Opracowane tematy z biologii dla II klasy gimnazjum

1 Opracowane tematy z biologii dla II klasy gimnazjum Iwona Wiśniewska Raszyn 2009

2 SPIS TREŚCI 1. Stanowisko człowieka w przyrodzie 4 2. Podobieństwa i różnice w budowie człowieka i innych ssaków... 5 3. Przypuszczalny rodowód człowieka. 6 4. Dlaczego wszyscy ludzie należą do jednego gatunku? 7 5. Układ narządów ruchu.. 8 6. Budowa fizyczna i chemiczna kości 9 7. Budowa szkieletu osiowego. 11 8. Budowa szkieletu obwodowego 13 9. Rodzaje połączeń kości. 15 10. Budowa i podział mięśni... 16 11. Wady i zniekształcenia w układzie ruchu. 17 12. Pierwsza pomoc w urazach układu ruchu. 18 13. Odżywianie 19 14. Składniki pokarmowe i ich rola w organizmie. 20 15. Budowa ogólna i rola układu pokarmowego. 21 16. Rola poszczególnych elementów układu pokarmowego.. 22 17. Higiena układu pokarmowego.. 23 18. Środowisko a odżywianie się człowieka 25 19. Skład i rola krwi. 26 20. Mechanizmy obronne krwi. 27 21. Grupy krwi. 28 22. Budowa i rola naczyń krwionośnych. 29 23. Budowa i rola serca w układzie krwionośnym.. 30 24. Obieg krwi mały, duży i krążenie wrotne.. 32 25. Budowa i funkcja układu chłonnego (limfatycznego) 33 26. Higiena układu krążenia. 35 27. Pierwsza pomoc przy skaleczeniach i krwotokach 36 28. Budowa dróg oddechowych i płuc. 37 29. Wymiana gazowa w płucach i tkankach 39 30. Oddychanie komórkowe jako proces energetyczny.. 41 31. Higiena układu oddechowego 42

3 32. Drogi usuwania produktów przemiany materii i energii (metabolizmu). 43 33. Budowa i rola poszczególnych elementów układu moczowego 45 34. Mechanizm wydalania moczu i higiena układu moczowego. 47 35. Budowa i funkcje skóry. 48 36. Higiena i urazy skóry. 50 37. Skóra a promieniowanie UV.. 51 38. Rozmnażanie warunkiem istnienia organizmów 52 39. Budowa i fizjologia narządów rozrodczych męskich 53 40. Budowa i fizjologia narządów rozrodczych żeńskich 56 41. Cykl miesiączkowy. 58 42. Przebieg rozwoju zarodkowego i płodowego człowieka 59 43. Kiedy osiągamy dojrzałość pełną?.. 61 44. Budowa ogólna i rola układu nerwowego 63 45. Budowa oraz funkcje elementów mózgowia 64 46. Budowa i rola rdzenia kręgowego 66 47. Przewodzenie impulsów.. 67 48. Odruchy bezwarunkowe i warunkowe 68 49. Rola obwodowego i autonomicznego układu nerwowego. 69 50. W jaki sposób odbieramy wrażenia?. 70 51. Wady wzroku.. 72 52. Ucho jako narząd słuchu i równowagi 73 53. Po co nam narządy węchu, smaku i dotyku?. 74 54. Higiena pracy umysłowej. 78 55. Gruczoły wydzielania wewnętrznego 80 56. Zdrowie człowieka a środowisko 83 Literatura 85

Temat: Stanowisko człowieka w przyrodzie. Królestwo - Zwierzęta Typ - Strunowce Podtyp - Kręgowce Gromada - Ssaki Podgromada - Łożyskowce Rząd - Naczelne Rodzina - Człowiekowate (Hominidae) Rodzaj - Człowiek (Homo) Gatunek - Człowiek rozumny (Homo sapiens) Typ Strunowce We wczesnym rozwoju zarodkowym występują zawiązki struny grzbietowej. Podtyp Kręgowce 1. Kręgosłup złożony z wielu skostniałych kręgów. 2. Można wyróżnić głowę, tułów, kończyny, ogon. 3. Ośrodkowy system nerwowy składa się z mózgu i rdzenia kręgowego. Gromada Ssaki 1. Skóra pokryta sierścią. 2. W większości są żyworodne. 3. Po urodzeniu młode karmione są mlekiem matki. 4. Płuca zbudowane z pęcherzyków płucnych. 5. 7 kręgów szyjnych. Podgromada Łożyskowce Wytwarzają łożysko, przez które dochodzi pokarm i tlen do rozwijającego się młodego organizmu. 4 Rząd Naczelne 1. Dobrze rozwinięte półkule mózgowe. 2. Kończyny pięciopalczaste zakończone paznokciami. 3. Uzębienie zróżnicowane na siekacze, kły, zęby przedtrzonowe i trzonowe. 4. Chwytne dłonie i stopy zaopatrzone w przeciwstawny kciuk i paluch. 5. Widzą barwy, orientują się w środowisku naturalnym bardziej dzięki wzrokowi niż za pomocą węchu.

Temat: Podobieństwa i różnice w budowie człowieka i innych ssaków. Podobieństwa: - ogólny plan budowy ciała - siedem kręgów szyjnych - dwuboczna symetria ciała - kończyny pięciopalczaste, zakończone paznokciami - rozwinięty mózg i narządy zmysłów - zróżnicowane uzębienie - dobrze rozwinięte płuca - rozwój zarodka w łonie matki - obecność gruczołów mlecznych 5 Mimo licznych podobieństw występują też różnice, które stawiają człowieka na wyższym szczeblu ewolucyjnym. Różnice: - pionowa postawa ciała - dwunożny sposób poruszania się - krzywizny w kręgosłupie - spłaszczona klatka piersiowa - skrócenie części twarzowej czaszki, wysunięty podbródek - powiększenie części mózgowej czaszki - kończyny dolne są krótsze od dolnych i pozbawione funkcji odpornościowych - zdolność manualna dłoni - stopy wysklepione, przystosowane do chodzenia - znikome owłosienie ciała W trakcie ewolucji człowieka wykształciło się szereg cech charakterystycznych tylko dla gatunku Homo sapiens, tzw. cechy swoiste, są to: - pionowa postawa - zdolność do abstrakcyjnego myślenia, co umożliwia rozwój inteligencji - mowa ułatwiająca porozumiewanie się - zdolność do pracy i wytwarzania narzędzi -

Temat: Przypuszczalny rodowód człowieka. Około 7-8 mln lat temu łańcuch górski rozdzielił Afrykę na część wschodnią i zachodnią (oddzielone zostały linie rozwojowe szympansów i ludzi). Zachodnia część nadal była wilgotna, wschodnia coraz bardziej sucha. Na zachodzie ciągle rosły lasy, na wschodzie rozwinęła się sucha sawanna. Afryka jest kolebka praludzi. Korzyści jakie przodek człowieka uzyskał z przyjęcia pionowej postawy to: - zwiększenie pola widzenia - uwolnienie rąk od podpierania ciała podczas ruchu Ausrtalopithecus ramidus to najstarszy przodek człowieka. Jego szczątki liczą sobie około 4,4 miliona lat. Odżywiał się pokarmem roślinnym oraz małą ilością pokarmu zwierzęcego. Homo habilis (człowiek zręczny) pierwszy praczłowiek pojawił się około 2-1,5 miliona lat temu. Wytwarzał narzędzia rzeźnicze (ostrza i pięściaki). Odżywiał się mięsem, był padlinożercą. Przyczynił się do wymarcia kilku gatunków hien i tygrysów szablo zębnych. I Wyjście z Afryki: Homo erectus (człowiek wyprostowany) 1,8 1,9 mln lat temu wkroczył do Europy, Azji, Chin i Jawy. 6 II Wyjście z Afryki: Neandertalczyk (Homo neanderthalensis) 1,8 0,3 mln lat temu zajął znaczne obszary Europy i Bliskiego Wschodu, na którym królowała epoka lodowcowa. Wraz z jej końcem on także zniknął bez śladu. Żywił się głównie mięsem. III Wyjście z Afryki: (Homo sapiens) człowiek rozumny w Afryce wiódł życie koczownicze przez kolejne 100 tyś lat na sawannie. Około 60 70 tyś lat temu nastąpiło III wyjście z Afryki. Nasi przodkowie opanowali najpierw Bliski Wschód i obszary śródziemnomorskie, potem Azję Południową i Wschodnią (10tyś lat), Australię (40 tyś lat). Do Ameryki południowej dotarli w kilkanaście tysięcy lat, do krańca Ameryki Południowej dotarli w 2 tyś lat. Człowiek środowisko: - w Nowej Zelandii wyginęły ptaki Moa - na wyspie Mauritius wyginęły ptaki Dronty - w Morzu Beringa wyginęły Krowy morskie - w Ameryce Płn. Wyginęły Bizony

Temat: Dlaczego wszyscy ludzie należą do jednego gatunku? 7 Gatunek jest to zbiór wszystkich osobników mających możliwość swobodnego krzyżowania się i wydawania płodnego potomstwa. Osobniki tworzące gatunek mają wspólne pochodzenie i odznaczają się wspólnymi cechami. Różnice w wyglądzie ludzi różnych ras są związane z cechami wykształconymi w drodze przystosowania do określonych stref klimatycznych. Powstał one dlatego, że grupy (populacje) ludzkie przez tysiąclecia przebywały w rozmaitych okolicach kuli ziemskiej, gdzie podlegały określonym wpływom środowiska zewnętrznego, np.: temperaturze, nasłonecznieniu, wilgotności powietrza. W obrębie gatunku ludzkiego Homo sapiens występują trzy odmiany (rasy): Biała, żółta i czarna. Przedstawiciele tych ras różnią się między sobą głównie kolorem skóry, co jest spowodowane zawartością barwnika stanowiącego barierę ochronną przed promieniowaniem słonecznym. Odmiana (rasa) Warunki klimatyczne Cechy charakterystyczne biała (europejska) żółta (mongolska, azjatycka) czarna (murzyńska, afrykańska) mało światła, częste deszcze i mgły ostry, zimny, śnieżny klimat gorący i wilgotny klimat niewielko ilość barwnika w skórze, wysoki i wąski nos, jasne oczy i włosy średnia ilość barwnika w skórze; czarne oczy, czarne proste włosy; niski wzrost i krótkie kończyny; wąska szpara oczna, powieki mające wyściółkę tłuszczową, płaska twarz i nos duża ilość barwnika w skórze; ciemna skóra i oczy; włosy czarne, kręcone; szeroki płaski nos, grube wargi

8 Temat: Układ narządów ruchu. Układ ruchu obejmuje: bierny aparat ruchu układ szkieletowy zbudowany z tkanki kostnej i chrzęstnej czynny aparat ruchu układ mięśniowy zbudowany z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej rola: rola: - nadaje kształt ciału - umożliwia ruchy ciała - zapewnia utrzymanie pionowej postawy ciała - decyduje o wielkości organizmu - ochrania narządy wewnętrzne Piętnastolatek ma 356 kości, dorosły człowiek ma 206 kości. Ze względu na kształt wyróżniamy kości: a) długie: - ramieniowa - udowa b) krótkie: - nadgarstka - paliczki c) płaskie: - kości czaszki - mostek - łopatki - kości biodrowe d) wielokształtne: - kręgi - żebra

9 Temat: Budowa fizyczna i chemiczna kości. Szkielet budują dwie tkanki chrzęstna i kostna. Tkanka chrzęstna u dorosłego człowieka występuje tylko w niektórych miejscach, np. w uchu, nosie, krtani w zakończeniach żeber, na powierzchniach stawowych. Komórki chrzęstne umieszczone są w substancji międzykomórkowej, często zawierającej wiele białkowych włókien. Tkanka ta jest elastyczna, mocna i wytrzymała. Tkanka kostna jest 6-7 razy bardziej wytrzymała niż tkanka chrzęstna. Swą twardość i odporność na złamania zawdzięcza dużej ilości substancji międzykomórkowej. Substancja ta, składa się z włókien białkowych, na powierzchni których odkładają się kryształy związków wapnia i fosforu, tworzy współśrodkowe rury, zwane blaszkami kostnymi. W środku rur w kanale, przebiegają nerwy i naczynia krwionośne rozprowadzające pokarm i tlen. W samych blaszkach lub między nimi, w jamkach, znajdują się komórki kostne, połączone ze sobą i z kanałem. Kość otoczona jest okostną zawierająca komórki kościotwórcze, dzięki którym możliwy jest proces budowy i odtwarzania kości w przypadku jej pęknięcia lub złamania.

10 Nasady kości zbudowane są z istoty gąbczastej a te z blaszek kostnych. Trzon kości tworzy istota zbita. W środku trzonu znajduje się szpik kostny. Masa szkieletu stanowi 14% całej masy ciała. Budowa chemiczna kości: substancja organiczna osseina nadają kości elastyczność związki nieorganiczne sole mineralne: wapnia i fosforu nadają kości twardość

11 Temat: Budowa szkieletu osiowego. Szkielet człowieka możemy podzielić na dwie podstawowe części: szkielet osiowy i szkielet obwodowy. Szkielet osiowy tworzą: - kości czaszki - kości kręgosłupa - kości klatki piersiowej Szkielet obwodowy tworzą: - kości obręczy kończyn (barkowej i miednicznej) - kości kończyn (kończyny górnej i kończyny dolnej) Rola czaszki: - osłania mózgowie - nadaje kształt twarzy - mieszczą się w niej narządy zmysłów i narząd żucia Rola kręgosłupa: - główna oś i podpora kręgosłupa - ochrona dla rdzenia kręgowego Kręgosłup składa się z pięciu odcinków, zawierających łącznie 33 lub 34 kręgi: - odcinek szyjny: 7 kręgów - odcinek piersiowy: 12 kręgów - odcinek lędźwiowy: 5 kręgów - odcinek krzyżowy: 5 kręgów - odcinek ogonowy (guziczny): 4 lub 5 kręgów

12 Między każdą parą sąsiadujących kręgów znajduje się elastyczny krążek, zbudowany z tkanki chrzęstnej, zwanej dyskiem. Dzięki temu kręgosłup jest giętki i elastyczny. Kręgosłup ma naturalne krzywizny, jest podwójnie esowato wygięty. Dzięki tym krzywiznom kręgosłup jest stabilny i wytrzymały. Rola klatki piersiowej: - ochrona płuc, serca, przełyku - jej ruchy umożliwiają zmianę objętości płuc (wdech i wydech) Budowa klatki piersiowej: - 12 par żeber w tym: 7 par żeber właściwych (bezpośrednio połączonych z mostkiem), 3 pary żeber rzekomych (przyczepione do chrząstki siódmego żebra), 2 pary żeber wolnych (kończą się swobodnie w mięśniach ściany brzucha) - mostek

13 Temat: Budowa szkieletu obwodowego. Obręcz kończyny górnej (pas barkowy) składa się z: - dwóch łopatek - dwóch obojczyków Szkielet kończyny górnej wolnej składa się z: - kości ramiennej - kości przedramienia ( łokciowej i promieniowej) - kości dłoni ( kości nadgarstka, kości śródręcza, kości palców składające się z kości paliczków)

Obręcz miedniczna (pas miednicowy) złożona jest z trzech par kości: - biodrowych - kulszowych - łonowych 14 Szkielet kończyny dolnej wolnej składa się z: - kości udowej - rzepki - kości podudzia ( piszczelowej i strzałkowej) - kości stopy: ( kości stępu, kości śródstopia, kości palców składające się z kości paliczków)

15 Temat: Rodzaje połączeń kości. Rodzaje połączeń kości nieruchome półruchome ruchome (stawy) -szwy kostne (tzw. chrząstkowe) w czaszce - spojenie łonowe - połączenie żeber kuliste zawiasowe z mostkiem - ramieniowy - łokciowy - biodrowy - kolanowy Powierzchnie stykających się w stawie kości są pokryte gładką chrząstką, zapobiegającą ich ścieraniu się. Każdy staw otoczony jest z zewnątrz torebką stawową, stanowiącą ochronę i zabezpieczenie stawu. Torebka wydziela do wewnątrz śliską maź, która zwilża powierzchnię stawową kości, w celu zmniejszenia tarcia. Dodatkowym zabezpieczeniem stawu są więzadła, czyli silne pasma tkanki łącznej włóknistej.

16 Temat: Budowa i podział mięśni. Ze względu na różnicę w budowie i czynnościach w tkance mięśniowej wyróżniamy: - tkankę mięśniową gładką - tkanką mięśniową poprzecznie prążkowaną szkieletową - tkankę mięśniową poprzecznie prążkowaną sercową Tkanka mięśniowa gładka jest zbudowana z wydłużonych komórek, ściśle przylegających do siebie. Mięśnie te kurczą się stosunkowo wolno i potrafią długo przebywać w stanie skurczu. Działają niezależnie od naszej woli. Z mięśni gładkich zbudowane są np. ścianki jelit oraz pęcherz moczowy. Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana, inaczej szkieletowa, jest zbudowana z długich wielojądrowych włókien, powstałych z połączenia wielu komórek. Włókna mięśni poprzecznie prążkowanych łatwo rozpoznać pod mikroskopem, gdyż widoczne są poprzeczne prążki spowodowane różnym załamaniem światła. Mięśnie te pracują szybko i szybko ulegają zmęczeniu. Działają głównie zależnie od naszej woli. Mięśnie szkieletowe stanowią przeciętnie 23% masy ciała kobiety i 40% masy ciała mężczyzny. Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana sercowa działa niezależnie od naszej woli. Mięsnie wykonują pracę statyczna np. przy siedzeniu, staniu lub dynamiczną np. przy chodzeniu, poruszaniu się. Do pracy mięśnie potrzebują energii z pochodzącej z utleniania węglowodanów. Jeśli nasze mięsnie pracują w takim tempie, że krew nadąża z dostarczeniem tlenu, to węglowodan zostaje całkowicie rozłożony na wodę, dwutlenek węgla i wyzwala się potrzebna energia. Część wykorzystują mięsnie do wykonywania ruchu, część zamienia się w ciepło. Gdy mięśnie są zmuszone do dużego wysiłku, a krew nie nadąża z dostarczaniem tlenu, to rozkład glikogenu następuje do kwasu mlekowego. Jest to oddychanie beztlenowe. Odczuwamy wtedy ból, bo nasze mięśnie tak reagują na zakwaszenie swego środowiska. Mięśnie zawsze ciągną, nie mogą pchać wykonują swoją pracę, kurcząc się. Każdy mięsień, który zgina kończynę, działa antagonistycznie w stosunku do tego, który ją prostuje. Występują parami, np. zginacz prostownik.

17 Temat: Wady i zniekształcenia w układzie ruchu. Wady w układzie ruchu: a) wrodzone: np. wada stawu biodrowego b) nabyte z powodu choroby: - gruźlica kości lub stawów powoduje zniekształcenia kości - krzywica jest chorobą wieku niemowlęcego i wczesnego dzieciństwa. Przyczyną jest niedobór witaminy D c) nabyte z winy otoczenia: - np. najczęściej powstają w pierwszych miesiącach życia na skutek niewłaściwego noszenia dziecka na rękach lub wczesnego zmuszania niemowlęcia do siedzenia, stania lub chodzenia. d) nabyte z własnej winy: - skolioza (skrzywienie boczne kręgosłupa) - lordoza (nadmierne wygięcie kręgosłupa do przodu) - kifoza ( nadmierne wygięcie kręgosłupa do tyłu) Płaskostopie (platfus) jest to zniekształcenie stopy, polegające na obniżeniu się fizjologicznych sklepień, w wyniku czego stopa staje się płaska. Przyczyną może być: - nadwaga - niewłaściwe obuwie - osłabienie mięśni i więzadeł stopy

18 Temat: Pierwsza pomoc w urazach układu ruchu. Rodzaj Objawy Pierwsza pomoc złamanie - kończyna wykazuje nienormalne wygięcie, - uszkodzone miejsce puchnie - poruszanie kończyną staje się niemożliwe zwichnięcie - obolałe miejsce sinieje i puchnie - w przypadku pęknięcia torebki stawowej zmienia się położenie kości w stawie stłuczenie stłuczone miejsce puchnie i tworzy się siniak kończynę należy unieruchomić unieruchomić uszkodzony staw okłady z zimnej wody, lodu, kwaśnej wody

19 Temat: Odżywianie Odżywianie jest to dostarczanie każdej żywej komórce organizmu takich substancji, jakich potrzebuje organizm do wzrostu i rozwoju. Ze względu na rolę, jaką pełnią składniki pokarmowe w organizmie, dzielimy je na kilka grup. Składniki pokarmowe budulcowe energetyczne regulujące służą do budowy dostarczają energii regulują przebieg i odnowy organizmu, potrzebnej organizmowi wielu procesów są to: w trakcie spalania w organizmie - białka w komórkach, są to: - sole mineralne są to: - witaminy - węglowodany - niektóre sole - tłuszcze mineralne

20 Temat: Składniki pokarmowe i ich rola w organizmie. Białka są zbudowane z aminokwasów. Występują w mięsie, rybach, jajach, mleku. Białka zwierzęce są pełnowartościowe, a roślinne niepełnowartościowe, ponieważ nie zawierają wszystkich składników potrzebnych do wzrostu i rozwoju organizmu. Sole mineralne są potrzebne do budowy związków organicznych i do przebiegu określonych procesów życiowych. Wapń i fosfor są niezbędne do budowy kości. Fosfor jest niezbędny do prawidłowego rozwoju tkanki nerwowej. Żelazo jest składnikiem hemoglobiny. Fluor zabezpiecza zęby przed próchnicą. Węglowodany (cukry) są głównym źródłem energii dla organizmu. Zawarte są głównie w pokarmach roślinnych( ziarnach zbóż, ziemniakach, kaszach, nasionach roślin strączkowych). Dzielimy je na cukry proste, np. glukoza i cukry złożone (skrobia, błonnik czyli celuloza). Tłuszcze są głównym składnikiem energetycznym naszego pożywienia. Ze względu na pochodzenie dzielimy je na tłuszcze zwierzęce i tłuszcze roślinne. Są zbudowane z glicerolu i kwasów tłuszczowych. Stanowią materiał zapasowy materiał energetyczny gromadzony głównie pod skórą w postaci tkanki tłuszczowej. Witaminy- warunkują prawidłowy przebieg procesów życiowych. Brak witamin prowadzi do choroby zwanej awitaminozą. Witaminy występują w pokarmach pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, np.: w pełnym mleku, maśle, w surowych owocach i warzywach. Witaminy dzielimy na dwie grupy: - rozpuszczalne w tłuszczach A, D, E, K - rozpuszczalne w wodzie C, PP, i z grupy B Brak witaminy C powoduje szkorbut, Brak witaminy D jest przyczyną powstawania krzywicy u dzieci, Brak witaminy A powoduje zaburzenia widzenia.

21 Temat: Budowa ogólna i rola układu pokarmowego. Układ pokarmowy przewód pokarmowy: gruczoły trawienne: - jama ustna - ślinianki - przełyk - wątroba - żołądek - trzustka - dwunastnica (pierwszy odcinek jelita cienkiego) - jelito cienkie - jelito grube - odbytnica Jama ustna - rozdrabnianie pokarmu Jama ustna, żołądek, dwunastnica trawienie pokarmu Jelito cienkie - wchłanianie składników pokarmowych Jelito grube - odciąganie wody Odbytnica - usuwanie kału na zewnątrz organizmu (defekacja)

Temat: Rola poszczególnych elementów układu pokarmowego. 22 BUDOWA I ROLA PRZEWODU POKARMOWEGO Budowa Zachodzące procesy Odcinki przewodu pokarmowego jama ustna i gardło przełyk żołądek Jelito cienkie(ok. 5-6 m długości). Składa się z: - dwunastnicy - jelita czczego - jelita krętego jelito grube i odbytnica jama ustna wysłana jest błoną śluzową; znajdują się w niej: - zęby: 32 zęby stałe, zróżnicowane - język zbudowany z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej. Na jego powierzchni występują nerwy smakowe w tzw. kubkach smakowych. jest to przewód długości ok. 30 cm, wyścielony od wewnątrz błoną śluzową. W jego ściankach występują mięśnie gładkie. workowate rozszerzenie przewodu pokarmowego. Ściana żołądka składa się z błon: śluzowej, mięśniowej i surowiczej. W błonie śluzowej wewnętrznej znajdują się gruczoły wytwarzające kwas solny i enzymy trawienne. dwunastnica ma kształt podkowy i mierzy ok. 25-30 cm. Dochodzą do nie przewody z wątroby, doprowadzające żółć oraz przewody z trzustki doprowadzające sok trzustkowy. na wewnętrznej ścianie jelita znajduje się bardzo duża ilość kosmków jelitowych, zwiększających powierzchnię wchłaniania składników pokarmowych. brak kosmków jelitowych. W ścianach jelita występują mięśnie podłużne. rozdrabnianie pokarmu. mieszanie pokarmu ze ślina, odbieranie smaku, formowanie kęsów i przesyłani ich do przełyku. skurcze mięśni powodują przesuwanie kęsów pokarmowych do żołądka. pokarm zostaje wymieszany z sokiem żołądkowym, produkowanym przez gruczoły śluzówki. Białko płynne ulega ścięciu i rozpoczyna się jego rozpad. Obecny w żołądku kwas solny zabija bakterie. zachodzą w niej głownie procesy trawienia pokarmów wchłanianie do krwi i limfy strawionych składników pokarmowych, takich jak: glukoza, aminokwasy, kwasy tłuszczowe, sole mineralne, witaminy. zagęszczenie resztek pokarmowych przez odwodnienie. Częściowy rozkład resztek pokarmowych przez bakterie. Wydalanie kału.

Temat: Higiena układu pokarmowego. Przyczyny chorób układu pokarmowego to: - nieprzestrzeganie higieny przygotowywania i spożywania pokarmów - spożywanie dużych ilości słodyczy - jedzenie posiłków w pośpiechu i w nerwowej atmosferze - nieregularne spożywanie posiłków - przejadanie się lub niedojadanie - spożywanie potraw zbyt gorących i zbyt zimnych - ciągłe napięcie nerwowe. 23 Choroby zakaźne układu pokarmowego to np. : - wirusowe zapalenie wątroby (żółtaczka zakaźna) - dur brzuszny - czerwonka Pasożyty jelitowe to np. : - glista ludzka - różne gatunki tasiemców - owsiki - włośnica - ameba (pierwotniak wywołujący czerwonkę) - bakterie wywołujące choroby zakaźne szerzące się drogą pokarmową np. dur brzuszny - wirusy np. wywołujące zapalenie wątroby typu A Zasady prawidłowego odżywiania się to: - odpowiednia ilość spożywanych posiłków - odpowiednia jakość spożywanych posiłków Zapotrzebowanie energetyczne organizmu zależy od: - wieku - płci - klimatu - stanu zdrowia - rodzaju wykonywanej pracy itp.

24 Zapotrzebowanie energetyczne wyraża się w kaloriach 1 kaloria (1cal) to ilość energii potrzebna do ogrzania 1 g wody o 1 o C Zgodnie z układem SI, jednostką energii jest dżul (J) 1kcal 4,19 kj 1kJ 0,24 kcal Ilość energii uzyskana w czasie spalania 1 g cukrów i białek wynosi 4,1 kcal, Ilość energii uzyskana w czasie spalania 1 g tłuszczów wynosi 9,3 kcal. W wartości energetycznej dziennej racji pokarmowej powinno być: - 15% białek - 55% cukrów - 30% tłuszczów Średnie dobowe zapotrzebowanie w wieku gimnazjalnym dla dziewcząt wynosi około 2500 kcal, a dla chłopców około 3300 kcal. Dzienne zapotrzebowanie organizmu na energię w poszczególnych posiłkach wynosi: - pierwsze śniadanie 30% - drugie śniadanie 10% - obiad - 40% - kolacja 20%

25 Temat: Środowisko a odżywianie się człowieka. Negatywny wpływ na nasze zdrowie mają: - niewłaściwy sposób produkowania żywności, - niewłaściwy sposób używania pestycydów, - stosowane nieodpowiednie środki konserwujące, - trujące barwniki, - nieodpowiedni sposób przechowywania, - niewłaściwe opakowania żywności, - gotowanie kwaśnych potraw w aluminiowych garnkach. Do metali ciężkich zwanych metalami śmierci zaliczamy: ołów, kadm, rtęć. Ołów jest bardzo niebezpieczny dla dzieci, ponieważ, uszkadzając mózg, powoduje znaczne ograniczenie ich rozwoju umysłowego. Kadm powoduje choroby nerek, kruchość i łamliwość kości oraz choroby nowotworowe, zgłasza u dzieci. Związki rtęci dostają się z pokarmem do organizmu, kumulują się w mózgu, powodując bóle głowy, zmiany w psychice, zaburzenia mowy, pogorszenie wzroku i słuchu. Pestycydy to środki ochrony roślin, zabezpieczające rośliny uprawne przed owadami, gryzoniami, a także tzw. chwastami. Stosuje się je również w magazynach przechowujących żywność. Związki te mogą powodować nowotwory, wady rozwojowe płodu, poronienia i uszkodzenia wielu organów. WHO to Światowa Organizacja Zdrowia Rolnictwo ekologiczne polega na zmianie sposobu uprawy roli. Metody stosowane w rolnictwie ekologicznym oparte są na: - używaniu nawozów organicznych - właściwym doborze sąsiedztwa, czyli uprawie odpowiednich roślin obok siebie - zrezygnowania z monokultur zwierzęcych i roślinnych - maksymalnym wykorzystaniu organicznych odpadków i jak największym ich zwrocie do gleby, z której zostały wytworzone.

26 Temat: Skład i rola krwi. KREW część płynna osocze część stała składniki morfotyczne erytrocyty leukocyty trombocyty (krwinki czerwone) ( krwinki białe) (płytki krwi) 4-5 milionów w 1mm 3 4,8-10 tysięcy w 1 mm 3 150-400 tysięcy w 1 mm 3 Rola krwi w organizmie człowieka Transportowa Obronna Termoregulacyjna transport: obrona organizmu przed: utrzymanie ciepłoty - tlenu wirusami i bakteriami ciała - dwutlenku węgla - białe ciałka krwi - wody - przeciwciała - składników odżywczych przed krwotokiem: - hormonów - płytki krwi - produktów przemiany materii

Temat: Mechanizmy obronne krwi. Odporność - jest to zdolność leukocytów do rozpoznawania elementów własnego organizmu i elementów obcych. 27 Na powierzchni każdej komórki znajdują się charakterystyczne cząsteczki, są to antygeny organizm je zna i rozpoznaje jako swoje. Wirusy, bakterie i grzyby również posiadają antygeny, ale organizm rozpoznaje je jako obce. Gdy wirus atakuje nasze komórki, wtedy limfocyty rozpoznają antygeny na jego powierzchni jako obce. Limfocyty w różny sposób bronią nasz organizm. Jedne z nich wpływają na powstanie przeciwciał. Przeciwciała są to białka o budowie chemicznej dopasowanej do każdego antygenu, jak klucz do zamka. Mają one kształt Y i, łącząc się z antygenem, powodują jego unieszkodliwienie. Rodzaje białych krwinek limfocyty monocyty granulocyty - wytwarzanie - pochłaniają obce ciała - pochłanianie przeciwciał - wytwarzają białko (fagocytoza) - zabliźnianie (interferon), hamujące bakterii i innych ran namnażanie się wirusów mikroorganizmów w innych komórkach

Biorca krwi 28 Temat: Grupy krwi. Grupa krwi Antygen Przeciwciała 0 brak a i b A A b B B a AB A i B brak Surowica krwi jest to osocze krwi pozbawione czynnika (włóknika) powodującego krzepnięcie krwi. Jeżeli do jednej zlewki wlejemy krew grupy A i krew grupy B, to okaże się, że przeciwciała znajdujące się w osoczu natychmiast zareagują. Ich cząsteczki w kształcie litery Y, łącząc się z antygenami krwinek, tworzą między nimi mostki i w ten sposób zlepiają krwinki ze sobą. W krwi pojawiają się kłaczki, które zatykają naczynia i następuje śmierć organizmu. Obecnie podajemy chorym wyłącznie krew tej samej grupy. Dawca krwi 0 A B AB 0 + - - - A + + - - B + - + - AB + + + + Legenda: + można przetaczać krew - nie można przetaczać krwi Grupy krwi i możliwości przetaczania jej.

29 Temat: Budowa i rola naczyń krwionośnych. Układ krwionośny człowieka jest zamknięty. Oznacza to, że krew nie wylewa się do jam ciała, ale krąży w naczyniach zwanych żyłami i tętnicami. Naczynie Budowa Funkcja tętnice Ściany napięte, wytrzymałe na duże ciśnienie krwi. Posiadają grubą warstwę mięśniową i warstwę sprężystej tkanki łącznej. wyczuwalna jako puls. żyły naczynia włosowate Ściany cienkie i wiotkie, ponieważ zawierają mniej tkanki mięśniowej i sprężystej. Posiadają zastawki uniemożliwiające cofanie się krwi. Ich ściany zbudowane są z jednej warstwy komórek. W sieci naczyń włosowatych występują naczynia włosowate tętnicze i żylne. Wyprowadzają krew od serca do całego ciała. Przy każdym skurczu serca w tętnicach powstaje fala uderzeniowa Doprowadzają krew do serca. Przez cienkie ścianki odbywa się wymiana gazów i składników odżywczych oraz produktów przemiany komórkowej między krwią a komórkami ciała. cecha żyły tętnice kierunek do serca od serca przepływu krwi warstwa cieńsza grubsza mięśni światło większe mniejsze zastawki są nie ma

30 Temat: Budowa i rola serca w układzie krwionośnym. Serce jest pompą ssąco-tłoczącą układu krwionośnego. Leży po lewej stronie klatki piersiowej, nad przeponą, jest zwrócone koniuszkiem w lewo, a podstawą w prawo. Serce otoczone jest workiem osierdziowym (osierdziem), wypełnionym niewielką ilością płynu, który łagodzi tarcie występujące w czasie skurczu rozkurczu. Serce od chwili naszego powstania (czwarty tydzień rozwoju zarodkowego) aż do śmierci, bez odpoczynku uderza przynajmniej raz na sekundę. Bije 70 razy na minutę w czasie spoczynku. W ciągu minuty przepompowuje 4 6 litrów krwi, podczas dużego wysiłku nawet do 45 litrów. Jama serca podzielona jest na podłużną przegrodą na dwie części lewą i prawą. W każdej części wyróżniamy przedsionek i komorę. Między przedsionkami i komorami występują otwory zaopatrzone w zastawki przedsionkowo-komorowe, zabezpieczające przed cofaniem się krwi w czasie skurczu komór i tętnic. Na powierzchni serca znajdują się naczynia wieńcowe. Mają one za zadanie doprowadzić do serca tlen i składniki odżywcze oraz odprowadzać produkty przemiany materii. W pracy serca można wyróżnić trzy fazy: - faza pierwsza: skurcz przedsionków, krew przepływa do komór; - faza druga: skurcz komór przy zamkniętych zastawkach przedsionkowokomorowych, krew pod dużym ciśnieniem zostaje wtłoczona do tętnic, przedsionki rozkurczają się; - faza trzecia: krótki odpoczynek serca;

31

32 Temat: Duży i mały obieg krwi oraz krążenie wrotne. Obieg krwi duży: - lewa komora - aorta (tętnica główna) - naczynia włosowate w komórkach - żyła główna - prawy przedsionek Obieg krwi mały (płucny) - prawa komora - tętnica płucna - naczynia włosowate w płucach - żyły płucne - lewy przedsionek Krążenie wrotne: Żyły zabierają krew wypływającą z kosmków jelitowych i doprowadzają ją żyłą wrotną do wątroby. Tutaj cukier zostaje zmagazynowany w postaci glikogenu, magazynowane są również tłuszcze. Oczyszczona krew wraca żyłą wątrobową do krwiobiegu, do żyły głównej.

33 Temat: Budowa i funkcja układu chłonnego (limfatycznego). Rola układu limfatycznego: - ułatwia powrót płynów tkankowych do układu krwionośnego - pełni funkcję odpornościową - produkuje limfocyty - pobiera i transportuje tłuszcz z przewodu pokarmowego Schemat krążenia limfy: przestrzenie międzykomórkowe włosowate naczynia limfatyczne większe naczynia limfatyczne serce żyła główna przewody limfatyczne węzły chłonne Porównanie budowy i funkcji układu krwionośnego i limfatycznego: Układ krwionośny Zamknięty Krew płynie do serca i od serca Krew jest tłoczony do naczyń dzięki skurczom serca Tworzy obieg duży i mały Zawiera leukocyty Naczynia włosowate mają charakter tętniczek i żył Układ limfatyczny Otwarty Limfa płynie tylko w jednym kierunku do serca Limfa jest tłoczona do naczyń dzięki skurczom otaczających mięśni Zbiera osocze i białe ciałka, które wydostały się do przestrzeni międzykomórkowych Produkuje limfocyty niszczące bakterie Naczynia włosowate są ślepo zakończone w przestrzeniach międzykomórkowych