Prenatalny okres życia człowieka a identyfikacja płciowa Emilia Lichtenberg-Kokoszka Uniwersytet Opolski Polska
Seksualność jest zjawiskiem wieloaspektowym, wielowymiarowym, obejmującym szereg cech i czynności człowieka, przejawiającym się we wszystkich sferach jego funkcjonowania psychicznego, fizycznego i społecznego Płeć możemy różnicować na podstawie odmiennych zachowań kobiety i mężczyzny, różnic w budowie ciała oraz narządów płciowych, tego, czy dany osobnik czuje się kobietą czy mężczyzną.
Rodzaje płci: Fizyczna (jak ktoś wygląda) Psychiczna (jak się czuje) genetyczna gonadalna genitalna CZYNNIKI ZABURZAJĄCE Społeczna (jaką rolę chce pełnić) hormonalną
Płeć genetyczna
Płeć genetyczna Pierwotna wobec pozostałych Całkowicie uzależniona od posiadanych GENÓW Bezpośrednio wpływa na kształtowanie gonad Przy prawidłowej budowie i w prawidłowych warunkach rozwoju prenatalnego: rodzi się kobieta (XX) lub mężczyzna (XY). Sytuacja nieprawidłowa: zaburzenia genetyczne => niejednoznaczna budowa wewnętrznych i zewnętrznych narządów płciowych + nieprawidłowa orientacja psychoseksualna (np. transseksualna, transgeniczna) XXX, XXO, XXXY Czynniki: dziedziczone (najczęściej recesywne), np.. Mozaikowatość Y
Płeć genetyczna: Fizyczna (jak ktoś wygląda) Psychiczna (jak się czuje) genetyczna gonadalna genitalna CZYNNIKI ZABURZAJĄCE W II, III pokoleniu Społeczna (jaką rolę chce pełnić) hormonalną
Płeć gonadalna
Płeć gonadalna uzależniona od posiadanych gonad: - jądra (mężczyzna) lub jajnika (kobieta) Kształtowana pod wpływem posiadanych GENÓW Różnicowanie gonad rozpoczyna się około - 6 tygodnia życia płodowego (u chłopców) - 10 tyg. ż (u dziewczynek) Decydujący wpływ ma chromosom Y oraz antygen H-Y Pierwotna płeć człowieka wydaje się być żeńska Sytuacja nieprawidłowa: - nieprawidłowy genom - X0 (zespół Turnera) => ukształtowanie gonady żeńskiej - Zaburzenia kształtowania gonad (np.. Jajniko-jądro, posiadanie zarówno jajnika jak i jądra) Czynniki: dziedziczone (najczęściej recesywne), np.. Mozaikowatość Y Zaburzenia kształtowania gonad poczętego dziecka, powoduje zaburzenia bio-psycho- seksualnego rozwoju jego potomstwa. (uzkodzenie budowy gonad czego efektem są zaburzenia hormonalne) Możliwy brak zaburzeń rozwoju tożsamości płciowej u poczętego dziecka i ich obecność u jego potomstwa (trudności w prowadzeniu badań)
Płeć gonadalna: Nieprawidłowości w Y (Brak antygenu H-Y) XX Kobieta XY Mężczyzna Brak testosteronu umożliwia kontynuację rozwoju płci żeńskiej XX 10 tydz. X Gonady X część korowa część rdzenna Jajnik hormony Małe ilości lub brak testosteronu Jądro XY 7 tydz. Męskie -zewnętrzne narządy płciowe - płeć mózgu -funkcjonowanie społeczne -Max 3,5-4 m.ż.
Od czasu ukształtowania gonad między 7 (u chłopca) a 10 u (dziewczynki) tydzień życia płodowego dalsze kształtowanie płci człowieka uzależnione jest od hormonów Wydaje się że geny w tym momencie całkowicie tracą swoje pierwotne znaczenie
Płeć genitalna
Płeć genitalna 1. zewnętrzne narządy płciowe uzależniona jest od zewnętrznych narządów płciowych prącie i moszna (mężczyzna), łechtaczka i wargi sromowe (kobieta) Okres różnicowania trwa od 9 do 12 tygodnia życia płodowego. Kształtowana pod wpływem genów i HORMONÓW Sytuacja nieprawidłowa: nieprawidłowe funkcjonowanie nadnerczy płodu żeńskiego lub jego matki czy wskutek zastosowania progesteronu (dawniej stosowane środki przeciwporonne) => androsteron Stres matki i płodu => androsteron => NIEPRAWIDŁOWY ROZWÓJ DZIEWCZYNKI Niewrażliwość na androgeny Nieprawidłowości genetyczne Nieprawidłowe gonady => NIEPRAWIDŁOWY ROZWÓJ CHŁOPCA Czynniki: Choroby nadnerczy płodu i matki Stres Wady genetyczne (nadnercza, zespół niewrażliwości androgenowej)
Płeć genitalna: Zewnętrzne narządy płciowe Nieprawidłowości hormonalne u płodu żeńskiego: Nieprawidłowości hormonalne u płodu męskiego: Dziewczynka (XX) => estrogeny i progesteron Łechtaczka Połączenie fragmentaryczne w przedniej i tylnej części => wargi sromowe Chłopiec (XY) => testosteron Prącie Zrośnięcie => worek mosznowy
Płeć genitalna 2. wewnętrzne narządy płciowe (z pominięciem gonad). uzależniona jest od wewnętrznych narządów płciowych prącie i moszna (mężczyzna), łechtaczka i wargi sromowe (kobieta) Okres różnicowania trwa od 9 do 12 tygodnia życia płodowego. Kształtowana pod wpływem genów i HORMONÓW Wpływa na płodność i w nieco mniejszym stopniu na płeć Sytuacja nieprawidłowa: nieprawidłowe funkcjonowanie nadnerczy płodu żeńskiego lub jego matki czy wskutek zastosowania progesteronu (dawniej stosowane środki przeciwporonne) => androsteron Stres matki i płodu => androsteron => NIEPRAWIDŁOWY ROZWÓJ DZIEWCZYNKI Niewrażliwość na androgeny Nieprawidłowości genetyczne Nieprawidłowe gonady => NIEPRAWIDŁOWY ROZWÓJ CHŁOPCA Czynniki: Choroby nadnerczy płodu i matki Stres Wady genetyczne (nadnercza, zespół niewrażliwości androgenowej)
Płeć genitalna: Wewnętrzne narządy płciowe Nieprawidłowości hormonalne u płodu żeńskiego: Nieprawidłowości hormonalne u płodu męskiego: Dziewczynka (XX) X Przewody śródnercza Chłopiec (XY) => testosteron => estrogeny i progesteron Jajowody, kanał maciczno-pochwowy Przewody przyśródnerczowe X (jądra i nadnercza płodu) Nasieniowody,
Płeć genitalna: Zewnętrzne i wewnętrzne narządy płciowe Szybka diagnoza Późna diagnoza Dziewczynka (XX) Nieprawidłowości hormonalne u płodu żeńskiego: Androsteron (chore nadnercza matki i płodu, stres, środki p/poronne) Chłopak Dziewczynka Obojnak Chłopiec (XY) Nieprawidłowości hormonalne u płodu męskiego: Niewrażliwość na testosteron, Zaburzenia genetyczne, Nieprawidłowe gonady
Prawidłowy rozwój wewnętrznych, żeńskich narządów płciowych wyprzedza (o 1 tydzień) rozwój żeńskich gonad. Dalej biegnie równocześnie. Rozwój wewnętrznych, męskich narządów płciowych, następuje po ukształtowaniu męskich gonad. Istotnym czynnikiem wydaje się być tu zatem obecność testosteronu bądź jego brak.
Płeć hormonalna
Płeć hormonalna uzależniona jest od rodzaju hormonów wytwarzanych przez gonady androgenów (mężczyzna) lub estrogenów (kobieta). Prawidłowa budowa gonad => prawidłowy rozwój hormonalny Brak prawidłowych hormonów bądź obecność hormonów nieprawidłowych powoduje zaburzenia => płci fizycznej, psychicznej, społecznej oraz ogólnej kondycji ciała Sytuacja nieprawidłowa: nieprawidłowe funkcjonowanie nadnerczy płodu żeńskiego => NIEPRAWIDŁOWY ROZWÓJ DZIEWCZYNKI Nieprawidłowa budowa gonad => NIEPRAWIDŁOWY ROZWÓJ CHŁOPCA I DZIEWCZYNKI Czynniki: Nieprawidłowa budowa gonad Choroby nadnerczy
Płeć genitalna: Zewnętrzne i wewnętrzne narządy płciowe Szybka diagnoza Późna diagnoza Dziewczynka (XX) Estrogeny i progesteron Nieprawidłowości hormonalne u płodu żeńskiego Czynniki środowiskowe środki p/poronne) Chłopak Dziewczynka Obojnak Chłopiec (XY) testosteron Nieprawidłowości u płodu męskiego Czynniki środowiskowe: Środki p/poronne i antykoncepcyjne (estrogen) II, III pokolenie <= nieprawidłowy rozwój gonad
PŁEĆ SOMATYCZNA, PSYCHICZNA, SPOŁECZNA
Czynniki ryzyka Czynniki decydujące o powstaniu wady wrodzonej (w tym również zaburzeń płciowości człowieka): okres w którym działa czynnik szkodliwy dawka genotyp matki genotyp zarodka. } indywidualna wrażliwość na teratogen oraz wydolność detoksykacyjna narządów miąższowych Efekt szkodliwy zależy zatem od genotypu poczętego dziecka oraz wzajemnych relacji między jego genotypem a środowiskiem. (Bartel)
Leki oraz hormony syntetyczny estrogen (diethylstilbestrol), syntetyczny progesteron (etisterol, noretisterol) androgeny (testosteron) leki stosowane podczas poronienia zagrażającego, środki antykoncepcyjne przyjmowane przez kobiety nieświadome poczęcia dziecka środki zwiększające masę mięśniową. Diethylstilbestrol (obecnie już nie stosowany) U dziewczynek => zaburzenia w rozwoju narządów płciowych żeńskich (maskulinizację płodu), zmiany gruczołowe i nowotworowe pochwy czy nadżerki szyjki macicy. U chłopców => wady jąder oraz zaburzenia procesu spermatogenezy Podobne skutki wywoływały etisteron czy noretisteron (środek na bazie progesteronu) oraz androgeny Typowe tabletki antykoncepcyjne zawierają dwa rodzaje hormonów: estrogeny (stara dawkał 150 mcg zmniejszona do 50 mcg) i gestageny. (Wady wywołanie I tabletkami antykoncepcyjnymi - VACTERAL obejmujmował: kręgosłup, serce, przełyk, tchawicę, nerki oraz kończyny). Estrogeny utrzymują się w organiznie kobiety do 10-15 lat. INTERAKCJA CZYNNIKÓW PIERWOTNIE NIE SZKODLIWYCH
PŁEĆ SOMATYCZNA Wygląd (cechy płciowe) pierwszorzędowe, drugorzędowe Trzeciorzędowe Wykonuję zawód Męski Kobiecy Dla wszystkich PŁĘĆ PSYCHICZN PŁEĆ SPOŁECZNA Determinanty: Genetycznie Hormonalnie (hormony płodu + matki + dostarczone z zewnątrz)
PŁEĆ PSYCHICZNA KM - typ kobiety męskiej (wysoki stopień męskości, niski stopień kobiecości); KK - typ kobiety kobiecej (wysoki stopień kobiecości, niski stopień męskości); KA - typ kobiety androgynicznej (wysoki stopień męskości, wysoki stopień kobiecości); KN - typ kobiety nieokreślonej (niski stopień męskości, niski stopień kobiecości); MM - typ mężczyzny męskiego (wysoki stopień męskości, niski stopień kobiecości); MK - typ mężczyzny kobiecego (wysoki stopień kobiecości, niski stopień męskości); MA - typ mężczyzny androgynicznego (wysoki stopień męskości, wysoki stopień kobiecości); MN - typ mężczyzny nieokreślonego (niski stopień męskości, niski stopień kobiecości). Kształtowanie płci mózgu to zatem proces, nie działanie jednorazowe
PŁEĆ SPOŁECZNA Badania ludzkiego mózgu wykazały bezpośredni związek między hormonami, strukturą (wielkość i rozwój poszczególnych części mózgu) mózgu oraz zachowaniem. Już w okresie prenatalnym mózgi kobiet i mężczyzn różnią się w takim stopniu, że wpływają na nieco odmienny sposób rozwoju zdolności poznawczych. terapia hormonalna stosowana po urodzeniu nie zmienia struktury mózgu