Kuder A., Perkowski K., Śledziewski D. (red.) Kierunki doskonalenia treningu i walki sportowej. T.5, AWF, Warszawa : 6-69. Marcin Siewierski, Paweł Słomiński, Robert Białecki Zakład Teorii Sportu, Zakład Pływania i Ratownictwa Wodnego Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie Analiza obciążeń treningowych stosowanych w okresie przygotowawczym u wysoko kwalifikowanych pływaków Roczny cykl szkolenia pływaków wysokiej klasy wymaga uwzględnienia specyficznych aspektów przygotowania w tej dyscyplinie podporządkowanym zasadom kształtowania głównych składowych mistrzostwa sportowego. Według W. N. Płatonowa i H. Sozańskiego metodyka budowy makrocykli treningowych na tym etapie posiada konkretny często indywidualny charakter i jest uwarunkowana wieloma czynnikami. Wśród nich można wyróżnić m.in.: specyficzne właściwości danej dyscypliny, przygotowanie zawodnika do udziału w zawodach, indywidualne możliwości adaptacyjne zawodnika, poziom i strukturę jego wytrenowania [Płatonow, Sozański 99]. Zdaniem T.O. Bompa [9] konstruowanie rocznego planu szkolenia pozwala odpowiednio podzielić poszczególne zadania szkoleniowe i rozmieścić je w całym sezonie szkoleniowym w taki sposób, aby rozwój umiejętności, cech motorycznych i psychicznych przebiegał w logicznej i metodycznej kolejności. Zatem w metodyce treningu jednym z podstawowych problemów jest takie rozłożenie metod, form i środków w czasie, aby najwyższy poziom formy sportowej, rozumianej jako stan optymalnej gotowości do uzyskiwania wysokich wyników sportowych przypadł na okres startów głównych [Naglak 999, Sozański 999]. J. Sterkel [] prezentuje podobne poglądy. Zaleca, aby szczegółowo planować poszczególne zadania, które będą realizowane sukcesywnie zbliżając się do zawodów głównych. Należy je odpowiednio określić dla każdego z cykli. Dzięki temu unika się przypadkowości, a proces treningu przebiega w sposób zorganizowany takie podejście zwiększa prawdopodobieństwo sukcesu. Praca wykonana w Zakładzie Teorii Sportu AWF w Warszawie w ramach projektu DS., finansowana z funduszy Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
Roczny cykl szkolenia (makrocykl) jako podstawowy cykl długi składa się z trzech okresów: przygotowawczego, startowego i przejściowego [Bompa 9, Sozański 999]. Z uwagi na odmienność celów pośrednich - uwzględniających m.in. charakter prowadzenia polityki startowej - roczny cykl szkolenia może przyjmować różnorodne warianty. W dyscyplinach sportu, w których występuje jeden okres startowy makrocykl szkolenia będzie posiadał strukturę jednocyklową (jeden okres przygotowawczy, startowy i przejściowy). Badani pływacy realizują trzy lub więcej startów głównych w sezonie, dlatego realizują szkolenie w oparciu o strukturę dwu lub trójcyklową (dwa lub trzy okresy przygotowawcze, startowe i przejściowe). Jednak specyficzne wymogi szkoleniowe sprawiają, iż istnieje potrzeba dodatkowej modyfikacji zaproponowanej struktury (dwu lub trójcyklowej) rezygnując najczęściej z jednego lub dwóch okresów przejściowych (z reguły przypadających w środku makrocyklu). Jako przykład może posłużyć struktura rocznego planu szkolenia polskich pływaków najwyższej klasy uczestniczących w szkoleniu centralnym. Ich makrocykl treningowy najczęściej posiada strukturę dwu lub trójcyklową z jednym lub dwoma okresami przejściowymi. Jest to uwarunkowane prowadzoną polityką startową. Wspomniani zawodnicy startują średnio kilkadziesiąt razy w sezonie szkoleniowym w ok. 3 zawodach różnej rangi [Siewierski 7 b]. Oczywiście należy wśród nich wyróżnić starty priorytetowe, selekcyjne czy kontrolne jednak potrzeba gotowości startowej w każdym z nich wymaga realizacji przez zawodnika odpowiedniego planu przygotowań. W pierwszym okresie przygotowawczym, który rozpoczyna się we wrześniu, głównym zadaniem jest uzyskanie wysokich dyspozycji na czas zimowych mistrzostw kraju, które są zawodami kwalifikacyjnymi do ME (grudzień) na krótkim basenie. Drugi okres przygotowawczy rozpoczyna się na przełomie grudnia i stycznia, a kończy przed letnimi mistrzostwami kraju na długim basenie (maj/czerwiec). Jego zadaniem jest przygotowanie do mistrzostw kraju, które są zawodami kwalifikacyjnymi do Mistrzostw Europy lub świata na długim basenie (lipiec/sierpień). Po mistrzostwach kraju zawodnicy, którzy uzyskali minimum kwalifikacyjne uczestniczą w przygotowaniach do zawodów międzynarodowych (ME lub MŚ długi basen) w bezpośrednim przygotowaniu startowym (BPS). Wielkość i struktura obciążeń treningowych w tym okresie znacznie wpływa na poziom wyników uzyskanych podczas imprezy głównej w sezonie. Zatem jakość pracy
w tym okresie i systematyczność zawodników stanowi podłoże przyszłych wyników i osiągnięć. Wobec powyższego celem pracy była analiza obciążeń treningowych stosowanych przez pływaków polskiej kadry olimpijskiej w okresach przygotowawczych, poprzedzających imprezy główne trzech kolejnych sezonów szkolenia. Badaniami objęto 3 pływaków ( kobietę i mężczyzn), prezentujących mistrzowski poziom sportowy. Badani od wielu lat przynależą do Kadry Olimpijskiej. Są rekordzistami kraju, finalistami i medalistami mistrzostw Europy, mistrzostw świata, a dwoje z nich również Igrzysk Olimpijskich. Posiadają klasę mistrzowską międzynarodową (MM). Wiek badanych zawierał się w przedziale od do lat, zaś staż treningowy od do 6 lat. Wielkość i strukturę obciążeń treningowych analizowano w oparciu o stworzony w tym celu arkusz, który podzielono na dwie części (strefy). W pierwszej z nich w sposób analityczny rejestrowano udział poszczególnych grup środków treningu (np. pływanie na RR, NN, z zatrzymanym oddechem, w łapkach, płetwach, w pełnej koordynacji stylowej). W drugiej zaś energetycznej - określono poziom intensywności realizowanych ćwiczeń (wskazanych w części pierwszej) na podstawie stężenia kwasu mlekowego we krwi. W tym celu przyporządkowano poszczególne zadania z każdej jednostki treningowej do odpowiednich zakresów intensywności (tj. do ; -3, 3-5; 5- mmol/l), kierując się przy tym m.in. prędkością pływania, charakterem zadania oraz aktualnym poziomem wytrenowania zawodników. Analizie poddano wielkość i strukturę obciążeń treningowych. Ponadto wskazano liczbę starów ogółem oraz liczbę zajmowanych miejsc -3. W okresach przygotowawczych do imprezy głównej w kolejnych sezonach szkoleniowych O.J. wykonała największą objętość pracy w zakresach tlenowych przepływając odpowiednio przed MŚ w Montrealu 765 km, ME w Budapeszcie - 5,3 km, MŚ w Melbourne 3, km (ryc.). Z pośród analizowanych okresów największą objętość treningu w poszczególnych zakresach intensywności zawodniczka zrealizowała podczas okresu przygotowawczego do MŚ w Montrealu ( dni treningowe). Na rycinie przedstawiono liczbę startów i zajmowanych miejsc -3 w zawodach odbytych podczas okresów przygotowawczych w kolejnych sezonach szkoleniowych. Przed MŚ w Montrealu (5) O.J. wystartowała razy, zajmując pierwsze miejsca i dwa drugie. Prawie połowę mniej startów odbyła w okresie przygotowawczym do MŚ w Melbourne (7) tj. wystartowała 3 razy, zajmując razy - pierwsze miejsce i raz - drugie. Przed ME w Budapeszcie (6) wystartowała 5 razy, z czego cztery razy zajęła 3
pierwszą lokatę i raz drugą. Mniejsza liczba startów w tym okresie wynikała m. in. ze zmiany programu treningu i polityki startowej, co było uwarunkowane problemami zdrowotnymi zawodniczki. [km] 7 65 6 55 5 69, (57,9 %) 6, (5,3%) 5 35 3 5 5 5 [mmol/l] 35,7 (,5%) 6,5 (7,7%) 6, (%) 9,6 (73,%) 69,7 (,%) 3,9 (9,6%) 7,6 (,%) 7,7 (,5%) 7,5 (3,5%),5 (,%),6 (,3%) 7,6 (%) do -3 3-5 5- Sprint MŚ Montreal (7..-9.5.5) ME Budapeszt (6.-7.5.6) MŚ Melbourne (..6-.I.7), (,6%) Ryc.. Porównanie objętości pływania [km] O.J. w poszczególnych zakresach intensywności w okresach przygotowawczych do imprez głównych w trzech sezonach szkolenia. 6 6 6 3 5 Liczba startów I Miejsce II Miejsce MŚ Montreal (7..-9.5.5) ME Budapeszt (6.-7.5.6) MŚ Melbourne (..6-..7) Ryc.. Liczba startów i zajmowanych miejsc -3 O.J. w trzech okresach przygotowawczych do imprez głównych sezonu.
P.K. największą objętość pracy wykonał w okresie przygotowawczym do MŚ (5) przepływając 7, km ( dni treningowe), przed ME (6) 7,9 km ( dni treningowych), zaś najmniejszą przed MŚ (7),9 km z tym, że okres ten trwał najkrócej tj. dni treningowe (ryc.3). [km] 77, 75 (59,%) 7 65 6 55 9,6 (56,3%) 5 5 37, (7,9%) 35 9 (3,%) 65, 3 (3,%) 5 39, (,%) 3, 5 7,6 (3,%) (,5%),3 3,6 3, 9, 3, (,6%) (3,5%),9 (,%),5 5 (3,%) (,%) (,5%)(,5%) do -3 3-5 5- Sprint [mmol/l] MŚ Montreal (7..-9.5.5) ME Budapeszt (6.-7.5.6) MŚ Melbourne (..6-.I.7) Ryc.3. Porównanie objętości pływania [km] P.K. w poszczególnych zakresach intensywności w okresach przygotowawczych do imprez głównych w trzech sezonach szkolenia. Jak wynika z ryciny 3 u P.K. dominowały wysiłki o charakterze tlenowym, które stanowiły 7, % - do MŚ (5), 6, % - do ME (6), 75,7 % - do MŚ (7) ogólnej objętości pracy. Ponadto dostrzegamy, iż objętość pracy wykonana w zakresie beztlenowym kwasomlekowym (>5 mmol/l) przed MŚ (5) i ME (6) była podobna i wynosiła odpowiednio 3,6 km (co stanowiło,6 % ogólnej objętości pracy) i 3, km (3,5%). W analizowanych okresach przygotowawczych P.K. odbył zróżnicowaną liczbą startów (ryc. ). Przed MŚ w Montrealu wystartował 3 razy (zajmując razy pierwszą lokatę, dwa razy drugą i cztery razy trzecią) przed ME (6) 3 razy ( razy był pierwszy, cztery razy drugi i raz - trzeci, co pozwoliło mu uzyskać 93,5 % skuteczność startową) zaś przed MŚ w 5
Melbourne odbył 5 startów (osiem razy był pierwszy, trzy razy drugi i dwa razy trzeci, co zapewniło mu 6,7 % skuteczność startową). 36 3 3 3 6 6 6 3 3 5 3 Liczba startów I Miejsce II Miejsce III Miejsce MŚ Montreal (7..-9.5.5) ME Budapeszt (6.-7.5.6) MŚ Melbourne (..6-..7) Ryc.. Liczba startów i zajmowanych miejsc -3 P.K. w trzech okresach przygotowawczych do imprez głównych sezonu. Badany S.K. (ryc. 5) największą objętość pracy wykonał przed MŚ (5),5 km ( dni treningowe). W tym okresie dominowała praca o charakterze tlenowym (7, % ogólnej objętości pracy). Równorzędnie lecz o mniejszej objętości realizował wysiłki o charakterze mieszanym (,7 %) oraz beztlenowym kwasomlekowym i niekwasomlekowym (, %). Porównując objętość pracy wykonaną w zakresach: mieszanym (3-5 mmol/l) i beztlenowym kwasomlekowym (LA>5 mmol/l) przez S.K. w analizowanych okresach widzimy, iż jest ona zbliżona i wynosi odpowiednio 7, km przed MŚ (5) i 79,3 przed ME (6) oraz 7 km przed MŚ (5) i,6 km przed ME (6). Szczegółowe dane dotyczące rozkładu objętości pływania w poszczególnych zakresach intensywności w każdym z okresów przedstawia rycina 5. Największą liczbę startów S.K. odbył w okresie przygotowawczym do MŚ (5) tj., zajmując 5 razy pierwsze miejsce, raz drugie i dwa razy trzecie. Przed ME w Budapeszcie wystartował 3 razy (zajmując osiem razy pierwsze miejsce, dwa razy - drugie i raz trzecie). Najmniejszą liczbę startów, tj. 7, S.K. odbył podczas okresu przygotowawczego do MŚ (7). Uzyskał tu 5,7 % efektywność startową zajmując cztery razy pierwszą lokatę, raz drugą i trzecią. Szczegółowe dane zamieszczono na rycinie 6. 6
[km] 5 75 7 65 6 55 5 5 35 3 5 5 5 [mmol/l],7 (9,%) 75, (, %) 6,7 (%) 7, (63,7%) 55, (53,%) 33, 7, 79,3 (7,%) (,7%)(3,%) 96,7 (3,%) 7,,6 (,%) (3,%),7 (,%) 7,3 (,%) do -3 3-5 5- Sprint MŚ Montreal (7..-9.5.5) ME Budapeszt (6.-7.5.6) MŚ Melbourne (..6-.I.7) 3,6,5 (,6%) (,6%) Ryc.5. Porównanie objętości pływania [km] S.K. w poszczególnych zakresach intensywności w okresach przygotowawczych do imprez głównych w trzech sezonach szkolenia. 6 5 6 3 7 Liczba startów I Miejsce II Miejsce III Miejsce MŚ Montreal (7..-9.5.5) ME Budapeszt (6.-7.5.6) MŚ Melbourne (..6-..7) Ryc. 6. Liczba startów i zajmowanych miejsc -3 S.K. w trzech okresach przygotowawczych do imprez głównych sezonu. 7
Największą liczbę jednostek treningowych zawodnicy zrealizowali podczas okresu przygotowawczego do MŚ w Montrealu (O.J- 5, P.K.- 3, S.K. ) co przedstawiono na rycinie 7. Mimo, iż w kolejnych okresach obserwujemy zmniejszenie liczby odbytych treningów, to ich stosunek do liczby dni treningowych był podobny i wyniósł u P.K i S.K średnio ok.,6 zaś O.J - średnio ok.,. 5 Liczba treningów 75 5 5 75 5 5 5 (,9) 3 (,7) (,7) 3 (,37) 53 (,5) 7 (,6) 5 (,3) 6 (,6) 65 (,55) Montreal (7..-9.5.5) Budapeszt (6.-7.5.6) Melbourne (..6-.I.7) O.J. P.K. S.K. Ryc.7. Liczba jednostek treningowych (oraz średnia na dzień treningowy) zrealizowanych podczas okresów przygotowawczych do imprez głównych w kolejnych sezonach szkolenia. Przedstawione rozważania pokazują, iż stosowane programy szkolenia (pozwalające uzyskiwać zawodnikom wysokie wyniki) wymagają nieustannych modyfikacji wynikających z indywidualnych zmian dyspozycji zawodników. Wybór polityki startowej warunkuje zatem czas trwania poszczególnych okresów oraz wyznacza kierunek przygotowań. Prowadzone badania nad obciążeniami treningowymi pływaków najwyższej kwalifikacji pokazały, że pomimo zmieniających się wartości bezwzględnych objętości pływania [km] w poszczególnych zakresach intensywności to procentowy rozkład ogólnej objętości pływania między poszczególnymi zakresami nie różni się istotnie statystycznie [Siewierski 7 a, Siewierski i wsp. 7]. Podobną sytuację dostrzegamy w grupie badanych zawodników, gdzie % zrealizowanych obciążeń w poszczególnych zakresach intensywności różni się nie znacznie, mimo, iż w wartości bezwzględne objętości pływania różnią się nawet o km (ryc., 3 i 5). W zakresie tlenowym (-3 mmol/l) O.J. przepłynęła 69, km, co stanowiło 57,9 % ogólnej
objętości pracy, P.K. w tym zakresie przepłynął 77, km, tj. 59, % ogólnej objętości, zaś S.K. 7, km (63,7%). W oparciu o przeprowadzone badania, literaturę przedmiotu oraz doświadczenia praktyki można sformułować następujące wnioski:. Największą objętość pracy oraz liczba startów zawodnicy wykonali w okresie przygotowawczym do MŚ w Montrealu ( dni treningowe).. W treningu dominowały wysiłki o charakterze tlenowym, których udział w ogólnej objętości pracy wynosił średnio u każdego z badanych ponad 7 % - MŚ (5), ok. 65 % - ME (6), ponad 75 % - MŚ (7). 3. Mimo, iż wartości bezwzględne objętości pływania [km] są zróżnicowane w analizowanych okresach przygotowawczych to procentowy rozkład ogólnej objętości pływania między poszczególnymi zakresami nie różni się istotnie. Piśmiennictwo. Bompa T.O. [9]: Teoria planowania treningu. RCMSzKFiS, Warszawa.. Naglak Z. [999]: Metodyka trenowania sportowca. AWF, Wrocław. 3. Płatonow W.N., Sozański H. [99]: Optymalizacja struktury treningu sportowego. RCMSzKFiS, Warszawa.. Siewierski M. [7a]: Size and structure of the Olympic Team members training load in swimming in /5 training period. [w:] Kobrinsky M.E.: Współczesny Sport Olimpijski I Sport dla Wszystkich. Materiały XI Międzynarodowego Kongresu Naukowego. Belarusian State University of Physical Culture, Ministry of Sport and Tourism of Belarus Republic, Minsk. 5. Siewierski M. [7b]: Skuteczność startowa pływaków najwyższej klasy a liczba startów w makrocyklu rocznym. Sport Wyczynowy, nr -3: 6-37. 6. Siewierski M., Słomiński P., Białecki R. [7]: Analiza obciążeń treningowych i startowych w dwóch sezonach przygotowań do imprez najwyższej rangi rekordzistki i mistrzyni świata w pływaniu. [w:] Kuder A., Perkowski K., Śledziewski D. (red.) Kierunki doskonalenia treningu i walki sportowej Diagnostyka. T.. PTNKF, Warszawa: 3-. 7. Sozański H. [999]: Podstawy teorii treningu sportowego. COS, Warszawa.. Sterkel J. []: Long and short Range Planning. [w:] Hannula D., Thornton N. (red.): The Swim Coaching Bible. Human Kinetics. Champaign: 99-. 9