Adam Brożek Centralna Komsja Egzamnacyjna w Warszawe WYNIKI SPRAWDZIANU UZYSKANE PRZEZ UCZNIÓW BEZ DYSLEKSJII UCZNIÓW Z DYSLEKSJĄ ROZWOJOWĄ Autor analzuje wynk sprawdzanu uzyskane przez ucznów bez dysleksj z dysleksją rozwojową. Dostrzega znaczne zróżncowane odsetka ucznów z dysleksją w poszczególnych województwach. Dostosowane sprawdzanu, zarówno formalne (np. przez przedłużene czasu, zapewnene osobnej sal), jak merytoryczne (modyfkacja kryterów ocenana zadań otwartych), spowodowało uzyskane przez ucznów z dysleksją wynków bardzo zblżonych do tych, jake osągnęl ucznowe bez dyslek- 1. SPRAWDZIAN I SPOSÓB JEGO DOSTOSOWANIA Sprawdzan dla szóstoklasstów trwał w wersj standardowej 60 mnut. Dla ucznów z dysleksją rozwojową czas ten mógł być przedłużony o dodatkowe 30 mnut (decyzję o przedłużenu sprawdzanu podejmował powołany przez dyrektora OKE przewodnczący szkolnego zespołu egzamnacyjnego). Za poprawne wykonane wszystkch zada (20 zamknętych WW 5 otwartych) uczeń mógł uzyskać 40 punktów. Ucznowe bez dysleksj ucznowe z dysleksją rozwązywal zadana tego samego testu, sprawdzające stopeń opanowana pęcu kluczowych umejętnośc. Tabela 1. P an testu Umejętność Lczba punktów Waga Numery zadań Czytane 10 25% 1, 3, 5.6, 8, 9, 10, 17, 18. 19 Psane 12 30% 21, 25 Rozumowane 8 20% 2, 4, 22, 23/1, 111, 24 Korzystane z nformacj 2 5% 7, 11 Wykorzystywane wedzy w praktyce 8 20% 12, 13, 14, 15, 16, 20, 23/11 W zakrese czytana sprawdzono umejętnośc odczytywana: tekstu popularnonaukowego, tekstu lterackego, wykresu. W zakrese psana sprawdzono umejętnośc: sporządzana notatk w forme tabel, redagowana adresowana kartk pocztowej. W zakrese rozumowana sprawdzono umejętnośc: - rozpoznawana rodzajów kątów, - przyporządkowywana najważnejszych osągnęć składających sę na polske dzedzctwo kulturowe ch twórcom, - umeszczana dat w przedzałach czasowych, ustalana sposobu rozwązywana zadana zwązanego z oblczanem objętośc, 229
- rozpoznawana charakterystycznych cech zwerząt. W zakrese korzystanu z nformacj sprawdzono umejętnośc: - wskazywana źródeł nformacj, - określana przeznaczena słownków. W zakrese wykorzystywana wedzy wpraktyce sprawdzono umejętnośc: - rozwązywana problemów praktycznych z wykorzystywanem oblczeń dotyczących: czasu, penędzy, masy, temperatury, pola objętośc, wykorzystywana w sytuacj praktycznej wedzy o kerunkach geografcznych. Oprócz przedłużena czasu pracy ucznowe z dysleksją mel prawo do: psana sprawdzanu w oddzelnej sal egzamnacyjnej, - głośnego odczytana nstrukcj testu przez członka komsj egzamnacyjnej, - zaznaczana odpowedz do zadań WW ne na karce odpowedz, lecz bezpośredno w arkuszu egzamnacyjnym, - psana odpowedz do zadań otwartych drukowanym lteram. Ponadto dla ucznów tych zmodyfkowano krytera punktowana trzech zadań, w szczególnośc poprzez zastąpene kryterów dotyczących ortograf nterpunkcj nnym kryteram. Tabela 2. Dostosowane kryterów punktowana zadana nr 21 Poprawne sporządzene notatk w forme tabel Za poprawne dopsane brakującego nagłówka, sugerującego, że w kolumne zostaną podane wartośc temperatur. 1 pkt Za poprawne wpsane danych co najmnej w dwóch werszach - 1 pkt Przykład notatk: MIEJSCOWOŚĆ ROK TEMPERATURA Prószków 1921 40,2"C Cechocnek 1959 39,6 C Żywec 1929-40,6 C Sedlce 1940-4 PC Uwaga: Dopuszczamy zaps nazw w mejscownku zaps temperatuy z pomnęcem jednostk ( C). Uwala dotycząca pracy uczna z dysleksją Dopuszczamy pomyłk polegające na mylenu cyfr, np. 6 z 9, przestawanu sąsednch cyfr, opuszczanu cyfr po przecnku lub przecnków w zapse temperatuy. Tabela 3. Dostosowane kryterów punktowana zadana nr 23 (kryterum I ) I. Ustalene sposobu oblczena lośc potrzebnej wody Za zaps dzałana prowadzącego do oblczena pola prostokąta - 1 pkt Za zaps loczynu: pole prostokąta x 40-1 pkt (Punkt przydzelamy nezależne od tego, czy pole zostało wyznaczone poprawne, nawet jeśl uczeń zastosował newłaścwy wzór, np. zastosował wzór na obwód.) Uwaga dotycząca pracy uczna z dysleksją Dopuszczamy 2 błędy powstałe przy przepsywanu lczb, np. przestawene cyfr, mylene cyfr (np.6 z 9, 7 zl), opuszczene cyfry. 230
Tabela 4. Dostosowane kryterów punktowana zadana nr 25 ( krytera VI VII ) VI. Za ortografę w zakrese psown: - małej welkej ltery w monach, nazwskach, nazwach ulc, mejscowośc w formach grzecznoścowych (dopuszczalny 1 błąd) - 1 pkt - wyrazów z: ż - /r, //- cl, u - ó oraz ne z czasownkam, przymotnkam przysłówkam (dopuszczalny 1 błąd) - 1 pkt Kryterum dla uczna z dysleksja Za wypowedź: - komunkatywną (pommo błędów w zapse) - 1 pkt - czytelną ( pommo zaburzeń grafcznych psma) - 1 pkt VII. Za poprawność nterpunkcyjną (dopuszczalny 1 błąd) - 1 pkt Kryterum dla uczna z dysleksja Za wypowedź logczne uporządkowaną - 1 pkt Dostosowane sprawdzanu do specyfcznych potrzeb ucznów z dysleksją rozwojową zostało przeprowadzone na podstawe 32 ust. 1 Rozporządzena Mnstra Edukacj Narodowej z dna 21 marca 2001 r. w sprawe warunków sposobu ocenana, klasyfkowana promowana ucznów słuchaczy; oraz przeprowadzana egzamnów sprawdzanów w szkołach publcznych. Szczegółowe formy dostosowana zostały określone w zespole kerowanym przez prof, dr hab. Martą Bogdanowcz opsane w Anekse do nformatora o sprawdzane, opublkowanym w 2000 r. Uczeń mógł skorzystać z dostosowana sprawdzanu na podstawe opn publcznej poradn psychologczno-pedagogcznej lub nnej publcznej poradn specjalstycznej. 2. STATYSTYKA UCZNIÓW Ucznowe byl zgłaszan do sprawdzanu za pomocą elektroncznego programu zberana danych. Dodatkowo arkusze egzamnacyjne karty odpowedz ucznów z dysleksją były odpowedno oznaczane przez szkolne zespoły egzamnacyjne- co było dla egzamnatorów wskazówką, że należy zastosować zmodyfkowane krytera punktowana zadań otwartych. Ogółem do standardowej wersj sprawdzanu, ne obejmującej ucznów newdomych, słabo wdzących, nesłyszących, słabo słyszących oraz z upośledzenem umysłowym w stopnu lekkm, przystąpło 537 614 ucznów- w tym 38 233 ucznów z dysleksją (7,1%). Tabela 5. Ucznowe bez dysleksj ucznowe z dysleksą w województwach Województwo Ucznowe ogółem Ucznowe z dysleksją % ucznów z dysleksją dolnośląske 38 266 1 919 5,0 kujawsko-pomorske 29 730 1348 4,5 lubelske 32 922 l 579 4,8 lubuske 14 964 817 5,5 łódzke 33 374 2 499 7,5 małopolske 47 054 5 572 11,8 mazowecke 66 128 8 482 12,8 opolske 14 388 962 6,7 podkarpacke 34 073 959 2,8 podlaske 18 405 964 5,2 pomorske 31 765 3 939 12,4 śląske 62910 2 430 3,8 śwętokrzyske 18 531 1 547 8,3 warmńsko-mazurske 22 099 961 4,3 welkopolske 49 149 2 522 5,1 zachodnopomorske 23 856 1 733 7,3 231
Mapa 1. Odsetek ucznów z dysleksją w poszczególnych województwach ZACHODNIOPOMORSKIE \ 7,3% -C POMORSKIE 12,4% WARMIŃSKO-MAZURSKIE 4,3% JAWSKO-POMORSKI 4,5% MAZOWIECKIE 12,8% PODLASKIE 5,2% UBUSK1E 5,5% DOLNOŚLĄSKIE 5,0% WIELKOPOLSKIE 5,1% J ŁÓDZKIE 7,5% LUBELSKIE 4,8% OPOLSKIEJ S ŚWIĘTOKRZYSKIE 6,7% jj ŚLĄSKIE ~ K^ 8 )3 /OJ \^_ / " } ^ 3,8 / podkarpackl \ K. C ł 2,8% MAŁOPOLSKIE 11,8% Zróżncowane odsetka ucznów z dysleksją rozwojową zgłoszonych do sprawdzanu w poszczególnych województwach jest zaskakująco duże- od nespełna 3 proc. w województwe podkarpackm do prawe 13 proc. w województwe mazoweckm. Warto tu przypomneć, że badana prowadzone w latach 1968-82 pod kerunkem M. Bogdanowcz wskazują, że dzec z dysleksją rozwojową (specyfczne trudnośc w czytanu psanu o różnym rodzaju naslena zaburzeń) stanową ok. 15% populacj szkolnej. Odsetek dzec z głębokm zaburzenam w tym zakrese ocena sę na ok. 3-4%. 3. WYNIKI UZYSKANE PRZEZ UCZNIÓW W CAŁYM TEŚCIE Wykres rozkładu wynków w teśce, uzyskanych zarówno przez ucznów bez dysleksj jak ucznów z dysleksją, jest slne lewoskośny - cążący ku wynkom wysokm. Śwadczy to o tym, że bez względu na różncę mędzy wynkam perwszych drugch, osągnęca ucznów, w zakrese objętym sprawdzanem, w ogólnośc należy uznać za zadowalające. 232
Wykres 1. Rozkład wynków uzyskanych w całym teśce Ucznowe z dysleksją bez dysleksj 5 ;0 cn a 3 5? 7,000% - 6,000% t 5,000% 4,000% 4- - & 3,000% 2,000% 1,000% ł- 0 0 & &? 3 * \ I 0,000% - 0 1 2 3 4 5 6 7 6 3 1 0 1 1 1 2 1 3 1 4 1 5 1 6 1 7 1 6 1 9 2 0 2 1 2 2 2 3 2 4 2 5 2 6 2 7 2 6 2 9 3 0 3 1 3 2 3 3 3 4 3 5 3 6 3 7 3 6 3 9 4 0 lczba punktów Ucznowe bez dysleksj Ucznowe z dysleksją Tabela 6. Podstawowe mary rozkładu wynków Ucznowe bez dysleksj Nazwa mary Ucznowe z dysleksją Wynk najnższy 0 0 Wynk najwyższy 40 40 Rozstąp 40 40 Odchylene standardowe 6,85 6,60 Wynk średn 29,53 28,99 Medana 31 30 Domnanta 35 34 % uzyskanych punktów 73,82 72,47 Rozstąp w przypadku obu warstw jest tak sam (40 pkt). Średn wynk ucznów bez dysleksj jest w całym teśce o 0,54 pkt wyższy od średnego wynku ucznów z dysleksją. Wynk (pkt) ucznów :dyslcksj ucznów ysleksją najnższy (0-15) bardzo nsk ( 16-20) Tabe a 7. Wynk w przedzałac\ skal stannowej w procentach nsk średn (21-24) (29-32) nżej średn (25-28) wyżej średn (33-35 ) wysok (36-37) bardzo wysok (38) najwyższy (39-40) 3,94 7,37 11,14 16,25 21,08 18,68 12,10 4,86 4,57 3,52 7,71 13,16 18,23 22,00 17,96 10,37 3,95 3,10 Skalą stannową ustalono dla ogólnego rozkładu wynków (łączne wynk ucznów bez dysleksj z dysleksją). Najmnejsze różnce mądzy odsetkem wynków występują w przedzałach wynków nskch bardzo nskch. Ucznowe z dysleksją uzyskal znaczne węcej wynków nskch, nżej średnch średnch. W przedzałach wynków od wyżej średnch do najwyższych sytuacja jest odwrotna. 233
4. WYNIKI W CZYTANIU Wykres 2. Rozkład wynków wczytanu Rozkład wynków w czytanu 30% 25% $ 20% O N 15% 3 10% 5% 0% ṙ:«5 * a 0 1 2 3 4 5 6 7 lczba punktów V IS O 55 & a w % * t# * 8-8 9 10 Ucznowe bez dysleksj Ucznowe z dysleksją Tabela 8. Podstawowe mary rozkładu wynków Nazwa mary Ucznowe bez Ucznowe z dysleksj dysleksją Wynk najnższy 0 0 Wynk najwyższy 10 10 Rozstęp 10 10 Odchylene standardowe 1,88 1,97 Wynk średn 7,92 7,72 Medana 8 8 Domnanta 9 9 % uzyskanych punktów 79,2 77,2 Rozstęp w przypadku obu warstw jest tak sam (10 pkt). Średn wynk ucznów bez dysleksj jest w czytanu 0,20 pkt wyższy od średnego wynku ucznów z dysleksją. Tabela 9. Wynk w czytanu na skal pęcostopnowej w procentach Wynk bardzo nsk nsk średn wysok bardzo wysok (pkt) (0-4) (5-6) (7-8) (9) (10) % ucznowe bez 6,3 14,0 dysleksj 33,3 24,6 21,8 % ucznowe z dysleksją 7,7 16,5 33,6 22,5 19,8 Przedzały wynków ustalono dla rozkładu łącznego (ucznowe bez dysleksj z dysleksją) na podstawe standardowej, znormalzowanej skal, której kolejne przedzały zawerają 7, 24, 38, 24, 7 proc. wynków. Najmnejsze różnce mędzy odsetkem wynków w warstwach występują w przedzale wynków średnch, najwększe w przedzałach wynków nskch wysokch. 234
5. WYNIKI W PISANIU Wykres 3. Rozkład wynków w psanu Rozkład wynków w psanu 3 0% 2 5% ^ 20% ; N 1 5% -» 3 vo 10% : - * v < 5%, :. 2 s 0% 0 1 2 3 4 5 6 7 0 9 1 0 1 1 1 2 lczba punktów Ucznowe bez dysleksj BUcznowe z dysleksją Tabela 10. Podstawowe mary rozkładu wynków Nazwa mary Ucznowe bez dysleksj Ucznowe z dysleksją Wynk najnższy 0 0 Wynk najwyższy 12 12 Rozstęp 12 12 Odchylene standardowe 2,25 2,13 Wynk średn 9,39 9,71 Medana 10 10 Domnanta l 11 % uzyskanych punktów 78,25 80,92 Rozstąp w przypadku obu warstw jest tak sam (12 pkt). Tutaj jednak średn wynk ucznów z dysleksją jest 0,12 pkt wyższy od średnego wynku ucznów bez dysleksj. Wynk (pkt) % ucznowe bez dysleksj % ucznowe z dysleksją Tabela 11. Wynk w psanu na skal pęcostopnowej w procentach bardzo nsk (0-5) 5,6 nsk (6-8) średn (9-10) 20,6 38,2 wysok dl) 21,8 bardzo wysok m 13,7 4,5 14,5 39,2 26,9 15,0 Ucznowe z dysleksją uzyskal mnejszy odsetek wynków bardzo nskch nskch, a wyraźne wększy wynków wysokch bardzo wysokch. Wpłynęły na to zmodyfkowane krytera punktowana zadana 25. Za krytera VI VII ucznowe z dysleksją otrzymal średno 1,83 0,85 pkt, zaś ucznowe bez dysleksj- odpowedno 1,67 0,50 pkt. W pęcu pozostałych kryterach wynk są zblżone. 235
6. WYNIKI W ROZUMOWANIU Wykres 4. Rozkład wynków w rozumowanu Rozkład wynków w rozumowanu 30% 25% 5 20% O N 15% O D o5 10% 5% 0 w1 a m m m ms F? 2 3 4 5 6 7 lczba punktów 1\ m H : m Il U 8 I Ucznowe bez dysleksj Ucznowe z dysleksją J Tabela 12. Podstawowe mary rozkładu wynków Nazwa mary Ucznowe bez dysleksj Ucznowe z dysleksją Wynk najnższy 0 0 Wynk najwyższy 8 8 Rozstęp 8 8 Odchylene standardowe 1,97 1,98 Wynk średn 5,89 5,67 Medana 6 6 Domnanta 8 8 % uzyskanych punktów 73,62 70,87 Rozstęp w przypadku obu warstw jest tak sam (8 pkt). Średn wynk ucznów bez dysleksj jest 0,22 pkt wyższy od średnego wynku ucznów z dysleksją. Tabela 1 Wynk (pkt) % ucznowe bez dysleksj % ucznowe z dysleksją. Wynk w rozumowanu na skal Dącostopnowej w procentach bardzo nsk nsk średn wysok (0-2) (3-4) (5-6) (7) bardzo wysok (8) 6,7 18,1 26,7 21,1 27,4 7,2 21,4 29,0 19,7 22,7 Najmnejsze różnce mędzy odsetkem wynków w warstwach występują w przedzale wynków bardzo nskch, najwększe w przedzale wynków bardzo wysokch. 236
6. WYNIKI W KORZYSTANIU Z INFORMACJI Wykres 5. Rozkład wynków w korzystanu z nformacj Rozkład wynków z korzystanu z nformacj 80% 70% I 60% 5 6 50% 5 40% u III 3 30% I 20% 10% 0% - o 1 lczba punktów S3 2 Ucznowe bez dysleksj Ucznowe z dysleksją Tabela 14. Podstawowe mary rozkładu wynków Nazwa mary Ucznowe bez Ucznowe z dysleksj dysleksją Wynk najnższy 0 0 Wynk najwyższy 2 2 Rozstęp 2 2 Odchylene standardowe 0,51 0,53 Wynk średn 1,71 1,65 Medana 2 2 Domnanta 2 2 % uzyskanych punktów 85,50 82,50 Rozstęp w przypadku obu warstw jest tak sam (2 pkt). Średn wynk ucznów bez dysleksj jest 0,06 pkt wyższy od średnego wynku ucznów z dysleksją. Tabela 15. Wynk surowe w korzystanu z nformacj w procentach Wynk (pkt) 0 1 2 % ucznowe bez dysleksj 2,4 24,4 73,2 % ucznowe z dysleksją 2,6 29,6 67,8 W zwązku ze zbyt krótką skalą punktowana wynków w korzystanu z nformacj (0-2), rozkładu wynków w zakrese tej umejętnośc ne można unormować. Poprzestaję zatem na podanu odsetka wynków surowych. W tabel 15 wdać, że odsetek wynków zerowych w obu warstwach newele sę różn. Odsetek wynków jednopunktowych jest znaczne wększy u ucznów z dysleksją, a wynków dwupunktowych- u ucznów bez dysleksj. 237
7. WYNIKI W WYKORZYSTYWANIU WIEDZY W PRAKTYCE Wykres 6. Rozkład wynków w wykorzystywanu wedzy u* praktyce Rozkład wynków w wykorzystywanu wedzy w praktyce 18% 16% 14% 5 12% 10% * N o 8% gs 6% 4% 2% 0%. I I I I l rfiiii!-li-ii o 1 2 3 4 5 6 7 8 lczba punktów Ucznowe bez dysleksj Ucznowe z dysleksją j Tabela 16. Podstawowe mary rozkładu wynków Nazwa mary Ucznowe bez Ucznowe z dysleksj dysleksją Wynk najnższy 0 0 Wynk najwyższy 8 8 Rozstęp 8 8 Odchylene standardowe 2,09 2,06 Wynk średn 4,62 4,24 Medana 5 4 Domnanta 4 3 % uzyskanych punktów 57,75 53,00 Rozstąp w przypadku obu warstw jest tak sam (8 pkt). Średn wynk ucznów bez dysleksj jest 0,38 pkt wyższy od średnego wynku ucznów z dysleksją. Spośród wynków uzyskanych w zakrese wszystkch objętych sprawdzanem umejętnośc w wykorzystywanu wedzy v praktyce różnca mędzy wynkam ucznów bez dysleksj ucznów z dysleksją jest najwększa. Tabela 17 Wynk w wykorzystywanu wedzy... na skal pęcostopnowej w procentach Wynk bardzo nsk nsk średn wysok bardzo wysok (pkt) (0) 0-2) (3-5) (6-7) (8) % ucznowe bez dysleksj 1,4 16,8 44,6 27,9 9,3 % ucznowe z dysleksją 2,0 20,8 47,1 24,1 6,1 238
8. PODSUMOWANIE Zastanawająco duże jest zróżncowane odsetka ucznów z dysleksją, którzy psal sprawdzan w szóstej klase szkoły podstawowej w poszczególnych województwach. Wydaje sę, że zasadne byłoby przeprowadzene badań wyjaśnających przyczyną tego zjawska. Interesujące byłoby równeż sprawdzene, jake wynk uzyskal ucznowe z dysleksją w poszczególnych województwach. Dostosowane sprawdzanu do specyfcznych potrzeb ucznów z dysleksją rozwojową mało na celu wyrównane ch szans na osągnęce takch wynków, jake mogl osągnąć ch róweśncy bez dysleksj, rozwązujący zadana tego samego testu. Dostosowane mało charakter formalny (przedłużene czasu, osobna sala td.) merytoryczny (modyfkacja kryterów ocenana zadań). Praktyka dowodła, że sposób dostosowana okazał sę skuteczny wobec zamerzonego celu: ucznowe z dysleksją osągnęl w teśce wynk bardzo zblżone do wynków ucznów bez dysleksj. Wynk uzyskane w zakrese umejętnośc psana neco jednak zaskakują skłanają do postawena pytana: Czy osągnęca ucznów z dysleksją rozwojową, a węc z zespołem specyfcznych trudnośc w czytanu psanu, są rzeczywśce znacząco wyższe od osągnęć ucznów bez dysleksj? Wyższy wynk w zakrese psana ucznowe z dysleksją zawdzęczają tu przeceż zmenonym kryterom, których spełnene okazało sę dla nch o wele łatwejsze nż dla ucznów bez dysleksj spełnene kryterów ortografcznych nterpunkcyjnych. Wycfaje sę, ż eksperc wyznaczający take zamenne krytera pownn dbać o to, aby łatwość ch spełnena była dla ucznów z dysleksją zblżona do łatwośc spełnena kryterów podstawowych przez ucznów bez dysleksj. Jest to kwesta odpowednej standaryzacj testu. Kończąc, pozwolę sobe na podzelene sę pewną wątplwoścą natury ogólnej, a węc ne zwązaną bezpośredno z zaprezentowanym wynkam. Otóż ne jestem do końca przekonany, czy w pewnym sense zwalnając ucznów z dysleksją z ortograf nterpunkcj na sprawdzane, mmo szlachetnych ntencj, ne wyśwadczamy m wątplwej przysług. Wemy przeceż, że każdy egzamn zewnętrzny poprzez efekt zwrotny slne oddzałuje na nauczane. Sprawdzan, choć pozbawony funkcj selekcyjnej, ne jest tu chyba wyjątkem od zasady. Adam Brożek LITERATURA Aneks do nformatora o sprawdzane, OKE, CKE, Warszawa 2000. Brożek A., Dobroselska B., Grabowska D., Kołtonak-Skbńska M., Ratajczak J., Starsk J., Wśnewska A., Bogdanowcz M., O dysleksj. Lubln. Bogdanowcz M., Jaklewcz H., Specyfczne trudnośc wczytanu psanu (dysleksją rozwojowa) jako jednostka nozologczna. KJnka Pedatryczna, 2000. Ncmerko B., Pomar wymków kształcena, WSP, Warszawa1999. Sprawdzan 2002. Sprawozdane, CKE, Warszawa 2002. Maszynops. Szalenec H., Szmgel M. K. Egzamny zewnętrzne. Podnoszene kompetencj nauczycel w zakrese ocenana zewnętrznego. Wydawnctwo Zamast Korepetycj, Kraków 2001. 239