Politechnika Wrocławska Instytut Inżynierii Lądowej Zakład Infrastruktury Transportu Szynowego METODY KOMPUTEROWE W DROGACH KOLEJOWYCH Ćwiczenia laboratoryjne dla studentów specjalności ITS INSTRUKCJA do ćwiczenia SONIT System ekspercki oceny nierówności toru WROCŁAW 2008
1. Informacje ogólne System SONIT jest narzędziem wykorzystywanym w diagnostyce nierówności toru. Służy do analityczno - graficznego przedstawienia sześciu wielkości geometrycznych, opisujących stan toru kolejowego, tj.: - szerokości toru, - gradientu szerokości, tj. jej różnicy na długości 1 m, - wichrowatości toru, - nierówności pionowych na bazie 10 m, - nierówności poziomych na bazie 10 m, - różnicy wysokości toków szynowych (przechyłki w łukach). Podstawą obliczeń i wykresów są pomiary toru wykonywane toromierzem elektronicznym i transmitowane do systemu automatycznie. Na krótkich odcinkach toru mogą być one również mierzone ręcznie i wprowadzane z klawiatury. System SONIT umożliwia: - gromadzenie wyników pomiarów torów, - ocenę stanu toru ułatwiającą planowanie miejsc napraw i ich hierarchizację, - porównywanie zachodzących zmian w stanie toru, które stanowi podstawowy warunek prowadzenia diagnostyki obrazowo-porównawczej, - syntetyzowanie wyników pomiarów do celów planowania napraw w skali większych rejonów sieci kolejowej. System SONIT spełnia też inne funkcje, które mogą się okazać pomocne przy odbiorach robót lub materiałów nawierzchniowych, tj.: - oblicza podstawowe charakterystyki statystyczne dowolnych wielkości (w tym mierzonych na przemian), - losuje miejsca pomiarów wyrywkowych w torze, - oblicza strzałki krzywizn w różnych konfiguracjach układu geometrycznego toru. W nowszych wersjach systemów eksperckich SONIT jest jednym z modułów systemu oceny jakości robót nawierzchniowych JAKON. Wszystkie wielkości, analizowane w systemie SONIT dzielą się na trzy grupy: - wielkości oceniane - wymienione powyżej sześć wielkości geometrycznych opisujących stan toru, - wielkości sprawdzane - parametry geometryczne toru takie jak: położenie osi toru w planie i profilu, rozstaw podkładów, wymiary podsypki, nierówności zgrzein - mierzone ręcznie i wprowadzane do systemu z klawiatury, - wielkości dowolne - określane przez użytkownika, np. wymiary odbieranych elementów nawierzchni - mierzone ręcznie i wprowadzane do systemu z klawiatury. W wyniku obliczeń w systemie SONIT otrzymuje się dwie grupy ocen mierzonych wielkości: - oceny bezwzględne - niezależne od przyjętych odchyłek dopuszczalnych, - oceny względne - przedstawiające stan toru na tle odchyłek dopuszczalnych. Ocenami bezwzględnymi są wartości średnie, minimalne, maksymalne, odchylenia standardowe mierzonych wielkości oraz syntetyczny wskaźnik jakości toru "J". Natomiast do ocen względnych należą: wadliwość "W", wskaźnik średniego przekroczenia pola tolerancji "Sp", wskaźnik maksymalnego przekroczenia odchyłek dopuszczalnych "Spm", wskaźnik wykorzystania pola tolerancji "Si". Układ graficzny systemu zapewnia segmentację wszystkich wielkości graficznych znajdujących się na jednym ekranie. Segmentacja polega na: 2
- wybraniu jednej z góry ustalonej długości odcinka toru, który ma się pojawić na ekranie, - automatycznym obliczeniu dla wybranego odcinka wszystkich ocen względnych i bezwzględnych, niezależnie od ocen całego odcinka zapisanego w danym pliku. Dzięki segmentacji możliwe jest analizowanie niejednorodności toru oraz bardzo dokładne śledzenie zmian zachodzących na krótkich newralgicznych odcinkach, np. w strefie rozjazdów lub skrajnych punktów krzywych przejściowych. Taka wybiórcza ocena ma duże znaczenie praktyczne, np. przy wyznaczaniu do napraw tylko pewnych krótkich odcinków toru na szlaku, dzięki czemu łatwiej jest porównać wynik naprawy. 2. Praca z programem W celu uruchomienia programu, z pulpitu środowiska Windows otwieramy folder "Koleje", a następnie wybieramy ikonę programu "SONIT". Po uruchomieniu programu na ekranie ukazuje się okno zawierające jego stronę tytułową. Po wybraniu przycisku "OK" program otwiera ekran z menu górnym zawierającym następujące komendy: - "Plik" - umożliwiająca utworzenie nowego albo otwarcie i zapisanie na dysku pliku danych, drukowanie oraz zakończenie pracy z programem, - "Charakterystyka" - umożliwiająca przeglądanie lub edycję podstawowych danych dotyczących ocenianego odcinka toru, w tym jego układu geometrycznego, - "Wielkości" - umożliwiająca przeglądanie lub edycję wielkości będących podstawą oceny nierówności toru, - "Wykresy" - umożliwiająca prezentację wyników oceny w formie graficznej jak i tabelarycznej oraz edycję odchyłek dopuszczalnych, - "Inne" - umożliwiająca wprowadzanie wyników pomiarów innych niestandardowych wielkości, wykonywanie różnego rodzaju notatek z poczynionych obserwacji oraz losowanie miejsc pomiarów wyrywkowych, - "Porównanie" - umożliwiająca porównanie tych samych nierówności toru mierzonych w różnym czasie albo na sąsiednich odcinkach, - "Strzałki" - umożliwiająca obliczanie strzałek w najczęściej spotykanych połączeniach łuków z krzywymi przejściowymi oraz w samych łukach, - "Pomoc" - wyświetlająca krótki opis programu i jego elementów składowych. 2.1 Wprowadzenie danych W systemie SONIT rozróżnia się dwa rodzaje plików: pliki toromierza z rozszerzeniem cyfrowym oraz pliki SONIT-a z rozszerzeniem "not". Pierwsze z nich to pliki wczytywane automatycznie z toromierza, nie uwzględniające jeszcze odchyłek dopuszczalnych, drugie są już plikami przetworzonymi. Przy otwieraniu plików należy najpierw wybrać jego rodzaj. W naszym ćwiczeniu danymi wykorzystywanymi do oceny są wyniki pomiarów przeprowadzonych toromierzem mikroprocesorowym na przykładowym torze kolejowym, zapisane w formacie plików SONIT-a, na twardym dysku w katalogu C:\Labkol\Sonit\Dane. Każdy z plików obejmuje odcinek toru o długości 300 m. Pomiary przeprowadzone zostały w dwóch seriach. W pierwszej serii (pliki zaczynające się na "s1") przebadano tor od km 0.4 do km 1.9 (5 plików) w drugiej natomiast (pliki zaczynające się na "s2") - tor od km 0.1 do km 2.8 (9 plików). W zakończeniach nazw plików podane są hektometry początku i końca mierzonego odcinka. Zadaniem studenta jest dokonanie przy pomocy programu SONIT oceny nierówności toru dla pliku wskazanego przez prowadzącego zajęcia (w formularzu do ćwiczenia). 3
W celu wprowadzenia do programu danych z odpowiedniego pliku, z menu górnego wybieramy komendę "Plik" / "Otwórz" / "Plik SONIT". W otwartym przez program oknie "Otwórz" wybieramy podkatalog "dane" a następnie nazwę pliku podaną w punkcie 1 formularza do ćwiczenia, po czym wybieramy przycisk "OK". 2.2 Edycja danych W celu zapoznania się z podstawowymi danymi dotyczącymi ocenianego odcinka toru wybieramy z menu górnego komendę "Charakterystyka". Z górnej części otwartego przez program okna "Charakterystyka odcinka" (rys.1) odczytujemy, a następnie wpisujemy w odpowiednie rubryki formularza do ćwiczenia w punkcie 2.1: nr linii, kilometraż odcinka (od - do), nazwę szlaku, nr toru, nazwisko osoby wykonującej pomiar oraz datę wykonania pomiaru. Rys.1 Wygląd okna "Charakterystyka odcinka" Dolna część otwartego okna zawiera listę danych dotyczących układu geometrycznego mierzonego odcinka: przechyłek - "h", strzałek łuków - "f" i poszerzeń toru "s" (z indeksami "p" i "k" oznaczającymi odpowiednio wartości początkowe i końcowe) oraz punktów stałych. Dla rozróżnienia kierunku łuków wartości przechyłek i strzałek dla łuków prawych są ujemne. Środkowa część otwartego okna umożliwia edycję listy danych. W naszym ćwiczeniu nie jest potrzebna modyfikacja tej listy. Prześledźmy jedynie przebieg geometryczny ocenianego odcinka linii kolejowej, a mianowicie zorientujmy się jakie elementy trasy w planie (prosta, łuk czy krzywa przejściowa) znajdują się na długości ocenianego przez nas odcinka i na tej podstawie wypełnijmy w formularzu do ćwiczenia odpowiednią rubrykę. Jeżeli w zakresie analizowanego przez nas odcinka znajduje się łuk, odczytajmy i zapiszmy w formularzu do ćwiczenia wartość 4
strzałki tego łuku (podawaną w mm), a następnie przy pomocy SONIT-a obliczmy wartość promienia tego łuku. W tym celu zamknijmy przyciskiem "Koniec" okno "Charakterystyka odcinka", po czym wybierzmy z menu górnego komendę "Strzałki" / "Pełny łuk", program przejdzie do wyglądu ekranu przedstawionego na rys.2. W środkowym dolnym oknie "Strzałka pojedyncza" w polu danych "f" podajmy przepisaną do formularza wartość strzałki, lecz tym razem w metrach i jako wartość dodatnią (UWAGA: jako separatora dziesiętnego używajmy kropki, a nie przecinka), w polu danych "l" podajmy cięciwę wynoszącą 10 m, a po wybraniu przycisku "Oblicz" uzyskamy wartość promienia, którą należy wpisać na formularz do ćwiczenia. Dwukrotnie wybierając przyciski "Koniec" powracamy do głównego ekranu programu. Rys.2 Wygląd okna "Strzałki - Pełny łuk" 2.3 Ocena nierówności toru W celu uruchomienia modułu prezentacji wyników oceny nierówności toru wybieramy z menu górnego komendę "Wykresy". Program otwiera ekran o takiej nazwie (rys.3), na którym prezentowane mogą być równocześnie dwa wykresy ocenianych wielkości - ich wyboru dokonujemy komendami "Wykres 1" i "Wykres 2" z menu górnego. W sumie ocenianych wielkości jest sześć, skoro w danej chwili możemy wybrać tylko dwie warto je dobierać parami (np. razem z szerokością toru wyświetlać gradient szerokości, który jest jej pochodną, razem z nierównościami poziomymi - przechyłkę, gdyż obie te wielkości zależą od przebiegu toru w planie). W naszym ćwiczeniu w pierwszym kroku jako "Wykres 1" wyświetlmy "Szerokość toru" natomiast jako "Wykres 2" - "Gradient szerokości". 5
Rys.3 Wygląd ekranu "Wykresy" Na wykresach wartości rzeczywiste ocenianych wielkości są przedstawiane nieregularną linią koloru niebieskiego, wartości nominalne (pożądane, idealne, zgodne z projektem) - regularną linią koloru zielonego, natomiast odchyłki dopuszczalne - liniami koloru czerwonego. W celu zorientowania się jakie wartości odchyłek dopuszczalnych program SONIT przyjmuje do analizy należy wybrać z menu górnego komendę "Odch. dopuszczalne". Program wyświetli okno z wartościami odchyłek dając możliwość ich edycji. W naszym ćwiczeniu nie potrzebujemy wprowadzać zmian odchyłek dopuszczalnych, dlatego wybierając przycisk "OK" zamykamy to okno. Na osiach rzędnych wykresów podane są wartości ocenianych wielkości, natomiast na osiach odciętych - odległości. Pierwsze pojawiające się na ekranie wykresy przedstawiają zawsze odcinek o długości 100 m. Zmiany jego długości możemy dokonać przy pomocy okna "Odległość [km]" znajdującego się w prawym dolnym rogu ekranu. Po rozwinięciu listy wyboru możliwe są długości (w km): 0.1; 0.2; 0.3; 0.5; 1 i dowolna - ale nie krótsza niż 0.02 km, do jej określenia konieczne jest podanie kilometra początku (kmp) i końca (kmk). Jeżeli wybrana długość jest krótsza od długości ocenianego odcinka, aktywna staje się belka przewijania wykresów umieszczona w dolnej części ekranu. Po obu stronach tej belki w okienkach podawany jest początek i koniec aktualnie pokazywanego na wykresach odcinka toru. W dolnej części obu wykresów prezentowane są liczbowe wartości podstawowych estymatorów dokonywanej oceny. Wartości te dotyczą tylko odcinka pokazywanego na wykresie, dlatego ulegają zmianie w przypadku zmiany długości odcinka pokazywanego na wykresie. 6
Dokonajmy zmiany długości odcinka toru pokazywanego na wykresach, tak aby pokazywany był na nich cały analizowany przez nas odcinek o długości 300 m. W tym celu rozwijamy listę wyboru okienka "Odległość [km]" i wybieramy "0.3". W naszym ćwiczeniu w drugim kroku jako "Wykres 1" wyświetlmy "Wichrowatość" natomiast jako "Wykres 2" - "Nierówności pionowe". W przypadku wykresów wielkości, których wartość nominalna może zmieniać się na długości toru (szerokość, wichrowatość, nierówności poziome i przechyłka) możliwa jest, ale tylko w przypadku górnego wykresu (Wykresu 1) zmiana sposobu pokazywania wyników na wykresie z wartości pełnych na odchyłki dopuszczalne. Zmiany tej dokonujemy wybierając z menu górnego komendę "Wyświetlanie", a następnie "Odchyłki" (powrót poprzez wybór przycisku "Pomiary"). Zmiana taka szczególnie poprawia czytelność wykresów w przypadku gdy wartości nominalne osiągają duże różnice na długości toru. W naszym ćwiczeniu w trzecim kroku jako "Wykres 1" wyświetlmy "Nierówności poziome" natomiast jako "Wykres 2" - "Przechyłkę". W celu uzyskania wydruku wykresów wybieramy z menu górnego komendę "Plik" / "Drukuj". Program przedstawia okno, w którym możemy określić które wykresy i w jaki sposób mają być drukowane. W naszym ćwiczeniu nie będziemy realizować takich wydruków dlatego wybierając przycisk "Anuluj" zamykamy to okno. W celu uzyskania pełnej informacji o liczbowych wartościach estymatorów dokonywanej oceny z menu górnego wybieramy komendę "Zestawienia". Program przedstawia syntezę oceny analizowanego odcinka (rys.4), tj. wartość syntetycznego wskaźnika jakości toru "J", a następnie w postaci tabelarycznej dla każdej z sześciu wartości ocenianych: wyrażoną w % wadliwość "W" w odniesieniu do odchyłek dopuszczalnych (max i min), ocenę bezwzględną w postaci odchyleń standardowych (σ) i wartości ekstremalnych (max i min) oraz ocenę względną wyrażoną wskaźnikami "Sp", "Spm" i "Si". W tabeli wartościom estymatorów towarzyszą histogramy ułatwiające ich porównywanie - w celu określenia, które z sześciu wartości ocenianych w największym stopniu są odpowiedzialne za zły stan geometrii toru. Syntezę oceny można wydrukować wybierając przycisk "Drukuj". W naszym ćwiczeniu poprzestańmy jednak na odczytaniu z ekranu syntetycznego wskaźnika jakości toru "J" oraz wartości wadliwości "W" dla sześciu ocenianych wielkości i wpiszmy je w odpowiednie rubryki formularza do ćwiczeń w punkcie 2.1. W dalszej części ćwiczenia zadaniem studenta będzie wybranie z dotychczas analizowanego odcinka toru o długości 300 m jego fragmentu o długości 30 m będącego w najgorszym stanie geometrycznym. W tym celu określmy, która z sześciu wielkości ocenianych posiada największą wadliwość "W", po czym wybierając z menu górnego komendę "Wykres 1", a następnie określoną wielkość ocenianą (tę z największą wadliwością) powróćmy do poprzedniego wyglądu ekranu, z pokazaniem na górnym wykresie wielkości ocenianej powodującej największą wadliwość. Przeglądając wykres tej wielkości odszukajmy odcinek o długości 30 m posiadający największe wychylenie wykresu wartości rzeczywistych (linia niebieska) poza wartości odchyłek dopuszczalnych (linia czerwona). Może się w tym momencie okazać pomocna opisana wcześniej opcja zmiany sposobu pokazywania wyników na wykresie z wartości pełnych na odchyłki dopuszczalne. Początek i koniec określonego odcinka wpiszmy w odpowiednie rubryki formularza do ćwiczenia w punkcie 2.2, a następnie korzystając z okna "Odległość [km]" / "Dowolna" (w prawym dolnym rogu ekranu) dostosujmy pokazywanie wykresów do tych właśnie granic. 7
Rys.4 Wygląd okna syntezy oceny analizowanego odcinka Wybierając z menu górnego ponownie komendę "Zestawienia" uzyskamy syntezę oceny, lecz tym razem przeprowadzoną jedynie dla wybranego odcinka o długości 30 m. Podobnie jak poprzednio odczytajmy wartości podstawowych estymatorów i wpiszmy w odpowiednie rubryki formularza do ćwiczenia w punkcie 2.2. Tym razem jednak utwórzmy również plik z danymi tego odcinka. W tym celu z menu górnego wybierzmy komendę "Plik" / "Zachowaj odcinek". W otwartym przez program oknie dokonajmy zmiany danych w rubrykach "Dane przygotował" (podajmy swoje imię i nazwisko) oraz "Data" (podajmy aktualną datę), określmy właściwą ścieżkę (w oknie "Katalog" kliknijmy dwukrotnie na folderze "dane"), a w rubryce "Nowy plik" zastąpmy poprzednią nazwę swoim "INP", po czym wybierzmy przycisk "OK". Przedstawiony powyżej sposób określenia odcinka o najgorszym stanie geometrycznym (jedynie w oparciu o największą wadliwość jednej z wartości ocenianych) jest mocno uproszczony i w praktyce inżynierskiej oczywiście byłby nie do przyjęcia. W naszym ćwiczeniu jest on jednak odpowiedni z punktu widzenia zapoznania się różnymi sposobami oceny w systemie SONIT. Powrotu do ekranu głównego programu dokonujemy wybierając z menu górnego komendę "Plik" / "Koniec" 2.4 Analiza porównawcza W planowaniu napraw nawierzchni dużą uwagę należy skupić nie tylko na tych odcinkach toru, na których są przekroczone odchyłki dopuszczalne, lecz również śledzić intensywność narastania nierówności (diagnostyka obrazowo-porównawcza). Porównania pomiarów mają też istotne znaczenie przy ocenie skuteczności przeprowadzonych napraw, sprawdzaniu usunięcia usterek stwierdzonych podczas odbiorów robót oraz przy badaniu nowych urządzeń pomiarowych. 8
W systemie SONIT możliwe jest porównanie tych samych nierówności toru mierzonych w różnym czasie albo na sąsiednich odcinkach. Porównywane są przy tym wykresy i wszystkie obliczane wskaźniki. Istnieje możliwość wprowadzania maksymalnie pięciu porównywanych plików pomiarów. W celu przeprowadzenia analizy porównawczej wybieramy z menu górnego komendę "Porównanie". Program przechodzi do wyglądu ekranu przedstawionego na rys.5. Rys.5 Wygląd ekranu "Porównanie" W pierwszym kroku porównajmy analizowany do tej pory przez nas plik z jego odpowiednikiem z pierwszej serii pomiarów. W tym celu w oknie "Katalog" klikamy dwukrotnie na folderze "dane", w efekcie czego w lewym oknie "Nazwa pliku" zostaje wyświetlona lista dostępnych plików. Odnajdujemy na niej plik oceny tego samego odcinka toru, tyle że z pierwszej serii pomiarów (z "s1" zamiast "s2" w początku nazwy) i wybieramy przycisk "OK". Jeżeli wszystkie czynności wykonaliśmy poprawnie wybrany przez nas plik wraz ze ścieżką dostępu powinien się pojawić w rubryce "Plik nr 1" w dolnym oknie ekranu. W tym samym oknie odznaczamy myszką przycisk w rubryce "Plik nr 2" tak aby pojawiło się w nim wypełnienie i w oknie "Nazwa pliku" odnajdujemy odpowiedni plik z drugiej serii pomiarów (o nazwie zgodnej z podaną w punkcie 1 formularza do ćwiczenia). W celu przeprowadzenia analizy porównawczej wybieramy przycisk "Wyświetlanie porównań", a po wyświetleniu przez program nowego ekranu "Wykresy" wybieramy z menu górnego komendę "Wykres" / "Szerokość toru". Program w części graficznej (z białym tłem) przedstawia wykresy porównywanych pomiarów w różnych kolorach, które są objaśnione w części tabelarycznej (z żółtym tłem) zawierającej porównania podstawowych estymatorów (rys.6). 9
Porównajmy oba pomiary pod względem wartości wskaźnika "Sp", a w sytuacji gdy nie jest on określony - "Si". Aby jednak estymatory były liczone z całej długości porównywanych odcinków, korzystając z okna "Odległość [km]" (w prawym dolnym rogu ekranu) wybieramy długość "0.3". Jeżeli wartości wskaźników "Sp" (ewentualnie "Si") z pierwszej serii pomiarów są większe, w odpowiednie rubryki formularza z punktu 2.3 wpisujemy literę "w", jeśli mniejsze - literę "m", jeśli takie same - literę "t". W celu analizy kolejnych (po szerokości toru) wielkości ocenianych wybieramy z menu górnego komendę "Wykres" / "...". Rys.6 Wygląd ekranu "Wykresy" Przy założeniu, że pomiędzy dwoma seriami pomiarów nie były przeprowadzone żadne działania naprawcze, wyniki serii drugiej w efekcie postępującego zużycia eksploatacyjnego powinny wykazywać większe wartości porównywanych wskaźników. Niestety różnica czasu pomiędzy seriami pomiarów jest zbyt mała, aby było to zauważalne. W drugim kroku analizy porównawczej porównajmy pomiary pięciu kolejnych odcinków (plików) z drugiej serii pomiarów: począwszy od pliku poprzedzającego określony w punkcie 1 formularza do ćwiczenia, a skończywszy na trzecim za nim (w zakończeniach nazw plików podane są hektometry ich początku i końca). Wybierając z menu górnego komendę "Plik" / "Koniec" powracamy do ekranu "Porównanie". Analogicznie jak poprzednio przenosimy pięć odpowiednich nazw plików, tym razem już tylko z drugiej serii pomiarów, z okna "Nazwa pliku" do odpowiednich rubryk w dolnym oknie, opisanych jako: "Plik nr 1, 2,... do 5". W celu przeprowadzenia analizy porównawczej wybieramy przycisk "Wyświetlanie porównań", a po wyświetleniu przez program nowego ekranu "Wykresy" wybieramy z menu górnego komendę "Wykres" / 10
"Szerokość toru". Dla uzyskania widoku wszystkich pięciu porównywanych odcinków na jednym wykresie (co w sumie daje długość 1.5 km) korzystamy z okna "Odległość [km]" / "Dowolna" (w prawym dolnym rogu ekranu) i dostosowujemy pokazywanie wykresów do nowych granic (nowy początek = początek pliku z punktu 1 formularza minus 300 m; nowy koniec = koniec pliku z punktu 1 formularza plus 900 m). Celem naszej analizy porównawczej niech będzie określenie, który z pięciu porównywanych kolejnych odcinków posiada największe wartości wskaźnika "Spm". W odpowiednie rubryki formularza z punktu 2.4 wpisujemy numer kolejny tego odcinka (ewentualnie numery, jeśli więcej niż jeden z nich osiągną tę samą maksymalną wartość wskaźnika "Spm"). W celu analizy kolejnych (po szerokości toru) wielkości ocenianych wybieramy z menu górnego komendę "Wykres" / "...". Wybierając z menu górnego komendę "Plik" / "Koniec" zamykamy ekran "Wykresy", następnie wybierając przycisk "Koniec" zamykamy ekran "Porównanie". 2.5 Wyjście z programu W celu opuszczenia systemu SONIT wybieramy z menu górnego komendę "Plik" / "Koniec". 3. Zakończenie ćwiczenia Po opuszczeniu systemu SONIT należy odszukać na twardym dysku plik z wynikiem oceny odcinka będącego w najgorszym stanie geometrycznym (C:\Labkol\Sonit\Dane\INP.not), przegrać go na dyskietkę i wraz z wypełnionym formularzem do ćwiczenia oddać prowadzącemu zajęcia. Niniejszą instrukcję opracowano w oparciu o: "Diagnostyka obrazowoporównawcza jako podstawa planowania napraw toru" Bałuch H., Przegląd Kolejowy 1998/4 str.16 oraz "Diagnostyka nierówności toru", Bałuch M., maszynopis, Centrum Naukowo-Techniczne Kolejnictwa. 11