PROGRAM NAUCZANIA TECHNIK FARMACEUTYCZNY 322[10]

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ I SPORTU 322[10]/SP/MENiS/2005.. PROGRAM NAUCZANIA TECHNIK FARMACEUTYCZNY 322[10] Zatwierdzam Minister Edukacji Narodowej i Sportu Warszawa 2005

Autorzy: mgr Aleksandra Kessler mgr Ewa Łoś mgr Barbara Trzewik mgr Sylwia Wośko Recenzenci: dr n. farm. Przemysław Dorożyński dr n. farm. Anna Gumieniczek Opracowanie redakcyjne: mgr Kazimiera Tarłowska 2

Spis treści I. Plany nauczania 4 II. Programy nauczania przedmiotów zawodowych 5 1. Podstawy prawa i ekonomiki 5 2. Podstawy anatomii, fizjologii i patofizjologii 11 3. Psychologia 21 4. Zdrowie publiczne 27 5. Farmakognozja 34 6. Technologia postaci leku 43 7. Farmakologia z elementami chemii leków 63 8. Analiza leków 78 9. Zajęcia praktyczne 88 10. Praktyka zawodowa 96 3

I. PLAN NAUCZANIA PLAN NAUCZANIA Szkoła policealna Zawód: technik farmaceutyczny 322[10] Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie Lp. Przedmioty nauczania Semestry I - IV Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Liczba godzin tygodniowo w semestrze 1. Podstawy prawa i ekonomiki - - 2 1 1,5 2. Anatomia, fizjologia i patofizjologia 3 3 - - 3 3. Psychologia 2 1 - - 1,5 4. Zdrowie publiczne 2 1 - - 1,5 5. Farmakognozja 3 3 2 2 5 6. Technologia postaci leków 7 8 7 8 15 7. Farmakologia z elementami chemii 2 3 3 3 5,5 leków 8. Analiza leków 6 6 5 5 11 9. Zajęcia praktyczne - - 6 6 6 Praktyka zawodowa w semestrze IV - 4 tygodnie Razem 25 25 25 25 50 4

II. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW ZAWODOWYCH PODSTAWY PRAWA I EKONOMIKI Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć: scharakteryzować system organizacji ochrony zdrowia w Polsce, wskazać instytucje wpływające na politykę zdrowotną państwa, określić źródła i sposoby finansowania świadczeń zdrowotnych, wyjaśnić zasady reglamentowania dostępu do niektórych usług i dóbr, wskazać dostawców i odbiorców usług medycznych, wyjaśnić proces przepływu środków finansujących świadczenia zdrowotne i rolę państwa w regulacji przepływu, wyjaśnić istotę i zasady funkcjonowania systemu ubezpieczeń zdrowotnych w Polsce, wyjaśnić specyfikę rynku świadczeń zdrowotnych, wskazać czynniki wpływające na popyt i podaż świadczeń zdrowotnych, wyjaśnić mechanizmy regulowanej konkurencji między producentami usług medycznych, wskazać rolę państwa i płatnika na rynku usług medycznych, scharakteryzować system zapewnienia jakości w opiece zdrowotnej, uzasadnić znaczenie profesjonalizmu i zaufania do personelu medycznego w świadczeniu usług zdrowotnych, wskazać podmioty uprawnione do realizacji świadczeń zdrowotnych, wskazać regulacje prawne dotyczące personelu medycznego a w szczególności technika farmaceutycznego, rozróżnić rodzaje kontraktów na usługi medyczne, określić zasady zawierania kontraktów na świadczone usługi medyczne, scharakteryzować koszty wytworzenia świadczeń zdrowotnych, wskazać podstawy prawne funkcjonowania zakładów opieki zdrowotnej i płatnika, zastosować przepisy prawa dotyczące działalności gospodarczej, zastosować przepisy prawa dotyczące działalności zawodowej technika farmaceutycznego. 5

Materiał nauczania 1. Finansowanie świadczeń zdrowotnych Istota polityki zdrowotnej. Struktura systemu organizacyjnego opieki zdrowotnej w Polsce. Rodzaje instytucji wpływających na politykę zdrowotną i ich rola. Źródła i sposoby finansowania świadczeń zdrowotnych. Rodzaje dostawców usług medycznych. Rodzaje odbiorców usług medycznych. Istota płatnika. Charakterystyka przepływu środków finansujących świadczenia zdrowotne. Rola państwa w regulowaniu przepływu środków. 2. System ubezpieczeń zdrowotnych w Polsce Istota ubezpieczenia zdrowotnego. Rodzaje ubezpieczeń zdrowotnych. Funkcje powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Zasady powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Funkcje płatnika w systemie powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Zakres świadczeń w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Zasady korzystania ze świadczeń zdrowotnych z powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Reglamentacja dostępu do niektórych usług medycznych istota, przyczyny, sposoby reglamentacji. Znaczenie dobrowolnych ubezpieczeń zdrowotnych. 3. Rynek świadczeń zdrowotnych Cechy rynku usług medycznych. Usługa medyczna jako dobro indywidualne, publiczne, konsumpcyjne, inwestycyjne i profesjonalne. Ograniczona suwerenność pacjenta jako konsumenta usług medycznych. Akceptacja płatnika jako źródła finansowania świadczeń zdrowotnych. Efekty zewnętrzne usług medycznych. Czynniki wpływające na podaż świadczeń zdrowotnych. Czynniki kształtujące popyt na świadczenia zdrowotne. Skutki niekontrolowanej konkurencji na rynku świadczeń zdrowotnych. Rola państwa i płatnika na rynku usług medycznych. Zapewnienie jakości w opiece zdrowotnej. Znaczenie profesjonalizmu i zaufania do personelu medycznego w świadczeniu usług medycznych. 4. Podstawy prawne funkcjonowania zakładów opieki zdrowotnej i płatnika Podstawowe obszary funkcjonowania zakładów opieki zdrowotnej. Regulacje prawne dotyczące funkcjonowania zakładów opieki zdrowotnej i płatnika. Regulacje prawne dotyczące personelu medycznego w tym technika farmaceutycznego. Rodzaje kontraktów na usługi medyczne. Zasady zawierania kontraktów na usługi medyczne. 6

5. Koszty w zakładach opieki zdrowotnej Rodzaje kosztów. Składniki kosztów wytworzenia świadczeń zdrowotnych. Koszty bezpośrednie i pośrednie. Regulacje prawne w zakresie nadzoru nad kosztami w zakładach opieki zdrowotnej. 6.Przepisy prawa dotyczące działalności zawodowej i gospodarczej Przedmiot i źródła prawa w ochronie zdrowia. Rodzaje stosunków pracy i umów o pracę w ochronie zdrowia. Rozwiązywanie umów o pracę. Prawa i obowiązki zakładu pracy i pracownika. Wynagrodzenie za pracę i jego ochrona prawna. Czas pracy w ochronie zdrowia i urlopy pracownicze. Świadectwa pracy. Rozwiązywanie umowy o pracę. Rodzaje odpowiedzialności pracowniczej w ochronie zdrowia. Rodzaje umów cywilnoprawnych. Formy własności zakładów opieki zdrowotnej. Formy organizacyjnoprawne zakładów opieki zdrowotnej. Możliwości podejmowania działalności gospodarczej w ochronie zdrowia. Prawo farmaceutyczne. Ćwiczenia: Identyfikowanie źródeł prawa. Interpretowanie przepisów prawa farmaceutycznego. Środki dydaktyczne Foliogramy. Aktualne ustawy i przepisy z zakresu opieki zdrowotnej, prawa farmaceutycznego, prawa cywilnego, prawa pracy oraz prowadzenia działalności gospodarczej. Prasa zawierająca informacje ekonomiczne i prawne. Baza informacji prawnej (płyty CD-ROM i Internet; System LEX, serwis prawo i zdrowie). Opisy przypadków z prasy zawodowej lub Internetu. Uwagi o realizacji Program nauczania przedmiotu Podstawy prawa i ekonomiki obejmuje zintegrowane treści z zakresu ekonomii, ekonomiki, finansów i prawa. W czasie realizacji programu nauczyciel powinien nawiązywać do wiedzy z zakresu przedsiębiorczości nabytej przez uczniów w szkole średniej. Program Podstawy prawa i ekonomiki składa się z sześciu działów tematycznych. Na jego realizację przeznaczono 50 godzin w semestrze III i IV. 7

Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Liczba godzin 1. Finansowanie świadczeń zdrowotnych 8 2. System ubezpieczeń zdrowotnych 8 w Polsce 3. Rynek świadczeń zdrowotnych 8 4. Podstawy prawne funkcjonowania 10 zakładów opieki zdrowotnej i płatnika 5. Koszty w zakładach opieki zdrowotnej 6 6. Przepisy prawa dotyczące działalności 10 zawodowej Razem 50 Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne zmiany, mające na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoły. W celu uzyskania zadawalających wyników kształcenia zajęcia powinny odbywać się w pracowni przedmiotowej wyposażonej w nowoczesne środki dydaktyczne. Nauczyciel realizujący program nauczania przedmiotu powinien mieć do dyspozycji podręczną biblioteczkę wyposażoną w pozycje literatury z zakresu prawa i ekonomii, akty prawne, specjalistyczną prasę. Proponuje się prowadzenie zajęć w formie pracy zespołowej, grupowej i indywidualnej. Ćwiczenia przedmiotowe umożliwiają indywidualizację procesu kształcenia, efektywne wykorzystywanie pomocy dydaktycznych oraz zastosowanie nabytych umiejętności w nowych sytuacjach. Osiągnięcie założonych celów kształcenia umożliwia stosowanie efektywnych metod nauczania, takich jak: wykład informacyjny, problemowy, konwersatoryjny, pogadanka dydaktyczna, metoda przypadków, metoda sytuacyjna, metoda projektów, ćwiczenia przedmiotowe. Poszczególne działy programowe zawierają treści kształcenia niezbędne do zrozumienia funkcjonowania ochrony zdrowia w wymiarze organizacyjnym i ekonomicznym. Dział pierwszy dotyczy struktury systemu organizacyjnego ochrony zdrowia. Szczególną uwagę należy zwrócić na finansowanie świadczeń zdrowotnych. Powszechne ubezpieczenia zdrowotne, o których mowa w dziale drugim stanowią w Polsce główne źródło finansowania 8

świadczeń zdrowotnych. Wskazane jest usystematyzowanie wiedzy w tym zakresie. Po zrealizowaniu działu trzeciego uczniowie powinni określić specyficzne cechy rynku oraz mechanizmy ekonomiczne i kryteria zapewnienia jakości usług medycznych. W dziale czwartym, piątym i szóstym szczególny nacisk należy położyć na regulacje prawne dotyczące funkcjonowania zakładów opieki zdrowotnej i płatnika oraz działalności zawodowej technika farmaceutycznego. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy przeprowadzać systematycznie na podstawie kryteriów uwzględniających zaplanowane cele kształcenia, a w szczególności: określanie źródeł i sposobów finansowania świadczeń zdrowotnych, określanie czynników wpływających na popyt i podaż świadczeń zdrowotnych, charakteryzowanie roli państwa i płatnika na rynku usług medycznych, interpretowanie regulacji prawnych obowiązujących w zawodzie technik farmaceutyczny. Proces oceniania powinien obejmować: diagnozę wiadomości i umiejętności ucznia przed przystąpieniem do realizacji programu, sprawdzenie postępów ucznia w toku realizacji programu oraz rozpoznawanie trudności w osiąganiu celów kształcenia, sprawdzenie wiadomości i umiejętności po zrealizowaniu programu nauczania. Osiągnięcia uczniów można oceniać na podstawie: odpowiedzi ustnych, prac pisemnych, testów osiągnięć szkolnych. W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metod sprawdzania osiągnięć ucznia stosowanych przez nauczyciela. 9

Literatura Baza informacji prawnej w Internecie system LEX, serwis prawo i zdrowie Boratyński J., Dudek B., Morkis G.: Obsługa klienta. Prawo pracy. Higiena pracy. WSiP, Warszawa 2003 Chwierut S., Kulis M., Wójcik D.: Elementy zarządzania finansowego w ochronie zdrowia. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne Vesalius, Kraków 2000 Getzen T.: Ekonomika zdrowia. PWN, Warszawa 2000 Mierzejewska-Majcherek J.: Podstawy ekonomii. Centrum Doradztwa i Informacji Difin, Warszawa 2003 Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 22 grudnia 1998 r. W sprawie szczególnych zasad rachunku kosztów w publicznych zakładach opieki zdrowotnej (DZ. U. Nr. 164, poz. 1194) Sobiecki R., red.: Podstawy przedsiębiorczości w pytaniach i odpowiedziach. Centrum Doradztwa i Informacji Difin, Warszawa 2003 Trocki M., red.: Nowoczesne zarządzanie w opiece zdrowotnej. Instytut Przedsiębiorczości i Samorządności, Warszawa 2002 Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. ze zmianami Kodeks cywilny Ustawa z dnia 23 stycznia 2003 r. O powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia (DZ. U. Nr. 45, poz. 391) Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. ze zmianami Kodeks pracy Ustawa z dnia 6 września 2001 ze zmianami Prawo farmaceutyczne (DZ. U. Nr. 126, poz 1381 z późniejszymi zmianami) Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. O zakładach opieki zdrowotnej Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 10

PODSTAWY ANATOMII, FIZJOLOLOGII I PATOFIZJOLOGII Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć: posłużyć się podstawowymi pojęciami z zakresu anatomii, fizjologii, patofizjologii, scharakteryzować budowę i czynności życiowe komórek, scharakteryzować rodzaje i funkcje tkanek, scharakteryzować rozwój prenatalny człowieka, scharakteryzować poszczególne okresy życia człowieka po urodzeniu, określić różnice związane z wiekiem, płcią oraz różnice konstytucjonalne, określić położenie poszczególnych układów i narządów, scharakteryzować budowę i czynności układu narządów ruchu, scharakteryzować budowę i czynności układu nerwowego, scharakteryzować budowę i czynności układu krążenia, przedstawić skład i rolę krwi, przedstawić budowę i rolę układu chłonnego, scharakteryzować budowę i czynności układu oddechowego, scharakteryzować budowę i czynności układu trawiennego, wyjaśnić istotę procesów metabolicznych zachodzących w ustroju człowieka, scharakteryzować budowę i czynności układu moczowego, przedstawić budowę i rolę układu płciowego, scharakteryzować budowę i czynność wydzielniczą gruczołów dokrewnych, przedstawić budowę i znaczenie skóry oraz narządów zmysłów, wyjaśnić pojęcia zdrowie, choroba, proces patologiczny, etiologia, patogeneza, przedstawić klasyfikację chorób, scharakteryzować przebieg i objawy choroby, określić przyczyny i mechanizmy zaburzeń pojawiających się w chorobie, scharakteryzować choroby poszczególnych układów i narządów, przedstawić ogólne zasady leczenia chorób, udzielić pierwszej pomocy w stanach zagrożenia życia i zdrowia. 11

Materiał nauczania 1. Wiadomości wstępne Podstawowe pojęcia. Miejsce anatomii i fizjologii wśród nauk przyrodniczych. Podział anatomii. Budowa i czynność komórki. Podział tkanek. Tkanka nabłonkowa. Tkanki łączne. Rozwój osobniczy człowieka. Postać człowieka jako całość. Plan budowy ciała ludzkiego. Pojęcie zdrowia i choroby. Czynniki chorobotwórcze. Klasyfikacja chorób. Przebieg i objawy chorób. Etiologia i patogeneza. 2. Układ narządów ruchu Funkcje szkieletu. Tkanka łączna szkieletowa. Właściwości fizyczne i skład chemiczny kości. Kształt kości. Połączenia kości. Podział kośćca. Kości kręgosłupa i klatki piersiowej. Kości czaszki. Kości kończyny górnej. Kości kończyny dolnej. Tkanka mięśniowa - rodzaje tkanki mięśniowej. Budowa makroskopowa i mikroskopowa mięśni szkieletowych. Mechanika mięśni. Grupy mięśniowe w poszczególnych okolicach ciała - mięśnie głowy i szyi, mięśnie grzbietu, mięśnie klatki piersiowej, mięśnie brzucha, mięśnie kończyny górnej i dolnej. Czynność poszczególnych grup mięśniowych. Choroby układu narządów ruchu wrodzone i nabyte. Ćwiczenia: Analizowanie budowy, położenia i połączeń kości na modelu szkieletu człowieka. Analizowanie położenia poszczególnych mięśni na modelu muskulatury człowieka. 3. Układ nerwowy Rola układu nerwowego. Tkanka nerwowa. Podział układu nerwowego. Podstawowe pojęcia: ośrodek nerwowy, splot, zwój, włókno nerwowe, nerw. Synapsy - budowa, neuromediatory. Receptory. Odruchy - podział, łuk odruchowy. Centralny układ nerwowy. Budowa i czynność mózgowia i rdzenia kręgowego. Opony mózgowo rdzeniowe. Krążenie płynu mózgowo - rdzeniowego. Budowa i czynność obwodowego układu nerwowego. Budowa i czynność układu nerwowego autonomicznego współczulnego i przywspółczulnego. Budowa i czynność układu nerwowego somatycznego. Zaburzenia czynności ruchowych. Zaburzenia czucia. Zaburzenia wyższych czynności nerwowych. Choroby naczyniowe mózgu. Choroby zwyrodnieniowe - choroba Parkinsona, choroba Alzheimera. Choroby demielinizacyjne - stwardnienie rozsiane. Padaczka. Urazy mózgu. Nowotwory mózgu. Zaburzenia psychiczne. 12

Ćwiczenia: Analizowanie budowy mózgowia i rdzenia kręgowego z wykorzystaniem modelu, tablic i atlasów anatomicznych, programów komputerowych. Analizowanie budowy układu nerwowego obwodowego z wykorzystaniem modelu, tablic i atlasów anatomicznych. Analizowanie istoty i przebiegu chorób układu nerwowego na podstawie opisu przypadków. 4. Układ krążenia Funkcje układu krążenia. Narządy tworzące układ krążenia, topografia. Budowa serca. Fizjologia pracy serca. Rodzaje naczyń krwionośnych. Budowa naczyń krwionośnych. Zadania krwioobiegu dużego i małego. Przebieg naczyń krwioobiegu dużego i małego. Układ żyły wrotnej. Krążenie płodowe. Mechanizmy regulujące krążenie krwi. Ciśnienie krwi. Tętno. Zaburzenia w krążeniu - krwotok, przekrwienie, niedokrwienie, zawał, obrzęki. Niewydolność krążenia. Wstrząs. Choroba niedokrwienna i zawał mięśnia sercowego. Zaburzenia rytmu. Wady serca. Miażdżyca. Nadciśnienie tętnicze. Schorzenia naczyń żylnych. Ćwiczenia: Analizowanie budowy serca na modelu. Analizowanie przebiegu naczyń krwionośnych z wykorzystaniem tablic, atlasów anatomicznych, programów komputerowych. Dokonywanie pomiaru tętna. Dokonywanie pomiaru ciśnienia krwi. Analizowanie istoty i przebiegu chorób układu krążenia na podstawie opisu przypadków. 5. Krew Funkcje krwi. Narządy krwiotwórcze. Skład krwi. Elementy morfotyczne krwi. Osocze krwi. Krzepnięcie krwi. Grupy krwi i czynnik Rh. Mechanizmy obronne krwi. Skazy krwotoczne. Zakrzepica. Zator. Niedokrwistości. Białaczki. 6. Układ chłonny Funkcje układu chłonnego. Narządy tworzące układ chłonny. Budowa i przebieg naczyń limfatycznych. Skład chłonki. Krążenie chłonki. Budowa i funkcje węzłów chłonnych. Budowa i czynność śledziony. Odporność. Odczynowość ustroju. Chłoniaki złośliwe. Ziarnica złośliwa. AIDS. 13

7. Układ oddechowy Rola układu oddechowego. Narządy wchodzące w skład układu oddechowego, topografia. Budowa i czynność dróg oddechowych. Budowa i czynność płuc. Fizjologia oddychania. Mechanizmy regulujące oddychanie. Duszność. Zaburzenia rytmu oddechowego. Sinica. Kaszel. Niewydolność oddechowa. Dychawica oddechowa. Obrzęk płuc. Zapalenie płuc. Nowotwory układu oddechowego. Ćwiczenia: Analizowanie budowy układu oddechowego z wykorzystaniem modelu, tablic, atlasów anatomicznych, programów komputerowych. Analizowanie istoty i przebiegu chorób układu oddechowego na podstawie opisu przypadków. 8. Układ trawienny Funkcje układu trawiennego. Narządy tworzące układ trawienny, topografia. Budowa i czynność jamy ustnej, gardła i przełyku. Budowa i czynność żołądka. Budowa i czynność dwunastnicy. Wątroba, trzustka, budowa, udział w procesach trawiennych. Budowa i czynność jelita cienkiego i grubego. Procesy trawienne zachodzące w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego. Zaburzenia łaknienia. Choroba wrzodowa. Nowotwory przewodu pokarmowego. Zaburzenia czynności jelit. Zapalenie wątroby. Marskość wątroby. Ostre zapalenie trzustki. Ćwiczenia: Analizowanie budowy układu trawiennego z wykorzystaniem modelu, tablic, atlasów anatomicznych, programów komputerowych. Analizowanie istoty i przebiegu chorób układu trawiennego na podstawie opisu przypadków. 9. Metabolizm Przemiana materii. Przemiana białek. Przemiana węglowodanów. Przemiana tłuszczów. Przemiana wody i soli mineralnych. Mikroelementy. Witaminy. Przemiana energii. Pomiary przemiany energii. Bilans cieplny. Regulacja temperatury ciała. Zaburzenia przemiany białek, węglowodanów, tłuszczów. Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, mineralnej i kwasowo-zasadowej. Głód. Niedobory witaminowe. Cukrzyca. 10. Układ moczowy Rola układu moczowego. Narządy tworzące układ moczowy, topografia. Budowa makroskopowa i mikroskopowa nerek. Powstawanie moczu. Skład moczu. Mechanizmy regulujące powstawanie moczu. 14

Czynność wydzielnicza nerek. Budowa i czynność dróg moczowych. Oddawanie moczu. Zmiany ilościowe i jakościowe moczu. Niewydolność nerek. Mocznica. Stany zapalne układu moczowego. Kamica moczowa. Ćwiczenia: Analizowanie budowy układu moczowego z wykorzystaniem modelu, tablic, atlasów anatomicznych, programów komputerowych. Analizowanie istoty i przebiegu chorób układu moczowego na podstawie opisu przypadków. 11. Układ płciowy Rola układu płciowego. Narządy tworzące układ płciowy żeński, topografia, budowa. Cykl jajnikowy. Cykl miesiączkowy. Zapłodnienie. Ciąża. Poród. Nadżerki i nowotwory szyjki macicy i jajników. Stany zapalne przydatków. Zaburzenia hormonalne. Narządy tworzące układ płciowy męski, topografia, budowa, funkcje. Przerost i rak gruczołu krokowego. Ćwiczenia: Analizowanie budowy układu płciowego z wykorzystaniem modelu, tablic, atlasów anatomicznych, programów komputerowych. Analizowanie istoty i przebiegu chorób układu płciowego na podstawie opisu przypadków. 12. Gruczoły dokrewne Funkcje hormonów. Rodzaje hormonów. Gruczoły dokrewne, budowa, topografia. Czynność wydzielnicza poszczególnych gruczołów dokrewnych. Wpływ hormonów na funkcjonowanie organizmu. Sprzężenie zwrotne w regulacji wydzielania hormonów. Zaburzenia wydzielnicze przysadki mózgowej, tarczycy, gruczołów przytarczycznych, trzustki, nadnerczy. 13. Układ narządów zmysłów. Powłoka wspólna. Rola narządów zmysłów. Budowa i czynność narządów czucia powierzchownego, narządu smaku, powonienia, słuchu i równowagi, wzroku. Funkcje skóry. Budowa skóry. Gruczoły skóry. Włosy. Paznokcie. Patologia sutka. Wybrane schorzenia skóry, narządu wzroku i słuchu. 14. Ratownictwo Zadania medycyny ratunkowej. Łańcuch ratunkowy. Ocena stanu poszkodowanego. Utrata przytomności. Rany. Krwotoki. Urazy narządów ruchu. Urazy termiczne. Ciała obce w oku, uchu, nosie, tchawicy. 15

Napady drgawek. Zatrucia. Porażenie prądem elektrycznym. Nagłe zatrzymanie krążenia i oddychania. Apteczka pierwszej pomocy. Ćwiczenia: Ocenianie stanu poszkodowanego. Nakładanie opatrunku na ranę w obrębie głowy, kończyny górnej, kończyny dolnej. Tamowanie krwotoków z rany i z nosa. Unieruchamianie złamań w obrębie kończyny górnej i kończyny dolnej. Udzielanie pierwszej pomocy w urazach kręgosłupa. Udzielanie pierwszej pomocy w przypadku omdlenia. Układanie poszkodowanego w pozycji bezpiecznej. Udrażnianie dróg oddechowych. Wykonywanie na fantomie sztucznego oddychania i pośredniego masażu serca u dorosłego i u dziecka. Kompletowanie apteczki pierwszej pomocy. Środki dydaktyczne Fantom człowieka do ćwiczeń z zakresu anatomii i udzielania pierwszej pomocy. Modele i plansze anatomiczne. Foliogramy, programy komputerowe z zakresu anatomii. Atlasy anatomiczne, albumy. Filmy dydaktyczne. Materiały, sprzęt do udzielania pierwszej pomocy. Uwagi o realizacji Program nauczania anatomii, fizjologii i fizjopatologii obejmuje treści z zakresu budowy i czynności organizmu człowieka oraz zaburzeń w ich funkcjonowaniu. Celem realizacji programu jest wyposażenie ucznia w wiedzę niezbędną do rozumienia funkcjonowania organizmu człowieka, ukazanie wzajemnych powiązań i zależności między poszczególnymi układami i narządami oraz przedstawienie zaburzeń w ich pracy. Nabyte przez ucznia umiejętności z zakresu budowy i funkcjonowania organizmu w zdrowiu i chorobie, pozwalają dostrzegać organizm jako jedność psychosomatyczną. Treści programu przedmiotu powinny być skorelowane z farmakologią i chemią leków. Stanowią one podstawę teoretyczną do uczenia się zagadnień z zakresu farmakoterapii. 16

Ze względu na charakter pracy technika farmaceutycznego, szczególną uwagę należy zwrócić na realizację celów związanych z fizjologią i patofizjologią w aspekcie oddziaływania leku na organizm człowieka. Treści programu dotyczące anatomii proponuje się ograniczyć do najważniejszych zagadnień z zakresu topografii i ogólnej budowy narządów. W celu uzyskania zadowalających wyników zajęcia powinny odbywać się w pracowni przedmiotowej wyposażonej w nowoczesne środki dydaktyczne. Zajęcia edukacyjne powinny być prowadzone w formie pracy zespołowej, grupowej i indywidualnej. Zaproponowane w programie ćwiczenia ułatwią uczniom zrozumienie realizowanych treści, indywidualizację procesu kształcenia i efektywniejsze wykorzystanie pomocy dydaktycznych. Ćwiczenia powinny być prowadzone w grupach liczących od 10-15 osób. Tematy najważniejsze dla właściwego zrozumienia zaburzeń chorobowych i zasad farmakoterapii, a zarazem najtrudniejsze do opanowania przez ucznia dotyczą zagadnień z zakresu budowy i czynności układu nerwowego, układu krążenia, układu moczowego, trawienia, metabolizmu oraz układu endokrynologicznego. Na realizację tej części programu przewidziano łącznie 49 godzin zajęć edukacyjnych (zajęcia teoretyczne i ćwiczenia). Czas ten pozwoli na usystematyzowanie wiedzy uczniów niezbędnej do zrozumienia procesów życiowych zachodzących za pośrednictwem wymienionych układów. W trakcie realizacji programu, szczególną uwagę należy zwrócić na kształtowanie umiejętności udzielania pierwszej pomocy. Niejednokrotnie od przypadkowych świadków zdarzenia zależy szansa na przetrwanie nagłego zagrożenia życia lub zdrowia. Istnieje zatem konieczność kształtowania umiejętności z zakresu udzielania pierwszej pomocy u coraz większej liczby ludzi, w tym szczególnie pracowników ochrony zdrowia. Szczególną uwagę należy zwrócić na ocenę stanu poszkodowanego, prowadzenie sztucznego oddychania i pośredniego masażu serca oraz na przestrzeganie obowiązujących procedur przy wykonywaniu działań z zakresu udzielania pierwszej pomocy. W celu uzyskania zadawalających wyników, zajęcia powinny odbywać się w pracowni ratownictwa wyposażonej w nowoczesne środki dydaktyczne. W trakcie realizacji programu należy kształtować u ucznia następujące postawy: odpowiedzialności za zdrowie i życie człowieka, wrażliwości wobec ludzi potrzebujących pomocy, 17

systematyczności w dążeniu do podnoszenia kwalifikacji i aktualizacji wiedzy. W celu umożliwienia uczniowi osiągnięcia założonych celów kształcenia, rozwijania zdolności poznawczych i wyzwalania aktywności proponuje się stosowanie następujących metod nauczania: wykład informacyjny, problemowy, konwersatoryjny, dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków, metoda sytuacyjna, pokaz z objaśnieniem, ćwiczenia. Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych: Liczba godzin Lp. Działy tematyczne Zajęcia Ćwiczenia Ogółem teoretyczne 1. Wiadomości wstępne 10-10 2. Układ narządów ruchu 4 4 8 3. Układ nerwowy 4 10 14 4. Układ krążenia 6 6 12 5. Krew 6-6 6. Układ chłonny 2-2 7. Układ oddechowy 3 3 6 8. Układ trawienny 4 6 10 9. Metabolizm 3-3 10. Układ moczowy 2 2 4 11. Układ płciowy 4 2 6 12. Gruczoły dokrewne 6-6 13. Układ narządów zmysłów. 6-6 Powłoka wspólna. 15. Ratownictwo 2 13 15 Razem 62 46 108 18

Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne zmiany, mające na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoły. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy przeprowadzać systematycznie przez cały czas realizacji programu nauczania przedmiotu, na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Systematyczna ocena dostarczy nauczycielowi informacji o osiągnięciach uczniów, umożliwi skuteczne kierowanie przebiegiem uczenia się, dostarczy uczniowi informacji o wyniku uczenia się. Osiągnięcia uczniów można oceniać na podstawie: odpowiedzi ustnych, prac pisemnych, testów dydaktycznych, ukierunkowanej obserwacji czynności uczniów w czasie ćwiczeń. Dokonując oceny nauczyciel powinien stosować kryteria wynikające z zaplanowanych celów kształcenia, a w szczególności: stosowanie podstawowych pojęć z zakresu anatomii, fizjologii i patofizjologii, charakteryzowanie budowy i czynności układów i narządów, charakteryzowanie chorób poszczególnych układów i narządów, udzielanie pierwszej pomocy w stanach zagrożenia zdrowia i życia. W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metod sprawdzania osiągnięć ucznia stosowanych przez nauczyciela. 19

Literatura Aleksandrowicz R.: Mały atlas anatomiczny. PZWL, Warszawa 2004 Buchfelder M., Buchfelder A.: Podręcznik pierwszej pomocy. PZWL, Warszawa 2003 Gołąb B., Traczyk W.: Anatomia i fizjologia człowieka. PZWL, Warszawa 1997 Kamiński B., Dziak A.: Postępowanie w stanach zagrożenia życia. PZWL, Warszawa 1999 Kruś S.: Patologia. Podręcznik dla licencjackich studiów medycznych. PZWL, Warszawa 2004 Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia człowieka. Podręcznik dla średnich szkół medycznych. PZWL, Warszawa 1998 Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia człowieka. PZWL, Warszawa 2004 Pędich W., red.: Choroby wewnętrzne. PZWL, Warszawa 1994 Sokołowska Pituchowa J.: Anatomia człowieka. PZWL, Warszawa 2000 Sylwanowicz W.: Mały atlas anatomiczny. PZWL, Warszawa 1990 Traczyk W.: Fizjologia człowieka w zarysie. PZWL, Warszawa 2004 Wróblewski T., Miechowiecka N.: Patologia. Podręcznik dla średnich szkół medycznych. PZWL, Warszawa 1993 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 20

PSYCHOLOGIA Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć: określić zadania i kierunki psychologii, scharakteryzować procesy poznawcze człowieka, scharakteryzować procesy emocjonalne i motywacyjne człowieka, scharakteryzować strukturę osobowości człowieka i czynniki mające wpływ na jej rozwój, scharakteryzować rozwój psychiczny człowieka, scharakteryzować sytuacje trudne oraz ich wpływ na stan psychiczny człowieka, nawiązać i utrzymać kontakt z pacjentem (klientem) oraz współpracownikami, wyjaśnić wpływ stanu psychicznego (sfery psychicznej) na zdrowie człowieka, wyjaśnić wpływ choroby na stan psychiczny człowieka, wskazać pozytywne postawy wobec zdrowia i choroby, upowszechnić zachowania służące zdrowiu psychicznemu, rozwiązać problemy zawodowe zgodnie z kompetencjami technika farmaceutycznego, postąpić zgodnie z zasadami etyki zawodowej. Materiał nauczania 1. Wprowadzenie do przedmiotu Psychologia jako nauka - przedmiot psychologii, działy psychologii, kierunki rozwoju. Umiejętności psychologiczne przydatne w zawodzie technika farmaceutycznego. 2. Charakterystyka procesów poznawczych Spostrzeganie. Pamięć. Uczenie się jako zapamiętywanie zorganizowane. Myślenie i jego rodzaje. Inteligencja jako złożona sprawność umysłowa. Uwaga jako ukierunkowanie czynności poznawczych. 3. Procesy emocjonalno-motywacyjne Cechy i rodzaje emocji. Fizjologiczne przejawy emocji. Motywacyjna funkcja emocji. Rodzaje potrzeb. 21