WYKŁAD 10: POZNANIE SPOŁECZNE

WYKŁAD 10: POZNANIE SPOŁECZNE Psychologia poznawcza dr Mateusz Hohol

CO TO JEST POZNANIE SPOŁECZNE? Poznanie społeczne wyjaśnia zachowania społeczne, używając pojęć i metod zapożyczonych z obszarów pokrewnych psychologii poznawczej i neuronauce. (Winkielman & Schooler, 2008)

JAK CIĘ WIDZĘ TAK CIĘ PISZĘ, CZYLI BŁĘDY ATRYBUCJI (KOSSLYN & ROSENBERG, 2006) efekt aureoli (Hallo effect) odkrywając u kogoś cechę pozytywną, jesteśmy skłonni do przypisywania kolejnych cech pozytywnych efekt pierwszeństwa przypisujemy większą wagę pierwszemu wrażeniu niż późniejszym ocenom osoby

CZYM RÓŻNIĄ SIĘ TE ZDJĘCIA? Złudzenie Margaret Thatcher Efekt inwersji: mamy trudność z rozpoznawaniem twarzy odwróconej o 180 stopni

MOONEY FACES

JAK ROZPOZNAJEMY TWARZE? twarz człowieka należy do o b i e k t ó w, k t ó r e m i m o złożoności są rejestrowane i przetwarzane przez mózg jako całość (twarz nie jest składana przez mózg z poszczególnych elementów, takich jako oczy, uszy, nos, podbródek itd.)

DYGRESJA: CIAPTAKI (GRABBLES), GAUTHIER ET AL, 1999

KIEDY POJAWIA SIĘ ROZPOZNAWANIE TWARZY? Zdolność do rozpoznawania twarzy przypisywana jest noworodkom (np. Farroni, 2005) niemowlęta preferują twarze (w porównaniu z twarzami odwróconymi do góry nogami oraz innymi obiektami)

PROZOPAGNOZJA niezdolność do rozpoznawania/identyfikowania twarzy; dotknięte nią osoby zachowują zdolność do rozpoznawania innych obiektów

PROZOPAGNOZJA: CASE STUDY J a ś k o w s k i 2 0 0 9

ZAKRĘT WRZECIONOWATY (FFA) aktywność struktury rośnie podczas obserwacji twarzy i obiektów twarzopodobnych

CZY TYLKO FFA? osoby dotknięte ślepowidzeniem (blindsight) szczątkowo widzą twarze i rozpoznają ekspresję emocji (Morris et al, 2001) czasem prozopagnostycy nie potrafią zidentyfikować twarzy ale dokonują trafnej kategoryzacji twarzy i emocji Dane z fmri, EEG i MEG świadczą o udziale wzgórków górnych, poduszki oraz jądra migdałowatego w rozpoznawaniu twarzy (Braeutigam et al, 2001; George et al, 2001; Johnson, 2005)

PODUSZKA I WZGÓRKI GÓRNE poduszka (pulvinar): największe, tylne jądro wzgórza wzgórki górne (superior colliculus): część śródmózgowia

świadomy percept fotony siatkówka nerw wzrokowy ciałko kolankowate boczne (część wzgórza) promienistość wzrokowa pierwszorzędowa kora wzrokowa (V1, BA17) wyższe obszary kory wzrokowej Teoria dwóch szlaków wzrokowych Szlak grzbietowy Tylna kora ciemieniowa działanie wzrokowe fotony siatkówka nerw wzrokowy poduszka (s. podkorowa) wzgórki czworacze górne (śródmózgowie) Dolna kora skroniowa Szlak brzuszny Milner & Goodale, 1992

POJEDYNCZE NEURONY TWARZY W brudździe skroniowej górnej (STS, superior temporal sulcus) istnieją pojedyncze neurony, aktywne podczas prezentacji twarzy (Desimone, 1991) Podział funkcjonalny ze względu na zmienne cechy twarzy: ekspresja mimiczna (również emocjonalna), kierunek wzroku, kąt ułożenia głowy w stosunku do obserwatora (Hoffman & Haxby, 2000)

POJEDYNCZE NEURONY TWARZY W zakręcie skroniowym dolnym (ITG, inferior temporal gyrus) również odkryto pojedyncze neurony, aktywne podczas prezentacji twarzy Kodują one stałe cechy twarzy, związane z tożsamością innego osobnika

STS: KIERUNEK SPOSTRZEGANIA W STS znajdują się struktury czułe na ruchy biologiczne (ciało, ręce, oczy, usta ) (Pelphrey et al, 2005) Jenkins et al (2006) odkryli neurony kodujące kierunek wzroku innej jednostki Mason et al (2005) wykazali, że osoby szukające kontaktu wzrokowego oceniane są jako sympatyczniejsze i bardziej atrakcyjne Interpretacja innej osoby zależy od kierunku wzorku - za atrakcyjniejsze uznajemy śmiejące się osoby, które spoglądają na nas (Jones et al, 2006)

WSPÓLNA UWAGA Kierunek wzroku moduluje naszą uwagę: automatycznie przenosimy uwagę na obiekt, na który spogląda druga osoba - umożliwia to wytworzenie trójelementowych relacji (scen wspólnej uwagi)

STS I WSPÓLNA UWAGA (RISTIC & KINGSTONE, 2006) Gdy wskazówka (cue) w p o s t a c i p a r y k ó ł e k umieszczonych w okręgu interpretowana była jako oczy (warunki: oczy i kapelusz ), czasy reakcji na bodziec docelowy (target) w postaci gwiazdki były krótsze, gdy zwrócone były w stronę, po której pojawi się gwiazdka. Efekt ten nie był obecny w warunku samochód

SZEŚĆ SPOJRZEŃ NA UCIELEŚNIONE POZNANIE 1. Poznanie jest usytuowane 2. Poznajemy pod presją czasu 3. Przenosimy ciężar poznawczy na otoczenie 4. Środowisko jest częścią systemu poznawczego 5. Poznanie służy działaniu 6. Poznanie off-line jest ugruntowane w ciele i działaniu Wilson, 2002

TEORIE UCIELEŚNIENIA UMYSŁU wyższe procesy poznawcze są modalne, tzn. opierają się na częściowych reaktywacjach stanów sensoryczno-motorycznych. W e d ł u g t y c h < < t e o r i i ucieleśnienia>> ludzka wiedza wymaga, w pewnym sensie <<ponownego doświadczenia>> danego zdarzenia za pomocą procesów zmysłowych, które uczestniczyły w pierwotnej percepcji bodźca (Winkielman & Niedenthal, 2009)

UCIELEŚNIONA SYMULACJA Mechanizm ten działa podczas przetwarzania pojęć, m.in. emocjonalnych Rozumienie emocjonalnego pojęcia GNIEW polega na zmysłowym odtwarzaniu, symulowaniu doświadczenia gniewu, aktywowane są: mięśnie ręki, twarzy, czuciowosomatyczne struktury mózgu, wewnętrzne uczucie

UCIELEŚNIENIE EMOCJI Zmiany cielesne następują bezpośrednio po spostrzeżeniu pobudzającego faktu, nasze odczucie samych tych zmian jest emocją. James, 1884 Dlaczego ludzie, którzy są rozgniewani mrużą oczy i drapią sobie ręce?. Zajonc & Markus, 1984

SPOSTRZEGANIE EMOCJI: MECHANIZMY OBWODOWE Niedenthal et al (2001) badali wpływ naśladowania bodźca przy użyciu własnych mięśni twarzy na percepcję ekspresji mimicznej Zadanie: określ kiedy twarz zmienia się z radosnej na smutną i odwrotnie? Badanym osobom (w przeciwieństwie do grupy kontrolnej) blokowano możliwość naśladowania, umieszczając między zębami a wargami pióro Zablokowanie ekspresji mimicznej wydłużało czas wykrycia zmiany ekspresji twarzy

SPOSTRZEGANIE EMOCJI: MECHANIZMY OBWODOWE Oberman, Winkielman & Ramachandran (2007) wykorzystując elektromiografię (EMG) badali 4 mimiczne ekspresje emocji: radość, wstręt, strach, smutek) Warunki: (1) pióro między zębami, (2) żucie gumy, (3) pióro między wargami, (4) warunek kontrolny (brak zadania) I eksperyment: na podstawie zapisu EMG stwierdzono, że (I) aktywuje mięśnie ekspresji radości; (II) aktywuje sporadycznie różne mięśnie; (III) nie wywiera wpływu II eksperyment: (I) pogarsza rozpoznawanie ekspresji radości, ale nie na wstrętu, strachu i smutku

SPOSTRZEGANIE EMOCJI: MECHANIZMY NEURONALNE Zespół Damasia (Adolphs et al, 2000) przebadał 108 pacjentów z różnymi lezjami oraz 30 zdrowych ochotników jak radzą sobie oni w trzech zadaniach zw. ze wzrokowym rozpoznawaniem mimicznych ekspresji emocji: (1) ocena intensywności emocji, (2) zestawianie ekspresji z nazwą emocji, (3) sortowanie ekspresji wg kategorii emocjonalnych Osoby z uszkodzeniami pierwotnej i wtórnej prawej kory czuciowo-somatycznej radziły sobie gorzej we wszystkich zadaniach

SPOSTRZEGANIE EMOCJI: MECHANIZMY NEURONALNE Pitcher et al (2008) w badaniu z u ż y c i e m p r ze z c z a s z kowe j stymulacji magnetycznej (TMS) wykazali, że zahamowanie prawej kor y czuciowo-somatycznej 100-200 ms po ekspozycji bodźca pogarsza rozpoznawanie ekspresji mimicznych emocji

Pitcher et al (2008)

SPOSTRZEGANIE EMOCJI: MECHANIZMY NEURONALNE Carr et al (2003) w badaniu fmri prosili pierwszą grupę osób aby jedynie obserwowały ekspresje mimiczne emocji, a drugą grupę by obserwowały i naśladowały twarze Zarówno naśladowanie jak i sama obserwacja ekspresji mimicznych aktywowały pierwszorzędową korę ruchową (PMC) (neurony lustrzane), korę skroniową, wyspę oraz amygdalę

Carr et al, 2003

SPOSTRZEGANIE EMOCJI: MECHANIZMY NEURONALNE wyspa (insula) jest strukturą mózgową wyspecjalizowaną w emocji wstrętu (obrzydzenia) zaobserwowano deficyty zarówno w doświadczaniu, jak i rozpoznawaniu wstrętu u osób z uszkodzeniami wyspy (Calder et al, 2000). UWAGA: aktywacje wyspy rejestruje się także w wielu innych przypadkach Naqvi et al (2007) pokazali, że uszkodzenie wyspy wpływa także na pozytywne emocje

SPOSTRZEGANIE EMOCJI: MECHANIZMY NEURONALNE Grupa Rizzolattiego (Wicker et al, 2003) przeprowadziła eksperyment, w którym badane osoby proszone były o wdychanie nieprzyjemnego zapachu, wywołującego wstręt Następnie badani oglądali w skanerze fmri film przedstawiający inne osoby na twarzach, których widoczna była ekspresja wstrętu Zaobserwowano aktywność wyspy zarówno, gdy osoby wdychały zapach wzbudzający wstręt, jak i gdy obserwowały obrzydzone twarze.

Wicker et al, 2003

UCIELEŚNIENIE W ŻYCIU SPOŁECZNYM Zajonc et al (1987) wykazali, że po 25 latach twarze małżonków są do siebie bardziej podobne niż na początku związku Prawdopodobnie wygląd twarzy zmienia się dzięki ciągłemu imitowaniu partnera/ partnerki (empatia, teoria umysłu) Zaobserwowano korelację między jakością małżeństwa a podobieństwem twarzy

UCIELEŚNIENIE W ŻYCIU SPOŁECZNYM spektrum autystyczne (ASD, autism spectrum disorder): szerokie pojęcie obejmujące różne typy osób z cechami autystycznymi, charakteryzujące się różnymi trudnościami społecznymi, komunikacyjnymi i emocjonalnymi

ASD A UCIELEŚNIENIE Wielu badaczy sądzi, że przyczyną deficytów osób z ASD są obniżone zdolności do naśladowania innych (Williams et al, 2004) Osoby z ASD wykazują braki w spontanicznym naśladowaniu bodźców (Hamilton et al, 2007) McIntosch et al (2006) w badaniu z użyciem techniki EMG prezentowali obrazki z radosnymi i rozgniewanymi twarzami osobom z ASD i grupie kontrolnej: w pierwszym warunku uczestnicy mieli imitować ekspresje twarzy z obrazków: zarówno osoby z ASD, jak i z grupy kontrolnej wykazywały normalny wzorzec naśladowania w drugim warunku uczestnicy mieli po prostu przyglądać się obrazkom: osoby z grypy kontrolnej, w przeciwieństwie do osób z ASD spontanicznie naśladowały ekspresje mimiczne

ASD A UCIELEŚNIENIE Hipoteza rozbitych luster: deficyty w naśladowaniu u osób z ASD spowodowane są u s z k o d z e n i e m s y s t e m u n e u r o n ó w l u s t r z a n y c h (Oberman & Ramachandran, 2007)

ODKRYCIE MN: DI PELLEGRINO ET AL., 1992; GALLESE ET AL., 1996; BONINI ET AL., 2010; FOGASSI ET AL., 2005 warunek A Badano aktywność neuronów, kodujących ruchy dłoni, w strukturze F5 brzusznej kory motorycznej (PMC) makak (metoda: rejestracja aktywności pojedynczych komórek). Aparatura zareagowała zarówno w warunku A, gdy makak sam (aktywnie) chwytał owoc, jak i w B gdy widział (pasywnie), jak czyni to inny osobnik. MN zaobserwowano także w płaciku ciemieniowym dolnym (IPL). warunek B

ASD A UCIELEŚNIENIE Oberman et al (2005) w badaniu z użyciem EEG rejestrowali tłumienie fali mu, będącej korelatem aktywności kor y przedmotorycznej, u osób z ASD i z grupy kontrolnej Zadanie polegało albo jedynie na oglądaniu filmu przedstawiającego ludzi wykonujących proste czynności albo na wykonaniu tych czynności W grupie kontrolnej zarejestrowano tłumienie fali mu w obydwu warunkach eksperymentalnych zaś u osób z ASD jedynie podczas wykonywania ruchów

Wywiad z Piotrem Winkielmanem (Łukasz Kwiatek & Mateusz Hohol) w Charakterach 2014, no. 56 (212), ss. 80-83, w całości: http://mateuszhohol.filozofiawnauce.pl/wp-content/uploads/2012/12/08_2014_zmysl_metafory.pdf