SPOSOBY PŁATNOŚCI W TRANSAKCJACH HANDLOWYCH Z PUNKTU WIDZENIA SPEDYCYJNEGO

Transkrypt

1 Materiały do LiSPM (Akademia Morska w Gdyni): SPOSOBY PŁATNOŚCI W TRANSAKCJACH HANDLOWYCH Z PUNKTU WIDZENIA SPEDYCYJNEGO Omówienie zalet i wad polecenia wypłaty, czeku, weksla, akredytywy, inkasa, faktoringu. Wskazówki przy wyborze określonej formy rozliczeń i płatności dla poszczególnych stron kontraktu. Przeczytaj uważnie poniższy tekst i odpowiedz na pytania zamieszczone pod koniec tekstu. Sposoby płatności w transakcjach handlowych Przy ustalaniu warunków kontraktu handlowego precyzyjnego określenia wymaga sposób zapłaty za towar, który jest przedmiotem transakcji. Jest to ważna kwestia dla obu stron dla sprzedającego, który najczęściej wysyła towar jeszcze przed otrzymaniem za niego zapłaty oraz dla kupującego, który płaci za towar nim go otrzyma. Jest to również ważna kwestia dla spedytora, który będąc reprezentantem którejś ze stron, często w jej imieniu prowadzi rozliczenia finansowe. Sposób rozliczenia jest ściśle związany z charakterem transakcji, stronami, jakie w niej występują, i zaufaniem, jakim się darzą. Warunki płatności oferowane przez dostawcę (eksportera) są również ściśle uzależnione od sytuacji rynkowej, oferty ze strony konkurencji, przepisów obowiązujących w kraju jednej ze stron czy nawet od terminów ważności towaru, którego transakcja dotyczy. Do nie uwarunkowanych (tzn. nie wymagających od eksportera spełnienia żadnych warunków, z wyjątkiem przekazania importerowi dowodu wysłania towaru lub przedstawienia dowodu tożsamości) form płatności należy najczęściej polecenie wypłaty, czek i weksel trasowany (trata), natomiast do uwarunkowanych (tzn. uzależnionych od spełnienia pewnych ustalonych warunków) inkaso i dokumentowa (rysunek 1). Wymienione formy płatności różnią się między sobą przede wszystkim rolą jaką spełniają: 1 1. niektóre są pisemnym zobowiązaniem umożliwiającym ich posiadaczowi otrzymania od wystawcy, żyranta lub akceptanta określonej kwoty pieniędzy w ściśle określonym terminie (np. weksel); 2. inne są dokumentami umożliwiającymi ich posiadaczowi podjęcie zgromadzonych na rachunku bankowym środków pieniężnych, tzw. avoirów (np. pieniężna, czek); 3. pozostałe są zleceniem posiadacza rachunku bankowego wypłaty określonej kwoty pieniędzy osobie tam wskazanej (np. polecenie wypłaty). 1 Szczegółową charakterystykę omawianych form płatności znaleźć można w pracy M. Łukaszewski, Zarys rozliczeń międzynarodowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1986, s dr AS: Sposoby płatności w transakcjach handlowych Strona 1

2 WARUNKI PŁATNOŚCI Nie uwarunkowane (Bezwarunkowe) Uwarunkowane POLECENIE WYPŁATY CZEK WEKSEL AKREDYTYWA PIENIĘŻNA INKASO DOKUMENTOWE TYPU D/P INKASO DOKUMENTOWE TYPU D/A Rysunek 1 Podstawowe warunki płatności w realizacji kontraktów. Źródło: Opracowanie własne. Niektóre ze spsobów rozliczeń finansowych mają charakter kredytowania odbiorcy. 2 Najczęściej zalicza się do nich: rachunek otwarty (open account), weksel trasowany (bill of exchange) oraz dokumentowa (documentary credit). Każdy z wymienionych sposobów kredytowania w różnym stopniu zabezpiecza interesy dostawcy. Polecenie wypłaty Polecenie wypłaty (ang. payment order, niem. Zahlungsauftrag, franc. order de paiement, ros. płatieżnoje poruczenije), zwane przekazem bankowym jest czynnością bankową, wykonywaną albo z polecenia i na rachunek klienta (usługa obca), albo na rachunek własny banku (usługa własna) w związku z przekazywaniem środków pieniężnych zasilających rachunek klienta lub banku, względnie pokrywających zobowiązania z tego rachunku. Najczęściej importer wysyła do swojego banku bezwarunkowe polecenie wypłaty należności eksporterowi za towar. W praktyce bankowej otrzymane od zleceniodawców krajowych polecenia wypłaty nazywa się poleceniami importowymi, natomiast otrzymane od banków zagranicznych poleceniami eksportowymi. Przy chęci rozliczania się tą formą płatności, w kontrakcie 2 W handlu, nie tylko międzynarodowym, szczególnie pomiędzy darzącymi się zaufaniem kontrahentami, często odbiorca jest kredytowany przez dostawcę, co polega na opóźnieniu płatności za dostarczony towar. Warunkiem realizacji dostawy mającej charakter kredytowania jest wiarygodność odbiorcy, na którą składa się wiele czynników. Można wymienić wśród nich powiązania handlowe, łączące dostawcę z potencjalnym kredytobiorcą (najbardziej wiarygodnym kredytobiorcą jest importer, który od wielu lat utrzymuje stosunki handlowe z eksporterem), jego reputację (w przypadkach kiedy dostawa na kredyt miałaby być realizowana dla znanej i szanowanej firmy, z reguły reputacja, jaką ta firma posiada na swoim krajowym rynku, jest wystarczającą rękojmią dla eksportera) oraz referencje handlowe, na które może się on powołać (do instytucji, na które powołują się kredytobiorcy, należą banki, organizacje handlowe i ambasady). W krajach Unii Europejskiej duże znaczenie w sprawach kredytowych mają wyspecjalizowane instytucje zajmujące się gromadzeniem i odpłatnym udostępnianiem informacji na temat różnych podmiotów gospodarczych, o których opinii zasięgają dostawcy przed podjęciem decyzji o kredytowaniu dostawy. dr AS: Sposoby płatności w transakcjach handlowych Strona 2

3 handlowym powinna znaleźć się klauzula o następującej treści: Należność płatna przelewem na rachunek... (nazwa beneficjanta) nr... w... (nazwa banku beneficjanta) w ciągu... dni od daty otrzymania faktury. Oprócz tego importer powinien wypełnić specjalny formularz Zlecenie polecenia wypłaty za granicę oraz Dyspozycję blokady środków 3 i złożyć w banku prowadzącym jego rachunek. W poleceniu wypłaty powinny znaleźć się następujące elementy: nazwisko i adres beneficjanta, kwotę do wypłaty, tytuł płatności oraz sposób jej przekazania. Rola spedytora portowo-morskiego w fazie negocjacji i ustalania warunków płatności jest rolą wyłącznie doradczą. Z punktu widzenia polskiego importera (kupującego) najkorzystniej byłoby dokonywać zapłaty tą formą płatności dopiero po otrzymaniu towaru do swojej dyspozycji i jego sprawdzeniu. Wyeliminowane zostałoby wówczas ryzyko otrzymania towaru o niższej, niż zakładano w kontrakcie handlowym, jakości czy ilości. Z drugiej strony zagraniczni dostawcy głównie z powodu niezbyt pewnej pozycji rynkowej kupujących niezbyt chętnie zgadzają się na takie warunki płatności (z dodatkową klauzulą o płatności po otrzymaniu i sprawdzeniu towaru) lub żądają przedpłat. Z tych też powodów polecenie wypłaty stosuje się najczęściej przy płatnościach zadatków, rabatów i/lub kar umownych. Prawidłowo złożone polecenie wypłaty powinno zawierać: kwotę do wypłaty, nazwisko (nazwę) i adres beneficjenta, tytuł realizowanej płatności oraz sposób jej przekazania (na wskazane konto bankowe, gotówką, listownie itp.). W praktyce polecenia wypłaty realizowane są przez banki krajowe za pośrednictwem banków zagranicznych. W celu polecenia wypłaty określonej kwoty pieniędzy określonemu beneficjentowi, bank krajowy musi mieć założony w banku zagranicznym (u korespondenta) rachunek bieżący, na którym muszą być zgromadzone środki pieniężne (tzw. pokrycie) lub uruchomiony przez bank kredyt techniczny dla obsługi polecenia wypłaty. Polecenia wypłaty mogą występować w formie nie uwarunkowanej lub uwarunkowanej. Nie uwarunkowane polecenia wypłaty polegają na przekazaniu beneficjentowi określonej kwoty pieniędzy, bez żądania wykonania przez niego dodatkowych czynności czy warunków. Uwarunkowane polecenia wypłaty uwarunkowują wypłatę od spełnienia określonych warunków, np. za pokwitowaniem beneficjenta, po złożeniu określonych dokumentów itd. Banki dokonują realizacji importowych i eksportowych poleceń wypłaty, przekazywanych/otrzymywanych w formie komunikatu SWIFT, a także telegraficznej i listownej. Najczęściej oferują one swoim klientom szereg udogodnień w zakresie obsługi płatności, a jednym z takich udogodnień jest możliwość wydłużenia czasu oraz określenie indywidualnej formy składania zleceń płatniczych w imporcie stosownie od indywidualnych oczekiwań zleceniodawcy. Przyjęte zlecenia często są realizowane tego samego dnia, po kursie uzgodnionym w danym dniu. Walutowy lub złotowy rachunek zleceniodawcy uznawany jest tego samego dnia, w którym środki z zagranicy wpłynęły do banku. Same banki najczęściej nie pobierają opłat związanych z rozliczaniem przekazów z zagranicy na dobro rachunków złotowych swoich klientów. Dodatkowo klienci oczekujący na przekaz z zagranicy większych kwot mogą uzgodnić z bankiem wcześniejsze awizowanie danego wpływu lub kwot przewyższających określony poziom. Z punktu widzenia sprawnego funkcjonowania przedsiębiorstwa istotna jest 3 Celem złożenia Dyspozycji blokady środków jest zabezpieczenie całej operacji finansowej; bank chce mieć pewność otrzymania od kupującego towar równowartości wypłaconej kwoty pieniędzy zagranicznemu sprzedającemu. dr AS: Sposoby płatności w transakcjach handlowych Strona 3

4 przekazywana przez bank dokumentacja rozliczonych płatności eksportowych i importowych, która najczęściej obejmuje: 1. wyciąg z rachunku, wraz ze szczegółowym opisem zaksięgowanej transakcji (w przypadku eksportu obejmującym nazwę i adres zleceniodawcy, kwotę przekazu i wysokość zastosowanych kursów, wszystkie otrzymane szczegóły płatności takie jak numer faktury, kontraktu, nazwa sprzedanych towarów i/lub usług itd.); 2. kopię komunikatu SWIFT nadanego do lub otrzymanego z banku zagranicznego (na życzenie klienta); 3. inne dokumenty otrzymane z banku zagranicznego. Polecenie wypłaty przynosi korzyści obu stronom kontraktu. W tabeli 1 dokonano zestawienia tych korzyści w zależności od rodzaju polecenia. Tabela 1 Korzyści z wykorzystania polecenia wypłaty do rozliczeń transakcji handlowej dla poszczególnych stron kontraktu. KORZYŚCI Z WYKORZYSTANIA POLECENIA WYPŁATY dla eksportera dla importera POLECENIE WYPŁATY W FORMIE RACHUNKU OTWARTEGO (open account) nie wymaga specjalnej asysty banku, umożliwia kontrole jakości i ilości co zmniejsza koszty transakcji jest nieskomplikowane i proste w użyciu, zwłaszcza pomiędzy partnerami darzącymi się dużym zaufaniem dr AS: Sposoby płatności w transakcjach handlowych Strona 4 zamówionych towarów importer staje się właścicielem dóbr przed dokonaniem zapłaty daje czas na sprzedanie towarów zanim wyasygnuje się zapłatę na rzecz eksportera jest to de facto forma krótkoterminowej pożyczki (importer jest kredytowany przez eksportera) umożliwia opóźnienie terminu zapłaty pozwala uniknąć kosztów bankowych jest tanie i łatwe w użyciu POLECENIE WYPŁATY W FORMIE ZALICZKI (cash in advance) zapłata zagwarantowana jest przed bardzo tania wysyłką towaru umożliwia wcześniejsze dysponowanie środkami pieniężnymi niezbędnymi do przygotowania towarów do wysyłki nie ma konieczności angażowania własnych środków (eksporter jest faktycznie kredytowany przez importera) Źródło: Opracowanie własne. W ramach polecenia wypłaty występują następujące strony: zleceniodawca, który określa bankowi wszystkie szczegóły niezbędne do prawidłowego przekazania zapłaty beneficjentowi (odbiorcy), beneficjent (odbiorca), otrzymujący zapłatę w formie

5 gotówki, czeku lub przelewu na rachunek bankowy, bank zleceniodawcy przyjmujący dyspozycje dokonania polecenia wypłaty (przelewu) oraz bank-korespondent działający ściśle według otrzymanego zlecenia od banku zleceniodawcy. Pomimo, że polecenie wypłaty w formie rachunku otwartego i w formie zaliczki są bardzo częstą formą płatności przy realizacji kontraktów, to nie są jednak one całkowicie wolne od pewnych ryzyk, które dotyczą obu stron kontraktu. Takimi ryzykami przy rachunku otwartym dla eksportera może być odmowa zapłaty przez importera, utrata tytułu własności dóbr, ryzyko walutowe i brak zapłaty z przyczyn ekonomicznopolitycznych, a dla importera ryzyko walutowe. Natomiast przy poleceniu wypłaty w formie zaliczki głównym ryzykiem dla eksportera jest ryzyko walutowe, a dla importera: otrzymanie towaru niezgodnego z zamówieniem, dostarczenie towaru z opóźnieniem lub nie dostarczenie w ogóle, zła jakość towaru, dostarczenie towaru pod niewłaściwy adres, konieczność finansowego zaangażowania jeszcze przed otrzymaniem towaru i także ryzyko walutowe. Czek Czek (ang. cheque, niem. Scheck, franc. cheque, ros. czek) jest bezwarunkowym poleceniem wypłaty przez bank (trasata) z rachunku wystawcy (trasanta) określonej kwoty pieniędzy okazicielowi lub osobie fizycznej lub prawnej wymienionej na czeku (remitentowi), sporządzonym na specjalnym blankiecie. Zapłata czekiem może nastąpić na różnych etapach transakcji w zależności od uzgodnionych warunków dostawy. Czeki stosunkowo rzadko występują w transakcjach handlowych, zarówno ze względu na długi okres dzielący przygotowanie czeku od jego realizacji, jak i ryzyka braku pokrycia czeku. Zgodnie z polskim prawem czekowym, każdy czek musi posiadać następujące elementy: 1. słowo czek w tekście dokumentu w języku kraju w jakim go wystawiono (nie dotyczy Stanów Zjednoczonych, Kanady i Wielkiej Brytanii); 2. bezwarunkowe polecenie wypłaty określonej kwoty pieniężnej posiadaczowi czeku (remitentowi); 3. nazwę trasata (banku), który ma zrealizować czek i dokonać wypłaty remitentowi; 4. miejsce płatności (fakultatywnie); 5. datę i miejsce wystawienia czeku; 6. podpis wystawcy czaku (trasanta). 4 Czeki mogą być wystawione na określoną osobę fizyczną lub prawną z zastrzeżeniem nie na zlecenie (przenaszalne cesją wierzytelności przez akt notarialny), określoną osobę fizyczną lub prawną z zastrzeżeniem na zlecenie (przenaszalne w drodze bezwarunkowego indosu) oraz okaziciela (przenaszalne za pomocą wręczenia). W praktyce gospodarczej rozróżnia się następujące rodzaje czeków: czek gotówkowy (kasowy, zwykły) służący do wypłaty gotówki; czek rozrachunkowy (żyrowy) służący do przelania należności z rachunku trasanta na rachunek remitenta; czek zakreślony wystawiany w celu zabezpieczenia należności wynikającej z czeku i uniemożliwienia podjęcia gotówki w przypadku jego kradzieży lub zagubienia; 4 Przepisy polskiego prawa czekowego zawarte są w ustawie z dnia 28 kwietnia 1936 roku, Dz.U. z 1936 roku, nr 37, poz dr AS: Sposoby płatności w transakcjach handlowych Strona 5

6 czek podróżniczy wystawiany imiennie przez znane banki, inne instytucje finansowe i towarzystwa podróży osobom udającym się w podróż zagraniczną, w zamian za wpłatę określonej kwoty pieniędzy, na którą opiewa; 5 czek bankierski wystawiany przez jeden bank na inny bank (jako remitenta) lub osobę fizyczną lub prawną, dający gwarancję natychmiastowej wypłaty. Zgodnie z Genewską Konwencją Czekową z 19 marca 1931 roku maksymalny czas realizacji czeków liczony od daty ich wystawienia wynosi: 8 dni, jeśli wystawienie i realizacja czeku ma miejsce w tym samym kraju (w Polsce 10 dni); 20 dni, jeśli wystawienie czeku nastąpiło w jednym kraju, a realizacja w innym, lecz leżącym na tym samym kontynencie (dotyczy to również Polski); 60 dni, jeśli wystawienie czeku nastąpiło w jednym kraju, a realizacja w innym, ale leżącym na innym kontynencie 6 (w Polsce 70 dni). Gdy w trakcie procesu negocjacji nastąpiło uzgodnienie formy płatności za pomocą czeku, to w zawartym kontrakcie handlowym powinna znaleźć się klauzula z następującym sformułowaniem: Zapłata za... (tytuł zapłaty) czekiem wystawionym przez... (nazwa banku) na... (nazwa banku lub osoby fizycznej lub prawnej). Należy się spodziewać, że płatność w formie czeku będzie preferowana przez zagranicznego importera. Polski eksporter (remitent) powinien podczas ustalania dodatkowych warunków kontraktu zażądać, by płatność została dokonana czekiem, wystawionym przez wiarygodny bank importera, w którym ma otworzony rachunek bank polski. Nastąpi wówczas natychmiastowy skup takiego czeku i nastąpi redukcja do zera ryzyka braku pokrycia. W przypadku, gdy trasantem jest zagraniczny importer, a remitent nie posiada w polskim banku otwartego rachunku, bank wypłaci należność dopiero po realizacji czeku za granicą. Jeśli importerem jest osoba fizyczna lub prawna pochodzenia polskiego i zapłata za towar ma nastąpić czekiem, powinna ona dopilnować, aby w momencie przekazania czeku zagranicznemu eksporterowi otrzymał dokumenty reprezentujące towar lub sam towar (gdy dokonuje odbioru w magazynie sprzedającego). Banki dokonują następujących operacji związanych z międzynarodowym obrotem czekowym: skup i inkaso czeków bankierskich wystawionych lub sprzedanych przez banki zagraniczne, sprzedaż czeków bankierskich wystawionych przez bank i płatnych za granicą we wszystkich głównych walutach wymienialnych, skup i inkaso czeków wystawionych przez zagraniczne firmy i osoby fizyczne (tzw. czeki z prywatnego wystawienia), skup i sprzedaż czeków podróżniczych (skup czeków podróżniczych m.in. American Express, Bank of America, Thomas Cook, VISA Interpayment, sprzedaż czeków podróżniczych podstawowych systemów). Banki skupują czeki bankierskie wystawione przez większość dużych banków zagranicznych. Przy dokonaniu skupu kwota czeku jest przekazywana na rachunek klienta tego samego dnia, którego czek został zakwalifikowanych do skupu. W przypadku czeków z wystawienia prywatnego zasadą jest przyjęcie czeku do inkasa, zaś kwota czaku przekazywana jest na rachunek klienta po otrzymaniu środków z banku wystawcy. Czeki podróżnicze wszystkich organizacji zajmujących się ich emisją są często realizowane przez banki od razu, zaś rachunek klienta uznawany w dniu przedłożenia czeku do skupu. 5 Czeki podróżnicze z prawnego punktu widzenia nie są czekami, lecz w praktyce spełniają identyczne funkcje jak czeki właściwe i są na równi z nimi stosowane w operacjach bankowych. 6 W myśl polskiego prawa czekowego kraje leżące w basenie Morza Śródziemnego traktowane są jako leżące na tym samym kontynencie w Europie. dr AS: Sposoby płatności w transakcjach handlowych Strona 6

7 W obrocie czekowym występują trzy główne strony, a mianowicie: trasant (wystawca czeku), trasat (bank, który ma dokonać wypłaty) oraz remitent (osoba, na rzecz której następuje wypłata kwoty czeku). Głównymi korzyściami stosowania czeków są: bezpieczny sposób przewożenia pieniędzy, wygodny sposób regulowania powstałych zobowiązań oraz gwarancja odzyskania utraconych czeków podróżniczych w ciągu 24 godzin. Weksel Weksel (ang. bill of exchange, niem. Wechsel, Tratte, ros. wieksel) jest pisemnym zobowiązaniem wystawcy-dłużnika do bezwarunkowego zapłacenia określonej tam kwoty pieniędzy w ustalonym terminie. Zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem wekslowym, prawidłowo sporządzony weksel powinien zawierać następujące elementy: 1. słowo weksel w treści dokumentu w języku kraju w jakim go wystawiono (nie dotyczy Stanów Zjednoczonych, Kanady i Wielkiej Brytanii); 2. bezwarunkowe przyrzeczenie lub polecenie zapłacenia określonej kwoty pieniężnej posiadaczowi weksla; 3. określenie trasata (tj. osoby fizycznej lub prawnej zobowiązanej do dokonania zapłaty); 4. określenie remitenta (tj. osoby fizycznej lub prawnej na rzecz której lub na zlecenie której ma nastąpić zapłata); 5. termin i miejsce płatności; 6. datę i miejsce wystawienia weksla; 7. podpis wystawcy weksla (trasanta). 7 Występują dwa zasadnicze rodzaje weksli: prosty (własny) i ciągniony (trasowany). Weksel prosty jest pisemnym zobowiązaniem trasanta do zapłacenia remitentowi określonej kwoty pieniędzy w ściśle określonym terminie i miejscu. Weksel ciągniony (trata, rymesa) jest dokumentem, w którym trasant poleca trasatowi zapłacenie remitentowi określonej kwoty pieniędzy w ściśle określonym terminie i miejscu. Różnica pomiędzy oboma wekslami sprowadza się do tego, że pierwszy (prosty) wystawiany jest przez dłużnika, natomiast drugi (ciągniony) wystawiany jest przez wierzyciela. W związku z tym trasat (dłużnik) potwierdza swoje zobowiązanie do zapłaty przez złożenie podpisu na wekslu (akcept). Weksel ciągniony może wystąpić w dwóch wariantach, w zależności od osoby trasata i stopnia zaufania do niego: jako weksel bankierski, jeśli trasatem jest bank lub jako weksel kupiecki, jeśli trasatem jest handlowiec (kupiec). W celu dodatkowego zabezpieczenia weksla kupieckiego, renomowane banki odpłatnie poręczają jego zabezpieczenie, udzielając tzw. avalu wekslowego. Główną zaletą weksli jest prawo przenoszenia wierzytelności na inne osoby bez zbędnych formalności. Dokonuje się tego w drodze indosu przez złożenie podpisu indosanta (żyranta) przenoszącego prawa na rzecz indosateriusza. W zależności od tego czy osoba indosateriusza jest określona czy nie, rozróżnia się indos kwalifikowany oraz indos in blanco. Innymi zaletami weksli ciągnionych są: gwarancja uzyskania wierzytelności, łatwość przenoszenia zobowiązań i uwalniania się od nich oraz łatwość 7 Ustawa Prawo Wekslowe z dnia 28 kwietnia 1936 roku, Dz.U. z 1936 roku, nr 37, poz dr AS: Sposoby płatności w transakcjach handlowych Strona 7

8 zamiany na gotówkę w drodze dyskonta weksli, co powoduje rozpowszechnienie ich stosowania. Akredytywa Akredytywa pieniężna (ang. traveler s, ros. dienieżnyj akreditiv) jest pismem skierowanym do banku-korespondenta, które zawiera polecenie wypłacenia osobie tam wskazanej (beneficjentowi) określonej sumy pieniężnej. Kwota akredytywy określana zawsze przez beneficjenta może być podejmowana przez niego jednorazowo (w całości) lub sukcesywnie w dowolnych wielkościach. Okres ważności akredytywy waha się w granicach od 3 do 12 miesięcy, ale zdarza się że jest on dłuższy. Bank otwiera akredytywy dokumentowe w oparciu o Jednolite Zwyczaje i Praktyki Dotyczące Akredytyw Dokumentowych wersja 1993, obowiązujące od 1 stycznia 1994 roku. Oficjalny tekst jest opublikowany przez Międzynarodową Izbę Handlową publikacja W obrotach z zagranicą akredytywy pieniężne mogą występować w dwóch podstawowych formach: jako list kredytowy (ang. Letter of Credit) wręczany przez bank wystawiający swemu klientowi (z listem tym klient musi zgłosić się osobiście w celu otrzymania gotówki) lub jako bezpośrednie zlecenie (listowne lub telegraficzne) skierowane do banku wypłacającego, zapowiadające zgłoszenie się klienta. Akredytywa dokumentowa (ang. letter of credit, documentary credit, niem. Dokumentar-Akkreditiv, Dokumentenakkreditiv, franc. crédit documentaire, ros. dokumentarnyj akreditiv) jest pisemnym zobowiązaniem banku importera złożonym eksporterowi (beneficjentowi), że zostanie mu wypłacona określona kwota w zamian za złożenie dokumentów zgodnych z wymogami akredytywy, w czasie i trybie oraz na zasadach w niej określonych. Zobowiązanie to może przybierać różne formy, spośród których najczęściej występują dwie: dokumentowa zwykła i typu specjalnego. Zobowiązanie banku polega na obowiązku zapłaty w zamian za dokumenty odpowiadające warunkom akredytywy i złożone w terminie jej ważności. Akredytywa stanowi zobowiązanie istniejące niezależnie od kontraktu handlowego zawartego między importerem i eksporterem, mimo że powstaje w wyniku tego kontraktu jest więc zapłatą za dokumenty, a nie za towar. Badając wykonanie warunków akredytywy bank ocenia zgodność dokumentów z terminami i warunkami akredytywy wyłącznie na podstawie cech zewnętrznych tych dokumentów, które powinny świadczyć również o ich autentyczności. Dokumenty muszą być także zgodne miedzy sobą. Akredytywa przynosi korzyści obu stronom kontraktu. W tabeli 2 dokonano zestawienia tych korzyści. Tabela 2 Korzyści z wykorzystania akredytywy do rozliczeń transakcji handlowej dla poszczególnych stron kontraktu. KORZYŚCI Z WYKORZYSTANIA AKREDYTYWY dla eksportera możliwość sfinansowania transakcji poprzez przeniesienie akredytywy np. na dostawcę towaru lub innego kontrahenta dla importera zabezpieczenie przed nieuzasadnioną wypłatą należności eksporterowi możliwość uzyskania kredytu na sfinansowanie importu 8 Pełne tłumaczenie zostało przedstawione w Aneksie następującej pracy: T.T. Kaczmarek, Poradnik eksportera do krajów Unii Europejskiej, ODDK, Gdańsk 1998, s dr AS: Sposoby płatności w transakcjach handlowych Strona 8

9 pewność otrzymania zapłaty lub jej zabezpieczenia pod warunkiem przedstawienia w odpowiednim czasie dokumentów zgodnych z warunkami akredytywy możliwość natychmiastowego sfinansowania transakcji poprzez dyskonto weksla akceptowanego przez bank importera zabezpieczenie przed ryzykiem odstąpienia kupującego od transakcji lub odmowy zapłaty (w przypadku tzw. akredytywy nieodwołalnej) Źródło: Opracowanie własne. zabezpieczenie otrzymania towaru we wskazanym miejscu i czasie oraz w żądanej ilości W ramach akredytywy występują następujące strony: zleceniodawca (importer), który zleca bankowi otwarcie akredytywy przekazując lub zabezpieczając mu dokonanie zapłaty, bank otwierający akredytywę (bank importera), który samodzielnie podejmuje wobec beneficjenta zobowiązanie dokonania lub zabezpieczenia zapłaty w zamian za przedstawienie wymaganych dokumentów, bank pośredniczący (bank awizujący, bank w kraju beneficjenta), który otrzymuje od banku otwierającego instrukcje odnośnie postępowania przy transakcji; jeżeli dodał swoje potwierdzenie, staje się bankiem potwierdzającym i zobowiązanym wobec klienta oraz beneficjent (eksporter), na rzecz którego otwarto akredytywę; ma prawo żądać zapłaty, jeżeli udowodni na podstawie przedstawianych dokumentów, że spełnia warunki stawiane mu w akredytywie. Cała procedura rozliczania transakcji w ramach akredytywy przebiega zasadniczo w czterech fazach: 1. Zleceniodawca (importer) zwraca się do banku z wnioskiem o otwarcie akredytywy. 2. Po uzgodnieniu warunków otwarcia bank otwiera akredytywę na rzecz beneficjenta, przesyłając ją za pośrednictwem banku zagranicznego do beneficjenta. 3. Beneficjent (eksporter) dokonuje wysyłki towaru, kompletuje dokumenty i przedstawia je w banku pośredniczącym do zapłaty. 4. Na podstawie zgodnych z warunkami akredytywy dokumentów bank dokonuje zapłaty lub zabezpieczenia zapłaty na rzecz beneficjenta. Pomimo, że jest stosunkowo popularną formą płatności przy realizacji kontraktów, to nie jest jednak całkowicie wolna od pewnych ryzyk, które dotyczą obie strony. Takimi ryzykami dla eksportera może być np. odmowa zapłaty lub odwołanie transakcji (w przypadku akredytywy odwołalnej), niezgodność dokumentów i/lub ryzyko walutowe (straty na niekorzystnych wahaniach kursów walut). Importer z kolei ponosi ryzyko otrzymania towaru niezgodnego z ustaleniami kontraktu, mimo zgodności dokumentów, konieczności zablokowania środków własnych na czas trwania akredytywy i zmniejszenia płynności finansowej swojego przedsiębiorstwa, a także ryzyko walutowe (straty na niekorzystnych wahaniach kursów walut). W praktyce występuje wiele rodzajów akredytyw dokumentowych, w zależności od przyjętego kryterium podziału. 9 W tabeli 3 przedstawiono ich najważniejsze rodzaje i podano krótką ich charakterystykę. 9 D. Marciniak-Neider, Płatności w handlu zagranicznym, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1996, s dr AS: Sposoby płatności w transakcjach handlowych Strona 9

10 Tabela 3 Kryterium podziału trwałość zobowiązania banku otwierającego akredytywę rola banku pośredniczącego charakter zobowiązania banku otwierającego akredytywę dopuszczalność przenoszenia praw Podział akredytyw w zależności od zastosowanego kryterium. Rodzaje akredytyw odwołalna, nieodwołalna potwierdzona nie potwierdzona (awizowana i negocjacyjna) gotówkowa dyskontowa akceptacyjna gwarancyjna nie przenoszalna przenoszalna Charakterystyka Akredytywa odwołalna (ang. revocable credit), która może zostać odwołana lub zmienione jej postanowienia bez konieczności zawiadomienia o tym fakcie beneficjenta. Akredytywa nieodwołalna (ang. irrevocable credit), która nie może zostać odwołana ani zmienione jej postanowienia bez zgody wszystkich zainteresowanych stron, tj. zleceniodawcy, beneficjenta banku otwierającego i potwierdzającego. Akredytywa potwierdzona (ang. confirmed credit), w której bank eksportera dodaje do akredytywy otwartej przez bank importera i na jego zlecenie potwierdzenie zobowiązania do zapłaty lub zabezpieczenia zapłaty za towar. Akredytywa nie potwierdzona (ang. non corfirmed credit), w której bank eksportera nie dodaje do akredytywy otwartej przez bank importera i na jego zlecenie potwierdzenia zobowiązania do zapłaty lub zabezpieczenia zapłaty za towar. Akredytywa gotówkowa (ang. credit available by sight payment) w której płatność za dostarczony towar następuje natychmiast po przedstawieniu przez eksportera wymaganych dokumentów. Akredytywa akceptacyjna (ang. credit available by acceptance), w której bank zobowiązuje się zaakceptować traty terminowe ciągnione na bank praz eksportera i wypłacić należność w ściśle określonym terminie. Akredytywa gwarancyjna (ang. standby letter of credit) mająca charakter gwarancji bankowej, zawierająca zobowiązanie banku, w którym otwarto akredytywę, że zapłaci on należną kwotę akredytywy na pierwsze żądanie beneficjenta, gdy zapłaty, pomimo wezwania, nie dokonał importer. Akredytywa nie przenoszalna (ang. nottransferable credit), w której ustanawiono tylko jednego, konkretnego beneficjenta całości. dr AS: Sposoby płatności w transakcjach handlowych Strona 10

11 inne odnawialna z czerwoną klauzulą wiązana Źródło: Opracowanie własne. Akredytywa przenoszalna (ang. transferable credit), w której beneficjentami wtórnymi może być nawet kilka osób, do dyspozycji których postawiono akredytywę (każda ze swoim udziałem). Akredytywa odnawialna (ang. revolving credit), w której beneficjent z powodu dokonywania dostaw w ściśle określonych odstępach czasu, opiera się na zobowiązaniu banku w ratach, czyli wykorzystując jedną z rat umożliwia wykorzystanie następnych do poziomu ustalonej wcześniej globalnej kwoty kontraktu (plafonu). Akredytywa z czerwoną klauzulą (ang. red clause credit) zaliczkowa, w której bank prowadzący akredytywę upoważnia bank pośredniczący do wypłaty beneficjentowi zaliczki jeszcze przed przedstawieniem wymaganych dokumentów. Akredytywa wiązana (ang. back-to-back credit) stosowana w transakcjach reeksportowych, otwarta na zlecenie eksportera-pośrednika, który jako beneficjent posiadanej już akredytywy przedstawia ją dla banku otwierającego akredytywę na rzecz dostawcy towaru jako zabezpieczenie. Dokumentami, które występują w ch są najczęściej: wystawiony przez eksportera weksel trasowany, faktura handlowa, międzynarodowy samochodowy list przewozowy (CMR), międzynarodowy kolejowy list przewozowy (CIM), międzynarodowy lotniczy list przewozowy (AWB), dokument transportu multimodalnego, konosament morski, morski list przewozowy, konosament czarterowy, dokument ubezpieczeniowy, świadectwo kontroli ilości i jakości towaru, atesty zdrowia, świadectwo pochodzenia i lista ładunkowa. Inkaso Inkaso (ang. collection, niem. Inkasso, Einzug, franc. encaissement, ros. inkasso) polega na wydaniu określonego przedmiotu (np. dokumentów reprezentujących towar) przez pośrednika wskazanej przez zleceniodawcę osobie (płatnikowi) po otrzymaniu określonej kwoty pieniędzy lub spełnieniu innego warunku. Pośrednikami w tych operacjach są najczęściej renomowane banki, zwłaszcza w praktyce handlu morskiego, gdzie najczęściej posiadanie kompletu oryginałów konosamentów jest warunkiem odebrania towaru od przewoźnika morskiego (inkaso bankowe) oraz spedytorzy w pozostałych gałęziach transportu, gdzie listy przewozowe są wystawiane imiennie na odbiorcę (inkaso spedytorskie). dr AS: Sposoby płatności w transakcjach handlowych Strona 11

12 Jeśli przedmiotem inkasa są dokumenty finansowe, takie jak np. weksle własne, traty, czeki to występuje inkaso finansowe, jeśli natomiast przedmiotem inkasa są dokumenty handlowe lub handlowe i finansowe, to występuje inkaso dokumentowe. W ramach inkasa dokumentowego stosuje się najczęściej weksel trasowany płatny a'vista lub terminowy, dokument transportowy, fakturę handlową, świadectwo pochodzenia oraz polisę lub certyfikat ubezpieczeniowy. Ze względu na rodzaj prezentowanych dokumentów można wyróżnić następujące rodzaje inkasa: 1. inkaso dokumentów finansowych (zleceniu inkasowemu towarzyszą jedynie dokumenty finansowe czeki, weksle własne i trasowane); 2. inkaso dokumentów handlowych. Biorąc pod uwagę kryterium sposobu zapłaty występuje: 1. inkaso gotówkowe typu D/P (documents against payment), gdzie wydanie dokumentów następuje w zamian za zapłatę; 2. inkaso akceptacyjne D/A (documents against acceptation), gdzie wydanie dokumentów następuje w zamian za wystawienie weksla lub akceptację traty, a płatność dokonywana jest w uzgodnionym wcześniej terminie później niż przekazanie dokumentów); 3. inkaso gwarantowane (zwykłe inkaso, lecz z gwarancją banku). Stosowanie inkasa przynosi korzyści obu stronom kontraktu. W tabeli 4 dokonano zestawienia głównych korzyści. Tabela 4 Korzyści z wykorzystania inkasa do rozliczeń transakcji handlowej dla poszczególnych stron kontraktu. KORZYŚCI Z WYKORZYSTANIA INKASA dla eksportera zapewnienie kontroli nad towarem do momentu zapłaty lub akceptacji traty przez płatnika jest tańsze od akredytywy daje możliwość finansowania przez własny bank w przypadku wiarygodnych transakcji (w oparciu o dyskonto weksli) zapewnia asystę banku w uzyskaniu zapłaty jest pewniejsze niż zapłata w tzw. rachunku otwartym (ang. open account) Źródło: Opracowanie własne. dla importera jest tańsze i mniej skomplikowane iż umożliwia późniejszą zapłatę (lub akceptację traty) aż do momentu nadejścia towaru umożliwia sprzedaż towaru przed upływem terminu zapłaty (w przypadku inkasa akceptacyjnego) W ramach inkasa występują następujące strony: zleceniodawca (eksporter), który przygotowuje dokumenty i przedkłada je swojemu bankowi wraz z odpowiednim zleceniem inkasa, bank przekazujący (bank zleceniodawcy), któremu zleceniodawca (eksporter) powierza dokumenty kierowane później z jego instrukcją do banku inkasującego, bank inkasujący (bank płatnika), który zgodnie z instrukcją przedstawia dokumenty płatnikowi w celu uzyskania zapłaty lub akceptacji traty oraz płatnik (importer), któremu przedstawiane są dokumenty celem dokonania zapłaty. dr AS: Sposoby płatności w transakcjach handlowych Strona 12

13 Cała procedura rozliczania transakcji w ramach inkasa przebiega w czterech głównych fazach: 1. Zleceniodawca (eksporter) składa do swojego banku uzgodnione wcześniej dokumenty wraz z instrukcją przedłożenia ich importerowi. 2. Bank przekazujący przesyła dokumenty wraz z instrukcją inkasową do banku inkasującego określając, kiedy i na jakich warunkach powinny one zostać wydane importerowi. 3. Bank inkasujący informuje importera, na jakich warunkach może on wejść w posiadanie dokumentów. 4. Importer po otrzymaniu od swojego banku informacji o nadejściu dokumentów dokonuje zapłaty lub akceptuje tratę, a bank przekazuje mu dokumenty. Pomimo, że inkaso jest bardzo popularną formą płatności przy realizacji kontraktów, to nie jest jednak całkowicie wolne od pewnych ryzyk, które dotyczą obie strony. Takimi ryzykami dla eksportera może być m.in. odmowa zapłaty i/lub akceptacji weksla przez importera, opóźniona zapłata, spowodowana np. opóźnieniem w transporcie towaru, zakwestionowanie jakości towaru przez importera czy zwiększone koszty z tytułu ewentualnego zwrotu nie przyjętych towarów. Importer natomiast ponosi ryzyko otrzymania towaru niezgodnego z ustaleniami kontraktu (towar inny i/lub uszkodzony), trudności finansowe z tytułu konieczności zapłaty kwoty inkasa przed sprzedażą towaru (w przypadku tzw. inkasa gotówkowego) i nie dotarcia towaru do miejsca przeznaczenia. Faktoring Faktoring jest odstąpieniem określonej firmie (np. bankowi) długów handlowych w celu zainkasowania ich od dłużników na rachunek zleceniodawcy. Innymi słowy to zakup wierzytelności połączony często ze świadczeniem dodatkowych usług przez faktora (bank) w zamian za określoną kwotę pieniężną równą wartości przelanej wierzytelności, pomniejszonej o prowizję (dyskonto) faktora. 10 W faktoringu pełnym (właściwym) faktor wraz z przelewem wierzytelności przyjmuje na siebie pełne ryzyko wypłacalności odbiorcy towaru i sam dochodzi od niego zapłaty. W faktoringu niepełnym (niewłaściwym) faktor zastrzega sobie prawo, iż w przypadku niewypłacalności odbiorcy, dostawca będzie zmuszony zwrócić faktorowi uprzednio otrzymane pieniądze i sam będzie dochodzić zapłaty od swego kontrahenta. 11 Cena skupionych długów składa się z dwóch części: określonego procentu od wartości całego długu oddawanego zleceniodawcy natychmiast po ściągnięciu należności (najczęściej wysokość ta waha się wokół 80%) oraz pozostałej części pomniejszonej o prowizję za przeprowadzenie operacji. Gdy ma miejsce odmowa zapłaty przez dłużnika zainkasowana kwota jest zwracana zleceniodawcy, chyba że faktor za dodatkową opłatą podjął się transakcji bez prawa regresu w przypadku, gdy dług jest nieściągalny. Faktoring jest bardzo podobny do dyskonta weksli i spełnia rolę ubezpieczenia kredytu, gwarantując płatność wierzycielowi nawet wtedy, gdy kontrahent (a w tej sytuacji dłużnik) uchyli się od opłacenia należności za usługę. Prawem faktora jest wybór dłużników, wobec których chce się podjąć zainkasowania należności, a nawet odmowa płatności z góry, jeśli ściągnięcie długu jest bardzo mało prawdopodobne. Pod koniec lat 60. ubiegłego wieku w krajach gospodarki rynkowej wykształciła się nowa forma faktoringu nazwana forfaitingiem. Forfaiting polega na zakupie przez wyspecjalizowane 10 Internetowa strona domowa dotycząca faktoringu: ( ). 11 K. Kreczmańska, Faktoring w teorii i praktyce, Warszawa 1996, s dr AS: Sposoby płatności w transakcjach handlowych Strona 13

14 instytucje wierzytelności eksportowych (najczęściej średnio- i długoterminowych) w oparciu o dobre zabezpieczenia bankowe, lecz bez możliwości regresu w stosunku do eksportera. Od faktoringu forfaiting różni się więc tylko całkowitym przejęciem ryzyka wypłacalności dłużnika przez instytucję forfaitingową (bank). W praktyce banków polskich występuje standardowy dokument umowy faktoringu. 12 W paragrafie 1 stwierdza się, że przedmiotem umowy jest odpłatne świadczenie przez Bank jako faktora usług na rzecz klienta obejmujących w szczególności finansowanie klienta poprzez nabywanie jego wierzytelności. W paragrafie 2 zdefiniowana jest terminologia i pojęcia stosowane w umowie. Paragraf 3 określa zakres odpowiedzialności z jednoznaczną deklaracją, że cedowane wierzytelności nie są przedawnione. W paragrafie 5 charakteryzuje się wniosek, który ma być skierowany do banku. W paragrafie 10 określa się kwotę dyskonta, stawkę bazową banku i kwestie z tym związane. Paragraf 13 reguluje możliwe ryzyko związane z niespłaceniem wierzytelności przez dłużnika, a paragraf 16 dodatkowe zabezpieczenia wierzytelności banku wobec klienta. Załącznikiem do umowy jest wykaz dłużników. 13 Stosowanie faktoringu przynosi korzyści obu stronom umowy (faktorowi i faktorantowi). W tabeli 5 dokonano zestawienia głównych korzyści. Tabela 5 Korzyści z występowania faktoringu dla poszczególnych stron umowy. KORZYŚCI Z WYSTĘPOWANIA FAKTORINGU dla faktora dla faktoranta zwiększenie obrotów w firmie dzięki szybszemu obrotowi gotówki poprawa płynności finansowej skuteczniejsze zarządzanie finansami, dzięki poprawie planowania wpływu gotówki oraz wydatków pobieranie najczęściej wysokiej prowizji w zależności od ryzyka związanego z windykacją należności od dłużnika zarabianie na wykonywaniu czynności około-faktoringowych, np. prowadzeniu ksiąg handlowych i rozrachunkowych faktoranta, opracowywaniu lub współopracowywaniu planów rozwoju firmy, udzieleniu kredytów, itp. Źródło: Opracowanie własne. dyscyplinujący wpływ na dłużników, ponieważ faktor z reguły skutecznie egzekwuje należności możliwość otrzymania od faktora (banku) dodatkowych kredytów lub pożyczek ściśle związanych z procedurą faktoringu Wskazówki przy wyborze określonej formy rozliczeń i płatności dla poszczególnych stron kontraktu Z przedstawionych powyżej form płatności za dostarczony towar wynika, że najkorzystniejszymi są: dla importera (kupującego) polecenie wypłaty (przekaz bankowy) po dostarczeniu towaru i jego sprawdzeniu oraz inkaso dokumentowe; dla eksportera (sprzedającego) polecenie wypłaty (przekaz bankowy) przed wysłaniem towaru, dokumentowa (potwierdzona lub ewentualnie nie 12 T.T. Kaczmarek, Wzory dokumentów w transakcjach handlu zagranicznego z komentarzem, ODDK, Gdańsk 2000, s Internetowy Rejestr Długów i Dłużników: ( ). dr AS: Sposoby płatności w transakcjach handlowych Strona 14

15 potwierdzona negocjacyjna) i forma mieszana zaliczka płatna przelewem, reszta płatności akredytywą. Zawierając kontrakt handlowy, spedytor występujący w roli doradcy importera, powinien mu zwrócić uwagę na umieszczenie odpowiednich atestów, sporządzonych przez wyznaczoną przez niego firmę wśród dokumentów warunkujących zapłatę za towar oraz umieszczeniu w kontrakcie klauzuli zezwalającej, aby chociaż część należności za towar importer mógłby zapłacić po przeprowadzonej przez siebie (lub zaufaną firmę) kontroli ilościowej lub jakościowej w miejscu wyładunku towaru. Zagwarantuje to otrzymanie towaru odpowiedniej ilości i jakości. Także dobrym zabezpieczeniem przed otrzymaniem towaru złej jakości lub w nieodpowiedniej ilości jest umieszczenie w kontrakcie klauzuli, że sprzedający zapewnia bankową gwarancję dobrego wykonania postanowień umowy, umożliwiając dochodzenie ewentualnych roszczeń w wysokości 10 20% wartości dostawy. W przypadku rozliczania się natychmiastowego (płatność gotówkowa) kupujący może też domagać się skonta, najczęściej w wysokości 1 2% wartości kontraktu. Eksporter w celu zagwarantowania sobie zapłaty należności może zażądać zaliczki płatnej z góry przekazem lub w ramach akredytywy (reszta w drodze inkasa), choć lepszą formą zabezpieczenia jest otrzymanie listu gwarancyjnego (gwarancji bankowej) 14 lub asekuracja w firmie ubezpieczeniowej. 14 Gwarancja bankowa jest jednostronnym zobowiązaniem banku, że po spełnieniu przez podmiot uprawniony (beneficjenta gwarancji) określonych warunków zapłaty, które mogą być stwierdzone określonymi w tym zapewnieniu dokumentami, jakie beneficjent załączy do sporządzonego we wskazanej formie żądania zapłaty, bank ten wykona świadczenie pieniężne na rzecz beneficjenta gwarancji bezpośrednio, albo za pośrednictwem innego banku. W transakcjach dokonywanych przez prowadzących działalność gospodarczą występują różne ryzyka wiążące się z wykonaniem kontraktów, terminowym rozliczeniem transakcji, udzieleniem kredytu, itp. Strony umowy chcąc zabezpieczyć się przed ryzykami często żądają gwarancji bankowych, tak więc gwarancja bankowa służy zwiększeniu pewności zapłaty, wywiązania się z różnego rodzaju zobowiązań w obrocie krajowym i zagranicznym. W dokumencie tym powinno wystąpić: powołanie się na kontrakt i związane z gwarancją elementy kontraktu, zakres zobowiązań banku, ewentualne warunki przedstawione przez bank oraz termin ważności gwarancji. Z punktu widzenia kupującego gwarancja bankowa dotyczy najczęściej: zapłaty zaliczki, zapłaty za dokumenty skierowane już do inkasa, zobowiązania banku do otwarcia akredytywy, poręczenia przez bank weksla importera, który posiada tam rachunek i zapłaty należności przy udzielaniu kredytu. W zależności od przedmiotu gwarancji rozróżnia się następujące rodzaje: (1) gwarancja przetargowa zastępuje wadium gotówkowe i jest płatna, gdy zleceniodawca po wygraniu przetargu nie podpisze kontraktu z własnej winy lub nie wywiąże się z innych zobowiązań przewidzianych w ogólnych warunkach przetargu. (2) gwarancja dobrego wykonania kontraktu zabezpiecza zapłatę w przypadku nie wywiązania się przez zleceniodawcę ze zobowiązań kontraktowych (kary za opóźnienia, braki ilościowe i jakościowe w dostawie, itp.). (3) gwarancja zwrotu zaliczki zabezpiecza beneficjentowi zwrot wpłaconej przez niego zaliczki wraz z odsetkami liczonymi od daty jej zapłacenia do dnia jej zwrotu w przypadku gdy zleceniodawca odstąpi od wykonywania kontraktu z własnej winy lub też w sposób zasadniczy naruszy warunki umowne. (4) gwarancja zapłaty należności za dostawę towaru i/lub wykonanie usługi inaczej zwana gwarancją zapłaty jest zobowiązaniem banku do uregulowania należności w przypadku gdyby zleceniodawca gwarancji nie zapłacił za zakupione towary i/lub usługi w umownych terminach. (5) gwarancja otwarcia akredytywy zapewnia otwarcie akredytywy (akredytyw) w wysokości i terminach przewidzianych w dokumentach umowy kupna-sprzedaży. (6) gwarancja terminowej spłaty kredytu bankowego lub kupieckiego zabezpiecza pełną i terminową spłatę kredytu udzielonego przez beneficjenta gwarancji (zazwyczaj wraz z odsetkami i innymi kosztami). (7) gwarancja udzielenia awalu na wekslach zapewnia udzielenie przez bank wystawiający gwarancję poręczenia na wekslach zgodnie z warunkami umowy kredytowej. (8) gwarancja celna zabezpiecza zapłatę za zleceniodawcę gwarancji na rzecz urzędu celnego. (9) gwarancje z innych tytułów które mogą dotyczyć: zapłaty wadium w procesach sądowych, zabezpieczenia wzajemnych zobowiązań instytucji ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych, itp.). Pod względem ryzyka kredytowego oraz innych wymogów udzielenie gwarancji traktuje się analogicznie jak udzielenie kredytu bankowego, stąd m.in.: (a) Warunkiem udzielenia przez bank gwarancji jest posiadanie przez zleceniodawcę zdolności kredytowej, tj. zdolności do spłaty zobowiązania wraz z odsetkami w umownych terminach spłaty. (b) Zleceniodawca przedstawia niezbędne informacje o sytuacji dr AS: Sposoby płatności w transakcjach handlowych Strona 15

16 najbardziej korzystne najmniej korzystne Z punktu widzenia: EKSPORTERA Z punktu widzenia: IMPORTERA Sprzedaż na rachunek otwarty Inkaso gotówkowe Inkaso akceptacyjne (terminowe) Inkaso gwarantowane przez bank importera Inkaso gwarantowane przez bank importera Inkaso bezpośrednie (poczta kapitańska) Akredytywa nieodwołalna i niepotwierdzona najbardziej korzystne Akredytywa akceptacyjna i pokryta z dołu Akredytywa nieodwołalna, gotówkowa, potwierdzona i pokryta z góry Konsygnacja Faktoring Przedpłata częściowa z dodatkową inną formą płatności, np. inkaso, Przedpłata w pełnej wysokości najmniej korzystne Rysunek 2 Warunki płatności i ryzyko ponoszone przez partnerów w transakcjach handlowych w zależności od wybranej formy płatności. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Oferty Usług Bankowych w Obrocie Zagranicznym, Bank Gdański SA. Powyżej schematycznie przedstawiono warunki płatności i ryzyko ponoszone przez partnerów w transakcjach handlowych w zależności od wybranej formy płatności. Przy uwarunkowanych formach płatności w razie wystąpienia jakichkolwiek niezgodności dokumentów z warunkami akredytywy lub innymi dokumentami może nastąpić nie wypłacenie należności za towar. Najczęściej popełnianymi błędami przy finansowej, plan przedsięwzięcia na okres minimum równy okresowi ważności gwarancji. (c) Zleceniodawca uzgadnia z bankiem zabezpieczenie gwarancji. (d) W odniesieniu do gwarancji kontraktowych (przetargowa, należytego wykonania kontraktu, zwrotu zaliczki) zostały wydane w 1978 r. przez Międzynarodową Izbę Handlową w Paryżu "Jednolite reguły dotyczące gwarancji kontraktowych", które obowiązują tylko w przypadku powołania się na nie w treści gwarancji. dr AS: Sposoby płatności w transakcjach handlowych Strona 16

17 wystawianiu faktury handlowej jest: nie wystawianie jej przez beneficjenta, nie wystawianie jej na importera, brak lub niezgodność numeracji i oznakowania poszczególnych sztuk towaru, brak określenia bazy dostawy (FOB, CIF, DDU itp.), przewyższanie przez sumę faktury sumy akredytywy, w fakturze występuje inna ilość, waga, waluta lub jednostki miar i wag niż w akredytywie oraz niezgodność nazwy portu za/wyładunku z akredytywą. Natomiast przy wystawianiu konosamentu często popełnia się następujące błędy: wystawia go spedytor, zamiast przewoźnik (co jest dozwolone tylko w konosamencie dla transportu multimodalnego FIATA), podaje się eksportera lub spedytora jako załadowcę, podczas gdy w akredytywie występuje konosament bez wymieniania sprzedawcy (in neutral name), przy konosamentach na zlecenie konosament jest indosowany przez eksportera, choć jako załadowca figuruje spedytor, data wystawienia konosamentu jest późniejsza niż data podana w akredytywie, konosament przewiduje przeładunek w drodze, choć wyraźnie tego zabrania, konosament opiewa na partię ładunkową, choć wyklucza dostawy częściowe, port załadowania i/lub port przeznaczenia wskazany w konosamencie różni się od wskazanego w akredytywie. Przy realizacji kontraktów należy także sprawdzić, czy jest nieodwołalna, co oznacza, że nie może być odwołana przed upływem terminu jej ważności. Lepsza jest trata płatna za okazaniem od traty terminowej. Trata płatna za okazaniem upoważnia sprzedawcę do otrzymania płatności po przedstawieniu dokumentów potwierdzających. Trata terminowa upoważnia eksportera do otrzymania płatności w określonym przedziale czasu (np. w ciągu 90 dni od okazania dokumentów). Eksporter i importer odpowiadają za uiszczenie opłat bankowych w swoich krajach. Również należy zwrócić szczególną uwagę na przytoczone daty. Akredytywa może zawierać stwierdzenie załadunek nie później niż w dniu 6 sierpnia 2014 roku i w takich przypadkach statek musi wyjść z portu w dniu 6 sierpnia lub wcześniej. Taki warunek różni się od warunku Data upływu ważności: w dniu 6 sierpnia 2014 roku, zgodnie z którym dokumenty muszą być złożone w banku awizującym do dnia 6 sierpnia 2014 roku. ODPOWIEDZ NA NASTĘPUJĄCE PYTANIA: 1. Z jakimi formami płatności spotyka się najczęściej spedytor krajowy, a z jakimi międzynarodowy organizując przemieszczenie ładunku od pierwszego nadawcy do ostatniego odbiorcy? 2. Na czym polega dokumentowa, a na czym inkaso? 3. Jak wygasa, a jak inkaso? 4. Jakie są najczęstsze zastosowania akredytywy, a jakie inkasa? 5. Scharakteryzować rolę poszczególnych uczestników akredytywy dokumentowej. 6. Jakie elementy akredytywy mogą być zmienione przy jej przenoszeniu, a jakie w inkasie? 7. Podać zalety i wady zastosowania akredytywy dla eksportera i importera. dr AS: Sposoby płatności w transakcjach handlowych Strona 17