no pis: 51. Sto la W., 2001: Fun kcje prze mys³owe w prze mia nach spo³eczno -go spoda r czych Po ni dzia [w:] Re j man J. (red.), Pol ska, Eu ro pa go spo dar ka prze mys³. Wyd. Nauk. A.P. w Kra ko wie: Szcze gó³owa mapa u y t ko wa nia zie mi Ar kusz M C-a, Chro berz. IG PAN, Wyd. Geo lo gi cz ne, Wa r sza wa. Œleszyñski P., 1996: Ocena atrakcyjnoœci wizualnej krajobrazu okolic Piñczowa. Pra ca ma - gisterska wykonana w Zak³adzie Geografii Fizycznej Kompleksowej WGiSR UW pod kie run kiem prof. dr hab. A. Ri chlin ga, ma szy no pis, 198 s., 6 map, plan sza ze zdjê cia mi. Œle szy ñ ski P., 1998a: Mapa za siê gu wi do ku oko lic Pi ñ czo wa. Pol ski Przegl¹d Kar to gra - ficz ny, 30, 3: Œle szy ñ ski P., 1998b: Mo li wo œci po mia ru za siê gu wi do ku i jego zna cze nie w ba da niach krajo bra zo wych. Pro ble my Eko lo gii Krajo bra zu, 3, Uni we r sy tet Gda ñ ski, Ka te dra

14 36 Jerzy Solon Ge o gra fii Fi zy cz nej i Kszta³to wa nia Œro do wi ska, Pol ska Aso cja cja Eko lo gii Krajo - bra zu: Œle szy ñ ski P., 1998c: Mo li wo œci po mia ru za siê gu wi do ku i jego zna cze nie w ba da niach krajo bra zo wych. Kon fe ren cja Na uko wa Sy ste my In fo r ma cji Geo gra fi cz nej w Ba da - niach Œrodowiska Przyrodniczego, Gdañsk-Starbienino, maja 1998 r., Uniwer - sytet Gda ñ ski, Ka te dra Ge o gra fii Fi zy cz nej i Kszta³to wa nia Œro do wi ska, Pol ska Asocjacja Eko lo gii Krajo bra zu: 1. Œle szy ñ ski P., 1998d: Nowa me to da oce ny atra kcy j no œci wi zu a l nej krajo bra zu. Ma te ria³y z kon fe ren cji: Geoe kolo gi cz ne pod sta wy ba da nia i pla no wa nia krajo bra zu re krea - cyj ne go, Ka te dra Ge o gra fii Tu ry z mu, Wy dzia³ Tu ry sty ki i Re kre a cji AWF Po znañ, Pol ska Aso cja cja Eko lo gii Krajo bra zu, (abs trakt): 1. Œle szy ñ ski P., 1999: Nowa me to da oce ny atra kcy j no œci wi zu a l nej krajo bra zu [w:] Pie - trzak M. (red.), Geoe kolo gi cz ne pod sta wy ba da nia i pla no wa nia krajo bra zu re - krea cyj ne go. Pro ble my Eko lo gii Krajo bra zu, 5, Aka de mia Wy cho wa nia Fi zy cz ne - go im. E. Pia se c kie go w Po zna niu, Pol ska Aso cja cja Eko lo gii Krajo bra zu, Po znañ: Œle szy ñ ski P., 2000: Oce na atra kcy j no œci wi zu a l nej krajo bra zu oko lic Pi ñ czo wa. Pra ce i Stu dia Geo gra fi cz ne, 27, Wy dzia³ Ge o gra fii i Stu diów Re gio na l nych: Œle szy ñ ski P., 2001: Per ce p cja atra kcy j no œci wi zu a l nej krajo bra zu oko lic Pi ñ czo wa. Przegl¹d Geo gra fi cz ny, 73, 3: