w Rzeszowie w roku 2012

Sprawozdanie z działalności Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie w roku 2012 Rzeszów, luty 2013r.

SPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE 5 1. Podstawy prawne, zakres działania i uprawnienia PIP 5 2. Program działania PIP na rok 2012 10 II. DZIAŁANOŚĆ KONTROLNO NADZORCZA 13 III. WYNIKI DZIAŁAŃ KONTROLNYCH 31 1. Wynagrodzenia za pracę i inne świadczenia wynikające ze stosunku pracy 31 1a. Kontrole wypłaty wynagrodzeń i innych świadczeń ze stosunku pracy w firmach budowlanych 34 2. Przestrzeganie przepisów o czasie pracy 36 2a. Kontrole czasu pracy w budownictwie 38 2b. Kontrole czasu prowadzenia pojazdu, przerw i czasu odpoczynku oraz czasu pracy kierowców 40 3. Kontrole związane z badaniem skarg 42 4. Kontrole legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej 46 4a. Kontrole legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej obywateli polskich 46 4b. Kontrole legalności zatrudnienia cudzoziemców 55 4c. Agencje zatrudnienia 58 5. Badanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy 60 5a. Zdarzenia potencjalnie wypadkowe 70 5b. Kontrola realizacji postanowień rozp. RM z dnia 1.07.2009r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy 72 6. Przestrzeganie przepisów dotyczących zatrudniania osób niepełnosprawnych 75 7. Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy na budowach 78 7a. Kontrole prac budowlanych, w tym rozbiórkowych 78 7b. BHP przy budowie dróg i autostrad 82 7c. BHP przy usuwaniu azbestu 86 7d. Zagrożenia o charakterze publicznym 89 3

8. Kontrole spełniania wymagań minimalnych dla maszyn do przetwórstwa tworzyw sztucznych 98 9. Przestrzeganie przepisów bhp w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi (transport, unieszkodliwianie), z uwzględnieniem narażenia pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych 104 10. Zarządzanie bezpieczeństwem 113 10a. Badania lekarskie 113 10b. Szkolenia w zakresie bhp 115 10c. Ocena ryzyka zawodowego 118 10d. Realizacja zadań służby bhp 122 IV. PREWENCJA I PROMOCJA OCHRONY PRACY 128 V. WSPÓŁDZIAŁANIE NA RZECZ OCHRONY PRACY 163 VI. PODSUMOWANIE I WNIOSKI 169 4

I. WPROWADZENIE 1. Podstawy prawne, zakres działania i uprawnienia PIP Państwowa Inspekcja Pracy jest podległym Sejmowi organem nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów dotyczących legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej. Zakres jej zadań, uprawnień i organizację wewnętrzną określa ustawa z dnia 13.04.2007r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. z 2012r. poz. 404 ze zmianami z 2012r. poz. 769) oraz statut stanowiący załącznik do zarządzenia Marszałka Sejmu z dnia 27.08.2007r. w sprawie nadania statutu Państwowej Inspekcji Pracy (MP Nr 58, poz. 657 z późn. zm.). Nadzór nad działalnością instytucji sprawuje Rada Ochrony Pracy powołana przez Marszałka Sejmu. Państwową Inspekcją Pracy kieruje Główny Inspektor Pracy przy pomocy zastępców. Jednostkami organizacyjnymi PIP są: Główny Inspektorat Pracy, okręgowe inspektoraty pracy oraz Ośrodek Szkolenia PIP we Wrocławiu. Okręgowy Inspektorat Pracy w Rzeszowie obejmuje zakresem swojej właściwości terytorialnej obszar województwa podkarpackiego. W jego ramach funkcjonują trzy oddziały: w Krośnie, Przemyślu i Tarnobrzegu. Do zadań Państwowej Inspekcji Pracy należy w szczególności: nadzór i kontrola przestrzegania przepisów prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych, a także zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy oraz osobom wykonującym na własny rachunek działalność gospodarczą w miejscu wyznaczonym przez praco- 5

dawcę lub przedsiębiorcę nie będącego pracodawcą, na rzecz którego taka praca jest świadczona, kontrola legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, wykonywania działalności oraz kontrola przestrzegania obowiązku informowania powiatowych urzędów pracy przez bezrobotnych o podjęciu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub działalności, opłacania składek na Fundusz Pracy, dokonania wpisu do rejestru agencji zatrudnienia działalności, której prowadzenie jest uzależnione od uzyskania wpisu do tego rejestru, prowadzenia agencji zatrudnienia zgodnie z warunkami określonymi w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz prowadzenia działalności przez podmioty kierujące osoby w celu nabywania umiejętności praktycznych, w szczególności odbycia praktyki absolwenckiej, praktyki lub stażu zawodowego, niebędących zatrudnieniem lub inną pracą zarobkową, kontrola legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej oraz wykonywania pracy przez cudzoziemców, kontrola wyrobów wprowadzonych do obrotu lub oddanych do użytku pod względem spełniania przez nie zasadniczych lub innych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, określonych w odrębnych przepisach, nadzór nad spełnianiem przez pracodawców obowiązków w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH), badanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz kontrola stosowania środków zapobiegających tym wypadkom, analizowanie przyczyn chorób zawodowych oraz kontrola stosowania środków zapobiegających tym chorobom, inicjowanie prac badawczych w dziedzinie przestrzegania prawa pracy, a w szczególności bezpieczeństwa i higieny pracy, inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym, udzielanie porad służących ograniczaniu zagrożeń dla życia i zdrowia pracowników, a także w zakresie przestrzegania prawa pracy, podejmowanie działań prewencyjnych i promocyjnych zmierzających do zapewnienia przestrzegania prawa pracy, 6

współdziałanie z organami ochrony środowiska w zakresie kontroli przestrzegania przez pracodawców przepisów o przeciwdziałaniu zagrożeniom dla środowiska, kontrola przestrzegania wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, określonych w ustawie z dnia 22 czerwca 2001r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych, kontrola ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o której mowa w ustawie z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych, opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu prawa pracy, prawo wnoszenia powództw, a za zgodą osoby zainteresowanej - uczestnictwo w postępowaniu przed sądem pracy, w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy, wydawanie i cofanie zezwoleń na wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16 roku życia na rzecz podmiotu prowadzącego działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową, współpraca z urzędami państw członkowskich Unii Europejskiej odpowiedzialnymi za nadzór nad warunkami pracy i zatrudnienia pracowników, polegająca na udzielaniu informacji o warunkach zatrudnienia pracowników skierowanych do wykonywania pracy na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej na określony czas, przez pracodawcę mającego siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, informowaniu o stwierdzonych wykroczeniach przeciwko prawom pracowników skierowanych do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na określony czas przez pracodawcę mającego siedzibę w państwie będącym członkiem Unii Europejskiej i wskazywaniu organu nadzoru nad rynkiem pracy, właściwego do udzielania żądanej informacji ze względu na zakres jego działania, ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika określonych w Kodeksie pracy, wykroczeń, o których mowa w art. 119-123 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, a także innych wykroczeń, gdy ustawy tak stanowią oraz udział w postępowaniu w tych sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego, nadzór i kontrola zapewnienia przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych 7

warunków zajęć odbywanych na jego terenie przez studentów i uczniów niebędących pracownikami, podejmowanie działań w zakresie prowadzenia badań i pomiarów oraz analizowania zagrożeń powodowanych przez czynniki szkodliwe i uciążliwe w środowisku pracy. W celu realizacji tych zadań organy PIP zostały wyposażone w szczególności w uprawnienie przeprowadzania czynności kontrolnych wobec pracodawców oraz podmiotów, na rzecz których jest wykonywana praca przez osoby fizyczne (bez względu na podstawę świadczenia tej pracy w tym przypadku kontrole dotyczą spraw bhp i legalności zatrudnienia) oraz stosowania środków prawnych w przypadku stwierdzenia naruszeń przepisów prawa pracy lub przepisów dotyczących legalności zatrudnienia, tj.: nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie w przypadku, gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, nakazania wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących te prace lub prowadzących działalność, skierowania do innych prac pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach niebezpiecznych, jeżeli pracownicy ci lub osoby nie posiadają odpowiednich kwalifikacji, nakazania wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń w sytuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi, zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności w miejscach, w których stan warunków pracy stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi, nakazania zaprzestania prowadzenia działalności bądź działalności określonego rodzaju w przypadku stwierdzenia, że stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracowników lub osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym osób wykonujących na własny rachunek działalność gospodarczą, 8

nakazania ustalenia okoliczności i przyczyn wypadków, nakazania wykonania badań i pomiarów czynników szkodliwych i uciążliwych w środowisku pracy w przypadku naruszenia, trybu, metod, rodzaju lub częstotliwości wykonania tych badań i pomiarów lub konieczności stwierdzenia wykonywania pracy w szczególnych warunkach, nakazania wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi, skierowania wystąpienia lub wydania polecenia w razie stwierdzenia innych naruszeń niż wymienione powyżej, w sprawie ich usunięcia, a także wyciagnięcia konsekwencji w stosunku do osób winnych, nakazania umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, wykreślenia go z ewidencji oraz sporządzenia korekty dokonanego w tej ewidencji wpisu, nakładania grzywien w drodze mandatów karnych (w maksymalnej wysokości do 2 tys. zł; właściwy organ Państwowej Inspekcji Pracy może jednak w postępowaniu mandatowym nałożyć grzywnę w wysokości do 5.000 zł, jeżeli ukarany co najmniej dwukrotnie za wykroczenie przeciwko prawom pracownika w ciągu dwóch lat od dnia ostatniego ukarania popełnia ponownie takie wykroczenie) i kierowania do sądów wniosków o ukaranie. Państwowa Inspekcja Pracy w trakcie realizacji swoich zadań współdziała ze związkami zawodowymi, organizacjami pracodawców, organami samorządu załogi, radami pracowników, społeczną inspekcją pracy oraz organami administracji państwowej, a w szczególności organami nadzoru i kontroli nad warunkami pracy, Policją, Strażą Graniczną, Służbą Celną, urzędami skarbowymi i Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, a także organami samorządu terytorialnego. 9

2. Program działania PIP na rok 2012 Państwowa Inspekcja pracy realizuje przede wszystkim obowiązki wynikające z ustawy z dnia 13.04.2007r. (Dz.U. z 2012r. poz. 404 ze zmianami z 2012r. poz. 769), pozostałe kontrolno nadzorcze i prewencyjne zadania urzędu są skoncentrowane na branżach i zakładach pracy, w których występuje zdiagnozowany wcześniej zły stan warunków pracy. Podejmowane działania monitorujące są ukierunkowane na zbadanie sytuacji w wybranych obszarach, ustalenie skali i rodzaju występujących problemów oraz zaplanowanie i wdrożenie w życie działań zapobiegawczych. Między innymi z tych względów, jak również po uwzględnieniu zaleceń Rady Ochrony Pracy, uwag komisji sejmowych i sygnałów pochodzących od partnerów społecznych, opracowywane są zarówno wieloletnie jak i roczne programy działania. W 2012r. realizowany był III etap programu zaplanowanego na lata 2010 2012, obejmujący kompleksowe działania o charakterze kontrolnym: kontrole prac budowlanych, w tym rozbiórkowych, oraz kontrole dotyczące budowy i remontów dróg, kontrole czasu prowadzenia pojazdu, przerw i czasu odpoczynku kierowców, bezpieczeństwo pracy w zakładach charakteryzujących się największym nasileniem zagrożeń zawodowych (wzmożony nadzór). Program działań jednorocznych realizowany w 2012r. obejmował następujące tematy: w zakresie bezpieczeństwa pracy: kontrole zapewnienia bezpiecznych warunków pracy w zakładach nowo powstałych, przestrzeganie przepisów bhp w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi (transport, unieszkodliwianie) z uwzględnieniem narażenia pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych, przestrzeganie przepisów bhp w przedsiębiorstwach zajmujących się wytwarzaniem energii elektrycznej w elektrowniach wodnych, zarządzanie bezpieczeństwem w małych zakładach (do 50 osób), w których wystąpiły wypadki przy pracy, 10

działania kontrolno prewencyjne w wybranych zakładach branży naftowej, kontrole spełnienia wymagań minimalnych dla maszyn do przetwórstwa tworzyw sztucznych, kontrole spełnienia wymagań zasadniczych dla maszyn do przetwórstwa tworzyw sztucznych, kontrole spełnienia wymagań zasadniczych dla wyrobów pirotechnicznych klasy T1 i P1, kontrole spełnienia wymagań zasadniczych dla odzieży ochronnej, kontrole zakładów, w których z przyczyn wynikających z cech miejsca pracy, urządzeń lub używanych substancji i mieszanin może wystąpić atmosfera wybuchowa, kontrole prac przy pozyskiwaniu i zrywce drewna, bezpieczeństwo i higiena pracy w odlewniach metali, przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas usuwania wyrobów zawierających azbest z obiektów budowlanych i przemysłowych, profilaktyczne badania lekarskie, szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, ocena ryzyka zawodowego, kontrole robót wykonywanych w miejscach ogólnodostępnych (zagrożenia o charakterze publicznym), realizacja zadań służby bhp, przestrzeganie przepisów ustawy o produktach biobójczych, zagrożenia związane z występowaniem hałasu w środowisku pracy, kontrole pracodawców, którym podwyższono składkę na ubezpieczenie wypadkowe. w zakresie prawa pracy: wybrane zagadnienia prawa pracy w podmiotach leczniczych, czas pracy pracowników zatrudnionych w ruchu zakładów górniczych, przestrzeganie przepisów prawa pracy dotyczących regulaminów wynagradzania nauczycieli, uchwalanych przez organy prowadzące placówki oświatowe (rady gmin, starostwa, sejmiki samorządowe), a także przepisów dotyczących nawiązywania i rozwiązywania stosunku pracy z nauczycielami, przestrzeganie przepisów prawa pracy wobec pracowników tymczasowych, 11

czas pracy osób zatrudnionych na stanowiskach bezpośrednio związanych z prowadzeniem i bezpieczeństwem ruchu kolejowego oraz prowadzących pojazdy kolejowe w podmiotach związanych z transportem kolejowym, czas pracy w bankach i firmach budowlanych, wynagrodzenia w bankach i firmach budowlanych. w zakresie zarówno prawa pracy jak i bezpieczeństwa pracy: kontrole placówek handlowych wielkopowierzchniowych kontrole pozostałych placówek handlowych, kontrole średnich i dużych zakładów pracy. Okręgowy Inspektorat Pracy w Rzeszowie w 2012r. realizował także tzw. tematy własne: kontrole dotyczące stosunku pracy pracowników oświaty nie będących nauczycielami, bezpieczeństwo i higiena pracy w piekarniach i cukierniach. Działania kontrolne polegały również na sprawdzaniu wykonania przez pracodawców środków prawnych, a zwłaszcza decyzji wydanych w czasie poprzedniej kontroli. Jest to ważne nie tylko ze względu na objęcie decyzji Państwowej Inspekcji Pracy przepisami o egzekucji administracyjnej, ale także stanowi istotny element skuteczności i efektywności działań kontrolnych. Odrębną grupę stanowiły tzw. kontrole krótkie, podejmowane poza planami kontroli, inspirowane konkretnymi okolicznościami, charakteryzujące się szybkością czynności kontrolnych, których czas nie przekracza jednego dnia i ukierunkowane na wyeliminowanie bezpośrednich zagrożeń dla życia lub zdrowia pracujących. Szczególne znaczenie ma działalność inspekcji pracy związana z badaniem zgłaszanych skarg pracowniczych oraz oceną prawidłowości informacji - składanych do ZUS przez pracodawców - zawierających dane dla ustalenia składek na ubezpieczenie wypadkowe. Inną ważną formą działania jest prowadzenie poradnictwa prawnego, technicznego oraz dotyczącego legalności zatrudnienia, świadczonego bezpłatnie. 12

II. DZIAŁALNOŚĆ KONTROLNO NADZORCZA Na terenie województwa podkarpackiego przeważają zakłady małe zatrudniające do 9 pracowników (95% podmiotów gospodarczych), działające w branży handlowej i napraw samochodów (29%), budowlanej (12,5%) oraz przemysłowej (9%). W roku 2012 inspektorzy pracy przeprowadzili 5.463 kontrole w 4.036 podmiotach. Ponowne kontrole wynikały zwłaszcza z konieczności sprawdzenia wykonania wydanych wcześniej decyzji i wniosków, bądź były efektem skarg i wniosków. W kontrolowanych zakładach pracowało ponad 220 tys. osób (w tym na podstawie umów o pracę ponad 200 tys., na podstawie umów cywilnoprawnych 14,5 tys. oraz 2,4 tys. podmiotów samozatrudniających się), w tym ponad 8 tys. kobiet, ponad 900 młodocianych i prawie 19,5 tys. niepełnosprawnych. Porównując dane z lat 2011 i 2012 należy podkreślić, że spadła liczba pracujących, w tym zatrudnionych na podstawie umów o pracę, a zwiększyła się liczba osób świadczących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych. Wzrasta bezrobocie i rola tzw. umów śmieciowych. Zatrudnienie w kontrolowanych zakładach (porównanie lat 2011 i 2012) 13

Ponad połowa podmiotów objętych kontrolami (54%) nie zatrudniała więcej niż 9 pracowników, 31% zatrudniało od 10 do 49 pracowników, 12% zatrudniało od 50 do 249 pracowników, natomiast 3% skontrolowanych firm to zakłady duże, zatrudniające co najmniej 250 pracowników. Najczęściej kontrolowane były firmy handlowe, budowlane i przemysłowe. Zakłady najczęściej kontrolowane w 2012r. wg sekcji PKD W związku ze stwierdzonymi podczas kontroli naruszeniami prawa inspektorzy pracy wydali 19.586 decyzji (pisemnych i ustnych), w tym: - 387 decyzji wstrzymanie prac i 486 decyzji wstrzymanie eksploatacji maszyn w związku ze stwierdzeniem bezpośredniego zagrożenia dla życia bądź zdrowia ludzi, - 248 decyzji skierowania do innych prac 634 osób zatrudnionych wbrew obowiązującym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych, - 38 decyzji zakazujących wykonywania pracy lub prowadzenia działalności w miejscach, w których stan warunków pracy stanowił bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi, - 15 decyzji nakazujących ustalenie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, 14

- 176 decyzji nakazujących wykonanie badań i pomiarów czynników szkodliwych i uciążliwych w środowisku pracy, - 396 decyzji nakazujących wypłatę wynagrodzeń lub innych świadczeń ze stosunku pracy dla 12,4 tys. pracowników na łączną kwotę 13,4 ml zł. Zrealizowanych zostało - do momentu opracowania niniejszego sprawozdania - 17.400 decyzji pisemnych i ustnych. Ponad 6,7 tys. pracowników otrzymało należne świadczenia pieniężne na kwotę ogółem ponad 6,1 mln zł. Zakres przedmiotowy i liczba decyzji wydanych w roku 2012 W 2012 roku inspektor pracy wydał jedną decyzję zatwierdzającą wykaz prac lekkich, przy wykonywaniu których można zatrudniać młodocianych w innym celu niż przygotowanie zawodowe. Wnioskodawca (producent wędlin) zamierzał zatrudnić w okresie wakacji 37 pracowników młodocianych powyżej 16 roku życia do następujących prac: wykładanie wędlin ze zbiorników, płukanie, wieszanie na wózkach wędzarniczych, posypywanie przyprawami, zawijanie w folię, układanie na wózkach siatkowych, podstawianie i przepychanie pustych wózków 15

wędzarniczych, ściąganie wody z posadzki, przyklejanie etykiet na opakowaniach, mycie palet i półek, oklejanie kartonów, podawanie pustych puszek na linię myjki. W związku z tym, że przedstawiony do zatwierdzenia wykaz nie ujmował prac wymienionych w wykazie prac wzbronionych młodocianym, o których mowa w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 24.08.2004r. w sprawie prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac, inspektor pracy wydał pozytywną decyzję w w/w sprawie. Z powodu niewykonania przez 44 pracodawców nałożonych na nich obowiązków wynikających z nakazów inspektorzy pracy skierowali 53 upomnienia dotyczące 221 decyzji (144 decyzji w zakresie bhp i 77 decyzji płatniczych). Co drugie upomnienie przyniosło efekt - pracodawcy wykonali 83 decyzje. Na uzasadnione wnioski stron inspektorzy pracy przedłużyli terminy realizacji 11 decyzji, a także stwierdzili wygaśnięcie 64 decyzji. Dwóch pracodawców ogłosiło upadłość. Zostały złożone do prokuratury zawiadomienia o utrudnianiu czynności kontrolnych przez trzech pracodawców, sprawę jednego pracodawcy przekazano do innego okręgowego inspektoratu pracy ze względu na zmianę siedziby firmy. Jeden pracodawca realizuje decyzję i wypłaca pracownikom wynagrodzenie w ratach. U dwóch pracodawców są zaplanowane rekontrole (w związku z brakiem odpowiedzi nt. realizacji decyzji), u jednego kontrola sprawdzająca jest w toku. W związku z dalszym nierealizowaniem przez pracodawców 39 decyzji płacowych wszczęto postępowania egzekucyjne. W celu przymuszenia do wykonania obowiązków wynikających z nakazów nałożono na 7 pracodawców 10 grzywien w łącznej kwocie 70.000 zł. W 2012 roku skierowano do urzędów skarbowych 19 tytułów wykonawczych na kwotę 53.632 zł celem przymusowej egzekucji (w tym kwota grzywien w celu przymuszenia - 53.000 zł). Urzędy skarbowe ściągnęły kwotę 3.537,30 zł. Niepokojącym zjawiskiem jest większa liczba grzywien nałożonych w związku z niewykonaniem decyzji płatniczych (w roku 2011 z powodu niewykonania decyzji płatniczych nałożono 6 grzywien, w roku 2012 10 grzywien). Realizacja decyzji płatniczych jest dla pracodawców zdecydowanie większym problemem niż realizacja decyzji behapowskich, a jest to wynikiem trudności finansowych firm, często znajdujących się na skraju bankructwa. Rekontrole przeprowadzane u takich pracodawców prowadzą w konsekwencji do wystawienia upomnienia, a następnie nałożenia 16

grzywny w celu przymuszenia. Żaden z pracodawców nie wpłacił dobrowolnie nałożonej grzywny, w związku z czym konieczne było skierowanie należności do egzekucji przez urząd skarbowy. Z informacji uzyskanych od urzędów skarbowych wynika, iż egzekucja ta najczęściej jest nieskuteczna, a ma na to wpływ brak majątku zobowiązanego, z którego można by skutecznie wyegzekwować należności. Zobowiązani mają już najczęściej wierzytelności korzystające z pierwszeństwa zaspokojenia, poza tym są nieuchwytni pod znanym urzędowi adresem, nie odbierają korespondencji, a na rachunku bankowym nie posiadają żadnych środków. W tej sytuacji - z uwagi na ekonomikę postępowania egzekucyjnego i nienarażanie wierzyciela na znaczne koszty egzekucyjne - urzędy skarbowe nie realizują tytułów wykonawczych i wydają postanowienia o umorzeniu egzekucji świadczeń pieniężnych. W przypadku stwierdzenia naruszeń innych niż określone w art. 11 ustawy o PIP inspektorzy pracy kierują wnioski i polecenia. W okresie sprawozdawczym skierowali 3.631 wystąpień zawierających 18.922 wnioski oraz 335 poleceń. Do dnia opracowania niniejszej analizy zostało wykonanych 82% wniosków i 95% poleceń, co świadczy o dużej skuteczności tych środków prawnych. M.in. realizując wnioski i polecenia inspektorów pracy pracodawcy wypłacili ponad 4,2 tys. pracowników kwotę prawie 4 mln zł. 17

Zakres przedmiotowy oraz liczba wniosków i poleceń Stwierdziwszy fakt popełnienia wykroczenia przeciwko prawom pracownika inspektorzy pracy korzystali z przysługujących im uprawnień nakładania na sprawców grzywien w formie mandatów karnych (w sprawie 2.585 wykroczeń), kierowania do sądów wniosków o ukaranie (w przypadku 460 wykroczeń) oraz stosowania środków oddziaływania wychowawczego (odnośnie 1.845 wykroczeń). 18

Liczba i podstawa prawna najczęściej ujawnianych wykroczeń art. 283 par. 1 kp nieprzestrzeganie przez nadzór przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy art. 282 par. 1 pkt 1 kp - niewypłacenie w ustalonym terminie wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia art. 281 pkt 5 kp - naruszanie przepisów o czasie pracy lub przepisów o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem i zatrudnianiu młodocianych art. 119 ust. 2 ustawy o promocji zatrudnienia niepowiadomienie przez bezrobotnego właściwego powiatowego urzędu pracy o podjęciu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej art. 122 ust. 1 pkt 1 ustawy o promocji zatrudnienia - niedopełnienie obowiązku opłacania składek na Fundusz Pracy lub nieopłacenie ich w przewidzianym przepisami terminie art. 281 pkt 6 kp - nieprowadzenie dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników art. 281 pkt 1 kp - zawarcie umowy cywilnoprawnej w warunkach, w których powinna być zawarta umowa o pracę, art. 283 par. 2 pkt 7 kp niewykonanie w wyznaczonym terminie podlegającego wykonaniu nakazu organu Państwowej Inspekcji Pracy art. 281 pkt 2 kp - niepotwierdzenie na piśmie umowy o pracę art. 282 par. 1 pkt 3 kp - niewydanie świadectwa pracy art. 282 par. 1 pkt 2 kp - nieudzielnie przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego lub bezpodstawne obniżenie jego wymiaru art. 12a ust. 1 ustawy o zfśs niewykonywanie przepisów ustawy o zfśś W 2012r. inspektorzy pracy nałożyli 941 mandatów karnych na łączną kwotę 1.028.650 zł (średnia grzywna - 1.090 zł). Mandaty nadal stanowią najczęstszy ro- 19

dzaj sankcji zostały one zastosowane w 53% postępowań w sprawach o wykroczenia ze względu na prostą procedurę i dużą skuteczność. W związku z ujawnionymi wykroczeniami inspektorzy pracy skierowali do sądów 154 wnioski o ukaranie. W okresie sprawozdawczym sądy wydały 124 wyroki: - w 86 sprawach wydały wyroki nakazowe, w których orzekły karę grzywny w łącznej wysokości 202.150 zł (średnia orzeczona kara grzywny - 2.350 zł, najwyższa orzeczona kara grzywny 5.000 zł), - w 22 sprawach orzekły kary grzywny (łączna wysokości grzywien - 25.600 zł, średnia orzeczona kara grzywny - 1.163 zł, najwyższa orzeczona kara grzywny - 8.000 zł), - 5 obwinionych uznały za winnych, lecz odstąpiły od wymierzenia kary, - w 4 przypadkach orzekły kary nagany, - 4 obwinionych uniewinniły, - w 2 przypadkach wydały postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania, a w jednym przypadku o umorzeniu postępowania. Na uwagę zasługuje fakt, iż większość rozstrzygnięć (69%) zapadła w postępowaniu nakazowym, jest to bowiem najszybsza forma rozpatrywania spraw przez sądy. Inspektorzy pracy zastosowali także 1.186 środków oddziaływania wychowawczego w postaci ostrzeżeń lub pouczeń, a dotyczyły one w szczególności nieprawidłowości, które powstały bądź to z winy nieumyślnej, bądź pomyłki i które zostały natychmiast usunięte. Kontrolujący brali także pod uwagę warunki osobiste oraz sytuację majątkową sprawców. Uznawali, że ostrzeżenie spełni swoje cele w zakresie prewencji szczególnej i spowoduje, że osoby te nie popełnią podobnych wykroczeń w przyszłości. 20

W 2012r. inspektorzy pracy skierowali do prokuratur 40 zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa (niektóre zawiadomienia kierowano w sprawie więcej niż jednego przestępstwa). Liczba przestępstw przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową art. 225 par. 2 kk udaremnienie lub utrudnienie kontroli inspektora pracy art. 218 par. 1a kk złośliwe lub uporczywe naruszanie uprawnień pracowniczych art. 270 kk - podrabianie lub przerabianie dokumentów art. 220 par. 1 kk narażenie pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, art. 218 par. 3 kk niewykonanie orzeczenia sądu w sprawie wypłaty wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia ze stosunku pracy art. 271 kk poświadczenie nieprawdy w dokumencie art. 233 kk składanie fałszywych zeznań art. 160 kk narażenie człowieka (osoby postronnej) na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu Do chwili opracowania niniejszego sprawozdania prokuratorzy wszczęli 30 postępowań przygotowawczych, z których 9 zakończyło się skierowaniem do sądów aktów oskarżenia. Sądy wydały wyroki w 6 sprawach: trzech obwinionych otrzymało kary grzywny, jeden został skazany na karę pozbawienia wolności w zawieszeniu na okres próby dwóch lat, wobec dwóch oskarżonych sądy warunkowo umorzyły postę- 21

powania karne na okres próby jednego roku oraz zasądziły nawiązki na rzecz pokrzywdzonej i Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. W celu przeciwdziałania zjawisku nielegalnego zatrudnienia inspektorzy pracy wnieśli w 2012r. powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy na rzecz sześciu osób. Dwie z tych osób pracowały na podstawie umów zlecenia, cztery - świadczyły pracę bez żadnych umów. Do dnia opracowania niniejszej analizy sprawozdania zapadły 3 wyroki - sąd ustalił, że powodów, na rzecz których inspektor pracy wniósł powództwa (dwie osoby świadczące pracę na podstawie umów zlecenia i jedną osobę świadczącą pracę bez żadnej umowy) łączył z pracodawcami stosunek pracy. Jedno postępowanie zostało zawieszone. W 2012r. inspektor pracy wstąpił - na wniosek i za zgodą trzech powodów (pracowników i byłych pracowników jednego zakładu) - do postępowania o ustalenie istnienia stosunku pracy. Postępowanie jest w toku. W 2012r. udzielono zainteresowanym 31.104 porady prawne i 2.633 porady techniczne. Po porady najczęściej zgłaszali się pracownicy, w tym niepełnosprawni (49,5%), pracodawcy (29%) i byli pracownicy (8,6%). Pozostałymi podmiotami zainteresowanymi poradami byli: członkowie związków zawodowych, pracownicy służby bhp, osoby ubiegające się o zatrudnienie, społeczni inspektorzy pracy oraz przedstawiciele innych organów i instytucji. Liczba udzielonych porad - w roku sprawozdawczym prawie 34 tys. - świadczy o ogromnym zainteresowaniu tą formą działalności informacyjnej Państwowej Inspekcji Pracy. 22

Tematyka porad w roku 2012 Najczęściej zadawano pytania nt. rozwiązywania umów o pracę, a zwłaszcza tego, kiedy wymagane jest uzasadnienie takiego wypowiedzenia oraz w jakich sytuacjach przysługuje pracownikowi ewentualne świadczenie z tytułu rozwiązania umowy o pracę. Liczną grupę stanowiły pytania dotyczące umów cywilnoprawnych, a zwłaszcza różnicy między umową o pracę a umowami cywilnoprawnymi (zleceniem i umową o dzieło). Pytano również o możliwość zawarcia z tym samym pracodawcą kilku umów o pracę lub umowy o pracę i umowy cywilnoprawnej. Nadal wiele wątpliwości pracodawców wzbudzają zasady wydawania świadectw pracy po umowach terminowych oraz to, czy w ogóle, ewentualnie w jakich przypadkach, można wydać świadectwo pracy wcześniej - bez żądania pracownika, np. po zakończeniu umowy terminowej. Wiele wątpliwości i pytań dotyczyło kwestii należności z tytułu podróży służbowych, określenia miejsca wykonywania pracy i związanych z tym obowiązków wypłaty określonych świadczeń w sytuacji wykonywania pracy przez pracowników poza stałym miejscem pracy, wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, limitu godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym oraz możliwości podwyższenia tego limitu. Stosunkowo duża liczba pytań dotyczyła zasad ustalania wysokości odpraw z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracownika, a także 23

zasad obliczania ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Stosunkowo liczną grupę stanowili pracownicy zgłaszający się z prośbą o wyjaśnienie możliwości dochodzenia od pracodawców zaległych wynagrodzeń i innych świadczeń ze stosunku pracy i ewentualną pomoc w ich skutecznym dochodzeniu. Niezmiennie od lat duży odsetek pytań dotyczył urlopów. Dużo wątpliwości wzbudzały zasady obliczania urlopu wypoczynkowego dla niepełnoetatowców oraz zasady udzielania urlopu na żądanie, a zwłaszcza pytano o to, kiedy należy złożyć wniosek o jego udzielenie i czy jest możliwość żądania udzielenia tego urlopu od razu w pełnym wymiarze 4 dni. Pytano także, czy konieczne jest opracowywanie planu urlopów i jakie obowiązują zasady podziału urlopu na części. Sporo pytań dotyczyło możliwości wykorzystania urlopu wypoczynkowego podczas wypowiedzenia. Duża liczba pytań - podobnie jak w latach wcześniejszych - dotyczyła okresów rozliczeniowych, szczególnie tego, w jakich systemach czasu pracy można stosować dany okres rozliczeniowy oraz jaki tryb należy zachować, wprowadzając odstępstwa od zasad. Jak co roku pracodawcy mieli wiele wątpliwości nt. obliczania wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, szczególnie tych wynikających z przekroczenia normy średniotygodniowej. Pracodawcy zwracali się również z pytaniami nt. czasu pracy kierowców. Spore zainteresowanie i wiele próśb o interpretację - wzbudził wydany w dniu 2 października 2012r. wyrok Trybunału Konstytucyjnego, dotyczący zasad ustalania wymiaru pracy pracownika w okresie rozliczeniowym, w którym święto przypada w dniu wolnym od pracy. Zgłaszający się po porady z zakresu rodzicielstwa głównie pracownice zainteresowani byli najczęściej urlopem wychowawczym. Pytano o możliwości podjęcia pracy podczas tego urlopu, jego przerwanie i wcześniejszy powrót do pracy, jak również o to, czy udzielenie tego urlopu jest obowiązkiem pracodawcy, czy tylko jego dobrą wolą. Pytania dotyczyły również możliwości wypowiedzenia umowy o pracę pracownicy przebywającej na urlopie wychowawczym. W sferze zainteresowań pracowników pozostawała także sprawa korzystania z urlopu ojcowskiego, w tym jego wymiar, a zwłaszcza kwestie zasad i warunków, jakie muszą być spełnione, aby możliwe było skorzystanie z tego urlopu. Pytań nt. uprawnień pracowników młodocianych było stosunkowo mało, a ich tematyka jest od lat niezmienna: pracodawcy zainteresowani byli głównie wymiarem urlopu należnego pracownikowi młodocianemu oraz czasem jego pracy. Sporadycznie pojawiały się pytania nt. możliwości rozwiązania umowy o pracę z pracownikiem młodocianym. 24

Przedmiotem zapytań była także problematyka równego traktowania w zatrudnieniu oraz mobbingu, jednak często po dokładnym przedstawieniu przez stronę istoty tematu okazywało się, że w danym przypadku można mówić raczej o naruszeniu praw pracowniczych, np. w zakresie wypłaty wynagrodzenia, a nie o dyskryminacji ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność etc. Nieliczni pracodawcy pytali głównie o sposób i formę informowania pracowników zakładu o obowiązujących przepisach dotyczących równego traktowania w zatrudnieniu. Z analizy porad nt. mobbingu wynika, że pracownicy nadal nie do końca rozumieją to pojęcie. Wyjaśniano więc, że mobbing nie jest złą atmosferą w pracy, czy okazjonalnym złym potraktowaniem, że musi nosić cechy terroru psychicznego stosowanego przez jedną osobę lub grupę osób w stosunku do pokrzywdzonego. W sytuacjach wątpliwych informowano pracowników o możliwości wystąpienia do właściwego sądu z powództwem przeciwko pracodawcy. Udzielając porad z powyższego zakresu wyjaśniano pracownikom, iż tylko przed sądem mogą oni wnioskować o przeprowadzenie określonych dowodów wskazujących na praktyki dyskryminacji w zatrudnieniu lub mobbingu. Informowano także, iż podniesienie zarzutu dyskryminacji powoduje, że to pracodawca ma obowiązek udowodnić przed sądem, iż takich praktyk nie stosował. Pouczano również pracowników o wysokości możliwego do uzyskania odszkodowania Porady techniczne obejmowały głównie następujące zagadnienia: o wymagania przepisów, jakie powinny spełniać pomieszczenia pracy przeznaczone do prowadzenia określonych rodzajów działalności, o usytuowanie pomieszczeń pracy względem poziomu terenu, o obowiązek zapewnienia oświetlenia pomieszczeń pracy światłem dziennym i zasady udzielanych w tym zakresie odstępstw, o rodzaj i wielkość pomieszczeń higienicznosanitarnych, o obowiązek zorganizowania palarni, o temperatura w pomieszczeniach pracy, o systemy wentylacyjne w pomieszczeniach produkcyjnych, o utrzymanie obiektów budowlanych, o wykonywanie prac szczególnie niebezpiecznych, o rozwiązania stosowane w celu zabezpieczenia pracowników przed upadkiem z wysokości, o środki zapobiegające zagrożeniom wybuchowym, o przystosowanie stanowisk pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych, o ergonomia stanowiska pracy, 25

o wymagania przepisów w zakresie usuwania wyrobów zawierających azbest, o dostosowanie maszyn do minimalnych wymagań w zakresie bhp, o zasadnicze wymagania dla maszyn, o częstotliwość kontroli stanu technicznego urządzeń i instalacji energetycznych oraz procedury z tym związane, o wymagania, jakie winien spełniać sprzęt i urządzenia używane do składowania, o typowanie czynników szkodliwych do badań oraz częstotliwość przeprowadzania pomiarów stężeń i natężeń tych czynników, o wymagania kwalifikacyjne dla osób zatrudnianych na poszczególnych stanowiskach, o rodzaj wymaganego przeszkolenia, o kwalifikacja zdarzeń i ich uznawanie za wypadki przy pracy, w tym zdarzenia traktowane na równi z wypadkami przy pracy, o procedury ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz świadczenia należnym poszkodowanym w wypadkach, o wyposażanie pracowników w odzież i obuwie robocze, o organizacja i uprawnienia służby bhp, o organizacja pierwszej pomocy i ochrony przeciwpożarowej. Inspektorzy pracy udzielali także porad w trakcie kontroli. W 2012 roku udzielili 15.103 porady prawne (w tej liczbie 2.849 porad dotyczących legalności zatrudnienia) oraz 16.393 porady techniczne. W roku sprawozdawczym do OIP w Rzeszowie wpłynęło 10 wniosków o rejestrację układów zbiorowych pracy, 100 wniosków o rejestrację protokołów dodatkowych oraz 66 wniosków o wpis informacji (w tym m.in.: 16 o zmianę nazwy lub adresu pracodawcy/organizacji związkowej, 14 - o wypowiedzeniu układu, 7 - o rozwiązaniu układu w trybie porozumienia stron, 6 - o zawieszeniu stosowania układu). Odmówiono rozpatrzenia 19 wniosków, w tym: 9 wniosków o rejestrację protokołów dodatkowych i 10 wniosków o wpis informacji. Przyczyną odmów były braki formalne, np. wnioski nie zawierały wszystkich wymaganych informacji, nie dołączano wymaganej liczby egzemplarzy protokołów dodatkowych lub wymaganych przepisami dokumentów. 26

Sześć układów przewidywało korzystniejsze niż przewidziane powszechnie obowiązującymi przepisami odprawy emerytalne i rentowe, 6 układów - prawo do nagród jubileuszowych, 5 układów - korzystniejsze zasady wynagradzania za pracę w porze nocnej, 3 układy - korzystniejsze zasady wynagradzania za pracę w niedziele i święta oraz w dni dodatkowo wolne od pracy, po jednym układzie korzystniejsze zasady wynagradzania za pracę w godzinach nadliczbowych, dłuższe niż ustawowe okresy wypowiedzenia i dodatkowe urlopy. W porównaniu z rokiem 2011 zmniejszyła się liczba zawartych układów zbiorowych pracy i zarejestrowanych protokołów dodatkowych, zwiększyła się natomiast liczba wniosków o wpis informacji dotyczących rozwiązania układu (w 2012 roku do rejestru układów zostało wpisanych 19 informacji dotyczących wypowiedzenia układu, rozwiązania układu w trybie porozumienia stron, czy odstąpienia od stosowania układu). W 2012 roku zarejestrowano tylko jeden nowy układ, a 6 - po rozwiązaniu poprzedniego układu. Znamienne jest, że układy zbiorowe pracy zawierane po rozwiązaniu dotychczasowych przewidują co prawda świadczenia korzystniejsze niż wynikające z powszechnie obowiązujących przepisów prawa, ale najczęściej te świadczenia zostały ustalone na poziomie niższym niż poprzednio. Powyższe dowodzi słabej kondycji finansowej zakładów pracy. W 2012r. do OIP w Rzeszowie zgłoszonych zostało 8 sporów zbiorowych pracy. Organizacje związkowe zgłosiły pracodawcom łącznie 25 żądań, z których 14 dotyczyło warunków płacy, 6 - warunków pracy, 2 - świadczeń socjalnych, jedno praw i wolności związkowych, pozostałe dwa żądania nie odpowiadały definicji sporu zbiorowego. O zawarciu porozumienia kończącego spór zbiorowy powiadomiła jedna firma, w jednej związki zawodowe wycofały swoje żądania. W pozostałych zakładach albo jeszcze toczą się negocjacje, albo OIP nie został powiadomiony o sposobie zakończenia sporów. Ogólne przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy określają wymagania dla pomieszczeń pracy w zakresie oświetlenia oraz usytuowania ich względem otaczającego terenu. W związku z wnioskami uzasadnionymi względami technologicznymi w sprawie odstępstw od wymogów przepisów Okręgowy Inspektor Pracy wydał 27

w 2012r. 6 pozytywnych opinii w sprawie zastosowania w pomieszczeniach pracy oświetlenia wyłącznie elektrycznego oraz 33 pozytywne opinie w sprawie usytuowania pomieszczeń pracy poniżej poziomu otaczającego terenu. W przypadku aż 75% wniosków w sprawie wydania zgody na oświetlenie pomieszczeń pracy wyłącznie światłem elektrycznym Okręgowy Inspektor Pracy wydał postanowienia wyrażające opinię, że nie są spełnione przesłanki do prowadzenia postępowania w sprawie udzielenia zgody na odstępstwo (np. strony kierowały wnioski w sprawie pomieszczeń nie będących pomieszczeniami stałej pracy, w sprawie innych pomieszczeń niż produkcyjne, powołując się na uwarunkowania nie wynikające z technologii produkcji). W 2012r. inspektorzy pracy kontynuowali sprawdzanie poprawności informacji składanych przez płatników do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w celu ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe (formularza ZUS IWA), w szczególności danych o liczbie osób zatrudnionych w warunkach zagrożenia oraz poszkodowanych w wypadkach przy pracy. Informacje te sprawdzono w trakcie 469 kontroli pracodawców objętych powyższym obowiązkiem (tj. u pracodawców, którzy płacili składkę na ubezpieczenie 28

wypadkowe nieprzerwanie przez cały 2011 rok oraz zgłosili do tego ubezpieczenia co najmniej 10 osób). W czasie kontroli stwierdzono, że w 14 formularzach ZUS IWA podano błędne informacje. Zgodnie z art. 35 ustawy z dnia 30.10.2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 z późn. zm.) inspektorzy przesłali do ZUS pisma informujące o stwierdzonych uchybieniach, podając jednocześnie prawidłowe dane. Zgodnie z art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych inspektor pracy w związku ze stwierdzeniem rażącego naruszenia przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w czasie dwóch kolejnych kontroli - uprawniony jest do wystąpienia z wnioskiem do właściwej jednostki organizacyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o podwyższenie płatnikowi składek o 100% stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe, ustalanej na najbliższy rok składkowy. W 2012r. skierowano do ZUS dwa wnioski w tej sprawie, a ich podstawami były negatywne oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pracy u pracodawców, przy czym naruszenia przepisów miały charakter rażący i powtarzalny. Do chwili opracowania niniejszej informacji Okręgowy Inspektorat Pracy w Rzeszowie nie otrzymał informacji z ZUS o podjętych ustaleniach. W 2012r. inspektorzy pracy skontrolowali także trzech pracodawców, którym ZUS podwyższył składkę na ubezpieczenie wypadkowe po uwzględnieniu wniosków skierowanych przez PIP w latach 2010 i 2011 (nie dokonano kontroli dwóch zakładów, bowiem jeden z pracodawców poinformował o przeniesieniu siedziby firmy do innego województwa, a drugi pracodawca zmarł, więc działalność gospodarcza została zlikwidowana). Przeprowadzone kontrole wykazały, że w dwóch zakładach nastąpiła znacząca poprawa warunków bhp, a nieprawidłowości stwierdzone w 2012 roku nie powodowały bezpośrednich zagrożeń dla życia lub zdrowia zatrudnionych pracowników. Jeden z tych pracodawców zatrudniał 105 pracowników i prowadził działalność gospodarczą w branży budowlanej, natomiast drugi zatrudniał 10 pracowników i zajmował się produkcją wyrobów z drewna. W trzecim skontrolowanym zakładzie pracy, zatrudniającym 2 pracowników i prowadzącym działalność polegającą na produkcji wyrobów z drewna, inspektor 29

pracy nie stwierdził poprawy warunków pracy i ujawnił szereg nowych nieprawidłowości, w tym zagrażające życiu i zdrowiu zatrudnionych pracowników. Podsumowując wyniki kontroli przeprowadzonych u pracodawców, którym podwyższono o 100% stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe, należy stwierdzić, że różnicowanie tej składki w zależności od zagrożeń wypadkowych skutkuje realną poprawą warunków bhp, ale jest to narzędzie skuteczne tylko w przypadku przedsiębiorstw średnich i dużych, które płacą wysokie składki na ubezpieczenie wypadkowe i którym opłaca się podjąć działania prewencyjne w celu uzyskania jej obniżenia. Natomiast dla małych przedsiębiorstw wysokość składki na ubezpieczenie wypadkowe nie jest aż tak znacząca w całokształcie kosztów działalności, by opłacalne było inwestowanie w poprawę stanu bhp. Państwowa Inspekcja Pracy jako tzw. instytucja łącznikowa współpracuje z urzędami państw członkowskich Unii Europejskiej, odpowiedzialnymi za nadzór nad warunkami pracy i zatrudnianie pracowników. Współpraca polega na: a) udzielaniu informacji o warunkach zatrudnienia pracowników skierowanych do wykonywania pracy na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej przez pracodawcę mającego siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, b) informowaniu o stwierdzonych wykroczeniach przeciwko prawom pracowników skierowanych do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez pracodawcę mającego siedzibę w państwie będącym członkiem Unii Europejskiej. W 2012r. inspektorzy pracy przeprowadzili czynności kontrolne u czterech pracodawców delegujących pracowników do pracy we Francji i Danii. Ponadto na wiosek Federalnych Publicznych Służb Zatrudnienia, Pracy i Dialogu Społecznego z Belgii i Dyrekcji Generalnej ds. Pracy z Francji zostały przeprowadzone rozpoznania u przedsiębiorców nie zatrudniających pracowników. 30

III. WYNIKI DZIAŁAŃ KONTROLNYCH 1. Wynagrodzenia za pracę i inne świadczenia wynikające ze stosunku pracy Podczas kontroli w zakresie prawnej ochrony pracy inspektorzy pracy zwracali uwagę na przestrzeganie przepisów dotyczących wypłat wynagrodzeń i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy. Jest to od kilku lat priorytet działalności Państwowej Inspekcji Pracy - z uwagi na znaczną skalę nieprawidłowości, jak i społeczne konsekwencje niewypełnienia przez pracodawców jednej z podstawowych gwarancji kodeksu pracy. Nieprzestrzeganie przepisów o wynagrodzeniach inspektorzy pracy ujawnili - podobnie jak w roku 2011 w co piątej kontroli dotyczącej przestrzegania prawa pracy. Inspektorzy pracy przeprowadzili 892 kontrole u 804 pracodawców. W skontrolowanych zakładach zatrudnionych było 50.681 pracowników. Liczba Rodzaj nieprawidłowości pracowników, którym Należna kwota nie wypłacono należ- w zł ności Niewypłacenie wynagrodzenia 5.802 11.559.240,69 Nieterminowe wypłacanie wynagrodzeń 10.007 - Obniżenie wynagrodzenia za pracę, w tym: - wypłacenie wynagrodzenia w wysokości niższej niż obowiązująca kwota minimalnego wynagrodzenia - wypłacenie wynagrodzenia w kwocie niższej niż to wynika z umowy o pracę - obniżenie wynagrodzenia w innych przypadkach Niewypłacenie lub obniżenie wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych 31 1.813 66 19 127.331,73 11.491,30 16.787,37 2.335 991.896,43

Niewypłacenie lub obniżenie dodatkowego wynagrodzenia za pracę w porze nocnej 686 66.879,04 Niewypłacenie lub obniżenie innych składników wynagrodzenia 1.249 1.369.240,94 Niewypłacenie lub obniżenie dodatkowego wynagrodzenia rocznego 81 88.050,57 Niewypłacenie lub obniżenie wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy 1.580 572.301,81 Niewypłacenie lub obniżenie ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy 248 122.382,73 Niewypłacenie lub obniżenie nagrody jubileuszowej 50 202.269,79 Niewypłacenie lub obniżenie wynagrodzenia za czas choroby 400 113.736,77 Niewypłacenie lub obniżenie ekwiwalentu za używanie odzieży własnej 158 25.319,77 Niewypłacenie lub obniżenie ekwiwalentu za pranie i naprawę odzieży roboczej 497 102.037,45 Niewypłacenie świadczeń pieniężnych zasądzonych prawomocnym wyrokiem sądowym 167 545.231,01 Niewypłacenie lub obniżenie odprawy pieniężnej (art. 8 ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania 36 135.629,77 z pracownikami stosunków pracy ( )) Niewypłacenie lub obniżenie należności z tytułu podróży służbowej 157 47.092,15 Nieprzestrzeganie w podmiotach leczniczych będących spzoz obowiązku przeznaczania nie mniej niż 40% kwoty, o którą wzrosło zobowiązanie NFZ, na 870 1.132.531,00 wzrost wynagrodzeń Niewypłacenie innych należności (np. poniesionych kosztów badań lekarskich, odszkodowania z tytułu 192 90.958,14 skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę) Inspektorzy pracy: - wydali 396 decyzji na łączną kwotę 13.471.018,40 zł, - skierowali 1.903 wnioski zawarte w wystąpieniach, - ukarali grzywnami w formie mandatów 283 osoby winne naruszenia praw pracowników (łączna kwota grzywien wyniosła 335.150 zł), - skierowali do sądów 55 wniosków o ukaranie, - zastosowali 182 środki wychowawcze. Do czasu opracowania niniejszej informacji pracodawcy wypłacili ponad 11 tys. pracowników kwotę ponad 10 mln zł. Jak wynika z przedstawionych danych, inspektorzy pracy najczęściej stwierdzali niewypłacanie lub nieterminowe wypłacanie wynagrodzeń za pracę, niewypłacanie lub zaniżanie wynagrodzeń za pracę w godzinach nadliczbowych oraz niewypłacanie bądź zaniżanie wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy. Pracodawcy nie wypłacili pracownikom także znaczących kwot innych składników wynagrodzenia (np. dodatków funkcyjnych i służbowych), czy należności zasądzonych prawomocnymi 32