Dotacje vs. instrumenty zwrotne w obszarze wsparcia dla przedsiębiorstw w nowej perspektywie finansowej

Transkrypt

1 Dotacje vs. instrumenty zwrotne w obszarze wsparcia dla przedsiębiorstw w nowej perspektywie finansowej Wnioski z badania IBnGR Perspektywa finansowa przyniosła nowe instrumenty finansowania. Obok dotacji pojawiły się instrumenty zwrotne, zwane równieŝ instrumentami inŝynierii finansowej. Skala ich wykorzystania była jednak dotychczas niewielka a dominujące znaczeniemiałnadal system dotacyjny. Według danych na koniec 2010 roku w Polsce niespełna 2% środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) dystrybuowanych było poprzezinstrumenty inŝynierii finansowej. Dla porównania w niektórych krajach UE odsetek ten przekraczał 10% (w Portugali wyniósł 15%, w Wielkiej Brytanii 11,8%, a we Włoszech 11,7%). Sytuacja niewątpliwie ulegnie zmianie w przyszłym okresie programowania. Z opublikowanych dotychczas dokumentów programowych jasno wynika bowiem konieczność zwiększenia skali wykorzystania instrumentów zwrotnych w perspektywie Zmiany te w duŝym stopniu dotyczyć będą działań skierowanych do podmiotów gospodarczych. Przeprowadzone przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową badania w ramach projektu Wzrost efektywności instrumentów polityki spójności poprzez optymalizację narzędzi finansowania działań rozwojowych pokazują, Ŝe to właśnie w obszarze wsparcia dla przedsiębiorstw oczekiwać naleŝy największego zaangaŝowania instrumentów pozadotacyjnych. Podstawową zaletą instrumentów zwrotnych jest moŝliwość wykorzystania tzw. efektu mnoŝnikowego, czyli moŝliwości kilkukrotnego wykorzystania danej puli środków. Przekazane wsparcie, w odróŝnieniu do systemu dotacyjnego, podlega bowiem zwrotowi atym samym zastosowanie instrumentów inŝynierii finansowej daje moŝliwość udzielenia wsparcia większej ilości potencjalnych beneficjentów niŝ miałoby to miejsce w przypadku pomocy bezzwrotnej. Dodatkowo, wdraŝane w ramach instrumentów pozadotacyjnych gwarancje i poręczenia zwiększają dostępność podmiotów gospodarczych do finansowania zewnętrznego. Pamiętać naleŝy jednocześnie, Ŝe nie wszystkie projekty dają moŝliwość wdroŝenia instrumentów zwrotnych. Ograniczeniem moŝe być nie tylko rodzaj projektu (instrumenty zwrotne nie mają zastosowania w projektach niedochodowych a takŝe w projektach charakteryzujących się wysokim poziomem ryzyka, jak np. projektach

2 innowacyjnych) ale równieŝ m.in. charakter beneficjenta (np. w przypadku start-upów występuje ograniczona zdolność do regulowania zobowiązań kredytowych). Rysunek 1. Czynniki determinujące stopień wykorzystania instrumentów inŝynierii finansowej w finansowaniu projektów z zakresu wsparcia dla przedsiębiorstw w perspektywie finansowej UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE (PROGRAMOWE) Rodzaj projektu (dochodowość) Charakter projektu (ryzyko) Rodzaj beneficjenta (wielkość, wiek) INSTRUMRNTY INśYNIERI FINANSOWEJ W OBSZARZE WSPARCIA PRZEDSIĘBIORSTW W PERSPEKTYWIE UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE (RYNKOWE) Zainteresowanie pośredników finansowych Zdolność pośredników do absorpcji środków Popyt beneficjentów ostatecznych Źródło:. MoŜliwość zwiększenia skali wykorzystania instrumentów zwrotnych jest takŝe uzaleŝniona od czynników rynkowych. Istotne jest bowiem uwzględnienie zarówno potencjalnego zainteresowaniapośredników finansowych (banków, funduszy poŝyczkowych i poręczeniowych) uczestnictwem w procesie wdraŝania instrumentów inŝynierii finansowej, jak równieŝ ich moŝliwości absorpcyjnych.czynnikiem warunkującym skalę zwiększenia udziału instrumentów zwrotnych w obszarze wsparcia dla przedsiębiorstw jest ponadto prognozowany popyt podmiotów gospodarczych na poszczególne rodzaje instrumentów. Jednocześnie podkreślić naleŝy, Ŝe dla osiągnięcia efektywności wprowadzonych rozwiązań, wzrostowi wykorzystania instrumentów pozadotacyjnych w przyszłej perspektywie finansowej towarzyszyć musiwyeliminowanie barier, które ograniczały efektywność tej formy finansowania w obecnej perspektywie finansowej.doświadczenia z procesu wdraŝania inicjatywy JEREMIE wskazują bowiem na istnienie ograniczeń zarówno po stronie pośredników finansowych jak i beneficjentów ostatecznych.

3 Z jednej strony bowiem konieczność prowadzenia rozbudowanej sprawozdawczości oraz relatywnie niski poziom środków moŝliwych do pozyskania przekładał się na niski poziom zainteresowania pośredników finansowych uczestniczeniem w inicjatywie JEREMIE. Ponadto, w związku z faktem, iŝ inicjatywa JEREMIE realizowana jest w Polsce w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych, istotną barierą dla pośredników finansowych były róŝne metryki produktów w poszczególnych regionach. W konsekwencji, według stanu na czerwie 2012 roku pośrednicy finansowi podpisali umowy na niespełna 63% środków będących w dyspozycji menedŝerów funduszu. Rysunek 2. Bariery wdraŝania inicjatywy JEREMIE w Polsce wnioski z dotychczasowych doświadczeń 62,6% 50,3% INSTYTUCJA ZARZĄDZAJĄCA mln zł* MENEDśER FUNDUSZU mln zł* POŚREDNIK FINANSOWY 536 mln zł* BENEFICJENCI OSTATECZNI BARIERY NA LINII INSTYTUCJA ZARZĄDZAJĄCA MENEDśER FUNDUSZU 3,7 pkt.** BARIERY NA LINII MENEDśER FUNDUSZU POŚREDNIK FINANSOWY 5,3 pkt.** BARIERY NA LINII POŚREDNIK FINANSOWY BENEFICJENCI OSTATECZNI 4,7 pkt.** Rozbudowana sprawozdawczość Konieczność prowadzenia rozbudowanej sprawozdawczości Przyzwyczajenie do dotacyjnego systemu wsparcia Skomplikowane procedury Brak doświadczenia RóŜne metryki w poszczególnych regionach Niski poziom środków moŝliwych do pozyskania Mała liczba pośredników finansowych uczestniczących w inicjatywie JEREMIE Wysoki stopień skomplikowania procesu aplikacyjnego * stan na czerwiec 2012 ** wynik badania IBnGR prowadzonego metodą delficką eksperci mieli do dyspozycji 10 pkt., które rozdzielali

4 pomiędzy poszczególne bariery, przy czym im większa ilość przyznanych punktów tym większe znaczenie danej bariery; Źródło: na podst. danych MRR, BGK oraz badania eksperckiego. Z drugiej strony, mała liczba pośredników finansowych uczestniczących w inicjatywie JEREMIE w połączeniu z przyzwyczajeniem do systemu dotacyjnego oraz skomplikowaną procedurą aplikacyjną powodowały ograniczony popyt przedsiębiorstw na instrumenty zwrotne oferowane w ramach inicjatywy JEREMIE. W rezultacie wartość wsparcia przekazanego beneficjentom ostatecznym wyniosła na koniec czerwca 2012 roku niewiele ponad 50% środków przekazanych pośrednikom finansowym. Oznacza to stopień wdraŝania inicjatywy JEREMIE na poziomie ok. 31,5% całkowitej alokacji na to działanie. Podsumowując, na obecnym etapie programowania, niezwykle trudna jest odpowiedź na pytanie jaka część środków przeznaczonych w nowej perspektywie finansowej na wsparcie dla przedsiębiorstw dystrybuowana będzie w oparciu o system pozadotacyjny. RównieŜ badania IBnGR pokazały, Ŝe jest to problem złoŝony, czego dowodem było duŝe zróŝnicowanie odpowiedzi udzielonych przez poszczególnych ekspertów. Podczas gdy niektórzy eksperci wskazywali, Ŝe udział instrumentów zwrotnych nie powinien przekroczyć 20%, w opinii części ekspertów całość alokacji na obszar wsparcia dla przedsiębiorstw dystrybuowanapowinna być w formie instrumentów zwrotnych. W opinii IBnGR, udział instrumentów zwrotnych w skali wszystkich programów realizowanych w ramach polityki spójności w nowej perspektywie finansowej nie przekroczy 10-15% alokacji. Pomimo bowiem niewątpliwych korzyści związanych z instrumentami inŝynierii finansowej, polski rynek nie jest gotowy do skokowego wzrostu tej formy finansowania projektów unijnych. Konieczność lepszego przystosowania do nowego systemu dystrybucji środków unijnych dotyczy zarówno szczebla instytucji zarządzających (udoskonalenia wymagają szeroko rozumiane procedury wdroŝeniowe), pośredników finansowych (zwiększenie moŝliwości absorpcyjnych) jak i samych beneficjentów ostatecznych (wzrost popytu na instrumenty zwrotne). Ostateczna decyzja w zakresie podziału środków pomiędzy system dotacyjny oraz system instrumentów inŝynierii finansowej poprzedzona powinna zostać szczegółową analizą uwzględniającą zarówno obszary wsparcia ka i rodzaj beneficjentów ostatecznych. Pomimo bowiem niewątpliwych korzyści związanych z zastępowaniem dotacji instrumentami zwrotnymi, zbyt duŝy udział środków dystrybuowanych w

5 oparciu o instrumenty inŝynierii finansowej moŝe przynieść skutki odwrotne do zamierzonych. Artykuł powstał w oparciu o wyniki badań przeprowadzonych przez Instytut Badań and Gospodarką Rynkową w ramach projektu Wzrost efektywności instrumentów polityki spójności poprzez optymalizację narzędzi finansowania działań rozwojowych wsparcie procesu programowania polityki spójności realizowanego w ramach konkursu dotacji Fundusze europejskie na poziomie NSS V edycja organizowanego przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna.