EWA MALINOWSKA ŚWIADOMOŚĆ FEMINISTYCZNA KOBIECEJ AWANGARDY RUCHU SPOŁECZNEGO SOLIDARNOŚĆ POCZĄTEK DROGI DO I KONGRESU KOBIET W POLSCE Przedmiotem zainteresowania uczyniono kobiety należące do awangardy ruchu społecznego Solidarność ; celem artykułu zrekonstruowanie ich feministycznej świadomości, przy założeniu, że jej stan można uznać za obrazujący początek drogi do współczesnego feminizmu polskiego i do I Kongresu Kobiet w Polsce. Na podstawie wypowiedzi udzielonych w 20 wywiadach swobodnych analizowano postrzeganie stosunków władzy w Solidarności podziemnej (uwzględniające płeć rządzących i rządzonych), postrzeganie przez respondentki występowania dyskryminacji kobiet w tym ruchu społecznym (i w społeczeństwie), problem walki o prawa kobiet w ruchu Solidarność oraz stosunek badanych do feminizmu. Wykazano generalnie niski poziom świadomości feministycznej czołowych działaczek Solidarności, o czym świadczą: dominująca w zbiorowości badanej tendencja do akceptowania patriarchalnego modelu stosunków władzy panujących w ruchu Solidarność, nie uświadamianie sobie występowania problemu dyskryminacji społecznej z powodu płci, a co za tym idzie niedostrzeganie empirycznych przejawów dyskryminacji kobiet w samym ruchu jak i w społeczeństwie oraz dominacja zdecydowanie negatywnego (o ile w ogóle go miały) stosunku do feminizmu i posługiwanie się negatywnym stereotypem feministki. Ustalono także, że wysoka świadomość feministyczna nielicznych (trzech spośród dwudziestu) respondentek kształtowała się pod wpływem kontaktów z feministkami i feminizmem społeczeństw zachodnich. Badania ukazały po-
zytywne znaczenie tej wiedzy w kształtowaniu poglądów i postaw badanych wobec feminizmu. Słowa kluczowe: świadomość feministyczna, kobieca awangarda ruchu społecznego Solidarność, I Kongres Kobiet w Polsce.
EMILIA PAPRZYCKA Uniwersytet Zielonogórski AMBIWALENCJA ANALIZA SOCJALIZACJI KOBIET W PERSPEKTYWIE GENDER Przedmiotem zainteresowania w artykule uczyniono proces socjalizacji współczesnych młodych kobiet żyjących w pojedynkę analizowany w perspektywie kształtowania się płci społeczno-kulturowej. Analizy wyników badań dokonano z uwzględnieniem założeń koncepcji ambiwalencji przekazów w socjalizacji kobiet autorstwa Bardwick i Douvan (1982). W części wprowadzającej teoretycznej, omówione zostały główne założenia tej koncepcji. Zasadniczą część tekstu stanowi prezentacja ambiwalencji w procesie socjalizacji ról społecznych związanych z płcią roli jaką rozpoznano w doświadczeniach badanych kobiet. Opis obejmuje takie konteksty jak: rodzina, grupa rówieśnicza, edukacja na poziomie podstawowym, średnim i wyższym, praca zawodowa. Słowa kluczowe: ambiwalencja w socjalizacji kobiet, płeć społeczno-kulturowa (gender), kobiety żyjące w pojedynkę, kobiecość.
EMILIA GARNCAREK KOBIECE CIAŁO JAKO PRZEDMIOT KONTROLI SPOŁECZNEJ W artykule została podjęta problematyka ciała jako przedmiotu kontroli społecznej. Kobiety poddawane są podwójnej kontroli, z jednej strony ogranicza je współczesny kanon kobiecego piękna (mają być szczupłe i zadbane), z drugiej zaś nakaz realizacji tradycyjnej roli (rodzenia i bycia matką). Jak więc w pułapce dyscyplinowania ciała, kontroli najbardziej intymnych zachowań odnajdują się współczesne młode kobiety? Kwestie związane z odczuwaniem własnej cielesności przez młode, bezdzietne kobiety stanowią temat rozważań niniejszego artykułu. Słowa kluczowe: cielesność, kontrola społeczna, kobiety bezdzietne z wyboru.
ALEKSANDRA PIEKARSKA 1 Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi WALORY KOBIET NA WSPÓŁCZESNYM RYNKU PRACY W artykule postawiona została teza, że pracodawcy mają największe szanse zyskać przewagę konkurencyjną, budując zasoby ludzkie organizacji, poprzez zatrudnianie kobiet. Podejmując próbę obrony powyższej tezy przedstawiono argumenty przemawiające za tym, że kobieta pracownik dostarcza pracodawcy więcej korzyści niż strat, a niechęć do zatrudniania kobiet jest nieracjonalna. W pierwszej części zaprezentowano podstawowe cechy współczesnego rynku i otoczenia, w którym funkcjonują organizacje oraz oczekiwania rynku pracy dotyczące pracowników. W dalszej części opisano cechy pracujących kobiet, które pokazują w jakim stopniu pokrywają się one z wymaganiami czasów. Słowa kluczowe: kobieta, rynek pracy kobiet, zatrudnienie, nierówności płci, dyskryminacja płci 1 Aleksandra Piekarska jest autorką takich artykułów jak: Oczekiwania wobec społecznych ról płci a kariery zawodowe [w:] Red. Henryk Skłodowski, Psychologia w Zarządzaniu-dydaktyka, badania, sukcesy, Studia i Monografie nr 10 SWSPiZ, Łódź 2004 s. 187 196, Płeć a subiektywne definiowanie kariery zawodowej i życiowej [w:] red. E. Durys, E. Ostrowska, Gender. Wizerunki kobiet i mężczyzn w kulturze, Ekodruk, Kraków 2005 s. 365 380 Współczesne przeobrażenia wzorów karier kobiet i mężczyzn [w:] Seria: Acta Universitatis Lodziensis nr 34, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2009 Oraz współautorką: Rola kobiet w procesie integracji europejskiej [w:] red. Jerzy Różański, Łukasz Sułkowski, Rola komunikacji międzykulturowej w procesie integracji europejskiej SWSPiZ, Łódź 2001, s. 70 77. Ewa Telepraca szanse czy zagrożenie refleksje nad miejscem kobiet w społeczeństwie informacyjnym [w:] red Cecylia Sadowska-Snarska, Elastyczne formy pracy. Szanse i zagrożenia, WSE, Białystok 2008
AGNIESZKA DZIEDZICZAK-FOLTYN RÓWNOŚĆ PŁCI W SZKOLNICTWIE WYŻSZYM I NAUCE TEORIA I PRAKTYKA Równość płci, także w szkolnictwie wyższym i nauce, to jeden z aktualnych elementów polityki unijnej, a także temat podejmowany przez zagranicznych badaczy zajmujących się problematyką gender. W Polsce kwestia ta jest niedoceniana zarówno przez polityków, jak i rodzimych badaczy. Tymczasem z wielu analiz i danych statystycznych wynika, że sytuacja kobiet w szkolnictwie wyższym zmieniła się w ostatnich latach znacząco na korzyść, i to kobiety dominują obecnie na uniwersytetach. Dość powszechna stała się teza o końcu dyskryminacji kobiet w szkołach wyższych (zarówno w Polsce, jak i na świecie), w jej miejsce pojawia się zaś teza o feminizacji szkolnictwa wyższego. Statystyki ilustrują rosnącą z roku na rok przewagę liczbową kobiet wśród studiujących. Nadal jednak istnieją wyraźne różnice między płciami ze względu na wybierany profil kształcenia i dziedzinę awansu naukowego. Nadal też występuje wyraźne zróżnicowanie szans zawodowych kobiet i mężczyzn w przypadku kadry nauczającej i kierowniczej szkół wyższych. Podważa to tezę o feminizacji szkolnictwa wyższego. Do rozstrzygnięcia pozostaje, czy przytaczane fakty dokumentujące brak równości płci w szkolnictwie wyższym świadczą o nierówności płci (a nawet dyskryminacji), czy jedynie odzwierciedlają sytuację obserwowaną od lat w społeczeństwie. Słowa kluczowe: szkolnictwo wyższe, równość płci, gender, szklany sufit
MAGDALENA NOWICKA CZY TEORIA POSTKOLONIALNA JEST KOBIECA? NARODZINY, ROZWÓJ I ZMIERZCH POSTKOLONIALIZMU Teoria postkolonialna, inaczej postkolonializm, jest poststrukturalnym nurtem krytycznym prężnie rozwijanym od lat 80. XX w. W ostatniej dekadzie można jednak zauważyć narastające wątpliwości wokół repertuaru zastosowań tej perspektywy, koncentrującej się na relacji kolonizator skolonizowany. Niniejszy artykuł rekonstruuje etapy rozwoju teorii postkolonialnej oraz takich wymiarów tego nurtu, które można ogólnie określić mianem kobiecych (genderowych). Szczególny nacisk jest położony na konfrontację postkolonialnego postulatu odzyskiwania narodowo-kulturowej podmiotowości i perspektywy feministycznej. Instytucjonalizacja teorii postkolonialnej i pojawienie się grupy znaczących badaczek, pochodzących głównie z byłych kolonii, przyczyniło się do powstania socjologiczno-etnograficznej odmiany postkolonializmu o charakterze interwencyjnym. Przedmiotem analiz postkolonialnych stają się praktyki, w których wyraża się kobiecość konstruowana w społeczeństwach doświadczających politycznej i kulturowej dominacji. Na przełomie XX i XXI wieku pojawiły się oparte o instrumentarium pojęciowe postkolonializmu analizy świata postsowieckiego. We wschodnioeuropejskim wariancie teorii postkolonialnej kluczową pozycję zajmuje wizja zniewolonego narodu jako kobiety, m.in. w analizach M. Janion, E. Thompson (Polska) i N. Shevchuk-Murray, T. Hundorovej (Ukraina). Mimo nadziei wiązanych z adaptacją postkolonializmu do badań Europy Wschodniej to podejście, podobnie jak klasyczna teoria postkolonialna, spotyka się z silną krytyką. Czy feminizacja tego nurtu rozsadza go od środka?
IZA DESPERAK KONGRES KOBIET, DEMOKRACJA PARYTETOWA I RUCH KOBIECY W POLSCE Tekst jest próbą analizy roli Kongresu Kobiet Polskich, który odbył się w 2009 i 2010 roku, zwłaszcza jako ważnego wydarzenia na drodze budowy ruchu kobiecego w Polsce. Próbuje się w nim podsumować 20 lat aktywności kobiecej i feministycznej z perspektywy socjologicznej koncepcji ruchu społecznego. Opierając się na podejściu Ewy Malinowskiej, wykorzystuje się w nim teoretyczną koncepcję Alaina Touraina, a wyniki badań Malinowskiej, porównujące ruchy kobiece w Polsce i Europie, stanowią punkt wyjścia. Porównanie miedzy latami 2009/2010 a poprzednią dekadą, która była przedmiotem badań Malinowskiej, z jednej strony wskazuje na pojawienie się nowych zjawisk społecznych, z drugiej uzupełnia obraz przedstawiony przez tę autorkę. To, co różniło Polskę od zachodniej Europy 10 lat temu była obecność tam i nieobecność tu demokracji parytetowej. Idea parytetu, choć obecna w teoretycznych dyskursie feministycznym, została nagłośniona, spopularyzowana i wprowadzona w życie dopiero przez Kongres Kobiet, który to jest przedmiotem niniejszej analizy. Kongres może być postrzegany jako przekraczający ograniczenia dotychczasowego ruchu kobiecego, dodając mu trzeci niezbędny zdaniem Touraina element, nieobecnego od ponad dziesięciolecia adwersarza. Kongres Kobiet i jego oddziaływanie społeczne można też analizować z innych od Tourainowskiej perspektyw teoretycznych, na przykład jako przykład sieciowych relacji społeczeństwa sieci w ujęciu Manuela Castellsa. Słowa kluczowe: ruch społeczny, kobiety, feminizm, demokracja parytetowa, Kongres Kobiet Polskich