Leczenie otyłości Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej UM we Wrocławiu 1
Definicja otyłości Otyłość to uwarunkowane nadmiernym rozwojem tkanki tłuszczowej zwiększenie masy ciała znacznie powyżej wartości prawidłowych, ustalonych dla danego wieku, płci i rasy. Od 1985 roku uznaje się ją oficjalnie za chorobę przewlekłą. 2
Przyczyny otyłości Przyczyną otyłości jest przyjmowanie nadmiaru energii w stosunku do jej zużycia. Nie zawsze jest ona bezpośrednią konsekwencją przejadania się i braku aktywności fizycznej. Występowanie otyłości warunkują: czynniki genetyczne (ok. 20% przypadków), zaburzenia czynności gruczołów wydzielania wewnętrznego, niewłaściwy skład diety, częstość i obfitość spożywanych posiłków, zażywanie niektórych leków uszkodzenie podwzgórza mózgu 3
Przyczyny otyłości Często jest uwarunkowana psychospołecznie ( zajadanie stresów, niekorzystne nawyki żywieniowe w rodzinie) i ekonomiczne. Otyłość może być także skutkiem niedożywienia płodu, które jest rekompensowane w okresie pourodzeniowym lepszą przyswajalnością pokarmu oraz wzmożonym łaknieniem. Stałe przekarmianie dziecka zwiększa prawdopodobieństwo jej wystąpienia. 4
Przyczyny otyłości Zaburzenia przemiany materii Obecność tzw. oszczędnych genów Programowanie otyłości w okresie płodowym Zaburzenia utleniania węglowodanów Brak uczucia sytości Ograniczenie termogenezy poposiłkowej 5
Przyczyny otyłości Zaburzenia czynności gruczołów wydzielania wewnętrznego Podwyższona aktywność białek stymulujących syntezę trójglicerydów Nieodpowiednia dieta i nieregularne posiłki Ograniczenie ruchu i wysiłku fizycznego Zaburzenia funkcji neuronów 6
Ocena masy ciała Otyłość u osób dorosłych stwierdza się, gdy odsetek tłuszczu w ciele niezależnie od wieku przekracza 25% należnej masy ciała u mężczyzn i 30% u kobiet. Otyłość rozpoznaje się najczęściej na podstawie pomiarów antropometrycznych. W celu wyliczenia idealnej masy ciała (IMC) stosuje się wzór Lorenz a: IMC = (wzrost [cm] - 100) 2 - {(wzrost [cm] 2 150) : K} Współczynnik K dla kobiet wynosi 4, a dla mężczyzn 2. 7
Ocena masy ciała Za najlepszy sposób oceny masy ciała uważa się wyznaczenie wskaźnika masy ciała (WMC), zwanego także wskaźnikiem Queteleta, lub BMI (ang. body mass index). Jest to stosunek masy ciała wyrażonej w kilogramach do kwadratu wzrostu podanego w metrach. BMI = aktualna masa ciała [kg] / {wzrost [m]} 2 8
Ocena masy ciała pacjentów dorosłych na podstawie średnich wartości BMI (w kg/m 2 ). Typ Kobiety Mężczyźni Norma 21 23 Otyłość umiarkowana 25 29,9 Otyłość znaczna 30 39,9 Otyłość patologiczna >40 >40 9
Typy otyłości Otyłość typu "jabłko" - (inne określenia: otyłość brzuszna, wisceralna - tkanka tłuszczowa zlokalizowana jest głównie wewnątrz jamy brzusznej) częściej dotyczy mężczyzn. Otyłość typu "gruszka" - (udowopośladkowa) częściej występuje u kobiet. Obydwa typy otyłości można w prosty sposób zróżnicować, obliczając stosunek obwodu talii do obwodu bioder, tzw. wskaźnik talia/biodra lub WHR (ang. waist to hip circumference ratio)
Klasyfikacja otyłości u osób dorosłych według kryterium WHR Typ otyłości Kobiety Mężczyźni Otyłość trzewna WHR 0,8 WHR 1,0 Otyłość udowo WHR < 0,8 WHR< 1,0 pośladkowa 11
Konsekwencje otyłości Zaburzenia oddychania Schorzenia układu sercowonaczyniowego Kamica żółciowa Zaburzenia hormonalne Udar mózgu Choroba niedokrwienna serca Cukrzyca Zmiany zwyrodnieniowe stawów Nowotwory złośliwe Dna moczanowa Żylaki kończyn dolnych 12
Programy walki z otyłością mogą obejmować: Zmiany w środowisku życia tj. modyfikację stylu życia, zmianę zawodu, miejsca zamieszkania, sytuacji rodzinnej, sposobu wypoczynku oraz zainteresowań i celów życiowych. Zmiany zachowań indukowane za pomocą zajęć edukacyjnych oraz oddziaływań psychoterapeutycznych. 13
Programy walki z otyłością mogą obejmować: Wprowadzenie kontrolowanego sposobu żywienia wg zaleceń lekarza lub dietetyka (5 posiłków dziennie z niedoborem energetycznym o różnym nasileniu). Zwiększenie ilości ruchu i wysiłku fizycznego. 14
Wymiennik węglowodanowy 1 WW (jednostka chlebowa) jest to taka ilość pożywienia, w której znajduje się 10 gram cukru lub jej kaloryczna równoważność. Jako wzorzec przyjęto kromkę chleba o wadze 25 gram o wartości energetycznej około 40 kcal. 15
Wymiennik białkowy (WB) jest to taka ilość pożywienia, w której znajduje się 10 gram białka zwierzęcego lub jego równoważność. Jako wzorzec przyjęto porcję mięsa cielęcego o wadze 50 gram. Dostarcza ono ok. 40 kcal energii. 16
Wymienniki tłuszczowe (WT) jest to taka ilość pożywienia, w której znajduje się 10 gram tłuszczu lub jego równoważność. Jako wzorzec przyjęto porcję masła o wadze 12 gram. 17
Leczenie otyłości u dorosłych dieta Tabela. Zasady diety niskokalorycznej u dorosłych Okres trwania Kaloryczność 2 tygodnie 1500 kcal 2 tygodnie 1000 kcal 2 tygodnie 500 kcal Stopniowo Powrót do diety o deficycie 500 1000 kcal w stosunku do zapotrzebowania wysiłek fizyczny farmakoterapia 18
Farmakologiczne leczenie otyłości u dorosłych Wycofane z lecznictwa leki przyspieszające zużycie energii Nazwa leku Działanie niepożądane Hormony tarczycy Dinitrofenol Aminorex Amfetamina Fenfluramina Nadczynność tarczycy Neuropatia i zaćma Pierwotne nadciśnienie płucne Uzależnienie wady zastawek, nadciśnienie płucne 19
Leki stosowane w terapii otyłości Nazwa leku Teronac (syn. Mazindol) Sibutramina (syn. Meridia) Mechanizm działania Hamuje łaknienie ośrodkowo, hamuje wychwyt zwrotny noradrenaliny i dopaminy w OUN, jest jednym z najsilniejszych leków hamujących łaknienie Hamuje wychwyt zwrotny: serotoniny - nasila poposiłkowe uczucie sytości, noradrenaliny nasilając termogenezę zwiększa wydatek energetyczny, podwyższając przy tym częstość bicia serca i ciśnienie krwi Orlistat (syn. Xenical) Inhibitor lipazy trzustkowej, zmniejszający przyswajalność tłuszczów, stosuje się go z dietą ubogotłuszczową, aby nie wywołać biegunek tłuszczowych
Preparaty stosowane we wspomagającym leczeniu otyłości u dorosłych Preparat Mechanizm działania Fucus lek homeopatyczny L-karnityna Herbatki zawierające senes lub kruszynę Bio-Chrom Herba Ton Stymuluje wytwarzanie hormonów tarczycy, dzięki czemu zwiększa zużycie energii Zwiększa transport kwasów tłuszczowych do mitochondriów, gdzie zachodzi ich spalanie Działają przeczyszczająco, skracają czas przebywania pokarmu w jelicie cienkim, a tym samym wchłanianie składników odżywczych Preparaty zawierające chrom nasilają przemianę materii Preparat zawiera wyciągi: z morszczynu, owoców głogu, liści brzozy, ziela pokrzywy oraz kory kondurago; przyspiesza podstawową przemianę materii, poprawia trawienie poprzez pobudzanie wydzielania żółci oraz soku żołądkowego i trzustkowego, działa także słabo moczopędnie 21
Preparaty stosowane we wspomagającym leczeniu otyłości u dorosłych Preparat Redusan Mechanizm działania Preparat złożony (tabletki + kapsułki) składniki tabletek (fosforany, siarczan cynku oraz drożdże wzbogacone w chrom) nasilają przemianę materii, składniki kapsułek (polisacharydy: gumy oraz glukomannan) pęcznieją powodując uczucie sytości Trimline Preparat złożony zawierający włókna ksantynowe oraz witaminy: A, C, D, PP, kompleks witamin B oraz sole mineralne: żelazo, miedź i cynk; pęcznienie włókien ksantynowych przyspiesza wystąpienie uczucia sytości; witaminy i minerały zapobiegają wystąpieniu niedoborów, którym sprzyja dieta z ograniczeniem ilości kalorii 22
Preparaty ziołowe wspomagające odchudzanie- środki wypełniające żołądek i jelita Chudeus-syt, suplement diety, zawierający włóknik buraka cukrowego, tabletki pomagają w zwalczaniu nadmiernego łaknienia, ponieważ błonnik pęczniejąc w żołądku wywołuje uczucie sytości. Ananas tabletki zawierające błonnik i naturalny enzym z ananasa bromelinę, która dodatkowo wspomaga przemianę materii Bioslank suplement diety, kapsułki zawierające: glukomannian (rodzaj błonnika), ekstrakt z mącznicy wywołujący działanie moczopędne i drożdże w połączeniu z chromem, które dodatkowo regulują poziom glukozy we krwi. 23
Preparaty ziołowe wspomagające odchudzanie- preparaty pobudzające procesy podstawowej przemiany materii Biogal suplement diety, olej z nasion ogórecznika w kapsułkach, reguluje min. przemiany związków tłuszczowych w organizmie. Citrin 500 suplement diety,tabletki na bazie ekstraktu z rośliny Garcinia Cambogia zawierającej kwas hydroksycytrynowy, który wpływa na metabolizm węglowodanów i lipidów. Bio Slim suplement diety, kapsułki zawierające ekstrakt z Garcinia Cambogia, L karnitynę, koenzym Q10, chrom, które mają dodatkowo wspomóc działanie wyciągu roślinnego. 24
Preparaty ziołowe wspomagające odchudzanie- środki działające żółciopędnie, żółciotwórczo oraz moczopędnie Korzeń mniszka zioła do sporządzania odwaru. Cynacholin płyn zawierający wyciąg z karczocha zwyczajnego. Slim krople zawierające wyciągi z ziela dziurawca, liścia brzozy i melisy oraz ziela skrzypu. Hipokrates mieszanka ułatwiająca trawienie. Zawiera ziele mięty, koszyczek rumianku, ziele dziurawca, owoc kminku, owoc kopru włoskiego, ziele melisy i owoc jałowca. 25
Preparaty ziołowe wspomagające odchudzanie- środki przeczyszczające ich stosowanie w leczeniu otyłości powinno być krótkotrwałe i dotyczyć jedynie przypadków wystąpienia zaparć w trakcie kuracji odchudzającej, których nie można zniwelować dietą, ani przyjmowaniem dużych ilości płynów. Błędnym jest przeświadczenie, że preparaty przeczyszczające wykazują działanie odchudzające! 26
Preparaty ziołowe wspomagające odchudzanie- środki przeczyszczające c.d Degrosan mieszanka ziołowa regulująca wadliwą przemianę materii. Zawiera korzeń kruszyny, morszczyn, ziele mniszka, ziele krwawnika, ziele fiołka, kłącze perzu, kwiatostan lipy.. Chudeus fix mieszanka ziołowa stosowana w nadwadze, zaparciach nawykowych, przy nadmiernej fermentacji i wzdęciach. Zawiera liść senesu, miętę pieprzową, nasiona babki płesznik, ziele nawłoci, kwiat hibiskusa i liście herbaty czarnej. Neonormosan zioła stosowane w zaparciach nawykowych, niestrawności, zaburzeniach w trawieniu i wadliwej przemianie materii. Zawierają korzeń rzewienia, kłącze perzu, owoc kminku, ziele mięty, owoc bzu czarnego, korzeń mniszka. Normosan zioła stosowane w zaparciach nawykowych, niestrawności, zaburzeniach w trawieniu i wadliwej przemianie materii. Zawierają korę kruszyny, liść senesu, kłącze perzu, owoc kminku, ziele mięty, owoc bzu czarnego, korzeń mniszka. Regulavit składniki mieszanki wykazują działanie rozkurczające mięśnie gładkie jelit, przywracające prawidłowe ruchy perystaltyczne, pobudzające wydzielanie soku żołądkowego i żółci, przeczyszczające, regulujące przemianę materii, słabo moczopędne. Zawiera ona korę kruszyny,liść mięty, koszyczek rumianku, korzeń mniszka, kłącze tataraku.. Slim Var zioła wykazujące słabe działanie przeczyszczające, żółciopędne i moczopędne. Zawierają korzeń kruszyny, morszczyn, kłącze perzu, korzeń lukrecji i korzeń mniszka. 27
Leczenie otyłości u dzieci Dieta niskotłuszczowa Terapia ruchowa Modyfikacja zachowań 28
Aby skuteczniej zapobiegać otyłości u dzieci należy: 1. Zwiększyć częstotliwość i czas karmienia niemowląt piersią. 2. U dzieci do 2 roku życia zmniejszyć zawartość białka w diecie, zwiększyć natomiast zawartość tłuszczu. 3. W żywieniu dzieci w wieku szkolnym zmniejszyć zawartość tłuszczu na rzecz węglowodanów i błonnika. 29
Aby skuteczniej zapobiegać otyłości u dzieci należy: 4. Uzmysłowić rodzicom, że potrzeby psychiczne dziecka można zaspokajać bez podawania słodyczy, stosowanego jako metoda nagradzania bądź pocieszania. Poprzez nacisk organizacji konsumenckich doprowadzić do ograniczenia liczby reklam niezdrowej żywności, emitowanych w godzinach najwyższej oglądalności telewizji przez dzieci i młodzież. 30
Preparaty roślinne stosowanie w leczeniu zaburzeń lipidowych siemię babki jajowatej (Semen Plantaginis ovatae), ziele bratka (Herba Violae Tricoloris), liść bobrka (Folium Menyanthidis), korzeń mniszka (Radix Taraxaci), czosnek (Allium Sativum), poziomka pospolita (Fragaria Vesca), morszczyn pęcherzykowaty (Fucus Vesiculosus), wiesiołek (Oentherae Biennis), oraz preparaty lecytyny sojowej i pyłków kwiatowych. ziela karczocha (Cynarae( herba) 31