Wszystkie materiały tworzone i przekazywane przez Wykładowców NPDN PROTOTO są chronione prawem autorskim i przeznaczone wyłącznie do użytku prywatnego. MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO
ODŻYWIANIE SIĘ ZWIERZĄT B. Hucaluk - Pacek
CZYNNOŚCI ŻYCIOWE ZWIERZĄT
Odżywianie się jest to pobieranie i przyswajanie pokarmu. Sposób zdobywania pokarmu jest ściśle związany z budową i trybem życia zwierzęcia.
Substancje odżywcze znajdujące się w pokarmach są źródłem energii i materiałem wykorzystywa nym przy budowie komórek. Składniki odżywcze spełniają trzy funkcje w organizmie: energetyczną, węglowodany, tłuszcze, to służą jako "paliwo" dostarczające energii regulującą, witaminy, składniki mineralne, to regulować pomagają procesy zachodzące w ciele. budulcową, białko, składniki mineralne, to dostarczają budulca do budowania, odbudowy lub utrzymania tkanek,
Należą do nich: białka pełnowartościowe, zwierzęce jak i pochodzące z roślin strączkowych, niepełnowartościowe, roślinne, tłuszcze węglowodany złożone: dwucukry, laktoza, sacharoza, maltoza, wielocukry, skrobia, błonnik, pektyny, proste, fruktoza, glukoza, mannoza, galaktoza, witaminy sole mineralne makroskładniki, wapń, fosfor, potas, magnez, chlor, siarka, sód, mikroskładniki, żelazo, cynk, miedź, molibden, jod, mangan, kobalt, fluor, selen, chrom, woda
ETAPY ODŻYWIANIA SIĘ Każdy etap jest ściśle powiązany ze specyfiką budowy układu pokarmowego poszczególnych organizmów i dlatego u poszczególnych zwierząt może wyglądać zupełnie inaczej. 1) Zdobywanie i pobieranie pokarmu 2) Trawienie 3) Wchłanianie 4) Usuwanie niestrawionych resztek pokarmu
POBIERANIE POKARMU wprowadzenie pokarmu przez otwór gębowy do przewodu pokarmowego TRAWIENIE rozdrobnienie mechaniczne i rozkład chemiczny przy udziale enzymów trawiennych na przyswajalne dla organizmu związki chemiczne WCHŁANIANIE przechodzenie strawionych cząstek z układu pokarmowego do krwi i rozprowadzenie ich po całym organizmie WYDALANIE NIESTRAWIONYCH RESZTEK POKARMOWYCH pozbywanie się z organizmu resztek pokarmowych, których organizm nie był w stanie rozłożyć i wykorzystać
Wszystkie zwierzęta są organizmami cudzożywnymi Heterotrofy (organizmy heterotroficzne, cudzożywne) - muszą przyswajać gotowe związki organiczne pobrane wraz z jedzonymi organizmami żywymi. Źródłem niezbędnych do życia składników odżywczych jest pokarm.
Trawienie pokarmów może zachodzić: : 1. wewnątrz komórki w wodniczkach pokarmowych 2. w przewodzie pokarmowym, do którego wydzielane są różne enzymy trawienne, tzw. trawienie pozakomórkowe.
Trawienie wewnątrzkomórkowe u organizmów jednokomórkowych - na drodze osmozy, całą powierzchnią komórki, - na drodze fagocytozy, oblewając pokarm plazmą swego ciała, - na drodze pinocytozy, pobierając pokarm przez otworek zwany cytostomem. Pobrany pokarm trawiony jest w wodniczce pokarmowej. Po strawieniu składniki odżywcze zostają wchłonięte do plazmy.
Układ pokarmowy bezkręgowców wykazuje zróżnicowanie zależne od gatunku. Stułbia posiada otwór gębowy otoczony długimi ramionami, zaopatrzonymi w parzydełka do obezwładniania ofiary. Otwór gębowy jest bezpośrednio połączony z jamą chłonąco-trawiącą. Stułbia nie ma otworu odbytowego, niestrawione resztki wydalane są przez otwór gębowy.
Owady należą do zwierząt pobierających bardzo różny pokarm, w związku z tym musiały wykazać się licznymi modyfikacjami w budowie aparatów gębowych np.: 1. gryzący: do ogryzania pokarmu zarówno roślinnego (chrząszcze, pasikoniki), jak i zwierzęcego (chrząszcze drapieżne, ważki, modliszki); 2. gryząco-liżący (inaczej: gryząco-ssący): do wysysania nektaru kwiatów, rozdrabniania pyłku lub urabiania wosku (pszczoły, trzmiele); 3. ssący: tylko do pobierania nektaru kwiatów (długa rurka w kształcie trąbki występująca u motyli); 4. kłująco-ssący: do ssania krwi z organizmu żywiciela (komary, pchły, wszy).
Zwierzęta wyższe U zwierząt wyższych układ pokarmowy składa się z odcinków odpowiedzialnych za poszczególne czynności w procesie pobierania, trawienia i wydalania pokarmu. Na budowę tego układu ma wpływ rodzaj pobieranego pokarmu.
PTAKI Kształt dzioba zależy od rodzaju i sposobu zdobywania pokarmu Budowa kończyn też związana jest ze zdobywaniem pokarmu i trybem życia: 1. koliber ma dziób jak igła lekarska, wypija nim nektar z kwiatów; 2. orzeł ma wysoki, silny dziób hakowato zakończony, którym rozszarpuje zdobycz; 3. kaczka ma szeroki, płaski dziób umożliwiający zbieranie drobnego pokarmu w wodzie i błocie; 4. grubodziób ma mocny, kleszczowaty dziób służący do wyłuskiwania dużych nasion drzew i krzewów; 5. czapla ma sztyletowaty dziób, błyskawicznym uderzeniem chwyta nim ryby i żaby; 6. warzęcha ma dziób jak wielka łyżka, potrafi nim wyławiać i odcedzać małe zwierzęta wodne; 7. jaskółka ma bardzo krótki dziób, który szeroko otwiera, chwytając owady w locie. 1. szpony ptaka drapieżnego (np.: orła) do zabijania zdobyczy; 2. szczudłowate kończyny ptaka brodzącego (np.: czapli); 3. kończyny ziarnojada umożliwiające łatwe obejmowanie gałązek; 4. wiosłowate nogi ptaka pływającego (np.: łabędzia).
Każda część układu pełni określoną funkcję: - w jamie gębowej pokarm jest rozdrabniany, tu także następuje wstępne trawienie za pomocą śliny; - gardziel/gardło jest odcinkiem wspólnym układów: pokarmowego i oddechowego; - przełyk - łączy gardziel z żołądkiem; - w żołądku pokarm jest trawiony: przechowywany, mieszany, rozcierany. Procesy trawienne przebiegają z udziałem kwasu solnego zapewniającego działanie enzymów żołądkowych i zapobiega rozwojowi mikroorganizmów; - w pierwszym odcinku jelita cienkiego - dwunastnicy - pokarm jest poddawany działaniu wydzielin gruczołów trawiennych - wątroby i trzustki. Wątroba produkuje żółć, dzięki której tłuszcze są rozbijane na drobne cząsteczki, co ułatwia ich trawienie; następnie w jelicie cienkim odbywa się wchłanianie pokarmu; - w jelicie grubym następuje odciągnięcie wody i formowanie kału, który jest usuwany przez odbyt.
Organizmy cudzożywne dzielimy ze względu na pozycje w łańcuchu pokarmowym na: saprobionty (saprofagi i saprofity) pasożyty i półpasożyty holozoiki roślinożercy zoofagii drapieżniki padlinożercy wszystkożercy
saprobionty (saprofagi i saprofity) Saprofity (roztocza - synonim liczby mnogiej (nie mylić z roztocze)) - cudzożywne organizmy pobierające energię z martwych szczątków organicznych. Są reprezentowane przez liczne drobnoustroje (bakterie, grzyby), a także rośliny wyższe Saprofag, szczątkojad (gr. sapros zgniły, phageín jeść, pożerać) cudzożywny organizm zwierzęcy odżywiający się martwymi lub rozkładającymi się szczątkami innych organizmów. Są to drobne zwierzęta, głównie bezkręgowce, występujące w wodach i mułach na dnie zbiorników wodnych, w glebie i ściółce leśnej. Saprofagi należą do organizmów saprobiontycznych. Saprofagami są np. dżdżownice, morskie wieloszczety, strzykwy, rureczniki i nicienie.
pasożyty i półpasożyty
roślinożercy
drapieżcy
padlinożercy
wszystkożercy
PODSUMOWANIE 1. Odżywianie to: A) dostarczanie do organizmu składników pokarmowych, B) dostarczanie składników pokarmowych do każdej żywej komórki C) zjadanie pokarmu D) trawienie pokarmu 3) Dobierz nazwę owada do typu aparatu gębowego. I) MOTYL II) MUCHA III) PSZCZOŁA 2. Do składników nieorganicznych zaliczamy: A) cukry, wodę, białka, B) cukry, białka, witaminy, C) wodę, sole mineralne, D) białka, sole mineralne, wodę. 4) Zaznacz prawidłowe zakończenie zdania. Organizmy cudzożywne nazywamy: A. heterotrofami. B. saprofitami. C. autotrofami. D. pasożytami
5) Zaznacz zestaw zawierający tylko nazwy zwierząt roślinożernych. A. Żyrafa, krowa, koń, jeleń, antylopa. B. Żyrafa, sowa, koń, krowa, żaba, sarna. C. Stonka, sowa, orzeł, jaszczurka, krokodyl, mucha. D. Stułbia, komar, żaba, bocian, sowa, stonka. 6) Podpisz zaznaczone na rysunku odcinki układy pokarmowego
7) Na podstawie opisów rozpoznaj grupę organizmów cudzożywnych. Są to organizmy, które żywią się martwymi zwierzętami. Należą do nich sępy i hieny..................................................................................... Są to organizmy, które polują na zdobycz. Mają ostre pazury, zęby, są szybkie i zwinne. Należą do nich lwy, gepardy i krokodyle..................................................................................... 8) Na podstawie opisów rozpoznaj grupę organizmów cudzożywnych. Są to organizmy, które żywią się roślinami. Zjadają dużą ilość pokarmu. W ich przewodach pokarmowych żyją bakterie i pierwotniaki, które pomagają w trawieniu. Należą do nich słonie, krowy i żyrafy..................................................................................... Są to organizmy, które żywią się zarówno pokarmem roślinnym, jak i zwierzęcym. Należą do nich niedźwiedzie, dziki i wróble...............................................................................