Marta Kasper. Streszczenie

Transkrypt

1 Marta Kasper Streszczenie Temat Wybrane czynniki bezpieczeństwa pacjentów objętych opieką pielęgniarską w oddziałach internistycznych i chirurgicznych szpitali polskich uczestniczących w projekcie RN4CAST Wstęp Bezpieczeństwo pacjentów podczas leczenia, stanowi dorozumiany przywilej zagwarantowany obywatelom, wynikający z art. 68 Konstytucji RP, a podkreślony w ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Mając na uwadze hospitalizację, w czasie której pacjent powierzony jest opiece osób trzecich, dostrzegając ryzyko wynikające z inwazyjności procedur medycznych, nie sposób nie analizować zagrożeń bezpieczeństwa związanych z opieką zdrowotną. Bezpieczeństwo pacjentów traktowane całościowo, winno uwzględniać ocenę środowiska pracy personelu medycznego, liczbę profesjonalnego personelu, jego kwalifikacje (wykształcenie i umiejętności praktyczne), satysfakcję z pracy, motywacje do podnoszenia kwalifikacji, stan techniczny obiektów szpitalnych, dostępność specjalistycznej aparatury. Na bezpieczeństwo pacjentów składa się również profesjonalizm relacji rozumiany jako stała obecność personelu przy chorym, poświęcenie czasu, zrozumiałe informowanie, okazywanie empatii, edukowanie, dobre wzajemne relacje miedzy personelem medycznym i pacjentami. Pielęgniarki jako najliczniejsza grupa spośród członków zespołu terapeutycznego, spędzają z chorymi najwięcej czasu, stąd poznanie opinii grupy zawodowej pielęgniarek jako obiektywnej do wydania osądu na temat bezpieczeństwa pacjentów, potwierdzone w badaniach międzynarodowych, stało się inspiracją dla niniejszych badań. Cel pracy Celem pracy była ocena bezpieczeństwa pacjentów objętych opieką pielęgniarską w oddziałach internistycznych i chirurgicznych w Polsce.

2 Materiał i metody Badanie przeprowadzono na podstawie analizy części materiału zgromadzonego dla potrzeb projektu RN4CAST. Projekt RN4CAST to międzynarodowy projekt badawczy realizowany w ramach 7.Programu Ramowego Unii Europejskiej w latach Projekt ten zakładał sformułowanie założeń polityki efektywnego zarządzania kadrą pielęgniarską. W badaniu uczestniczyło szesnaście państw z czterech kontynentów w tym dwanaście państw z Europy. Polska była jednym z krajów uczestniczących w projekcie. Na przeprowadzenie badania uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej Uniwersytetu Jagiellońskiego (nr KBET/59/B/2009). Na opracowanie wyników badań dotyczących oceny czynników determinujących bezpieczeństwo pacjentów w oddziałach internistycznych i chirurgicznych w Polsce, uzyskano zgodę Polskiego Zespołu Badaczy RN4CAST. Analizę materiału badawczego na potrzeby niniejszej pracy prowadzono w latach Badanie miało charakter wieloośrodkowy, przekrojowy, obserwacyjny. Dobór do grupy był celowy. Zastosowano technikę ankiety rozdawanej w celu uzyskania opinii w populacji pielęgniarek oraz danych wtórnych zawierających informacje na temat organizacji i działalności szpitala. Pielęgniarki były ustnie i pisemnie poinformowane o celu badania i zasadach dotyczących wypełniania ankiety. Na potrzeby niniejszej pracy wykorzystano w całości Ankietę satysfakcji zawodowej pielęgniarki, a w części Ankietę organizacji szpitala. Ankieta satysfakcji zawodowej pielęgniarki, składała się z trzech wystandaryzowanych narzędzi: Skali Środowiska Pracy (PES-NWI The Practice Environment Scale of the Nursing Work Index), Kwestionariusza Wypalenia Zawodowego MBI (Maslach Burnout Inventory) oraz fragmentu kwestionariusza oceny bezpieczeństwa (Medical Office Survey on Patient Safety). Ankieta organizacji szpitala, dostarczyła niezbędnych danych dotyczących działalności jednostki w aspekcie: organizacji pracy, personelu szpitala, zarządzania pracą pielęgniarek w szpitalu. W badaniu uczestniczyło trzydzieści szpitali spełniających kryteria doboru do grupy pod względem referencyjności placówki, liczby zatrudnionego personelu pielęgniarskiego

3 w oddziałach internistycznych i chirurgicznych, pełnienia całodobowych dyżurów medycznych. Rozkłady zmiennych jakościowych opisano za pomocą liczebności bezwzględnych (n) i względnych (%). Rozkłady zmiennych ilościowych opisano za pomocą średniej ( ) i odchylenia standardowego (SD), jeśli nie różniły się istotnie od rozkładu normalnego lub za pomocą mediany (Me) i kwartyli (Q) w przeciwnym wypadku. Zgodność rozkładu danej zmiennej z rozkładem normalnym badano za pomocą testu Kołmogorowa-Smirnowa. Porównanie zmiennych jakościowych wykonano za pomocą testu chi-kwadrat. Średnie wartości zmiennych ilościowych w dwóch grupach porównano za pomocą testu t - Studenta dla danych niepowiązanych, natomiast w więcej niż dwóch grupach za pomocą analizy wariancji. Porównanie parametrów rozkładów istotnie różnych od normalnego w dwóch grupach wykonano za pomocą testu U Manna-Whitneya dla zmiennych mierzonych na interwałowym poziomie pomiaru oraz testu Kołmogorowa-Smirnowa dla zmiennych mierzonych na porządkowym poziomie pomiaru. Porównanie parametrów rozkładów istotnie różnych od normalnego w więcej niż dwóch grupach wykonano za pomocą testu Kruskala- Wallisa. Siłę związku między zmiennymi mierzonymi na co najmniej porządkowym poziomie pomiaru oceniano za pomocą współczynnika tau-b Kendalla (τ-b). Analizy służące określeniu czynników wyjaśniających wariancję zmiennej zależnej wykonano za pomocą modelu regresji liniowej, której wyniki przedstawiono w postaci niestandaryzowanych (surowych) współczynników regresji B, 95% przedziałów ufności (95% PU) oraz odpowiadających im wartości prawdopodobieństwa testowego (p). Analizy jednozmiennowe wykonano za pomocą programu (Sofa Statistics 1.4.5). Do przeprowadzenia analizy regresji użyto programu PSPP v. 0,9 dla Windows. Jako istotne statystycznie traktowano różnice dla których p<0,05. Wyniki Grupę badaną stanowiło 2605 pielęgniarek w przeważającej większości kobiet 99,6% (n=2580), ze średnio 18 letnim stażem pracy w zawodzie, które w 77,7 % (n=1942) deklarowały średnie wykształcenie, a 22,3 % (n=556) posiadało wykształcenie wyższe. Nie stwierdzono istotnego statystycznie związku wykształcenia pielęgniarek z oceną bezpieczeństwa pacjentów. Ponad połowa pielęgniarek 53% (n=1375), oceniła bezpieczeństwo pacjentów na 3,1 w skali od 1do 5, co odpowiadało ocenie nieco większej niż akceptowalna. Na powyższą

4 ocenę wpłynęło znaczne obciążenie pracą. Bowiem, pielęgniarki wskazały, że opiekowały się w oddziale średnio 31 pacjentami z czego bezpośrednio odpowiadały za 18 chorych i sytuacja taka dla blisko połowy 49,9% (n=1224) była typowym obciążeniem. O obciążeniu pracą świadczył fakt, że spośród pacjentów, za których bezpośrednio odpowiedzialna była jedna pielęgniarka, przeciętnie 7 ( 3,4; Me=7; SD=2,2; Q1=4; Q3=12), wymagało, w ciągu dyżuru, monitorowania wszystkich czynności życiowych, a przeciętnie u 4 chorych ( =3,4; Me=4; SD=2,2; Q1=2; Q3=6), konieczne było monitorowanie czynności życiowych i zabiegów co godzinę lub częściej. Potwierdzono, że wraz ze zwiększeniem liczby pacjentów powierzonych opiece jednej pielęgniarki, znacząco obniżała się ocena bezpieczeństwa pacjentów w oddziale (τ-b=-0,10; p<0,001). W tych warunkach, im więcej czynności związanych z monitorowaniem stanu zdrowia i zapewnienia pacjentom podstawowych potrzeb wykonywały pielęgniarki, tym niżej oceniały bezpieczeństwo pacjentów (τ-b= -0,07; p<0,001). Pielęgniarki przyznały, że z braku czasu nie wykonały niektórych czynności zawodowych. Najczęściej decydowały się na pomijanie działań edukacyjnych wobec chorych i ich rodzin 61,1% (n=1587) i higieny jamy ustnej 41,8% (n=1048). Najrzadziej pomijały działania mające na celu łagodzenie bólu 5,4%. Osoby które niezrealizowały zleceń leczenia przeciwbólowego oceniały bezpieczeństwo pacjentów niżej ( =2,8) niż w przypadku pomijania działań edukacyjnych ( =3,0), czy uchybień w czynnościach higienicznych ( 3,0). Badane pielęgniarki zwróciły uwagę na szereg czynności nieprofesjonalnych, które stanowiły obciążenie utrudniające realizację obowiązków zawodowych. Najczęściej pielęgniarki skarżyły się na konieczność odbierania telefonów 74,2%, transport pacjentów w obrębie szpitala 55%, porządkowanie sprzętu i pokoju pacjenta 32,5%, udział w dystrybucji posiłków 24,6%. Pielęgniarki, które zadeklarowały, że nigdy nie musiały wykonywać czynności niepielęgniarskich, wyżej oceniły bezpieczeństwo pacjentów w stosunku do pielęgniarek które wskazały, że często wykonywały czynności nieprofesjonalne. Blisko połowa 46,8% (n=1210) pielęgniarek, oceniła ogólne warunki pracy w szpitalu jako średnie. Mimo iż 63,8% (n=1649), pielęgniarek oceniło, satysfakcję z pracy w szpitalu na poziomie średnim, a 10,5% (n=272) było bardzo zadowolona z pracy, to pielęgniarki zapytane o zarobki w przeszło połowie 57,7% (n=1477) uznały że są z nich bardzo niezadowolone. Wykazano dodatni wpływ warunków środowiska pracy na ocenę bezpieczeństwa pacjentów. Większe możliwości wsparcia ze strony przełożonych (τ-

5 b=0,31; p<0,001) i możliwości wpływania na sprawy szpitala (τ-b=0,031; p<0,001) sprawiały, że pielęgniarki wyżej oceniały bezpieczeństwo pacjentów. Wpływ przełożonych, na ocenę bezpieczeństwa pacjentów, był widoczny na przykładzie działań zarządczych dotyczących ryzyka wystąpienia zdarzeń niepożądanych. Im większe było zaangażowanie przełożonych w dążenie aby bezpieczeństwo pacjentów stanowiło priorytet, tym wyżej pielęgniarki oceniły bezpieczeństwo pacjentów (τ-b=0,37; p<0,001). Potwierdzono, że ocena bezpieczeństwa pacjentów zależała od jakości opieki pielęgniarskiej(b=0,008; p<0,001), na którą składały się: stawianie wymagań przez personel kierowniczy, łatwy dostęp do szkoleń, sprecyzowanie zasad opieki oparte na modelu pielęgniarskim a nie medycznym. Wnioski 1. Nie wykazano wpływu poziomu wykształcenia na ocenę bezpieczeństwa pacjentów. 2. W oddziałach z niższą liczbą zatrudnionych pielęgniarek w stosunku do liczby pacjentów, odnotowano niższą ocenę bezpieczeństwa chorych. W tych warunkach wzrost liczby chorych wymagających częstego monitorowania czynności życiowych i zabiegów, wpływał na niskie oceny bezpieczeństwa pacjentów. 3. Niższe oceny bezpieczeństwa pacjentów były ściśle związane ze wzrostem obciążenia czynnościami nieprofesjonalnymi i wzrostem liczby czynności niewykonanych podczas dyżuru przez pielęgniarki. 4. Częste występowanie zdarzeń niepożądanych, a także objawy zespołu wypalenia zawodowego wpływały na obniżenie oceny bezpieczeństwa pacjentów. 5. Pielęgniarki wskazały na wagę znaczenia jakości opieki pielęgniarskiej, ugruntowaną dostępem do szkoleń i wymaganiami stawianymi przez kierownictwo, w budowaniu bezpieczeństwa pacjentów i jakości opieki. Słowa kluczowe: pacjent, pielęgniarka, bezpieczeństwo, środowisko pracy, zdarzenia niepożądane.