STRATEGIA ROZWOJU GMINY WYSZKI

Załącznik do uchwały Nr X/62/07 Rady Gminy Wyszki z dnia 31 grudnia 2007 r. Gmina Wyszki STRATEGIA ROZWOJU GMINY WYSZKI DO 2015 ROKU Wyszki, grudzień 2007

Spis treści RAPORT O STANIE GMINY WYSZKI...3 1. Informacje wstępne...4 1.1. Wprowadzenie...4 1.2. Położenie...4 1.3. Historia Gminy Wyszki...4 1.4. Zarządzanie Gminą...5 2. Społeczeństwo...10 2.1. Demografia Gminy...10 2.2. Walory miejsca zamieszkania...15 2.3. Infrastruktura techniczna...20 2.4. Infrastruktura społeczna...28 3. Finanse gminne...31 4.Gospodarka...32 4.1. Charakterystyka lokalnego sektora gospodarczego...32 4.2. Rolnictwo...33 4.3. Lokalny rynek pracy...36 ANALIZA UWARUNKOWAŃ ROZWOJOWYCH GMINY WYSZKI...37 1. Analiza SWOT...38 2. Wyniki ankiety przeprowadzonej wśród mieszkańców gminy Wyszki....39 STRATEGICZNE CELE ROZWOJU GMINY WYSZKI...43 1. Strategia...44 2. Powiązanie Strategii z krajowymi dokumentami strategicznymi...48 PROGRAMY OPERACYJNE...50 PROJEKTY KLUCZOWE...78 PROMOCJA, MONITORING I EWALUACJA STRATEGII...83 1. Monitoring Strategii...84 2. Ewaluacja Strategii...86 3. Partnerstwo publiczno - społeczne...87 4. Promocja Strategii...89 Spis rysunków...91 Spis tabel...92 2

Część I RAPORT O STANIE GMINY WYSZKI 3

1. Informacje wstępne 1.1. Wprowadzenie Niniejszy Raport o Stanie Gminy to pierwszy etap prac nad Strategią Rozwoju Gminy Wyszki, stanowiący jej integralną część. Dane w nim zawarte współtworzą materiał informacyjny służący do przeprowadzenia analizy uwarunkowań rozwojowych Gminy. W pracach nad Raportem zastosowano metodę analityczno - opisową, z zastosowaniem tabel i wykresów obrazujących zmiany trendów w czasie. 1.2. Położenie Gmina Wyszki położona jest w obrębie mezoregionu Równina Bielska wchodzącego w skład wielkiego rejonu fizyczno-geograficznego - Niziny Północnopodlaskiej, pozostała niewielka północna część obszaru gminy leży w obrębie mezoregionu Dolina Górnej Narwi. Powierzchnia gminy w granicach administracyjnych wynosi 20.650 ha, co stanowi 1,0% powierzchni województwa podlaskiego i 14,9 % powierzchni powiatu bielskiego. W układzie administracyjnym gmina Wyszki położona jest w północnozachodniej części powiatu bielskiego województwa podlaskiego i graniczy z gminami: od północy z gm. Suraż i Juchnowiec Kościelny, od wschodu z gm. Bielsk Podlaski, od południa z gm. Brańsk oraz od zachodu z gm. Poświętne. 1.3. Historia Gminy Wyszki Ośrodek gminny Wyszki, pierwotnie nosił nazwę Piórkowo i prawdopodobnie istniał już w I połowie XV w. Latem 1457 r. właściciel dóbr, podsędek ziemski Wisław, ufundował tutaj kościół. Od niego też wywodzi się ród Wyszkowskich herbu Ślepowron. To właśnie na jego cześć miejscowość Piórkowo zaczęto nazywać Wyszki. W 1528 r. mieszkało tutaj 19 szlachciców zobowiązanych do służby ziemskiej. Wyszkowscy byli szlachtą aktywną w życiu ziemi bielskiej. Osiągali znaczne godności, przykładowo w XVI w. Wojciech był sędzią grodzkim i ziemskim, Michał - pisarzem grodzkim brańskim, w XVII w. Aleksander - podstolim, Baltazar - chorążym i posłem na sejm 1607 r., Krzysztof - podczaszym, Zygmunt i Stanisław - łowczymi bielskimi. 4

W 1591 r. Wyszki obejmowały dziesięć i pół włóki gruntów (bez włości kościelnych). W 1674 r. w Wyszkach, zwanych Kościelnymi, od 40 osób opłacono podatek pogłówny. W tym było 15 rodzin szlacheckich, jedna rzemieślnicza i jedna żydowska. Osiem rodów nosiło nazwisko Wyszkowski. Na gruntach kościelnych mieszkał proboszcz, nauczyciel z żoną oraz służba. Łącznie liczba mieszkańców wsi wynosiła wówczas około 60 osób. W parafii znajdowały się wsie: Warpechy Stare, Wyszki Łubice, Warpechy Nowe, Niewino Borowe, Niewino Leśne, Sasiny, Tworki, Kalinówka, Szczepany, Zakrzewo, Łuczaje, Wyszki Kościelne, Wyszki Tworki. Razem 493 dusze podatkowe. Od 1861 do 1915 r. Wyszki znajdowały się w gminie Rajsk. W 1905 r. mieszkało tutaj 162 chrześcijan. W latach 1902-1905 miejscowy proboszcz ks. Wincenty Wojtekunas doprowadził do wybudowania nowego kościoła wymurowanego w stylu neogotyckim, istniejącego do dzisiaj. W okresie międzywojennym wieś gminna obejmująca 47 wsi, folwarków, kolonii i in. W 1921 r. gminę zamieszkiwało ok. 6.500 mieszkańców. W Wyszkach w tym czasie w 36 domach mieszkało 215 osób. 1.4. Zarządzanie Gminą Gmina Wyszki - w myśl ustawy o samorządzie gminnym - jest wyposażoną w osobowość prawną wspólnotą samorządową wszystkich jej mieszkańców. Jako jednostka samorządu terytorialnego realizuje swoje ustawowe zadania posiadając własną strukturę, wykorzystując procedury i systemy informacyjno - decyzyjne, za pośrednictwem zatrudnionych w administracji pracowników. Gmina wykonuje zadania publiczne o znaczeniu lokalnym, te z nich, których celem jest zaspokajanie potrzeb mieszkańców są jej zadaniami własnymi, obok których realizowane są zadania zlecone odpowiednimi przepisami prawnymi. W tym miejscu należy jednak zwrócić uwagę na dwie funkcje władz lokalnych, które mają charakter kluczowy i zawierają w sobie większość zadań własnych gminy. Pierwszą jest służebny charakter gminy w stosunku do członków wspólnoty lokalnej, który determinuje zorganizowanie gminy wokół procesów świadczenia usług publicznych w taki sposób, aby: wszystkie działania władz lokalnych były podporządkowane dostarczaniu usług mieszkańcom, 5

podstawą oceny władz gminy była jakość świadczonych usług, jakość świadczonych usług była oceniana przez ich wartość dla odbiorców, odbiorcy usług byli traktowani jak klienci domagający się obsługi na wysokim poziomie, dla pełnego poznania potrzeb i preferencji klienta utrzymywać z nim bliski kontakt. Druga funkcja gminy ma charakter strategiczny dla całej wspólnoty lokalnej i - chociaż nie wynika bezpośrednio z przepisów prawnych to - jej waga nie budzi dzisiaj żadnych wątpliwości. Rozwój gospodarczy gminy powinien być głównym punktem odniesienia wszystkich decyzji i działań podejmowanych przez władze lokalne, ponieważ w znaczącym stopniu determinuje on stopień, w którym zaspokajane są potrzeby mieszkańców. Jakość życia ludności jest uwarunkowana jej siłą nabywczą. Dlatego najważniejszym zadaniem władz lokalnych staje się wspieranie rozwoju gospodarczego gminy i procesu tworzenia miejsc pracy. Konieczność wspierania rozwoju gospodarczego tworzy sprzężenie zwrotne z procesem świadczenia wysokiej jakości usług komunalnych. Z jednej strony poziom rozwoju gospodarczego gminy wpływa na jakość zaspokajania potrzeb mieszkańców, a z drugiej strony to między innymi jakość i dostępność usług komunalnych tworzy warunki dla rozwoju istniejących przedsiębiorstw oraz lokowania się nowych przedsięwzięć gospodarczych. To wymaga przyjęcia nowego sposobu sprawowania władzy, nowej organizacji pracy i kierowania ludźmi. Ustawa o samorządzie terytorialnym określa główne elementy struktury gminy, którą współtworzą władze gminy - rada gminy i wójt, urząd gminy, jednostki pomocnicze - sołectwa oraz jednostki organizacyjne, powoływane dla realizacji konkretnych zadań gminy. Głównym organem stanowiącym i kontrolnym w Gminie Wyszki jest wybierana przez mieszkańców na cztery lata Rada Gminy. Do właściwości rady należą wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania gminy. Większość decyzji zastrzeżonych do jej wyłącznej kompetencji ma znaczący wpływ na gospodarkę lokalną. Dotyczą one budżetu gminy, struktury organizacyjnej, kierunków działań Wójta, powoływania skarbnika i sekretarza, gospodarki przestrzennej, programowania rozwoju, gospodarowania majątkiem gminy, polityki inwestycyjnej, tworzenia, likwidacji i 6

warunków funkcjonowania jednostek organizacyjnych, przejmowania do realizacji zadań na zasadzie porozumienia z innymi organami administracji publicznej, jak również współpracy z innymi jednostkami samorządu terytorialnego. Uprawnienia kontrolne rady w zakresie działalności wójta, gminnych jednostek organizacyjnych oraz jednostek pomocniczych realizuje komisja rewizyjna. Organem wykonawczym Gminy Wyszki jest wybierany w wyborach bezpośrednich Wójt. Kieruje on bieżącą działalnością gminy i reprezentuje ją na zewnątrz. Wykonuje uchwały rady gminy oraz wynikające z przepisów zadania gminy, a w szczególności odpowiada za przygotowywanie projektów uchwał rady gminy, jak również określanie sposobów ich wykonywania. Do kompetencji wójta należy również gospodarowanie mieniem komunalnym, wykonanie budżetu gminy oraz polityka kadrowa w stosunku do pracowników urzędu gminy i kierowników gminnych jednostek organizacyjnych. Dla pełnej realizacji idei samorządności oraz włączenia mieszkańców w proces zarządzania gminą rada gminy może powoływać jednostki pomocnicze - sołectwa, określając w odrębnym statucie organizację i zadania organów jednostki, czyli rady sołeckiej i sołtysa, wykaz zadań przekazywanych sołectwu, sposoby ich realizacji, jak również zakres i formy kontroli oraz nadzoru nad działalnością sołectwa. Na terenie Gminy Wyszki funkcjonuje 49 sołectw: Bagińskie, Budlewo, Bujnowo, Falki, Filipy, Gawiny, Godzieby, Górskie, Ignatki, Kalinówka, Kowale Łubice, Kożuszki, Koćmiery, Łapcie, Łuczaje, Malesze, Mierzwin Duży, Mierzwin Mały, Mieszuki, Moskwin, Mulawicze, Niewino Borowe, Niewino Leśne, Niewino Kamieńskie, Niewino Popławskie, Niewino Stare, Olszanica, Osówka, Pulsze, Samułki Duże, Samułki Małe, Sasiny, Sieśki, Stacewicze, Strabla - Łyse, Szczepany, Szpaki, Topczewo, Trzeszczkowo, Tworki, Warpechy Stare, Warpechy Nowe, Wodźki, Wólka Pietkowska, Wólka Zaleska, Wypychy, Wyszki, Zakrzewo, Zalesie. Szeroki zakres realizowanych zadań i usług świadczonych przez gminę wymaga tworzenia wyspecjalizowanych jednostek organizacyjnych dla prowadzenia gospodarki komunalnej. W strukturach Gminy Wyszki funkcjonują następujące jednostki organizacyjne: Zakład Usług Komunalnych w Wyszkach, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Wyszkach, Zespół Szkół im. Jana Pawła II w Wyszkach, 7

Szkoła Podstawowa im. Ks. F. J. Falkowskiego w Falkach, Szkoła Podstawowa w Topczewie, Szkoła Podstawowa w Strabli, Gminny Ośrodek Kultury Sportu i Turystyki w Wyszkach, Gminna Biblioteka Publiczna w Wyszkach. Elementem struktury Gminy, od którego w znaczącym zakresie zależy sprawność zarządzania Gminą, jak również przez pryzmat, którego postrzegana jest jakość zarządzania Gminą, jest Urząd Gminy. Sposób zorganizowania urzędu został pozostawiony do decyzji władz gminy, ponieważ to rada uchwala statut gminy, a organizację i zasady funkcjonowania urzędu określa regulamin organizacyjny wprowadzany zarządzeniem wójta. Będący kierownikiem urzędu gminy wójt może powierzyć prowadzenie określonych spraw gminy swojemu zastępcy lub sekretarzowi gminy. Jednakże delegacja kompetencji nie ma charakteru decentralizacji, a raczej dekoncentracji, ponieważ przekazywane uprawnienia są wykonywane w imieniu Wójta. Struktura organizacyjna odzwierciedla i konstytuuje całokształt stosunków pomiędzy elementami organizacji, jak również stanowi ważne narzędzie kierowania organizacją, które musi uwzględniać przedmiot i cele działalności gminy, jej wielkość oraz skomplikowane relacje z otoczeniem. Struktura Urzędu Gminy Wyszki nawiązuje do modeli klasycznych i cechuje się wysokim stopniem sformalizowania i centralizacji. Wynika ono przede wszystkim z obligatoryjnego charakteru większości zadań realizowanych przez gminę oraz ustrojowej pozycji wójta jako organu administracji. W tym zakresie gminy związane są przepisami prawa materialnego i procedury administracyjnej, jak również szczegółową instrukcją kancelaryjną, określającą zasady i tryb wykonywania czynności kancelaryjnych, która ma zapewnić ujednolicenie procesów tworzenia, ewidencjonowania, przechowywania i ochrony dokumentów. Struktura Urzędu Gminy Wyszki bliska jest modelowi liniowo - sztabowemu, zachowując jedność rozkazodawstwa oraz jasny układ władzy i odpowiedzialności, zapewniając jednocześnie wykorzystanie wiedzy specjalistycznej do wspomagania procesów decyzyjnych i podwyższania efektywności organizacji. Ma ona charakter referatowy i wyodrębnia stanowiska pracy w ramach referatów (komórek organizacyjnych) odpowiadających poszczególnym grupom zadań należących do 8

kompetencji gminy. Struktura organizacyjna Urzędu Gminy Wyszki przedstawia się następująco: Rysunek 1. Schemat organizacyjny Urzędu Gminy w Wyszkach Źródło: Regulamin Organizacyjny Urzędu Gminy w Wyszkach Szczegółowe zadania i kompetencje poszczególnych referatów określa Regulamin Organizacyjny. Struktura organizacyjna gminy, rozumiana jako układ wzajemnie powiązanych komórek organizacyjnych opisuje organizację w układzie statycznym. Natomiast dynamika organizacji gminy przejawia się poprzez procedury, tj. procesy realizowane w urzędzie niezbędne do realizacji zadań gminy. Proces w organizacji jest ciągiem czynności zaprojektowanych tak, aby w ich wyniku powstawał produkt lub usługa. W tym kontekście produktami działalności jednostek samorządu terytorialnego są: 9

decyzje administracyjne wraz z następstwami jakie powodują, promocja gminy, informacja, wyniki usług publicznych. 2. Społeczeństwo 2.1. Demografia Gminy 2.1.1. Wstęp Celem poniższej analizy jest zbadanie procesów zmian i tendencji demograficznych na terenie Gminy Wyszki w latach poprzednich. Analiza została sporządzona na podstawie danych statystycznych 1, jak również w oparciu o informacje i wyliczenia przedstawione przez pracowników Urzędu Gminy. 2.1.2. Potencjał ludnościowy Gminy Według danych Urzędu Stanu Cywilnego w Wyszkach na terenie Gminy w grudniu 2007 mieszkało 5086 osób, w tym 2511 kobiet. Na potrzeby dalszej analizy demograficznej wykorzystano dane statystyczne GUS, które jakkolwiek odbiegają od danych ewidencji ludności Urzędu Gminy Wyszki, to jednak pozwalają na analizę trendów w czasie. I tak, według danych statystycznych na koniec 2006 roku obszar Gminy Wyszki zamieszkiwało 5114 osób. Ludność Gminy stanowi 0,42% ludności Województwa Podlaskiego i odpowiednio 8,52% ludności Powiatu Bielskiego. Powierzchnia Gminy wynosi 206 km 2 i stanowi 14,87% powierzchni Powiatu Bielskiego oraz 1,02% powierzchni Województwa Podlaskiego. Od końca II Wojny Światowej liczba ludności Gminy sukcesywnie zmniejsza się, co przedstawia poniższa tabela: Tabela 1. Zmiany ludności na przestrzenni lat 1946-2006 Rok 1946 1950 1960 1970 1978 1988 1990 1998 2006 Mieszkańcy 9182 8528 8340 7860 6745 5914 5876 5408 5041 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS 1 Bank Danych Regionalnych, na stronie www.stat.gov.pl 10

Zmiany w liczbie mieszkańców Gminy na przestrzeni ostatnich 11 lat przedstawia poniższy wykres: Rysunek 2. Zmiany liczby ludności Gminy Wyszki w latach 1995-2006. Liczba ludności Gminy Wyszki w latach 1995-2006 6 000 5 800 5 600 5 400 5 200 5 000 5 835 5 738 5 654 5 546 5 454 5 386 5 329 5 253 5 199 5 151 5 089 5 041 4 800 4 600 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS Wskaźnik gęstości zaludnienia dla Gminy w 2006 roku wynosił 24 osoby/km 2, podczas gdy dla całości województwa wynosił on 59 osób/km 2, a dla powiatu 44 osoby/km 2. Przyrost naturalny w Gminie w 2006 roku wynosił -,2,6 i - tak jak w przypadku większości polskich gmin wiejskich - jest ujemny. Był on jednocześnie niższy od przyrostu naturalnego obliczonego dla województwa, ale wyższy od wskaźnika dla powiatu. Ważnym elementem decydującym o zmniejszaniu się liczby ludności jest ujemne saldo migracji stałej, które w 2006 roku. Jednakże jest to zjawisko zbieżne z trendami występującymi na terenie całego województwa, gdzie liczba ludności wiejskiej systematycznie maleje, a saldo migracji jest ujemne. Kształtowanie się tego wskaźnika w ciągu ostatnich 11 lat przedstawia poniższa tabela: 11

Tabela 2. Saldo migracji w ruchu wewnętrznym Saldo migracji w ruchu wewnętrznym J. m. 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 ogółem osoba -14-100 -65-97 -57-45 -26-55 -28-28 -29-37 mężczyźni osoba -5-37 -34-44 -20-14 -16-28 -19-14 -3-11 kobiety osoba -9-63 -31-53 -37-31 -10-27 -9-14 -26-26 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS Podstawowe wskaźniki demograficzne Gminy Wyszki przedstawia poniższa tabela: Tabela 3. Wskaźniki demograficzne dla Gminy Wyszki Wskaźnik obciążenia demograficznego Jedn. Gmina Powiat Region ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym osoba 87,0 74,2 62,0 ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym osoba 125,1 109,2 76,8 ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym osoba 48,3 38,8 27,0 Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem w wieku przedprodukcyjnym % 20,7 20,4 21,7 w wieku produkcyjnym % 53,5 57,4 61,7 w wieku poprodukcyjnym % 25,9 22,2 16,6 Ludność wskaźniki modułu gminnego ludność na 1 km 2 osoba 24 44 59 kobiety na 100 mężczyzn osoba 97 103 105 małżeństwa na 1000 ludności para 6,3 5,4 5,4 urodzenia żywe na 1000 ludności osoba 9,9 8,2 9,1 zgony na 1000 ludności osoba 12,5 12,1 9,8 przyrost naturalny na 1000 ludności osoba -2,6-3,9-0,7 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS 2.1.3. Rozmieszczenie ludności na obszarze Gminy Wyszki Sieć osadniczą Gminy należy ocenić jako równomiernie rozmieszczoną. Jej system tworzy 59 jednostek osadniczych, w tym miejscowość gminna Wyszki. Największymi skupiskami ludności są wsie Strabla z 534 mieszkańcami, ośrodek gminny Wyszki liczący 367 mieszkańców, Pulsze z 322 mieszkańcami oraz Topczewo z 236 mieszkańcami. Pozostałe jednostki nie odgrywają większego znaczenia w strukturze zaludnienia obszaru. Rozmieszczenie ludności na obszarze Gminy przedstawia poniższa tabela: 12

Tabela 4. Rozmieszczenie ludności na terenie gminy Wyszki Lp Nazwa miejscowości Liczba ludności na dzień 31.XII.2003 31.XII.2004 31.II.2005 31.XII.2006 1 Bogusze 31 30 31 29 2 Budlewo 23 23 23 22 3 Bujnowowo 144 142 143 140 4 Falki 133 134 132 126 5 Filipy 231 224 218 216 6 Gawiny 45 43 42 41 7 Godzieby 140 143 142 139 8 Górskie 57 54 54 56 9 Ignatki 62 66 68 68 10 Kalinówka 49 51 52 53 11 Kamienny Dwór 173 178 174 165 12 Koćmiery 48 49 50 49 13 Kowale 55 55 60 60 14 Kożuszki 44 42 41 41 15 Krupice 1 1 0 0 16 Łapcie 103 100 98 89 17 Łuczaje 15 15 14 14 18 Łubice 23 23 27 25 19 Łyse 47 47 46 44 20 Malesze 154 142 140 139 21 Mieszuki 70 71 73 73 22 Mierzwin Duży 69 69 68 70 23 Mierzwin Mały 58 58 63 63 24 Moskwin 55 55 50 51 25 Mulawicze 165 164 164 163 26 Niewino Borowe 141 145 144 147 27 Niewino Kamieńskie 14 15 15 15 28 Niewino Leśne 59 59 58 58 29 Niewino Popławskie 41 41 40 39 30 Niewino Stare 50 49 49 49 31 Nowe Bagińskie 35 35 34 32 32 Olszanica 55 54 48 47 33 Osówka 53 52 51 53 34 Ostrówek 14 13 12 12 35 Pierzchały 37 35 36 37 36 Pulsze 337 329 324 322 37 Samułki Duże 155 152 148 140 38 Samułki Małe 59 56 54 53 39 Sasiny 62 61 61 61 40 Sieśki 37 37 37 37 41 Stacewicze 61 58 55 54 42 Stare Bagińskie 20 20 22 21 43 Strabla 533 534 525 534 44 Szczepany 31 33 32 32 45 Szpaki 73 72 72 74 46 Topczewo 254 244 233 236 47 Trzeszczkowo 10 10 10 10 48 Tworki 33 33 33 32 13

49 Warpechy Nowe 98 99 99 96 50 Warpechy Stare 125 126 124 119 51 Wodźki 36 29 31 31 52 Wiktorzyn 5 5 4 4 53 Wólka Pietkowska 172 169 167 164 54 Wólka Zalewska 45 45 45 45 55 Wypychy 21 21 21 21 56 Wyszki 385 383 376 367 57 Zakrzewo 66 66 65 64 58 Zalesie 150 152 149 148 59 Zdrojki 23 24 24 25 5285 5235 5171 5115 Źródło: Urząd Gminy w Wyszkach 2.1.4. Struktura wieku ludności Wyszki wiekowe: Do analizy struktury wieku ludności przyjęto następujący podział na grupy wiek przedprodukcyjny - poniżej 15 lat wiek produkcyjny: 15-59 lat kobiety, 15-64 lata mężczyźni wiek poprodukcyjny: powyżej 60 lat kobiety, powyżej 65 lat mężczyźni Na potrzeby prezentacji struktury wiekowej ludności wykorzystano dane agregowane w Banku Danych Regionalnych GUS: Tabela 5. Struktura wieku ludności Gminy Wyszki J. m. 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 ogółem osoba 5 717 5 595 5 478 5 408 5 319 5 276 5 217 5 174 5 114 5 062 5 003 4 951 mężczyźni osoba 2 901 2 856 2 804 2 769 2 712 2 694 2 658 2 634 2 591 2 561 2 533 2 512 kobiety osoba 2 816 2 739 2 674 2 639 2 607 2 582 2 559 2 540 2 523 2 501 2 470 2 439 w wieku przedprodukcyjnym - poniżej 15 lat ogółem osoba 1 261 1 219 1 170 1 130 1 089 1 055 1 003 973 942 895 834 808 mężczyźni osoba 638 624 597 575 555 546 527 515 501 478 441 429 kobiety osoba 623 595 573 555 534 509 476 458 441 417 393 379 w wieku produkcyjnym: 15-59 lat kobiety, 15-64 lata mężczyźni ogółem osoba 3 063 2 995 2 941 2 940 2 925 2 927 2 907 2 887 2 875 2 880 2 895 2 863 mężczyźni osoba 1 747 1 713 1 678 1 676 1 639 1 635 1 613 1 603 1 593 1 591 1 611 1 596 kobiety osoba 1 316 1 282 1 263 1 264 1 286 1 292 1 294 1 284 1 282 1 289 1 284 1 267 w wieku poprodukcyjnym ogółem osoba 1 393 1 381 1 367 1 338 1 305 1 294 1 307 1 314 1 297 1 287 1 274 1 280 mężczyźni osoba 516 519 529 518 518 513 518 516 497 492 481 487 kobiety osoba 877 862 838 820 787 781 789 798 800 795 793 793 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS 14

Według danych statystycznych w roku 2006 na terenie Gminy zamieszkiwało 808 osób w wieku przedprodukcyjnym, 2863 w wieku produkcyjnym oraz 1280 osób w wieku poprodukcyjnym. 2.2. Walory miejsca zamieszkania 2.2.1. Mieszkalnictwo Zasoby mieszkaniowe Gminy Wyszki w 2006 roku wynosiły: - 1 693 mieszkania - 6 613 izby - 135 636 m 2 powierzchni użytkowej Strukturę własnościową mieszkań przedstawia poniższa tabela: Tabela 6. Struktura własnościowa mieszkań na terenie Gminy Wyszki Forma własności j.m. Wartość ogółem mieszkania miesz. 1 693 izby izba 6 613 powierzchnia użytkowa mieszkań m2 135 636 zasoby gmin (komunalne) mieszkania miesz. 40 izby izba 134 powierzchnia użytkowa mieszkań m2 2 073 zasoby zakładów pracy mieszkania miesz. 24 izby izba 73 powierzchnia użytkowa mieszkań m2 1 029 zasoby osób fizycznych mieszkania miesz. 1 619 izby izba 6 367 powierzchnia użytkowa mieszkań m2 131 674 zasoby pozostałych podmiotów mieszkania miesz. 10 izby izba 39 powierzchnia użytkowa mieszkań m2 860 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS Ponad 70% mieszkań wyposażonych jest w wodociąg, ponad 48% posiada łazienkę, warunków 35,5% centralne ogrzewanie. Najważniejsze wskaźniki warunków mieszkaniowych przedstawiają się następująco: Tabela 7 Wskaźniki warunków mieszkaniowych na terenie gminy Wyszki Mieszkania wyposażone w instalacje techniczno-sanitarne wodociąg 1 198 ustęp spłukiwany 794 15

łazienka 828 centralne ogrzewanie 608 gaz sieciowy 35 Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w m2 1 mieszkania 80,1 na 1 osobę 27,1 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS Generalnie w badanych okresach korzystnie kształtowały się wszystkie wskaźniki warunków zamieszkania i w większości przypadków były zbliżone do średnich wskaźników dla województwa. W celu zobrazowania stopnia zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych mieszkańców posłużono się wskaźnikiem ilości mieszkań na 1000 mieszkańców, który odniesiono do średniej dla województwa. Wskaźniki te kształtują się następująco: Gmina - 330,99 Województwo Podlaskie - 311,3 Obszary wiejskie województwa - 296,5 Jeżeli przyjmiemy, za państwami Europy Zachodniej, średni wskaźnik zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych na poziomie 309 mieszkań na 1000 mieszkańców obszarów wiejskich, okaże się, że wskaźnik ten dla Gminy Wyszki jest wyższy, co wskazuje na wysoki poziom zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych ludności. Co jednak nie współgra z jakością życia i wyposażeniem w infrastrukturę sanitarną. 2.2.2. Ochrona zdrowia i opieka społeczna Gmina Wyszki znajduje się w rejonie obsługi Podlaskiego Oddziału Narodowego Funduszu Ochrony Zdrowia. Opiekę zdrowotną na terenie Gminy zapewniają 3 ośrodki podstawowej opieki zdrowotnej, w których w 2006 roku udzielono łącznie 22927 porad. W zakresie lecznictwa zamkniętego i specjalistycznego gmina obsługiwana jest przez szpitale i poradnie specjalistyczne w Bielsku Podlaskim i Białymstoku oraz inne będące w zasięgu funkcjonowania Regionalnego Oddziału NFZ. Gminne zadania z zakresu opieki społecznej oraz zadania zlecone w tym zakresie realizuje Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Wyszkach, będący jednostką 16

budżetową Urzędu Gminy. Zgodnie z 7 Statutu zadania GOPS obejmują w szczególności: tworzenie warunków do funkcjonowania systemu pomocy społecznej, opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka, sporządzanie bilansu potrzeb gminy w zakresie pomocy społecznej, udzielanie schronienia, zapewnienie posiłku oraz niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym, opłacanie składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe za osobę, która zrezygnuje z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie nie zamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem, praca socjalna, dożywianie dzieci, analizowanie, ocenianie i prognozowanie zjawisk rodzących i określanie zapotrzebowania na świadczenia z pomocy społecznej, pobudzanie społecznej aktywności do zwalczania i przeciwdziałania powstawaniu zjawisk patologicznych, oddziaływanie na poszczególne środowiska celem ich uaktywnienia w kierunku samodzielnego przezwyciężania sytuacji kryzysowych, kierowanie osób wymagających całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności do domów pomocy społecznej, ponoszenie płatności za pobyt mieszkańca gminy w tym domu, organizowanie i świadczenie usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania, przyznawanie i wypłacanie przewidzianych ustawą świadczeń oraz przyznawanie pomocy w naturze, realizacja zadań wynikających z rządowych programów pomocy społecznej, mających na celu ochronę poziomu życia rodzin i grup społecznych oraz rozwój specjalistycznego wsparcia 17

2.2.3. Kultura, sport, turystyka i wypoczynek Podstawową jednostką gminną w obszarze kultury i sportu jest Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Turystyki w Wyszkach. Zakres działalności Ośrodka obejmuje w szczególności: organizowanie imprez kulturalnych: spektakli, koncertów, wystaw, prezentacji filmów; prowadzenie zespołów, kółek i ognisk artystycznych oraz edukacji kulturalnej dzieci i młodzieży; prowadzenie zajęć, których celem jest rozwijanie zainteresowań dzieci, młodzieży i dorosłych różnymi dziedzinami wiedzy, z uwzględnieniem informatyki i języków obcych; organizowanie obchodów świąt narodowych oraz uroczystości gminnych; prowadzenie działalności wydawniczej i promocyjnej; gromadzenie i opracowywanie materiałów bibliotecznych; udostępnianie zbiorów bibliotecznych; popularyzowanie czytelnictwa; zaspokajanie potrzeb informacyjnych i edukacyjnych czytelników; świadczenie usług z zakresu kultury i sportu; tworzenie warunków dla rozwoju kultury fizycznej; popularyzowanie sportu wśród młodzieży; rozwijanie i upowszechnianie rekreacji ruchowej; rozwijanie i upowszechnianie turystyki; współpraca ze stowarzyszeniami kulturalnymi, placówkami oświatowo - wychowawczymi, fundacjami, stowarzyszeniami zawodowymi i twórców oraz wszystkimi osobami prawnymi i fizycznymi mogącymi służyć pomocą przy realizacji zadań Ośrodka. Na terenie Gminy Wyszki funkcjonują dwie placówki biblioteczne. Podstawowe wskaźniki związane z czytelnictwem prezentuje poniższa tabela. Tabela 8 Czytelnictwo na terenie Gminy Wyszki Placówki biblioteczne biblioteki i filie ob. 2 pracownicy bibliotek osoba 2 18

księgozbiór wol. 18 904 czytelnicy w ciągu roku osoba 619 wypożyczenia księgozbioru na zewnątrz wol. 13 336 Placówki biblioteczne wg organu prowadzącego biblioteki i filie ob. 2 pracownicy bibliotek osoba 2 księgozbiór wol. 18 904 czytelnicy w ciągu roku osoba 619 wypożyczenia księgozbioru na zewnątrz wol. 13 336 Biblioteki - wskaźniki ludność na 1 placówkę biblioteczną osoba 2 501,50 księgozbiór bibliotek na 1000 ludności wol. 3 703,98 czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 ludności osoba 120,13 wypożyczenia księgozbioru na 1 czytelnika w woluminach wol. 22,05 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS Infrastrukturę kultury uzupełniają świetlice we wsiach Bujnowo, Godzieby, Samułki Duże, Topczewo, Pulsze, Wyszki ( funkcjonujące łącznie z remizami strażackimi) oraz indywidualne w Filipach, Mierzwinie i Niewinie Borowym. W obiektach tych odbywają się zebrania wiejskie, narady, imprezy okolicznościowe. Atrakcyjność turystyczną Gminy determinują warunki przyrodnicze (Dolina Górnej Narwi) oraz obiekty dziedzictwa kulturowego (wg danych Urzędu Gminy w Wyszkach): Falki - cmentarz wojenny Górskie Kolonia - mogiły z czasów II wojny światowej Kamienny Dwór, dwór drewniany w zespole dworskim Kamienny Dwór, dwór murowany w zespole dworskim Kamienny Dwór, lamus w zespole dworskim Kamienny Dwór, mleczarnia w zespole dworskim Kamienny Dwór, pozostałości parku w zespole dworskim Malesze, cmentarz prawosławny Olszanica, wiatrak koźlak Pulsze, kaplica cmentarna na cmentarzu rzymskokatolickim Pulsze, cmentarz rzymskokatolicki, grzebalny Strabla, kościół parafialny p.w. Wniebowstąpienia Pańskiego Strabla, dzwonnica w zespole kościoła parafialnego p.w. Wniebowstąpienia Pańskiego 19

Strabla, cmentarz przykościelny, dawny w zespole kościoła parafialnego p.w. Wniebowstąpienia Pańskiego Strabla, cmentarz parafialny, dawny w zespole kościoła parafialnego p.w. Wniebowstąpienia Pańskiego Strabla, dom katechetyczny w zespole kościoła parafialnego p.w. Wniebowstąpienia Pańskiego Strabla, pałac w zespole dworsko-pałacowym Strabla, lamus w zespole dworsko-pałacowym Strabla, kuźnia w zespole dworsko-pałacowym Strabla, czworak w zespole dworsko-pałacowym Strabla, pozostałości parku w zespole dworsko-pałacowym Topczewo, układ ruralistyczny Topczewo, kościół parafialny p.w. św. Stanisława Biskupa Topczewo, cmentarz parafialny, grzebalny p.w. św. Stanisława Biskupa Wyszki, kościół parafialny p.w. św. Andrzeja Arcybiskupa Wyszki, ogrodzenie z bramami w zespole kościoła parafialnego p.w. św. Andrzeja Arcybiskupa Wyszki, cmentarz przykościelny w zespole kościoła parafialnego p.w. św. Andrzeja Arcybiskupa 2.3. Infrastruktura techniczna 2.3.1. Zaopatrzenie w wodę Na dzień 31.12.2006 roku całkowita długość sieci wodociągowej na terenie Gminy Wyszki wynosiła 121,91km m. Liczba przyłączy wodociągowych wynosi 1119 szt, w tym 955 przyłączy do gospodarstw rolnych. Zaopatrzenie w wodę obszaru odbywa się za pośrednictwem dwóch wodociągów Wyszki i Budlewo. W pełni zwodociągowanych jest 50 wsi sołeckich oraz trzy częściowo. 20

I. Wodociąg Wyszki Ujęcie wody podziemnej z utworów czwartorzędowych składa się z trzech studni wierconych: SW 1 o głębokości 111,5 m i zatwierdzonych zasobach Q e = 57 m 3 /h przy depresji s = 35,8 m SW 2 o głębokości 111,0 m i Q e = 64 m 3 /h przy s = 32,5 m. SW 3 o głębokości 88,0 m i Q e = 69 m 3 /h przy s = 17,0 m. Woda surowa ze studni zawiera ponadnormatywne ilości związków żelaza (0,8 1,3 mgfe/dm 3 ). Urządzeniami do poboru i uzdatniania wody są: - 2 pompy G.C.O. 06 o mocy 11 kw każda (SW 1 i SW 2) - pompa G.C.O. 05 o mocy 9 kw (SW 3) - 2 hydrofory o V = 4,5 m 3 każdy 21

- 4 odżelaziacze o średnicy 1200 mm każdy - 4 aeratory o średnicy 500 mm każdy - sprężarka typu WAN LE - chlorotor C 52-3 wodomierze 80 mm - 1 wodomierz sprężarkowy 100/40 - agregat prądotwórczy. Stacja wodociągowa pracuje w układzie jednostopniowego pompowania. Do wodociągu podłączonych jest 784 mieszkańców gminy wsi Wyszki, Pulsze, Sasiny. Wydajność potencjalna istniejących urządzeń do ujmowania i uzdatniania wody wynosi 1920 m 3 /d, natomiast wydajność rzeczywista wynosi 252 m 3 /d. II. Wodociąg Budlewo Ujęcie wody podziemnej z utworów czwartorzędowych składa się z dwóch studni głębinowych SW 1 o głębokości 67 m i SW 2 o głębokości 70 m i zatwierdzonych zasobach ujęcia w kat. B - Q = 75 m 3 /h przy depresji s = 7,4 9,2 m Woda pobierana ze studni wierconych zawiera ponadnormatywne ilości związków żelaza i manganu. Urządzeniami do poboru i uzdatniania wody są: - 2 pompy typu D 80 V/B SGMf 18 d, - hydrofiltr Nr 142970 BPWN w Zielonej Górze / zbiornik hydroforowy o pojemności 40 m 3, filtr o pojemności 4,60 m 2, - 3 mieszacze wodno powietrzne Ø 500 mm, - chlorator C 52, - 2 sprężarki typu WAN ES ( w tym jedna rezerwowa), - wodomierz śrubowy Ø 80 mm, - wodomierz sprężynowy MZ/JŚ 200/40 mm. Strefa ochrony bezpośredniej w promieniu 10 m wokół każdej studni. Do wodociągu Budlewo podłączonych jest 3880 mieszkańców gminy. Wydajność potencjalna do ujmowania i uzdatniania wody wynosi 2208 m 3 /d, natomiast wydajność rzeczywista urządzeń do ujmowania i uzdatniania wody wynosi 1021 m 3 /d. 22

2.3.2. Kanalizacja sanitarna. Całkowita długość sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Wyszki wynosi 4286 m. Do sieci podłączonych jest 172 osoby, co daje w sumie 3,25% skanalizowanie gminy. Ścieki z terenu Gminy za pośrednictwem przepompowni w Kamiennym Dworze podawane są do oczyszczalni w Łapach poprzez sieć kanalizacyjną gminy Poświętne i Łapy. Maksymalna przepustowość przepompowni to 511,2 m 3 /d, z czego wykorzystane jest 35,2% max. przepustowości czyli 180 m 3 /d. Jednostką organizacyjną zajmująca się eksploatacją systemów wodociągowych jest Zakład Usług Komunalnych w Wyszkach. W Gminie Wyszki znajduje się również oczyszczalnia ścieków przy Zespole Szkół w Wyszkach. Jej przepustowość wynosi 11 m 3 /na dobę. Do sieci kanalizacyjnej 23

odprowadzane są ścieki bytowo gospodarcze z urządzeń takich jak: toalety, natryski, umywalki oraz ze stołówki i podłączonego budynku mieszkalnego. Ścieki sanitarne odprowadzane są grawitacyjnie do studzienki z układem pompowym. Następnie do szczelnej studzienki rewizyjnej i dalej płyną grawitacyjnie do biologicznej oczyszczalni ścieków typu MINIFLO - 20 i osadnika gnilnego typu PURFLO. Oczyszczalnie ścieków przy Zespole Szkół w Wyszkach odbywa się za pomocą procesów biologicznych w oparciu o bakterie beztlenowe oczyszczalnie wstępne oraz oczyszczalnie właściwe w oparciu o bakterie tlenowe. Odbiornikiem oczyszczonych ścieków jest rzeka Pulszanka. Rozpoczęto program budowy przyzagrodowych oczyszczalni ścieków. Gmina dysponuje projektem przedmiotowych oczyszczalni, które nieodpłatnie udostępnia zainteresowanym. W 2007 roku na terenie gminy powstało 10 oczyszczalni przyzagrodowych z filtrem roślinnym. Stan gospodarki ściekowej na terenie gminy należy ocenić jako niezadowalający. Znaczna większość gospodarstw domowych nie posiada uregulowanej gospodarki ściekowej. Na posesjach wybudowane są bezodpływowe zbiorniki, które są okresowo wywożone, indywidualnie przez właścicieli gospodarstw. Ścieki komunalno - bytowe z budynków komunalnych wywożone są do oczyszczalni ścieków w Bielsku Podlaskim. Jednostką obsługująca w zakresie wywozu jest firma MPO Białystok, oddział w Wyszkach. 2.3.3. Gospodarka odpadami Głównym sposobem zagospodarowania odpadów na terenie Gminy Wyszki jest ich składowanie2. Gminne składowisko odpadów komunalnych znajduje się w miejscowości Szpaki. Całkowita powierzchnia składowiska to 0,72 ha, powierzchnia składowa to 0,49 ha. Składowisko posiada uszczelnienie mineralne z gliny. Liczba składanych odpadów zmieszanych przedstawia się następująco: Rok 2002 2003 2004 2005 2006 Ilość złożonych odpadów 98 Mg 115 Mg 175 Mg 257 Mg 283 Mg 2 Charytoniuk A. Sanik J. Plan gospodarki odpadami dla gminy Wyszki na lata 2004-2007 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2008-2011, Białystok, Maj 2004, s. 7-11. 24

Obsługę składowiska w zakresie odbioru i składowania odpadów prowadzi Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne Białystok, odział w Wyszkach.. Składowisko odpadów w Szpakach posiada uregulowany stan prawny. Dla obiektu tego wykonany został przegląd ekologiczny oraz instrukcja eksploatacji składowiska. Składowisko ma duże braki w wyposażeniu, nie posiada wagi, brodzika dezynfekującego, piezometrów, geomembrany, odgazowania. Jest jedynie ogrodzone metalową siatką na linkach i słupkach z małymi ubytkami siatki i brakiem bramy wjazdowej. Brak też jest oznakowania tabliczka informacyjną. Brak jest stałej obsługi i stałego nadzoru. Składowisko nie posiada zbiornika na nieczystości płynne. Nie prowadzi się też segregacji odpadów. W roku 2007 Gmina przystąpiła do inicjatywy budowy zakładu odzysku odpadów w ramach Związku Gmin Puszczy Białowieskiej. Zakład zostanie zlokalizowany na terenie Gminy Bielsk Podlaski. 2.3.4. Elektroenergetyka Źródłem zasilania w energię elektryczną gminy są stacje transformatorowo - rozdzielcze RPZ 110/15 kw w Bielsku Podlaskim i Łapach. Rozprowadzenie energii elektrycznej do poszczególnych odbiorców odbywa się poprzez układ sieci SN 15kV wychodzące z RPZ tu w Bielsku Podlaskim (3 szt.) łączą się z liniami z RPZ tu Łapy (2 szt.). Istniejące linie główne tworzą tzw. pierścienie co daje większą pewność zasilania. Powstałe linie SN 15kV na terenie gminy są odgałęzieniami od w/w linii głównych, zasilających poszczególne stacje transformatorowe na obszarze całej gminy. Na terenie gminy istnieje 78 stacji transformatorowych słupowych, w tym w miejscowości Wyszki jest zlokalizowanych 5 stacji transformatorowych. Ze względu na konfigurację sieci elektroenergetycznej SN i jej stan techniczny, dostarczana odbiorcom moc i energia elektryczna odpowiada ich potrzebom w tym zakresie. 2.3.5. Zaopatrzenie w gaz. Przez teren gminy Wyszki przebiega trasa gazociągu wysokiego ciśnienia DN- 200 relacji Łapy-Wyszki. Jest to odgałęzienie od istniejącego gazociągu zasilającego relacji Bobrowniki - Białystok - Zambrów -Wyszki. 25

W miejscowości Wyszki zlokalizowana jest stacja redukcyjno-pomiarowa I o. Obecnie sieć średniego ciśnienia rozbudowana jest jeszcze w niewielkim stopniu. Na razie z gazu korzystają mieszkańcy wschodniej części Wyszek. Zaledwie 35 mieszkań posiada dostęp do gazu sieciowego. 2.3.6. Drogi Podstawowym układem komunikacyjnym w Gminie Wyszki jest i w dalszym ciągu pozostanie układ drogowy. Przez teren gminy Wyszki przebiegają dwa ciągi dróg wojewódzkich o łącznej długości 14,6 km. Są to drogi: Nr 681 Roszki Wodzki - Łapy - Poświętne - Brańsk - Ciechanowiec, klasy G z dopuszczeniem kursowania pojazdów o nacisku 80kN/oś, Nr 659 Topczewo - Zalesie - Kiewłaki - granica powiatu (Hodyszewo) klasy Z z dopuszczeniem kursowania pojazdów o nacisku 60kN/oś. Ciągi dróg powiatowych na terenie Gminy Wyszki wynoszą łącznie 113,263 km i są to drogi: Tabela 9. Drogi powiatowe na tereni Gminy Wyszki Numer drogi Przebieg drogi 1566B Brzozowo Stare - Wilkowo - Łukawica - od granicy powiatu do Wólki Pietkowskiej, 1568B droga 659 - Wodzki, 1569B Zalesie - Wólka Zaleska - Olszewo, 1571B Glinnik - Zanie - Świrydy - Załuskie Koronne - Malesze, 1574B Bielsk Podlaski (ul. 11-go Listopada) - Augustowo- Wyszki - Topczewo, 1575B Bielsk Podlaski - Orzechowicze - Stołowacz - Mulawicze - Strabla - Doktorce, 1576B droga 1574B - Falki - Filipy - Samułki Duże - Samułki Małe - droga 1575B 1577B Pietkowo - Osówka - Godzieby - Falki, 1578B Budlewo - Ignatki, 1579B droga 1575B - Łapcie - Pulsze - Sasiny - Szpaki - Malesze - Bujnowo - Kadłubówka, 1580B Falki - Werpechy Stare - Mieszuki - Warpechy Nowe - Stacewicze - Stołowacz, 1581B Wyszki - Filipy, 1582B Wyszki (droga 1581B) - Pulsze - Stacewicze, 1583B droga 1579B - Szczepany - Niewino Borowe - Niewino Leśne - Niewino Popławskie - droga 1582 B, 1585B droga 1574B - Nałogi - Orzechowicze, 1587B Chraboły - Strabla, 1588B Plutycze - Jacewicze - droga 1575B, 1592B Wyszki - Bagińskie - Mierzwin Mały - Olędzkie, 1594B Pierzchały - Kożuszki 1595B Malesze - Brześcianka - Łubin Rudołty Łubin Kościelny Źródło: Urząd Gminy w Wyszkach 26

Pozostałe ciągi drogowe to 73,108 km dróg i ulic gminnych. Stan nawierzchni sieci drogowej przedstawia poniższa tabela: Tabela 10 Stan nawierzchni sieci drogowej na terenie gminy Wyszki Rodzaj RODZAJ NAWIERZCHNI drogi wg własności bitumiczna betonowa brukowcowa tłuczniowa gruntowa żwirowa gruntowa naturalna RAZEM gminna 3,82 --- 2,9 --- 58,953 7,435 73,108 powiatowa 52,777 0,129 10,676 34,234 11,049 4,398 113,263 wojewódzka 14,6 --- --- --- --- --- 14,6 Źródło: Urząd Gminy w Wyszkach 200,971 Sieć drogową na terenie Gminy Wyszki przedstawia poniższa mapa: Rysunek 3. Sieć drogowa na terenie Gminy Wyszki 27

2.3.7. Kolej Przez obszar gminy Wyszki przebiega pierwszorzędna jednotorowa linia kolejowa Białystok Bielsk Podlaski Czeremcha granica państwa. Długość linii na terenie gminy wynosi ok. 3 km. Gęstość sieci wynosi 1,4 km/100km 2, a w województwie podlaskim 4,1 km/100km 2 ). Obsługa podróżnych odbywa się na stacji Strabla. Stan techniczny torów jest zły. 2.4. Infrastruktura społeczna 2.4.1. Oświata Na terenie Gminy Wyszki funkcjonuje pięć placówek oświatowych: Zespół Szkół im. Jana Pawła II w Wyszkach, Szkoła Podstawowa im. Ks. F. J. Falkowskiego w Falkach, Szkoła Podstawowa w Topczewie, Szkoła Podstawowa w Strabli, Publiczna Szkoła Podstawowa w Niewinie Borowym prowadzona przez Stowarzyszenia "Edukator" w Łomży. Łącznie w szkołach podstawowych uczy się 345 uczniów w 28 oddziałach. Na terenie Gminy funkcjonuje 1 gimnazjum w ramach Zespołu Szkół w Wyszkach. Uczęszcza do niego 190 uczniów z terenu całej Gminy. Tabela 11 Szkolnictwo na terenie Gminy Wyszki J. m. 2003 2004 2005 2006 SZKOLNICTWO PODSTAWOWE Szkoły podstawowe dla dzieci, młodzieży i dorosłych wg gestora szkoły podstawowe dla dzieci i młodzieży bez specjalnych ogółem ob. 6 6 5 5 podporządkowane samorządowi gminnemu ob. 5 5 4 4 podporządkowane organizacjom społecznym i stowarzyszeniom ob. 1 1 1 1 pomieszczenia szkolne ogółem pom. 50 52 42 43 podporządkowane samorządowi gminnemu pom. 44 46 36 37 podporządkowane organizacjom społecznym i stowarzyszeniom pom. 6 6 6 6 oddziały w szkołach ogółem oddział 31 30 27 28 podporządkowane samorządowi gminnemu oddział 27 26 23 24 podporządkowane organizacjom społecznym i stowarzyszeniom oddział 4 4 4 4 uczniowie ogółem osoba 427 403 372 345 podporządkowane samorządowi gminnemu osoba 401 375 342 314 podporządkowane organizacjom społecznym i stowarzyszeniom osoba 26 28 30 31 absolwenci 28

ogółem osoba 92 73 81 68 podporządkowane samorządowi gminnemu osoba 88 71 76 65 podporządkowane organizacjom społecznym i stowarzyszeniom osoba 4 2 5 3 SZKOLNICTWO GIMNAZJALNE Gimnazja ogółem ob. 1 1 1 1 pomieszczenia szkolne ogółem pom. 7 13 11 11 oddziały w szkołach ogółem oddział 9 9 9 8 uczniowie ogółem osoba 213 218 211 190 absolwenci ogółem osoba 67 60 75 76 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS Podstawowe wskaźniki scholaryzacji i komputeryzacji na obszarze Gminy Wyszki przedstawia poniższa tabela: Tabela 12 Podstawowe wskaźniki scholaryzacji i komputeryzacji dla Gminy Wyszki J. m. 2003 2004 2005 2006 SKOLARYZACJA współczynnik skolaryzacji brutto szkoły podstawowe % 102,20 99,80 96,60 95,04 gimnazja % 86,20 85,20 87,90 86,36 współczynnik skolaryzacji netto szkoły podstawowe % 101,70 99,50 96,60 94,49 gimnazja % 84,60 83,60 86,70 85,91 KOMPUTERYZACJA komputery w szkole ogółem szt 55 70 77 76 szkoły podstawowe szt 45 60 54 53 gimnazja szt 10 10 23 23 pracownie komputerowe ogółem izba 6 7 6 6 szkoły podstawowe izba 5 6 5 5 gimnazja izba 1 1 1 1 komputery podłączone do Internetu ogółem szt 40 56 70 71 szkoły podstawowe szt 30 46 52 53 Gimnazja szt 10 10 18 18 uczniowie przypadający na 1 komputer szkoły podstawowe osoba 15 9 8 7 Gimnazja osoba 24 24 15 14 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS 2.4.2. Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Turystyki w Wyszkach Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Turystyki w Wyszkach został powołany Uchwałą Rady Gminy Wyszki Nr XIX/188/04. Jest on instytucją kultury prowadząca działalność kulturalną, biblioteczną oraz w sferze kultury fizycznej. Zakres działalności Ośrodka obejmuje między innymi: 29

organizowanie imprez kulturalnych: spektakli, koncertów, wystaw, prezentacji filmów; prowadzenie zespołów, kółek i ognisk artystycznych oraz edukacji kulturalnej dzieci i młodzieży; prowadzenie zajęć, których celem jest rozwijanie zainteresowań dzieci, młodzieży i dorosłych różnymi dziedzinami wiedzy, z uwzględnieniem informatyki i języków obcych; organizowanie obchodów świąt narodowych oraz uroczystości gminnych; prowadzenie działalności wydawniczej i promocyjnej; gromadzenie i opracowywanie materiałów bibliotecznych; udostępnianie zbiorów bibliotecznych; popularyzowanie czytelnictwa; zaspokajanie potrzeb informacyjnych i edukacyjnych czytelników; świadczenie usług z zakresu kultury i sportu; tworzenie warunków dla rozwoju kultury fizycznej; popularyzowanie sportu wśród młodzieży; rozwijanie i upowszechnianie rekreacji ruchowej; rozwijanie i upowszechnianie turystyki; współpraca ze stowarzyszeniami kulturalnymi, placówkami oświatowo - wychowawczymi, fundacjami, stowarzyszeniami zawodowymi i twórców oraz wszystkimi osobami prawnymi i fizycznymi mogącymi służyć pomocą przy realizacji zadań Ośrodka. Kalendarz imprez GOKSiT na 2007 rok obejmował: Turnieje halowe - Wyszki Kulig z ogniskiem (w zależności od pogody). Dyskoteka walentynkowa dla młodzieży gimnazjalnej. Bal karnawałowy dla dzieci. Bal karnawałowy dla dorosłych. Konkurs na najpiękniejszą pisankę i palmę wielkanocną. Dzień patrona SP w Falkach. Festyn Gminny POWITANIE LATA 2007 - Wyszki Gminny Dzień Dziecka Konkurs Gminny POSESJA TWOJĄ WIZYTÓWKĄ 30

Festyn Gminny ŻEGNAJ SZKOŁO konkurs LATAWCE GÓRĄ Rodzinne puszczanie latawców Festyn Gminny POŻEGNANIE LATA 2007 Wyszki konkurs na WIENIEC DOŻYNKOWY Zawody sportowo - pożarnicze Konkurs na NAJPIĘKNIEJSZĄ SZOPKĘ I STROIK ŚWIĄTECZNY Bal sylwestrowy 3. Finanse gminne Kształtowanie się dochodów i wydatków budżetowych Gminy w latach 1995-2005 przedstawia poniższy wykres: Rysunek 4 Zmiany w dochodach i wydatkach Gminy Wyszki w latach 1995-2006 12 000 000 10 000 000 8 000 000 6 000 000 4 000 000 2 000 000 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Dochody budżetowe Wydatki budżetowe Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS W roku 2006 Gmina osiągnęła dochody w wysokości 10.356.285 złotych i zrealizowała wydatki na poziomie 10.814.643 złotych. Struktura dochodów w roku 2005 była następująca: dochody własne - 31%, subwencje - 49%, dotacje - 14%, Środki na dofinansowanie własnych zadań pozyskane z innych źródeł - 6%. Jest to mało korzystna relacja, chociaż powszechna w przypadku Gmin wiejskich, które nie mają większych możliwości stymulowania wzrostu dochodów własnych. Natomiast wśród 31

wydatków największe nakłady przeznaczono na: oświatę i wychowanie - 43,1%, administrację publiczną - 15% oraz opiekę społeczną -13%. Tabela 13 Dochody per capita w 2005 roku Dochody na 1 mieszkańca w 2005 roku ogółem 1 834,99 dochody własne 569,32 dochody własne - dochody podatkowe 265,93 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS 4. Gospodarka 4.1. Charakterystyka lokalnego sektora gospodarczego Zgodnie z danymi Urzędu Statystycznego w Białymstoku i według stanu na koniec grudnia 2006 roku na terenie Gminy Wyszki prowadziło działalność 166 podmiotów gospodarczych, z czego 15 w sektorze publicznym. Ogromna większość, bo 127 firm to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, a przewaga tej formy prowadzenia działalności gospodarczej jest normą w polskiej rzeczywistości gospodarczej i Gmina nie odbiega od trendów krajowych w tym zakresie. Strukturę własnościową lokalnych firm przedstawia poniższa tabela: Tabela 14 Struktura własnościowa przedsiębiorstw na terenie Gminy Wyszki 2001 2002 2003 2004 2005 2006 ogółem 170 178 196 172 171 166 Sektor publiczny podmioty gospodarki narodowej ogółem 15 15 15 15 15 15 państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego ogółem 14 13 13 12 12 12 Sektor prywatny podmioty gospodarki narodowej ogółem 155 163 181 157 156 151 osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 136 137 155 134 132 127 spółki handlowe 2 2 2 2 2 2 spółdzielnie 2 2 2 2 2 2 fundacje 0 0 0 0 0 0 stowarzyszenia i organizacje społeczne 3 10 10 10 10 9 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS tabela. Przekrój branżowy lokalnych podmiotów gospodarczych przedstawia poniższa 32

Tabela 15 Firmy według branż Sekcja Polska Klasyfikacja działalności (PKD) Liczba firm A Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo 20 D Przetwórstwo przemysłowe 14 E Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 1 F Budownictwo 33 G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego 43 H Hotele i restauracje 2 I Transport, gospodarka magazynowa i łączność 12 J Pośrednictwo finansowe 1 K Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej 8 L Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne 10 M Edukacja Sekcja 8 N Ochrona zdrowia i pomoc społeczna Sekcja 4 O Działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała Sekcja P Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników 10 Ogółem 166 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS Niestety brak jest kompletnych danych na temat lokalizacji podmiotów gospodarczych w poszczególnych miejscowościach Gminy. 4.2. Rolnictwo Na terenie Gminy Wyszki funkcjonuje 1365 gospodarstw rolnych, w tym 1364 gospodarstwa indywidualne, z czego 1162 gospodarstwa o powierzchni powyżej 1 ha. Strukturę obszarową gospodarstw przedstawia poniższa tabela: Tabela 16 Struktura obszarowa gospodarstw na terenie Gminy Wyszki Powierzchnia gospodarstwa Liczba gospodarstw Odsetek gospodarstw do 1 ha włącznie 202 14,80 powyżej 1 do mniej niż 2 ha 149 10,92 od 2 do mniej niż 5 ha 192 14,07 od 5 do mniej niż 7 ha 120 8,79 od 7 do mniej niż 10 ha 184 13,48 od 10 do mniej niż 15 ha 225 16,48 od 15 do mniej niż 20 ha 125 9,16 od 20 do mniej niż 50 ha 160 11,72 od 50 do mniej niż 100 ha 5 0,37 100 ha i więcej 3 0,22 Razem 1 365 100,00 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS 33

Użytkowanie gruntów na terenie Gminy przedstawia się następująco: Tabela 17 Struktura użytkowania gruntów na terenie Gminy Wyszki Wyszczególnienie RAZEM Użytki rolne Grunty orne Sady Łąki Pastwiska RAZEM Lasy i grunty leśne Pozostałe grunty Powierzchnia w ha 20 214 9 572 148 2321 2739 14 780 4612 822 gruntów w % 100 47,35 0,73 11,48 13,55 73,11 22,82 4,07 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS Rysunek 5. Struktura użytkowania gruntów w gospodarstwach rolnych 23% 4% 47% Grunty orne Sady Łąki Pastwiska Lasy i grunty leśne Pozostałe grunty 14% 11% 1% W strukturze użytkowania dominują użytki rolne, wskaźnik wyższy niż wojewódzki (59,5%), wśród których 64% to grunty orne. Strukturę gospodarstw z uprawą wg rodzaju i powierzchni zasiewów przedstawia poniższa tabela. Tabela 18 Rodzaj i powierzchnia zasiewów Rodzaj zasiewów Liczba gospodarstw pszenica ozima 117 pszenica jara 273 żyto 615 jęczmień ozimy 9 jęczmień jary 98 owies 248 pszenżyto ozime 300 pszenżyto jare 91 mieszanki zbożowe ozime 0 mieszanki zbożowe jare 708 gryka, proso i inne zbożowe 0 kukurydza na ziarno 5 34