Warszawa, 31 marca 2016 r. WOJEWODA MAZOWIECKI WPS-IX.431.2.5.2016.BKB Pan Jakub Brzeziński Kierownik Ośrodka Pomocy Społecznej w Leoncinie ul. Partyzantów 3, 05-155 Leoncin WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 197b w związku z art. 186 pkt 3 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2015 r. poz. 332 z późn. zm.), zwanej dalej ustawą, zespół inspektorów Wydziału Polityki Społecznej Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego w Warszawie: Beata Kosmalska-Balik - starszy inspektor wojewódzki i Małgorzata Małaczek starszy inspektor wojewódzki, przeprowadzili w dniach 21 22 marca 2016 r. kontrolę problemową w Ośrodku Pomocy Społecznej w Leoncinie z siedzibą przy ulicy Partyzantów 3, zwanym dalej Ośrodkiem. Zakres kontroli obejmował: zapewnienie rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych wsparcia i pomocy asystenta rodziny, w okresie od 1 stycznia 2015 r. do dnia kontroli. Wyniki kontroli zostały przedstawione w arkuszu ustaleń kontroli, podpisanym przez Pana bez zastrzeżeń w dniu 22 marca 2016 r. Na podstawie art. 197d ww. ustawy oraz na podstawie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 sierpnia 2015 r. w sprawie przeprowadzania kontroli przez wojewodę oraz wzoru legitymacji uprawniającej do
przeprowadzania kontroli (Dz. U. z 2015 r. poz. 1477) przekazuję niniejsze wystąpienie pokontrolne. Wstępne ustalenia Stanowisko kierownika Ośrodka Pomocy Społecznej w Leoncinie pełni Pan od 09 maja 2011 roku. Posiadał Pan stosowne upoważnienia Wójta Gminy z zakresu prowadzenia spraw z zakresu wspierania rodziny: prowadzenia postępowań i wydawana decyzji w sprawach z zakresu wspierania rodziny. Uchwałą Nr XXXVIII/28/06 Rady Gminy w Leoncinie z dnia 23 sierpnia 2006 roku nadano statut Ośrodkowi Pomocy Społecznej w Leoncinie, w brzmieniu określonym w załączniku do uchwały, do którego wprowadzono zmiany: Uchwałą Nr XXII/36/08 z dnia 13 listopada 2008r., Uchwałą Nr XXV/50/08 z dnia 30 grudnia 2008 r., Uchwałą Nr XXXII/19/09 z dnia 29 czerwca 2009 r. W statucie Ośrodka brak odniesienia do realizowania zadania, o którym mowa w art. 10 ustawy 1. Zarządzeniem nr 4/09 Kierownika Ośrodka z dnia 29 czerwca 2009 r. ustalono Regulamin Ośrodka Pomocy Społecznej w Leoncinie, do którego wprowadzono zarządzeniem nr 3/10 z dnia 24 lutego 2010r. zmiany. Regulamin Ośrodka nie uwzględnia stanowiska asystenta rodziny, nie dostosowano tego dokumentu do przepisów ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej Poinformował Pan, że w Ośrodku w okresie kontrolowanym nie przeprowadzano kontroli w podobnym zakresie. Gmina Leoncin nie wykonała obowiązku określonego w art. 176 pkt 1 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej 2. Wójt Gminy udzielił pisemnych wyjaśnień: Gmina nie posiada jeszcze opracowanego programu wspierania rodziny. Obecnie gmina jest na etapie prac nad Gminną Strategią Rozwoju, której częścią będzie zakres Polityki Społecznej w gminie i będzie ona obejmować również wspieranie rodziny i będzie on mógł być realizowany jeszcze w pierwszej połowie tego roku. 1 Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2015 r. poz. 332, z późn. zm.) Art. 10.1. Pracę z rodziną organizuje gmina lub podmiot, któremu gmina zleciła realizację tego zadania na podstawie art. 190. 2. W przypadku gdy wyznaczonym na podstawie ust. 1 podmiotem jest ośrodek pomocy społecznej, w ośrodku można utworzyć zespół do spraw asysty rodzinnej 2 Art. 176 pkt 1. Do zadań własnych gminy należy: opracowanie i realizacja 3-letnich gminnych programów wspierania rodziny. 2
Ponadto z art. 179 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej wynika obowiązek dot. składania przez wójta do 31 marca każdego roku radzie gminy rocznego sprawozdania z realizacji zadań z zakresu wspierania rodziny oraz przedstawienia potrzeb związanych z realizacją zadania. Za 2015 rok sprawozdanie w powyższym zakresie nie było jeszcze składane. Wojewoda Mazowiecki pozytywnie z uchybieniami ocenił sposób organizacji i realizacji przez Ośrodek zadań wynikających z ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, w tym: 1. zapewnienie warunków organizacyjno-kadrowych do realizacji zadania z zakresu wspierania rodziny; 2. prawidłowość, adekwatność i skuteczność udzielanej pomocy i wsparcia rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych przez działania prowadzone w formie pracy z rodziną lub pomocy w opiece i wychowaniu dziecka. 1. Zapewnienie warunków organizacyjno-kadrowych do realizacji zadania z zakresu wspierania rodziny Od dnia 1 stycznia 2015 r. zachodzi konieczność przydzielenia rodzicowi, który spełnia przesłanki określone w art. 11 ust. 1a i ust. 3 ustawy - asystenta rodziny. Ośrodek pomocy społecznej może powziąć informację o rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczowychowawczych z każdego źródła. Może to być również anonimowe zawiadomienie przez członka lokalnej społeczności. Począwszy od dnia 1 stycznia 2015 r., po otrzymaniu wniosku od pracownika socjalnego o przydzielenie asystenta rodziny, kierownik ośrodka pomocy społecznej ma obowiązek przydzielić rodzinie asystenta rodziny. Przydzielenie asystenta rodziny do dnia 31 grudnia 2014 r. miało charakter fakultatywny, a od 2015 r. stało się obowiązkiem ustawowym. Obecnie, w 2016 roku na dzień kontroli, nie zatrudniono w Ośrodku asystenta rodziny. Wójt Gminy udzielił pisemnego wyjaśnienia: Obecnie w gminie nie jest zatrudniony asystent rodziny, jednak podejmujemy wszelkie kroki w celu wyłonienia odpowiedniego kandydata na to stanowisko by móc do końca kwietnia tego roku taką osobę zatrudnić. W 2015 roku w Ośrodku asystenta rodziny zatrudniano na podstawie umowy zlecenie zawartej w okresie od 01 września do 31 grudnia 2015 r. 40 godz. tygodniowo tj. także w godzinach popołudniowych oraz w dni ustawowo wolne od pracy. 3
Ustalenia: osoba zatrudniona na stanowisku asystenta rodziny posiadała kwalifikacje określone w art. 12 ust. 1 pkt 1 oraz spełniała wymogi zawarte w art. 12 ust. 1 pkt 2, 3 i 4 oraz art.17 ust. 3 i 4. prowadzono dokumentację na okoliczność ewidencjonowania czasu pracy asystenta rodziny pod nazwą karta czasu pracy asystenta rodziny. 2. Prawidłowość, adekwatność i skuteczność udzielanej pomocy i wsparcia rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych przez działania prowadzone w formie pracy z rodziną lub pomocy w opiece i wychowaniu dziecka Wspieranie rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych to zespół planowych działań mających na celu przywrócenie rodzinom zdolności do wypełniania tych funkcji 3, dlatego w pierwszej kolejności konieczne jest rzetelne zdiagnozowanie problemu. Na gminie skupia się nie tylko udzielanie pomocy rodzinie przeżywającej trudności, ale też prowadzenie monitoringu sytuacji dziecka z rodziny zagrożonej kryzysem lub przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczej. W celu realizacji tego zadania istotne jest dokonywanie analizy i oceny zjawisk mających wpływ na sytuację osób wymagających wsparcia w środowisku lokalnym, wykazanie aktywności przy identyfikowaniu i monitorowaniu osób i rodzin wymagających pomocy, w szczególności: ustalenie zasad postępowania odnośnie wymiany informacji dotyczącej rodzin z problemami, stosowanie procedur weryfikowania własnych informacji i ustalenia wspólnych działań, wykorzystanie innych możliwości, odnośnie dotarcia do wszystkich osób potrzebujących pomocy i wsparcia. W Ośrodku nie przyjęto procedur weryfikowania własnych informacji i ustalania wspólnych działań. Dla skuteczności udzielanej rodzinom pomocy istotne znaczenie ma rzetelne sporządzanie rodzinnego wywiadu środowiskowego przez pracownika socjalnego. We wszystkich przypadkach przydzielenia rodzinie asystenta rodziny następowało po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego przez pracownika socjalnego i dokonywaniu na tej podstawie analizy sytuacji rodziny. 4 3 Art. 2 ust. 1 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. 4 Art. 11 ust. 3. Jeżeli z analizy wynika konieczność przydzielenia rodzinie asystenta rodziny, pracownik socjalny występuje do kierownika ośrodka pomocy społecznej z wnioskiem o jego przydzielenie. 4
Zgodnie z art. 9 ustawy: Rodzina może otrzymać wsparcie przez działania: 1) instytucji i podmiotów działających na rzecz dziecka i rodziny; 2) placówek wsparcia dziennego; 3) rodzin wspierających. W 2015 roku gmina nie obejmowała rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych pomocą rodzin wspierających. 5 Na terenie gminy nie działają placówki wsparcia dziennego. Wójt Gminy Leoncin udzielił wyjaśnień, że: w gminie istnieje potrzeba utworzenia placówki wsparcia dziennego, dlatego też planujemy utworzenie w przyszłości takiego miejsca dla naszych mieszkańców oraz że w ramach pomocy rodzin dysfunkcyjnym rozważamy również rozpoczęcie wsparcia w formie rodzin wspierających na terenie naszej gminy. Praca z rodziną, zgodnie z art. 8 ust. 2 pkt 1 ustawy, jest jedną z form wspierania rodziny. Artykuł 10 ust. 3 ustawy 6 przewiduje jednak dodatkowy podział pracy z rodziną, wymieniony w pkt 1-5. Rodziny korzystały ze wsparcia Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Nowym Dworze Mazowieckim. W 2015 roku w okresie od 1 września do 31 grudnia 2015 r. asystent rodziny wspierał 4 rodziny wychowujące ogółem 14 dzieci 7. Asystent rodziny realizował zadania, o których mowa w art. 15 ust. 1 ustawy, w tym: opracowywał i realizował plany pracy z rodziną, udzielał pomocy rodzinom w rozwiązywaniu problemów socjalnych, udzielał pomocy rodzinom w rozwiązywaniu problemów wychowawczych z dziećmi, prowadził dokumentację dotyczącą pracy z rodziną, dokonywał okresowej oceny sytuacji rodziny, 5 Art. 29 ust. 1. W celu wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych rodzina może zostać objęta pomocą rodziny wspierającej. 2. Rodzina wspierająca, przy współpracy asystenta rodziny, pomaga rodzinie przeżywającej trudności w: 1) opiece i wychowaniu dziecka; 2) prowadzeniu gospodarstwa domowego; 3) kształtowaniu i wypełnianiu podstawowych ról społecznych. 6 Art. 10 ust. 3. Praca z rodziną jest prowadzona w szczególności w formie: 1) konsultacji i poradnictwa specjalistycznego; 2) terapii i mediacji; 3) usług dla rodzin z dziećmi, w tym usług opiekuńczych i specjalistycznych; 4) pomocy prawnej, szczególnie w zakresie prawa rodzinnego; 5) organizowania dla rodzin spotkań, mających na celu wymianę ich doświadczeń oraz zapobieganie izolacji, tzw. grup wsparcia lub grup samopomocowych. 7 Opracowane na potrzeby kontroli narzędzie pn. Analiza działań prowadzonych przez asystentów rodziny od 01 stycznia 2015 r. do 29 lutego 2016 r. 5
współpracował z instytucjami specjalizującymi się w działaniach na rzecz dziecka i rodziny. Praca asystenta rodziny służyła w szczególności: wzmocnieniu samodzielności rodzin, motywowaniu rodziny do znajdowania samodzielnych rozwiązań w różnych sytuacji życiowych, zrealizowaniu spraw urzędowych (asystent rodziny pomaga rodzinom w kontaktach między innymi ze szkołą, poradnią, sądem) oraz rozwinięciu, w co najmniej dobrym stopniu umiejętności opiekuńczo-wychowawczych. Przeciętny czas pracy asystenta rodziny z rodziną wynosił 4 miesiące. Sprawdzona dokumentacja prowadzona przez asystenta rodziny w zakresie podejmowanych działań w kontrolowanym okresie obejmowała 4 teczki (dla każdej rodziny dokumentacja gromadzona była w indywidualnej teczce) i obejmowała w szczególności: zgodę na podjęcie współpracy rodziny z asystentem rodziny, plan pracy z rodziną, miesięczne opisy działania (podpisane przez rodzinę i asystenta rodziny), sprawozdanie miesięczne z pracy asystenta rodziny (opis podejmowanych działań). Ustalono, że w okresie kontrolowanym nie podejmowano działań w zakresie opracowania i przyjęcia do stosowania wzorów dokumentów określających sposób diagnozy najczęściej występujących negatywnych zdarzeń w rodzinach przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, jak również określających formę, zakres i efekty udzielanego wsparcia w zależności od skali zdiagnozowanych w tych rodzinach problemów. Brak przyjętych do stosowania standardów postępowania w tym zakresie, uniemożliwia dokonanie rzetelnej i obiektywnej oceny podjętych przez asystenta rodziny działań, w tym między innymi: oceny stopnia podnoszenia lub wzmacniania danej umiejętności przez członka rodziny (np. prawidłowego realizowania obowiązków na rzecz domu i rodziny, praca nad autorytetem rodziców, praca nad umiejętnością gospodarowania budżetem domowym, praca nad higieną, podnoszeniem umiejętności prowadzenia gospodarstwa domowego, zwiększanie poczucia wartości, samodzielności, zaradności rodziców). Istotne będzie tutaj doprecyzowanie i określenie poziomu określonej umiejętności na początku objęcia wsparciem danej rodziny i późniejsze badanie jej postępów (przy dokonywaniu okresowej oceny sytuacji rodziny 8 ) w celu określenia zmian poziomu rozwoju danej umiejętności członka rodziny w jego samoocenie i ocenie asystenta rodziny. 8 Art. 15 ust. 1 pkt 15 Do asystenta rodziny należy w szczególności: dokonywanie okresowej oceny sytuacji rodziny, nie rzadziej niż co pół roku, i przekazywanie tej oceny kierownikowi jednostki organizacyjnej gminy, która organizuje pracę z rodziną. 6
skuteczności udzielanego wsparcia przez asystenta rodziny, biorąc pod uwagę brak określenia czasu pracy z rodziną (wykonany przez asystenta rodziny zakres zadań, w tym: czas poświęcony na bezpośrednią pracę z rodziną, bezpośrednią pracę z dzieckiem, działania pośrednie realizowane na rzecz dziecka i rodziny). Na podstawie art. 197d ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2015 r. poz. 332 z późn. zm.) oraz na podstawie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 sierpnia 2015 r. w sprawie przeprowadzania kontroli przez wojewodę oraz wzoru legitymacji uprawniającej do przeprowadzania kontroli (Dz. U. z 2015 r. poz. 1477) i wobec stwierdzonych uchybień kieruję do Pana Kierownika następujące zalecenia pokontrolne: 1. podjąć działania w celu zatrudnienia asystenta rodziny stosownie z obowiązkiem wynikającym z przydzielenia rodzinie asystenta rodziny w przypadkach, o których mowa w art. 11 ust. 1a i ust. 3 ustawy. 2. wprowadzić do stosowania procedury określające standardy pracy asystentów rodziny, mając na względzie zadania asystenta rodziny określone w art. 15 ustawy. Uwagi i wnioski Ponadto zwracam uwagę na potrzebę: dostosowania dokumentów organizacyjnych jednostki w związku z realizacją przez Ośrodek zadania, o którym mowa w art. 10 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. w przypadku ewidencjonowania czasu pracy asystenta rodziny, doprecyzowania wymagają procedury określające w szczególności: zadaniowy czas pracy asystenta, czas pracy z rodziną, wykonany przez asystenta rodziny zakres zadań, w tym: czas poświęcony na bezpośrednią pracę z rodziną, bezpośrednią pracę z dzieckiem, działania pośrednie realizowane na rzecz dziecka i rodziny, organizację własnego warsztatu pracy. przyjęcia zasad współpracy i sprawnej wymiany informacji pomiędzy Ośrodkiem a poszczególnymi instytucjami i podmiotami zaangażowanymi w udzielanie wsparcia rodzinom, jak również mechanizmów służących zwiększeniu skuteczności prowadzonych oddziaływań w eliminowaniu zagrożeń zabrania dziecka z rodziny lub zapewnienia szybkiego powrotu 7
do rodziny dziecka, które ze względu na jego dobro zostało okresowo umieszczone w pieczy zastępczej. wypracowania mechanizmów identyfikowania wszystkich rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych w celu objęcia ich wsparciem w formie pracy z rodziną lub pomocy w opiece i wychowaniu dziecka. podjęcia działań w celu nawiązania współpracy z rodzinami, które mogłyby stanowić rodzinę wspierającą dla rodzin z problemami opiekuńczo-wychowawczymi. Pouczenie Zgodnie z art. 197d ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2015 r. poz. 332 z późn. zm.) kontrolowana jednostka może, w terminie 7 dni od dnia otrzymania zaleceń pokontrolnych, zgłosić do nich zastrzeżenia do Wojewody Mazowieckiego na adres: Mazowiecki Urząd Wojewódzki, Wydział Polityki Społecznej, Plac Bankowy 3/5, 00-950 Warszawa. W przypadku nieuwzględnienia przez Wojewodę Mazowieckiego zastrzeżeń oraz w przypadku nie zgłoszenia zastrzeżeń do zaleceń, kontrolowana jednostka jest obowiązana w terminie 30 dni powiadomić o sposobie realizacji zaleceń Wydział Polityki Społecznej Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego w Warszawie, a w przypadku ich uwzględnienia należy mieć na uwadze zmiany wynikające z powyższego faktu. STARSZY INSPEKTOR WOJEWÓDZKI Beata Kosmalska-Balik z up. WOJEWODY MAZOWIECKIEGO Wiesława Kacperek-Biegańska Dyrektor STARSZY INSPEKTOR WOJEWÓDZKI Wydziału Polityki Społecznej Małgorzata Małaczek 8