Paweł Stasiński Rok: 2006 Czasopismo: Świat Problemów Numer: 10/165 Co jakiś czas media donoszą o znalezieniu materiałów erotycznych w komputerach wysokiej rangi urzędników, przedsiębiorców czy pracowników naukowych. Zazwyczaj odnosimy się do tego typu sytuacji z ironicznym uśmiechem, komentując swoisty brak wyobraźni u wyżej wymienionych. Tymczasem działania te, chociaż nieracjonalne, mogą być powodowane przez jedno z najczęściej występujących zaburzeń wśród użytkowników Internetu - przez uzależnienie od cyberseksu. Uzależnienie od cyberseksu (cybersexual addiction) jest jedną z kategorii szerszego zjawiska, jakim jest uzależnienie od Internetu (IAD), najlepiej jak dotąd poznaną i opisaną, ponieważ ten rodzaj uzależnienia jest powszechny wśród użytkowników Internetu. Osoby uzależnione od cyberseksu oglądają, kopiują i handlują w sieci pornografią lub biorą udział w czatach o tematyce erotycznej. Oblicza się, że prawie 10 milionów ludzi, czyli około 15% użytkowników całej sieci zalogowało się w 10 najpopularniejszych adresach dotyczących seksu tylko w samym kwietniu 1998 roku. Jest około 70 tysięcy witryn związanych z seksem, a każdego dnia powstaje 200 nowych witryn dla dorosłych z pornografią i interaktywnymi chat roomami [1]. Pojawianie się kolejnych witryn związanych z seksem wzmacnia działanie mechanizmu zachęcającego osoby z nich korzystające do ciągłego odkrywania nowych, bardziej podniecających i szokujących warstw tej tematyki. Czas spędzany w Internecie wydłuża się, a osoba uzależniona, aby uzyskać seksualne zaspokojenie, przegląda coraz większą ilość materiałów erotycznych (zdjęcia i filmy) lub bierze udział w czatach o tematyce erotycznej nawiązując nowe relacje z innymi internautami. Zespół uzależnienia od cyberseksu składa się z objawów o charakterze behawioralnym, fizjologicznym oraz ze zmian procesów poznawczych, które pojawiają się w toku wielokrotnego użycia Internetu jako źródła odczuwanej satysfakcji seksualnej. Zespół charakteryzuje się: silną potrzebą oglądania materiałów erotycznych lub/i udziału w takich czatach; trudnościami kontrolowania tego zachowania; uporczywym powtarzaniem go wbrew szkodliwym następstwom; przedkładaniem tego zachowania ponad inne zajęcia i zobowiązania; zwiększoną tolerancją; 1 / 5
występowaniem zespołu abstynencyjnego. Osoba uzależniona zarówno przed, jak i podczas korzystania z Internetu odczuwa silną potrzebę zalogowania się na strony o tematyce erotycznej. Żadne inne usługi w Internecie nie są dla niej atrakcyjne w porównywalnym stopniu. Jest gotowa korzystać ze stron poświęconych erotyce lub pornografii nawet kosztem wielu szkód (na przykład zawirusowania komputera, konieczności okłamywania innych użytkowników komputera co do swojej internetowej aktywności). Pomimo licznych prób kontrolowania tego zachowania, nie jest w stanie na dłuższą metę zmienić szkodliwego sposobu korzystania z Internetu. Powstrzymuje się przez pewien czas od otwierania stron erotycznych, aby wkrótce powrócić do swoich szkodliwych sposobów zachowania. Wmawia sobie, że zajrzy na stronę erotyczną "tylko na chwilę", co często kończy się zarwaniem nocy w Internecie. Próbuje ustanawiać blokady w oprogramowaniu, które mają jej uniemożliwić korzystanie ze stron erotycznych, a następnie sama te blokady usuwa. Są to zachowania, które świadczą o bezsilności wobec internetowej pornografii. Wszystkie te zachowania są przyczyną istotnych zaburzeń w życiu społecznym, zawodowym oraz w innych dziedzinach funkcjonowania. Charakterystyczne jest to, że czas i częstotliwość korzystania z Internetu są większe od zamierzonych. Ponadto sam sposób jest odmienny od zaplanowanego, pojawia się bowiem uporczywe pragnienie korzystania z Internetu w racjonalny sposób lub nawet dochodzi do nieudanych prób w tym względzie. W tym przypadku oznacza to, że osoba uzależniona próbuje nie oglądać treści erotycznych ani ich w żaden sposób nie komunikować, jednakże próby te kończą się niepowodzeniem. Ponadto pojawiają się objawy zespołu abstynencyjnego. Może on wystąpić u osoby, która: oglądała materiały erotyczne lub/i brała udział w czatach o tematyce erotycznej w Internecie i potrzebuje coraz dłuższego czasu, aby uzyskać satysfakcję; odczuwała wyraźne, stopniowe obniżenie satysfakcji osiąganej podczas korzystania z Internetu przez tę samą ilość czasu; u której nagle zaprzestanie korzystania z Internetu lub istotne zmniejszenie ilości czasu w sieci spowoduje wystąpienie przynajmniej czterech z wymienionych objawów: - stany depresyjne, - bezsenność, - drażliwość, frustracja lub gniew, - stany lękowe, - trudności w koncentracji, - niepokój, - obsesyjne myślenie o treściach erotycznych oglądanych w Internecie, - fantazje lub/i marzenia senne o treści erotycznej. Kimberley Young [1] wymienia następujące objawy uzależnienia od cyberseksu: 2 / 5
poszukiwanie w chat roomach partnerów wyłącznie do cyberseksu; zaabsorbowanie poszukiwaniem partnerów seksualnych lub zdjęć i filmów pornograficznych podczas pobytu w Internecie; częste używanie możliwości anonimowej komunikacji, aby dać upust fantazjom erotycznym bez szans realizacji w realnym świecie; oczekiwanie następnej sesji on-line z nadzieją uzyskania zaspokojenia seksualnego; przechodzenie od cyberseksu do seksu na telefon lub realnych spotkań; ukrywanie swoich kontaktów z sieci przed otoczeniem; poczucie winy i wstyd z powodu sposobu korzystania z sieci; masturbacja w czasie sesji on-line; utrata zainteresowania realnym partnerem na rzecz wirtualnego lub sieciowej pornografii jako głównego źródła gratyfikacji seksualnej; doznawanie pobudzenia przez cyberseks lub treści porno i poszukiwanie tego w sieci. Ludzie o niskiej samoocenie, zniekształceniach ciała, dysfunkcjach seksualnych i uzależnieni od seksu w ogóle są bardziej narażeni na rozwój uzależnienia od cyberseksu. Uzależnieni od seksu wchodzą do Internetu jako nowego i bezpiecznego źródła zaspokojenia swoich żądz, nie będąc narażonymi na to, że ktoś może ich zobaczyć, gdy kupują czasopisma erotyczne, lub że zarażą się chorobami przenoszonymi drogą płciową. Uzależnienie od seksu przez Internet nie dotyczy przestępców czy dewiantów, ale osób nie notowanych i nie leczonych dotąd psychiatrycznie. Model ACE uzależnienia od cybernetycznego seksu wyjaśnia, w jaki sposób Internet stwarza kulturową aurę przyzwolenia, co w rzeczywistości służy zachęcaniu do seksualnego zachowania, które odbiega od norm. Model ten obejmuje: anonimowość (anonymity) przekazu elektronicznego, która dostarcza użytkownikowi poczucia kontroli nad przebiegiem całego wydarzenia, tonem i naturą internetowego seksu; wygodę (convenience), ponieważ strony pornograficzne i kanały erotyczne są w sieci łatwo dostępne; ucieczkę (escape) emocjonalną bądź psychiczną, która prowadzi do osiągnięcia odmiennego stanu świadomości podobnego do stanu pobudzenia po zażyciu narkotyków. Anonimowość przekazu elektronicznego dostarcza użytkownikowi większego poczucia kontroli nad przebiegiem sesji on-line oraz tonem i naturą internetowego seksu. Wejście na witryny 3 / 5
erotyczne jest anonimowe, a olbrzymia ilość materiałów o tematyce erotycznej jest dostępna za darmo. Ponadto oglądane strony czy prowadzone rozmowy mogą dotyczyć szerokiej tematyki, zatem możliwe jest zetknięcie z nowymi treściami i realizacja ukrytych pragnień, które w realnym świecie mogłyby nigdy nie pozostać zaspokojone. Zatem łatwa osiągalność (wygoda) wielu treści sprawia, że na seksualne eksperymenty decydują się ludzie, którzy nawet nie podejrzewaliby u sobie podobnych skłonności. Czy oglądanie pornografii lub seks przez Internet obdarza uczestników zaspokojeniem seksualnym? Okazuje się, że - chociaż stymulacja seksualna może być początkowo przyczyną cyberseksu - doświadczenie takie z biegiem czasu staje się raczej rodzajem odmiennego stanu świadomości, który daje emocjonalną lub psychiczną ucieczkę. W tym ujęciu uzależnienie od cyberseksu byłoby zatem powodowane frustracją, której jednostka doznaje w realnym świecie, chociaż niekoniecznie jedynie na płaszczyźnie seksualnej. Równie istotne są doznawane trudności w szerzej pojętych relacjach interpersonalnych [2]. Tę subiektywnie odczuwaną, mentalną ucieczkę możemy porównać do stanu upojenia alkoholowego lub stanu przeżywanego po zażyciu narkotyków. Jednostka traci kontakt z rzeczywistością, traci poczucie czasu, nie zważa na możliwość zainfekowania komputera wirusem (strony o tematyce erotycznej należą do najbardziej niebezpiecznych pod tym względem), zaniedbuje różne swoje obowiązki, wbrew swojej woli podaje dane osobowe lub wydaje pieniądze na płatne serwisy erotyczne, chociaż wcześniej tego nie planowała. Skutki uzależnienia od Internetu mogą być trzech rodzajów: fizyczne, psychiczne i społeczne. Do skutków fizycznych zalicza się bóle oczu, głowy i pleców związane z dużą liczbą godzin spędzanych przed monitorem. Należy tu także wspomnieć o konsekwencjach mniejszej ilości czasu poświęcanego na sen oraz zaniedbania żywieniowe. Do skutków psychicznych należy koncentracja myśli wokół internetowych treści erotycznych, poczucie winy związane z tą aktywnością, poczucie utraty kontroli nad racjonalną obsługą Internetu, obniżenie samooceny, a nawet depresja, zwłaszcza, gdy współwystępują trudności społeczne, na przykład brak partnera lub konflikty małżeńskie. Uzależnienie od cyberseksu także może być przyczyną trudności małżeńskich oraz powodować utratę zainteresowania rzeczywistym partnerem. Konsekwencje społeczne należy poszerzyć także o trudności w pracy, szkole, w środowisku przyjaciół, ponieważ uzależnienie zabiera coraz więcej czasu, utrudniając lub uniemożliwiając realizację innych potrzeb. Wiele kontrowersji budzi kwestia, czy uzależnienie od cyberseksu jest samodzielnym zaburzeniem, czy może pierwotne jest uzależnienie od seksu w ogóle. Znamienne jest jednak, że uzależnienie od cyberseksu obejmuje między innymi osoby, które nie przejawiały żadnych objawów uzależnienia od seksu, dopóki nie zetknęły się z sieciową pornografią. Zatem w rzeczywistym świecie mogłyby nigdy nie komunikować kłopotów w tej dziedzinie. Dopiero zetknięcie z tak zróżnicowanymi treściami erotycznymi prowadzi do powstawania trudności. Materiały erotyczne znajdowane w sieci muszą jednak natrafiać na podatny grunt, pewnego rodzaju skłonności, które powodują wzrost prawdopodobieństwa uzależnienia. Dlatego ewentualne badania powinny uwzględniać te czynniki i odpowiedzieć na pytanie: czy leżą one w procesach poznawczych czy w emocjach, a może w funkcjonowaniu społecznym osoby uzależnionej od cyberseksu? 4 / 5
[1] Kimberley Young: Caught in the Net: How to recognize the signs of Internet addiction and a winning strategy for recovery. New York 1998. [2] Paweł Stasiński: Wybrane uwarunkowania uzależnienia od Internetu (niepublikowana praca magisterska). Łódź 2001. oraz American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (wyd. 4). Washington DC 1994. 5 / 5