SEMINARIUM BOLOŃSKIE KRAJOWE RAMY KWALIFIKACJI. BUDOWA PROGRAMÓW STUDIÓW NA BAZIE EFEKTÓW KSZTAŁCENIA Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego 16 czerwca 2011 MARIA PRÓCHNICKA WARSZTATY: JAK BUDOWAĆ PROGRAM (CURRICULUM) NA BAZIE EFEKTÓW UCZENIA SIĘ ZDEFINIOWANYCH DLA OBSZARU STUDIÓW HUMANISTYCZNYCH? JAK BUDOWAĆ PROGRAM ZAJĘĆ (SYLABUS) NA BAZIE MACIERZY EFEKTÓW UCZENIA SIĘ?
CEL Dostarczenie wiedzy związanej z podstawami metodycznymi projektowania programów kształcenia oraz programów zajęć w oparciu o efekty uczenia się Rozwinięcie umiejętności projektowania programów kształcenia oraz programów zajęć w oparciu o efekty uczenia się Zapoznanie z narzędziami służącymi do oceny poprawności procesu projektowania programów kształcenia oraz programów zajęć w oparciu o efekty uczenia się
EFEKTY UCZENIA SIĘ Po ukończeniu warsztatów uczestnik: definiuje najważniejsze pojęcia związane z tworzeniem programów kształcenia w oparciu o efekty uczenia się opisuje związki między celami programu kształcenia a efektami uczenia się formułuje opisy efektów uczenia się dla programu kształcenia oraz jego jednostek strukturalnych (modułów/przedmiotów) określa kategorie efektów uczenia się (wiedza, umiejętności, inne kompetencje personalne i społeczne <postawy>) wyznacza postęp osiągany na kolejnych poziomach kształcenia w obrębie poszczególnych kategorii efektów uczenia się wyznacza optymalną liczę efektów kształcenia dla programu kształcenia oraz poszczególnych jego jednostek strukturalnych (modułów/kursów) używa narzędzi w celu lepszego projektowania programów kształcenia oraz formułowania efektów uczenia się (listy pytań kontrolnych, macierzy kompetencji, macierzy efektów uczenia się)
PLAN Definicje podstawowych terminów Podstawy metodyczne i język opisu efektów uczenia się Narzędzia wykorzystywane w procesie projektowania programu kształcenia Metodyka opisu modułu /przedmiotu
Definicje podstawowych terminów
Metody kształcenia Celowo i systematycznie stosowane sposoby pracy nauczyciela ze studentami, zharmonizowane z celami, treściami i efektami uczenia się, które zapewniają studentom osiągnięcie efektów uczenia się w zakresie wiedzy, umiejętności i innych kompetencji (postaw) zdefiniowane dla danego modułu/przedmiotu
WYKŁAD WYKŁAD WYKŁAD WYKŁAD SEMNARIUM SEMNARIUM SEMNARIUM SEMNARIUM METODY KSZTAŁCENIA DYSKUSJA DYSKUSJA DYDAKTYCZNA DYDAKTYCZNA DYSKUSJA DYSKUSJA DYDAKTYCZNA DYDAKTYCZNA PROJEKT PROJEKT PROJEKT PROJEKT TUTORIAL TUTORIAL TUTORIAL TUTORIAL PROJEKT PROJEKT BADAWCZY BADAWCZY PROJEKT PROJEKT BADAWCZY BADAWCZY GRY GRY DYDAKTYCZNE DYDAKTYCZNE GRY GRY DYDAKTYCZNE DYDAKTYCZNE METODY METODY EKSPONUJĄCE EKSPONUJĄCE METODY METODY EKSPONUJĄCE EKSPONUJĄCE
Metody oceny Celowo i systematycznie stosowane sposoby sprawdzania wyników pracy studenta i określania, czy i na jakim poziomie zostały przez niego osiągnięte zdefiniowane dla danego modułu/przedmiotu efekty uczenia się
RODZAJE OCENY OCENA KSZTAŁTUJĄCA (FORMATIVE FORMATIVE) OCENA PODSUMOWUJĄCA (SUMMATIVE) OCENIANIE CIĄGŁE (CONTINUOUS CONTINUOUS)
TECHNIKI OCENY EGZAMIN USTNY PREZENTACJA EGZAMIN PISEMNY PROJEKT ESEJ TEST
Podstawy metodyczne i język opisu efektów uczenia się WgD. Kennedy, Designing Curricula based on Learning Outcomes, 2009oraz D. Kennedy, A. Hyland, N. Ryan. Writing and Using Learning Outcomes. A Practical Guide. University CollegeCork, Ireland 2007, http://www.bologna.msmt.cz/files/learning-outcomes.pdforaz Efekty kształcenia jako podstawa budowy programów studiów. Pomocne informacje, http://www.bjk.uw.edu.pl/files/pdf/efekty_ksztalcenia_pomoc.pdf
TAKSONOMIA BLOOMA DOMENA AFEKTYWNA DOMENA PSYCHOMOTORYCZNA DOMENA POZNAWCZA
TAKSONOMIA BLOOMA DOMENA POZNAWCZA ocena (evaluation) synteza (synthesis) analiza (analysis) zastosowanie (application) zrozumienie (comprehension) wiedza (knowledge)
TAKSONOMIA BLOOMA DOMENA AFEKTYWNA (POSTAWY I UCZUCIA) charakteryzowanie (characterisation) organizowanie (organisation) wartościowanie (valuing) odpowiadanie (responding) otrzymywanie (receiving)
TAKSONOMIA BLOOMA DOMENA PSYCHOMOTORYCZNA TWORZENIE NOWYCH WZORCÓW DZIAŁANIE BIEGŁOŚĆ WYKONYWANIE ODTWARZANIE PRZYGOTOWANIE POSTRZEGANIE
WIEDZA zbierać, definiować, opisywać, powtarzać, badać, znajdować, identyfikować, nazywać, wymieniać, zapamiętywać, porządkować, prezentować, cytować, rozpoznawać, relacjonować, reprodukować, wskazywać, określać, opowiadać potrafi zdefiniować pojęcia z zakresu dydaktyki ogólnej i dydaktyki szczegółowej umie wymienić kryteria oceny programów komputerowych do obsługi elektronicznych archiwów rozpoznaje znaki korektorskie Dobór i tłumaczenie czasowników na podstawie: M. Domańskiej. Badanie zatrudnialności absolwentów szkół wyższych, kompetencje przydatne na rynku pracy. [Dok. elektr.]. Tryb dostępu: http://www.erasmus.org.pl/s/p/artykuly/29/292/md_zatru dnialnosc_120509.pdf[odczyt: 8.02.2010].
ROZUMIENIE kojarzyć, zmieniać, wyjaśniać, klasyfikować, konstruować, przedstawiać, przeciwieństwa, bronić, opisywać, różnicować, dyskutować, rozróżniać, szacować, wyjaśniać, generalizować, ilustrować, przepowiadać, przewidywać, zdawać relację, rozwiązywać, tłumaczyć Dobór i tłumaczenie czasowników na podstawie: M. Domańskiej. Badanie zatrudnialności absolwentów szkół wyższych, kompetencje przydatne na rynku pracy. [Dok. elektr.]. Tryb dostępu: http://www.erasmus.org.pl/s/p/artykuly/29/292/md_z atrudnialnosc_120509.pdf [odczyt: 8.02.2010]. rozróŝnia współczesne koncepcje i perspektywy teoretyczne i praktyczne związane z uŝytkownikami bibliotek i Informacji wyjaśnia dylematy związane z subiektywnością, zaleŝnością oraz trudnością bezpośredniego pomiaru jakości identyfikuje uczestników procesów komunikacyjnych
ZASTOSOWANIE stosuje, ocenia, oblicza, zmienia, wybiera, oblicza, konstruuje, demonstruje, rozwija, bada, ilustruje, manipuluje, modyfikuje, organizuje, przygotowuje, produkuje, tworzy, wskazuje, przygotowuje harmonogram, schemat, szkicuje, używa organizuje proces tworzenia kopii bezpieczeństwa i archiwizowania danych bada przyczyny zachowań czytelniczych tworzy prowizorium i plan budżetowy Dobór i tłumaczenie czasowników na podstawie: M. Domańskiej. Badanie zatrudnialności absolwentów szkół wyższych, kompetencje przydatne na rynku pracy. [Dok. elektr.]. Tryb dostępu: http://www.erasmus.org.pl/s/p/artykuly/29/292/md_zatru dnialnosc_120509.pdf[odczyt: 8.02.2010].
ANALIZA analizować, oceniać, rozumieć strukturę organizacyjną, myślową, kategoryzować, porządkować, klasyfikować, poddawać krytycznemu osądowi, ilustrować,, kwestionować, badać, eksperymentować, testować, dzielić Dobór i tłumaczenie czasowników na podstawie: M. Domańskiej. Badanie zatrudnialności absolwentów szkół wyższych, kompetencje przydatne na rynku pracy. [Dok. elektr.]. Tryb dostępu: http://www.erasmus.org.pl/s/p/artykuly/29/292/md_zatru dnialnosc_120509.pdf[odczyt: 8.02.2010]. kategoryzuje czynniki wpływające na własną satysfakcję zawodową porównuje i poddaje krytycznemu osądowi organizację systemu kształcenia, plany i programy studiów ocenia obowiązujący stan prawny (oraz jego zmiany) w odniesieniu do konkretnych zagadnień/dziedzin życia
SYNTEZA organizować, zestawiać, kategoryzować, łączyć, kompilować, opracowywać, tworzyć, projektować, zarządzać, modyfikować, przygotowywać, proponować, reorganizować, integrować, planować, dokonywać podsumowania Dobór i tłumaczenie czasowników na podstawie: M. Domańskiej. Badanie zatrudnialności absolwentów szkół wyższych, kompetencje przydatne na rynku pracy. [Dok. elektr.]. Tryb dostępu: http://www.erasmus.org.pl/s/p/artykuly/29/292/md_zatrudnial nosc_120509.pdf[odczyt: 8.02.2010]. projektuje rozwiązania usprawniające system komunikacji naukowej adekwatne do potrzeb naukowców planuje i opracowuje projekt badań łączy podstawowe mechanizmy rynkowe z rozwojem i charakterem zasobów, procesów i systemów informacyjnych
OCENA ocenić, oszacować, wybrać, wyciągnąć wnioski, krytykować, decydować, wyjaśniać, interpretować, uzasadniać, mierzyć, przewidywać, nadawać miary, rangować, rekomendować, podsumowywać, walidować interpretuje zjawiska i procesy informacyjne w kategoriach ekonomicznych uzasadnia wybór strategii PR w bibliotekach ocenia i dokonuje wyboru narzędzi wyszukiwania i zasobów informacyjnych dostępnych w Internecie Dobór i tłumaczenie czasowników na podstawie: M. Domańskiej. Badanie zatrudnialności absolwentów szkół wyższych, kompetencje przydatne na rynku pracy. [Dok. elektr.]. Tryb dostępu: http://www.erasmus.org.pl/s/p/artykuly/29/292/md_zatru dnialnosc_120509.pdf[odczyt: 8.02.2010].
DOMENA EMOCJONALNA doceniać, akceptować, asystować, podejmować wyzwanie, demonstrować, dyskutować, łączyć, organizować, osądzać, wspierać, syntezować, kwestionować, odnosić Dobór i tłumaczenie czasowników na podstawie: J. Urbanikowej. Efekty uczenia się w programach kształcenia. [Dok. elektr.]. Tryb dostępu: http://www.bjk.uw.edu.pl/files/ppt/2009_11_26_urba nikowa_efekty1.ppt [odczyt: 8.02.2010]. akceptuje konieczność krytycznego podejścia do zasobów informacyjnych docenia znaczenie samodzielnego, permanentnego poszerzania wiedzy i umiejętności z zakresu dziedziny studiów i dziedzin pokrewnych szanuje zasady zróżnicowania i indywidualizacji programów kształcenia
PRZY FORMUŁOWANIU EFEKTÓW UCZENIA SIĘ NALEŻY: rozpoczynać opis każdego efektu uczenia się od czasownika w stronie czynnej np. wymienia kryteria, analizuje, przedstawia, wyjaśnia używać tylko jednego czasownika przy formułowaniu jednego efektu uczenia się np. identyfikuje uczestników procesów komunikacyjnych unikać czasowników o znaczeniu zbyt ogólnym, niejednoznacznych np. wiedzieć, rozumieć, uczyć się, zaznajamiać się z, być świadomymefekty uczenia się muszą być możliwe do zmierzeniai zaobserwowania oraz oceny unikać zdań skomplikowanych; jeżeli to konieczne, lepiej użyć więcej niż jednego zdania, by jednoznacznie zdefiniować efekt kształcenia upewnić się, że efekty uczenia się dla przedmiotu/modułu odnoszą się do efektów uczenia się zdefiniowanych dla programu kształcenia
PRZY FORMUŁOWANIU EFEKTÓW UCZENIA SIĘ NALEŻY: wziąć pod uwagę czas, podczas którego mają być osiągnięte; efekty uczenia się nie mogą być sformułowane zbyt ambitnie; trzeba sprawdzić, czy w zakładanym czasie i przy dostępnych środkach osiągnięcie efektów uczenia się jest możliwe określić, w jaki sposób będą one oceniane, np. w jaki sposób stwierdzimy, czy student osiągnął zakładane efekty uczenia się; jeśli efekty uczenia się są zdefiniowane zbyt ogólnie, niejednoznacznie, trudno będzie je skutecznie ocenić; jeżeli natomiast zakładane efekty uczenia się zdefiniowane są zbyt szczegółowo, ich lista może być za długa poprosić o opinię innychnauczycieli/wykładowców oraz, jeśli to możliwe absolwentów wykorzystać górne warstwy piramidy w taksonomii Blooma, efekty uczenia się sformułowane na podstawie dolnych warstw piramidy w taksonomii Blooma nie powinny stanowić większości EK dla danego programu kształcenia/modułu/przedmiotu
SMART S specific szczegółowość, konkretność efekty kształcenia powinny być szczegółowo opisane, dotyczyć konkretnych oczekiwań co do tego jaką wiedzę i umiejętności student powinien osiągnąć po zakończeniu kursu M measurable mierzalność do każdego zdefiniowanego efektu kształcenia muszą być dostosowane jasne kryteria oceny, czy i jakim stopniu został osiągnięty A acceptable/accurate akceptowalność/trafność prowadzący przedmiot powinien umieć wskazać odniesienie swoich efektów kształcenia do matrycy efektów kształcenia zdefiniowanej dla całego programu studiów a także do odpowiednich poziomów Krajowych Ram Kwalifikacji dla szkolnictwa wyższego i efektów kształcenia dla odpowiednich obszarów studiów R realistic realistyczny możliwy do osiągnięcia w trakcie realizacji przedmiotu T time-scaled efekty kształcenia dla danego przedmiotu powinny być osiągalne w określonym czasie realizacji przedmiotu. Nauczyciel akademicki powinien realnie oszacować obciążenie pracą studenta potrzebne do osiągnięcia każdego efektu kształcenia oraz wszystkich razem i na tej podstawie ocenić możliwość ich osiągnięcia w ramach liczby punktów ECTS, które zostały przewidziane dla danego przedmiotu Dzięki uprzejmości T. Saryusza-Wolskiego
Narzędzia wykorzystywane w procesie projektowania programu kształcenia Wg. E. Brenner, J. Niehs. Curricula Development based on Learning Outcomes An Austran Case. In: Implementing Competence Orientation and Learning Outcomes in Higher Education, ed. by E. Canon [i in.], 2008oraz M. Ziółek, Tworzenie programu studiów na bazie efektów uczenia się, 2010 oraz D. Kennedy, Designing Curricula based on Learning Outcomes, 2009
MACIERZ KOMPETENCJI Odzwierciedla relacje między typem zajęć (i właściwymi dla poszczególnych typów zajęć metod nauczania i rodzajów przejawianej aktywności studentów) z kompetencjami studentów kształtowanymi w trakcie zajęć określonego typu Pozwala na sprawdzenie, czy typy zajęć przewidziane do realizacji w danym programie kształcenia/przedmiocie/module, gwarantują uzyskanie sformułowanych efektów uczenia się (kompetencji) UmoŜliwia identyfikację białych plam, to znaczy rozpoznanie takich kompetencji, które nie są rozwijane wcale lub w niedostatecznym stopniu z powodu niewłaściwego doboru typów zajęć Pozwala na zachowanie równowagi w kształtowaniu kompetencji róŝnych typów poprzez uświadomienie konieczności wprowadzania róŝnych typów zajęć i charakterystycznych dla nich metod nauczania i uczenia się
PRZYKŁADOWA MACIERZ KOMPETENCJI Wiedza i rozumienie ++ + + Zastosowanie wiedzy + ++ ++ + Formułowanie sądów ++ + ++ Radzenie sobie ze złożonością, interdyscyplinarnością ++ + Umiejętność samodzielnego uczenia się ++ + + Umiejętność komunikowania się + ++ + Kształtowanie odpowiedzialności i postaw etycznych + + + Umiejętność pracy w zespole + + Umiejętność pracy w środowisku międzynarodowym + + Wykład Seminarium Projekt Ćwiczenia Laboratorium Praca dyplomowa
MACIERZ EFEKTÓW KSZTAŁCENIA Odzwierciedla relacje między efektami uczenia się sformułowanymi dla całego programu kształcenia i efektami uczenia się zdefiniowanymi dla jego jednostek strukturalnych (przedmiotów/modułów) Pozwala na sprawdzenie, czy podział programu kształcenia na jednostki o zdefiniowanych efektach uczenia się gwarantuje osiągnięcie przez absolwentów efektów założonych dla całego programu Umożliwia identyfikację białych plam, to znaczy rozpoznanie takich efektów uczenia się, które nie są osiągane wcale lub w niedostatecznym stopniu z powodu niewłaściwego zaprojektowania jednostek programu (przedmiotów/modułów) i przyporządkowanych im efektów uczenia się Pozwala na optymalne rozłożenie efektów uczenia się między poszczególne przedmioty/moduły w obrębie programu kształcenia (unikanie nadmiernej kumulacji efektów, właściwe przyporządkowanie efektów generycznych poszczególnym przedmiotom/modułom)
WZÓR MACIERZY EFEKTÓW UCZENIA SIĘ Przedmiot/moduł 1 Przedmiot/moduł 2 Przedmiot/moduł 3 Przedmiot/moduł 4 Przedmiot/moduł 5 LO dla programu kształcenia 1 LO dla programu kształcenia 2 + + + LO dla programu kształcenia 3 LO dla programu kształcenia 4 + + +
LISTA SPRAWDZAJĄCA Umożliwia kontrolę poprawności wykonania poszczególnych etapów projektowania programu kształcenia poprzez ocenę ich rezultatów Obejmuje listę prostych pytań
PRZYKŁADOWA LISTA SPRAWDZAJĄCA POPRAWNOŚĆ SFORMUŁOWANIA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA DLA PRZEDMIOTU/MODUŁU Czy sformułowanie każdego efektu uczenia się rozpoczyna się od czasownika w stronie czynnej? Czy do opisu efektu użyto tylko jednego czasownika? Czy czasowniki używane do formułowania efektów uczenia się są jednoznaczne? Czy efektu uczenia się sformułowane dla danego przedmiotu/modułu odnoszą się do efektów uczenia się sformułowanych dla całego programu kształcenia Czy zdefiniowane efekty uczenia się są możliwe do osiągnięcia w przewidzianym czasie?
ELEMENTY OPISU PRZEDMIOTU WG PRZEWODNIKA DLA UŻYTKOWNIKÓW ECTS (2009) 1. nazwa przedmiotu, zajęć 2. kod przedmiotu, zajęć 3. rodzaj przedmiotu, zajęć (obowiązkowe, fakultatywne) 4. poziom przedmiotu, zajęć (np. pierwszego, drugiego lub trzeciego stopnia; poziom 5. pośredni, jeżeli ma zastosowanie) 6. rok studiów (jeżeli obowiązuje) 7. semestr lub trymestr, w którym przedmiot jest realizowany 8. liczba punktów ECTS 9. imię i nazwisko wykładowcy (wykładowców) 10. efekty kształcenia/uczenia się przedmiotu, zajęć 11. sposób realizacji (zajęcia stacjonarne, uczenie się na odległość) 12. wymagania wstępne i dodatkowe 13. zalecane fakultatywne komponenty przedmiotu, zajęć 14. treści przedmiotu, zajęć 15. zalecana lista lektur lub lektury obowiązkowe 16. planowane formy/działania/metody dydaktyczne 17. metody i kryteria oceniania 18. język wykładowy 19. praktyki zawodowe
SEMINARIUM BOLOŃSKIE KRAJOWE RAMY KWALIFIKACJI. BUDOWA PROGRAMÓW STUDIÓW NA BAZIE EFEKTÓW KSZTAŁCENIA Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego 16 czerwca 2011 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ maria.prochnicka@uj.edu.pl