OPRACOWANIA PRZEDPROJEKTOWE - ETAP I

TYTUŁ OPRACOWANIA PRZEBUDOWA DWORCA KOLEJOWEGO W BRZEGU DOLNYM ADRES INWESTYCJI INWESTOR BUDYNEK DWORCA KOLEJOWEGO Ul. Towarowa 1, 56-120 Brzeg Dolny JEDNOSTKA PROJEKTOWA POLSKIE KOLEJE PAŃSTWOWE SPÓŁKA AKCYJNA Ul. Szczęśliwicka 62, 00-973 Warszawa WYKONAŁ ETAP RAIL PROJEKT SP. Z O.O. ul. J. Chłopickiego50, 04-275 Warszawa www.eksperci.net.pl Technobud P.W. ul. Kaczeńcowa 1/29, 20-543 Lublin OPRACOWANIA PRZEDPROJEKTOWE - ETAP I OPRACOWANIE OPRACOWAŁ IMIĘ, NAZWISKO PIECZĘĆ PODPIS mgr inż. MIROSŁAW ZARÓD mgr KATARZYNA KŁOS

1. PODSTAWA OPRACOWANIA... 3 2. PRZEDMIOT OPRACOWANIA... 4 3. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA... 4 4. OPIS TECHNICZNY OBIEKTU... 4 5. IDENTYFIKACJA WYKRYTYCH GRZYBÓW I OWADÓW... 68 6. IDENTYFIKACJA GRZYBÓW METODĄ MIKROSKOPOWĄ... 72 7. CHARAKTERYSTYKA NIEKTÓRYCH WYKRYTYCH GRZYBÓW PLEŚNI... 76 8. CHARAKTERYSTYKA WYKRYTYCH GRZYBÓW DOMOWYCH... 78 9. WYNIKI PRZEGLĄDU... 84 10. PRZYCZYNY DESTRUKCYJNYCH ZJAWISK, ZACHODZĄCYCH W OBRĘBIE OBIEKTU I TECHNOLOGIE ICH ZWALCZANIA... 93 11. WNIOSKI... 95 12. ZALECENIA... 96 13. CHARAKTERYSTYKA ZALECANYCH ŚRODKÓW CHEMICZNYCH... 101 14. WARUNKI BHP ORAZ OCHRONY ŚRODOWISKA PRZY PROWADZENIU PRAC IMPREGNACYJNYCH... 125 2

1. PODSTAWA OPRACOWANIA Ekspertyza mykologiczną opracowana została w oparciu o następujące materiały źródłowe: - Zlecenie Rail Projekt Sp. z o.o. z dnia październik 2012, - wizję lokalną wykonaną w dniu 03.11.2012r. roku przez autorów opracowania, - weryfikację stanu i pomiar wilgotności murów, - analizę, diagnozę i badania zidentyfikowanych w obiekcie grzybów i pleśni, - indywidualne wywiady pogłębione przeprowadzone z użytkownikami obiektu stanowiącego przedmiot ekspertyzy, - dokumentację fotograficzną wykonaną przez autora opracowania i zebrany materiał badawczy, - fachowe opracowania specjalistyczne, branżową literaturę i obowiązujące normy prawne. Wyodrębniona została i dogłębnie zanalizowana podstawa prawna i literatura do wykonania niniejszego opracowania, w zakres której wchodzą następujące dokumenty: - Ustawa z dnia 07 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U.2003.207.2016 z późn. zm.). - Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 75, poz. 690, z 2003 r. Nr 33, poz. 270 oraz z 2004 r. Nr 109, poz. 1156). - Doleżał M., Grzyby pleśniowe w budownictwie a zdrowotność pomieszczeń (w:) Biuletyn informacyjny: użytkowanie, konserwacja, remonty, Warszawa 1989. - Jaworska K., Instrukcja Instytutu Techniki Budowlanej nr 349/97. Metody zabezpieczeń istniejących budynków mieszkalnych przed szkodliwym działaniem grzybów pleśniowych, Wydawnictwo ITB, Warszawa 1997. - Ważny J. (red.), Ochrona budynków przed korozją biologiczną, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2001. - Zyska B., Zagrożenia biologiczne budynku, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1999. 3

2. PRZEDMIOT OPRACOWANIA Przedmiotem ekspertyzy mykologicznej jest całokształt zagadnień, dotyczących stanu zagrzybienia, występowania pleśni i kondycji techniczno-konstrukcyjnej badanego obiektu. Celem opracowania jest diagnoza i weryfikacja stanu technicznego obiektu w aspekcie korozji biologicznej. Część ekspertyzy zawierająca opracowanie wynikających z badań wniosków i zaleceń dla użytkowników w zakresie dalszej eksploatacji i poprawy warunków ww. obiektu uwzględnia szczegółowe badania w skali mikro i makro zasadniczych elementów obiektu i dogłębną analizę użytkowanych pomieszczeń. 3. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA Celem ekspertyzy jest pomiar i analiza stanu technicznego i zakresu występujących i zidentyfikowanych zawilgoceń w obiekcie z perspektywy mykologii. Ekspertyza ma również na celu szczegółowe określenie stanu technicznego badanego obiektu w aspekcie postępującej korozji biologicznej. Zawarte w końcowej części opracowania wnioski i zalecenia dotyczące eksploatacji poszczególnych pomieszczeń mają na celu dostarczenie niezbędnej wiedzy i wskazówek prowadzących do przywrócenia wartości użytkowej obiektu. 4. OPIS TECHNICZNY OBIEKTU 4.1 Charakterystyka badanego budynku 4.1.1. Opis ogólny budynku Stacja Brzeg Dolny (wtedy Dyhernfurt) rozpoczęła pracę wraz z uruchomieniem 1 sierpnia 1874 r. linii kolejowej Wrocław - Rudna. Stacja znajduje się 30.321 km od Dworca Wrocław Główny. Linia została wybudowana przez przedsiębiorstwo Kolej Wrocławsko - Świdnicko - Świebodzicka. 4

Lokalizacja dworca. Źródło: www.maps.google.pl WIDOK WSPÓŁCZESNY BUDYNKU Elewacja frontowa, strona południowo - zachodnia 5

Elewacja tylna, strona północno - wschodnia Elewacja północno - zachodnia 6

Elewacja południowo - wschodnia 4.1.2. Ściany zewnętrzne budynku Ocena podstawowych elementów : - elewacja zewnętrzne budynku - znajdują się w stanie ogólnym: niedostatecznym, - opaski zewnętrzne są wykonane nieprawidłowo, - rynny i rury spustowe rynny i rury spustowe, oraz obróbki blacharskie - są w stanie niedostatecznym, do wymiany, - stolarka okienna i drzwiowa stan zły. 7

Fragment elewacji południowo wschodniej W miejscach zniszczonego tynku tworzą się dodatkowo korzystne warunki do rozwoju organizmów żywych: glonów, grzybów i porostów. One z kolei wzmagają zatrzymywanie wilgoci i destrukcję tynku. Procesy te powtarzają się i wzajemnie wzmagają. Bezpośrednią przyczyną pojawiania się ww. przebarwień są mikroorganizmy powszechnie występujące w przyrodzie. Zjawisko to zwane skażeniem mikrobiologicznym spowodowane jest brakiem właściwej technologii wykańczania elewacji budynków, stosowaniem materiałów zawierających związki organiczne oraz zanieczyszczeniem występującym w atmosferze. Niekontrolowana środkami biobójczymi inwazja glonów czy grzybów pleśniowych może nie tylko doprowadzić do zniszczenia zewnętrznej warstwy cegły, zaprawy lub materiału izolacyjnego, lecz wpływa także na trwałość materiałów konstrukcyjnych. 8

Glony usytuowane na powierzchni tynków cokołu Widoczna agresja mikrobiologiczna na powierzchni budynku. Jej występowanie uzależnione jest od szeregu zjawisk, takich jak: złe naniesienie (najczęściej jednokrotne) impregnacji, wysoka wilgotność podłoża i powietrza, wysokie stężenie zarodników mikroorganizmów w otoczeniu, kurz komunikacyjny, niewielka operacja słońca itp. Większość materiałów budowlanych jest bezustannie atakowana przez mikroorganizmy, zdolne do szybkiego rozmnażania się w sprzyjających dla siebie warunkach (dostępność odpowiednich składników pokarmowych oraz ciepłe i wilgotne otoczenie). 9

Nie mniejszym zagrożeniem dla zewnętrznych elewacji budynków są glony, które porastają wilgotne fasady bez względu na obecność składników odżywczych w materiałach budowlanych. Związki organiczne zawarte w zanieczyszczonym powietrzu są doskonałą i wystarczającą pożywką dla rozwoju glonów i porostów. Widoczne łuszczenie się farby i wysolenia na elewacji, powstałe w wyniku niesprawnych izolacji budynku 10

Rozpuszczone w wodzie (wilgoci pochodzącej z opadów, z gruntu itp.) sole zawarte w gruncie i materiałach budowlanych wnikają w ścianę, gdzie się osadzają. W trakcie odparowywania wody sole krystalizują się i z bardzo dużą siłą niszczą materiał, w którym się znajdują (siła nacisku w czasie krystalizacji wynosi nawet do 2 ton/cm2). Wynikiem tego jest destrukcja tynku i samego muru. Jeśli mur jest w dalszym ciągu wystawiony na działanie wilgoci, dochodzi do zjawiska tzw. pompowania wilgoci: sole ponownie wchłaniają wilgoć, rozpuszczają się i wnikają w dalsze warstwy muru, następnie ponownie krystalizują się i ponownie niszczą ścianę Odsalanie przegród jest procesem długotrwałym. Gdy zachodzi potrzeba eksploatacji obiektu, stosuje się tynki renowacyjne. 11

Widok przegrody zewnętrznej w okolicach wiaty przystankowej. Brak ruchu powietrza za wiatą przystankową powoduje brak odparowania wody i dłuższe przetrzymywanie wilgoci w strukturze ściany Powiększające się kryształy soli niszczą strukturę tynku 12

Agresja chemiczna wyraża się działaniem na tynki kwasów i roztworów wielu rodzajów soli, które reagują ze składnikami stwardniałego zaczynu cementowego. Jeśli powstające wtedy produkty są łatwo rozpuszczalne w wodzie, wtedy kamień cementowy traci spoistość, przestaje spajać kruszywo w betonie, a beton ulega rozpadowi, poczynając od warstw zewnętrznych. Jeśli natomiast te produkty reakcji są związkami trudno rozpuszczalnymi w wodzie, następuje narastanie kryształów, co wywołuje wysokie ciśnienie wewnątrz danego elementu i powoduje jego rozsadzanie. 13

Tynk nad cokołem jest w widoczny sposób zniszczony Fragment tynku odpada po dotknieciu ręką. Pobór próby tynku do badania na zawartość soli. Znaczne ilości zaprawy odpadły wraz z fragmentem, który był pobrany do badania. 14

Głównym źródłem zasolenia muru jest woda przemieszczająca się w jego strukturze. Wysokość podciągania kapilarnego wilgoci sięga tutaj 1,25 m. 15

Do pomiaru wilgotności użyto powierzchniowego miernika wilgotności MO 290-BP Sole przechodzą w stan roztworu i migrują w strukturze obiektu. Następuje hydroliza i hydratacja, co dodatkowo skutkuje wywołaniem ciśnienia, przekroczeniem wytrzymałości na rozciąganie materiału i spękaniem. 16

Stosowanie farb niedyfuzyjnych sprzyja rozwojowi grzybów pleśniowych i glonów Mikroorganizmy te ( glony, porosty)nie szkodzą strukturze przegród. Ich szkodliwe działanie przejawia się pośrednio przez fakt zatrzymywania wilgoci w swych komórkach oraz przez powiększanie mikroszczelin, powstałych w strukturze tynku. 17

Rozproszone wody opadowe dostarczają wilgoci, która jest następnie podciągana kapilarnie w strukturze muru i niszczy powłoki malarskie. Na fotografii powyżej zniszczenia sięgają wysokości 1,8 m. Niektóre fragmenty uszkodzonego tynku były naprawiane w nieprofesjonalny sposób. Mocne zaprawy cementowe należy skuć i zastąpić tynkiem renowacyjnym 18

Woda zawiera roztwory chlorków, siarczanów i azotanów oraz innych agresywnych substancji wypłukiwanych z gruntu,. Roztwory te poprzez nieszczelności izolacji przenikają do ścian fundamentowych i wskutek skutek kapilarnego podciągania wilgoci są transportowane na poziom wyższy. Powoduje to powstawanie zawilgoceń, wykwitów solnych, przebarwień, łuszczenie się powłok malarskich lub odpadanie tynku, a w ostateczności prowadzi do destrukcji ścian. Na zawilgoconych powierzchniach występują wykwity, które nazywane są potocznie solą. Higroskopijność materiałów budowlanych to zdolność do pobierania z otoczenia pary wodnej. Objawem higroskopijnego poboru wilgoci przez zasolone ściany są nieregularne plamy, pojawiające się i znikające w zależności od warunków cieplno wilgotnościowych. 19

Widoczne łuszczenie się farby i wysolenia na elewacji, powstałe w wyniku niesprawnych izolacji budynku. Odsalanie przegród jest procesem długotrwałym. Gdy zachodzi potrzeba eksploatacji obiektu, stosuje się tynki renowacyjne. Chodzi tu jednak o szkodliwe dla substancji budowlanej związki chemiczne z grupy chlorków, siarczków i azotanów. Sole te mają zdolność wchłaniania wilgoci nawet z otaczającego je powietrza, magazynowania jej i ponownego wydalania. Podczas wielokrotnego powtarzania się tego zjawiska tworzą się kryształki soli, które łącząc się z już istniejącymi w kapilarach kryształkami wytwarzają olbrzymią siłę rozrywającą. Ciśnienie krystalizacji jest tak duże, że powoduje zniszczenia w otaczającym materiale. Objawia się to coraz większym sypaniem tynku i/lub jego odpadaniem. 20

Spoiny pomiędzy cegłami ulegają destrukcji wcześniej Następnie destrukcji ulega stopniowo cegła Znaczna korozja tynków, tu: do wysokości 0,20 m. 21

Brak działań restrukturyzacyjnych w przeszłości skutkuje coraz większą destrukcją Sole budowlane (chlorki, azotany itp.) są transportowane razem z wodą do powierzchni muru. Woda odparowuje, natomiast kryształek soli pozostaje na powierzchni ściany. Proces ten powtarza się wielokrotnie, gdyż woda w trakcie zalania jest dostarczana do muru w sposób ciągły. Kryształy powiększają swoją objętość, przez co spękaniu ulegają początkowo wymalowania, następnie kolejne warstwy tynku 22

Uszkodzona rura spustowa była przyczyną sukcesywnego niszczenia muru Destrukcyjnie na mury i tynki wpływają następujące po sobie procesy zamarzania i rozmarzania wody znajdującej się w kapilarach. Zamarzając, woda zwiększa swoją objętość o 9%. Przy spadku temperatury od 0 do 10 C następuje ponad 11-krotny wzrost ciśnienia wody w kapilarach. Dalsze obniżenie temperatury do 20 C powoduje ponad 20-krotny wzrost ciśnienia w stosunku do wyjściowego (t=0 C). Do prowizorycznej naprawy rury spustowej użyto fragmentu rury z tworzywa sztucznego, o przekroju mniejszym niż jej górna część. 23

Powiększające się kryształy soli niszczą strukturę cegły oraz zapraw murarskich Ubytki w zaprawach sięgają kilku centymetrów. Sole przechodzą w stan roztworu i migrują w strukturze obiektu. Następuje hydroliza i hydratacja, co dodatkowo skutkuje wywołaniem ciśnienia, przekroczeniem wytrzymałości na rozciąganie materiału i spękaniem. 24

W przegrodach budowlanych najczęściej pojawiają się sole: siarczany, chlorki, azotany, a niekiedy również węglany i związki magnezowe, mające mniejsze działanie degradacyjne. Odprowadzenie wody opadowej uległo korozji. Woda wnika przez spękany beton w ziemię w pobliżu budowli. Wilgoć następnie jest podciągana kapilarnie w struktury muru. 25

Stan stolarki okiennej jest niedostateczny Nieszczelnie osadzone obróbki blacharskie w obrębie otworów okiennych są przyczyną destrukcji wypraw tynkowych poniżej linii okna. Osypujący się tynk tworzy następnie usypiska wzdłuż ścian 26

Grzybnia grzyba domowego właściwego wewnątrz struktury drewna ościeżnicy okna spowodowała zniszczenie ramy Brak szczelnych połączeń między obramowaniami okiennymi a tynkiem zewnętrznym, a także nieodnawiane wymalowania stolarki są przyczyna odspajania się farb na powierzchni drewna. Wytrzymałość drewna jest zmniejszona przez zgniliznę powstałą w wyniku zawilgocenia 27

Nieszczelność połączeń pokrycia z papy oraz przewodu kominowego warunkuje korzystne warunki dla zawilgocenia drewna oraz rozwoju grzybów budowlanych, destrukcyjnie wpływających na więźbę dachową Elementy konstrukcji stropu i podbitki porażone przez grzyby domowe wskutek trwałych zawilgoceń. 28

Zawilgocenie sprzyja rozwojowi grzybów domowych i ubytki drewna w podbitce dachowej Nieciągłe, podziurawione rynny doprowadziły do całkowitej destrukcji. Podbitka dachowa była wymieniana, jednak należy ją również zutylizować, gdyż sznury grzybów domowych przerastają strukturę drewna i ten element może stać się źródłem skażenia dla kolejnych, świeżo wbudowanych elementów 29

Korozja rynien powoduje zaciekanie wód opadowych po stropach budynków oraz ich elewacji W miejscach, gdzie korozji uległa rynna (widać miejsce wymiany) spotęgowane są procesy destrukcyjne. Widoczne nieszczelności powiększają się z upływem czasu 30

Widoczne na elementach liczne ślady silnego rozwoju grzybów patogennych z klasy podstawczaków na drewnianych elementach konstrukcji świadczą o występowaniu zamakania przez nieszczelności, co spowodowało osłabienie tych elementów, kwalifikując je do utylizacji. 4.1.3. Opis pomieszczeń parteru Hala dworcowa 31

KASY ZAPLECZE Grzyby i pleśnie mogą powodować choroby alergiczne, układu kostnego i oddechowego, skóry, mogą być także przyczyną uszkodzenia wątroby i nerek, wady rozwojowe, pogarszać pracę układu hormonalnego, obniżać odporność organizmu 32

i powodować złe samopoczucie, a nawet sprzyjać możliwości wystąpienia chorób nowotworowych. To wszystko wina mikotoksyn, czyli trucizn wytwarzanych przez grzyby. Oznaką ich obecności w pomieszczeniu mogą być objawy, których zazwyczaj nie kojarzymy z pleśniami i grzybami: częste przeziębienia i grypy, obolałe gardło, częste bóle głowy, uczucie stałego zmęczenia, nudności, biegunki. 4.1.4. Opis pomieszczeń piwnic W pomieszczeniach piwnic ściany od wewnątrz otynkowane. Na powierzchniach ścian piwnicznych tynki częściowo uszkodzone w wyniku działań soli budowlanych. Tynki na znacznej powierzchni ścian piwnicznych są zawilgocone. Widoczne są uszkodzenia tynków (tynki miejscami osypują się po dotknięciu ręką) na skutek krystalizacji szkodliwych soli budowlanych. W wielu miejscach na powierzchni tynków zauważono kolonie grzybów pleśniowych w kolorze szarym i czarnym. Znaczne powierzchnie tynku na stropie piwnicy są zniszczone przez sole budowlane. 33

Wzdłuż krawędzi desek podłogowych powstały kopce z mączki, wytworzonej przez owady Na zdjęciu: widoczne otwory wylotowe kołatka. Stolarka okienna w piwnicy, porażona grzybami budowlanymi, nadaje się do utylizacji. Tynki należy wymienić na renowacyjne, w celu neutralizacji zgromadzonych w murze soli budowlanych. 34

W pomieszczeniach piwnicy przechowuje się drewno złej jakości. Te elementy również stanowią czynnik skażenia. Jest źródłem zarówno grzybów budowlanych, jak i owadów technicznych szkodników drewna, które zajmują stopniowo kolejne drewniane elementy piwnicy. Znaczne uszkodzenia widoczne są na posadzce oraz stolarce drzwiowej. Powiększenie fragmentu fotografii powyżej. Duży fragment drewna jest skażony grzybami. Stanowi też siedlisko dla owadów, tu: kołatkowate. 35

Kolejne miejsce składowania skażonego drewna Widoczne na zdjęciach wysolenia i grzyby rozkładu pleśniowego na stropie 36

Tynki na całej ich wysokości ulegają destrukcji Część pomieszczeń służy lub służyło kiedyś jako skład węgla 37

Zjawisko podciągania kapilarnego polega na przyciąganiu wody przez ścianki porów. Jego intensywność zależy przede wszystkim od rodzaju materiału, w którym się odbywa i od średnicy kapilar. Im mniejsze kapilary, tym materiał szczelniejszy dla wody napierającej, natomiast podatniejszy na kapilarne podciąganie wilgoci, większe średnice kapilar zmniejszają zdolność podciągania wilgoci, lecz czynią materiał bardziej przepuszczalnym. Obecność wód kapilarnych w ścianach jest spowodowana niewłaściwie wykonanym systemem odprowadzenia wód opadowych oraz izolacji. Wówczas wysokość podciągania w ścianach zewnętrznych jest nieregularna i z reguły wyższa niż w ścianach wewnętrznych. 38

Widok kolejnych pomieszczeń piwnic. Znaczna częśc powierzchni tynków jest zanieczyszczona pyłem węglowym. 39

Część tynków w dolnej części ścian piwnic uległa destrukcji. Po prawej stronie miejsce szczególnie zawilgocone 40

Grzyby pleśniowe odżywiają się poprzez wydzielanie do otoczenia enzymów hydrolitycznych: proteazy, lipazy, hydrolazy, hialuronidazy. Powoduje to niszczenie podłoża, na których się znajdują oraz dalsze rozprzestrzenianie się kolonii. Rozległe skażenie grzybem domowym właściwym oraz zniszczenie przez owady techniczne szkodniki drewna - prowadzi do daleko posuniętej destrukcji drewna w obiekcie. 41

Widok pomieszczenia piwnicy Brunatne plamy to klasyczny objaw destrukcji, spowodowanej działalnością grzyba domowego właściwego. 42

Grzybnia grzyba domowego właściwego na ościeżnicy drzwi w piwnicach. Widoczne również porażenie elementów ościeżnicy drzwiowej przez owady. Konstrukcja drewnianych elementów została zniszczona przez działalność grzyba domowego właściwego. Widoczne skutki rozkładu brunatnego: zmiana barwy na ciemniejszą oraz pryzmatyczny rozpad struktury drewna. 43

Widoczny wyraźny rozpad pryzmatyczny drewna. Włókna celulozowe utraciły ciągłość, przez co drewno nie pełni już swoich funkcji konstrukcyjnych. Widoczne też korytarze po żerowaniu owadów Drewno zaatakowane przez grzyby jest licznie zasiedlane przez owady - szkodniki drewna. Tu: otwory wylotowe kołatka domowego. 44

Zniszczenia spowodowane przez kołatkowate sięga miejscami nawet 70-80 % masy drewna. 4.1.5. Pomieszczenia na ostatnim piętrem MIESZKANIE REZYDENTA Wygląd ogólny korytarza w mieszkaniu Pomieszczenia lokalu są bardzo zadbane 45

Wilgotnosc powietrza jest zbyt wysoka należy usprawnić wentylację Biorąc pod uwagę optymalny stan wilgotności względnej w pomieszczeniu, wyrażanej jako procentowy stosunek pary wodnej w powietrzu do maksymalnej ilości wystąpienia w danych warunkach, należy zwrócić uwagę iż maksymalna ilość pary wodnej w powietrzu jest zależna od panującej w pomieszczeniu temperatury. Optymalny stan wilgotności zapewniający dobre samopoczucie i właściwą wydolność organizmu wynosi od 40-60 % przy temperaturze pokojowej na poziomie 18 220 st. C. Wilgotność na poziomie niższym niż optymalny prowadzi do negatywnych zjawisk i procesów wywierających wpływ nie tylko na zdrowie i samopoczucie człowieka (najczęstsze objawy to m.in. wysychające spojówki, zatoki, pękające usta, nasilenie symptomów alergicznych, odczuwanie duszności i wzmożenie przejawów chorób układu oddechowego, bóle stawów, zawroty głowy), ale również na stan przedmiotów w pomieszczeniu (m.in. pękanie bądź wypaczanie drewnianych elementów podłóg, elementów wystroju wnętrz, listew bocznych, kruszenie farb, nagromadzenie ładunków elektrycznych). Z kolei zbyt wysoki poziom wilgotności względnej sprzyja wzmożonemu rozwojowi grzybów i pleśni, pogarszaniu się samopoczucia i ogólnej kondycji organizmu (występowanie duszności, ogólnego zmęczenia) oraz powstawaniu charakterystycznych nacieków na ścianach, przykrego zapachu oraz gnicia powierzchni. Poniższy schemat obrazuje zależność pomiędzy wzrostem lub spadkiem poziomu wilgotności względnej a samopoczuciem i natężeniem występowania bakterii, wirusów, grzybów oraz objawów chorobowych organizmu. 46

Zależność między poziomem optymalnej wilgotności a samopoczuciem i natężeniem występowania szkodliwych mikroorganizmów. Źródło: Basic of Air Humidification, Isolde Arndt [www.aero7.pl] W badanym lokalu mieszkalnym należy bezwzględnie zamontować nawiewniki powietrza w oknach 47

4.1.6. Więźba dachowa Wygląd ogólny więźby dachowej Liczne zacieki na elementach konstrukcyjnych więźby dachowej 48

Skażenie grzybami budowlanymi na znacznej powierzchni Korozja elementów więźby. Brak sprawnej izolacji połączeń drewna z murami spowodował zawilgocenie drewna, a w konsekwencji rozwój grzybów 49

Widoczne w okolicy słupa miejsca zacieków wody opadowej. Słup był wymieniany, jednak sposób naprawy nie może należeć do rozwiązań trwałych Sposób oparcia słupa na więźbie dachowej. Słup ten należy wymienić 50

Niezbędne jest skuteczne izolowanie elementów drewnianych od fragmentów muru, z którymi mają one styczność. Zaleca się zastosowanie przekładek z papy bitumicznej. Zawilgocone tynki na kominie świadczą m.in. o nieszczelnych połączeniach pokrycia dachowego z kominem. 51

Znaczna część elementów drewnianych jest skorodowanych. Ubytki drewna sięgają 90 % masy drewna. Włóknisty rozpad drewna i biała barwa to skutek działania grzyba domowego białego. Na fotografii widoczna destrukcja wzdłuż włókien drewna, charakterystyczna podczas ataku grzyba domowego białego. Grzyby rozkładające drewno rozwijają się głównie wewnątrz tkanki drzewnej, co oznacza, że substrat drzewny jest przerośnięty licznymi strzępkami grzybni. 52

Grzybnia składa się z licznych strzępek (nitkowatych tworów) rosnących pojedynczo lub łączących się w większe skupiska. Grzybnia rosnąca wewnątrz drewna jest to tak zwana grzybnia substratowa, służąca do odżywiania grzyba. Ze względu na bardzo małe wymiary strzępek są one niewidoczne gołym okiem, a jedynym dostrzegalnym objawem obecności grzyba w drewnie jest obraz rozłożonego drewna. Widoczny jest tu również rozpad zaprawy wapiennej - wytworzony przez grzybnię dwutlenek węgla rozpuszcza się w wodzie i w wyniku reakcji chemicznej z węglanem wapnia zawartym w związanej zaprawie wapiennej daje kwaśny węglan wapnia, powodując jej rozkład. Odeskowanie zniszczone przez grzyby rozkładu brunatnego 53

Zidentyfikowano grzyb budowlany gatunku: włóknouszek promienisty Właściwości konstrukcyjne elementów z drewna i muru, ich własności wytrzymałościowe, twardość, trwałość, łupliwość uległy znacznemu pogorszeniu wskutek zgnilizny drewna oraz aktywności owadów. 54

Widoczne na elementach liczne ślady silnego rozwoju grzybów patogennych z klasy podstawczaków na drewnianych elementach konstrukcji świadczą o występowaniu zamakania przez nieszczelności, co spowodowało osłabienie tych elementów, kwalifikując je do utylizacji. Drewno jest zniszczone przez grzyby domowe i owady. Szczególnie widoczny jest pryzmatyczny rozpad włókien celulozowych. 55

Pęcznienie i skurcz, wynikające ze zmian wilgotności drewna, mogą powodować odkształcanie się, a nawet pękanie drewna wzdłuż włókien. Pęknięcia takie mogą odgrywać niekiedy ważną rolę przy opanowaniu drewna przez czynniki biologiczne, na przykład niektóre gatunki owadów. Stanowią też otwartą drogę do wnikania w głąb drewna zarodników grzybni. Szczeliny w drewnie sa miejscem, gdzie najczęściej składane są jaja spuszczela pospolitego. Niezbędne będzie uzupełnienie ubytków, po uprzednim nasączeniu krokwi preparatem owadobójczym. W innych elementach, w większym stopniu zniszczonych, rozwiązaniem będzie wymiana całego elementu. 56

Zaznaczony element - na zdjęciu poniżej Chodniki larwalne spuszczela pospolitego 57

Badanie innego elementu więźby Ostukiwanie elementów konstrukcyjnych więźby. W wielu miejscach drewno było skażone i zniszczone do 50 % przekroju. Taka skala destrukcji była jednak niewidoczna gołym okiem. Po uderzeniu młotkiem widać osypująca się mączkę drzewną 58

Chodniki larwalne owadów - szkodników drewna Właściwości konstrukcyjne elementów z drewna, ich własności wytrzymałościowe, twardość, trwałość, łupliwość uległy znacznemu pogorszeniu wskutek zgnilizny drewna oraz aktywności owadów. Drewno po uderzeniu osypuje się. 59

Skażenie drewna grzybem domowym powoduje destrukcję stropu Zawilgocone wskutek nieszczelności fragmenty stropu na strychu są szybko atakowane przez grzyby budowlane, osłabiając jego trwałość WIĘŹBA CZĘŚCI NIŻSZEJ Drewno jest porażone jednocześnie grzybem domowym białym oraz grzybami rozkładu brunatnego 60

Drewno porażone grzybem domowym białym jest jaśniejsze niż zdrowe, (barwy białej, kremowej w różnych odcieniach). Rozkładowi ulegają mniej więcej równocześnie wszystkie składniki drewna (celuloza, lignina i hemiceluloza). Porażone drewno nie kurczy się, mięknie, traci masę, łatwo ugina się pod naciskiem oraz kruszy się w palcach na włókniste fragmenty. Stosunkowo jasne zabarwienie produktu zgnilizny jest tłumaczone tym, że udział celulozy w drewnie jest większy niż ligniny, wskutek czego, jeżeli nawet grzyb rozkłada obydwa składniki równomiernie, to w wyniku tego procesu pozostaje w końcowej fazie rozkładu więcej jasnej celulozy niż ciemno zabarwionej ligniny. Poza tym w toku procesu rozkładu powstają często barwniki zabarwiające produkty gnicia. Przykładem jest wrośniak różnobarwny rozkładający ("rozjaśniający") ligninę przy udziale wydzielanych pozakomórkowo oksydoreduktaz: peroksydaz i lakazy współdziałających z produkującymi nadtlenek wodoru oksydazami glukozową i glioksalanową. Zgnilizna ciemna natomiast objawia się pryzmatycznym rozkładem drewna i jego ciemniejszą barwą. W tym przypadku łańcuchy celulozowe zostają zniszczone, a ciemniejsze wybarwienie spowodowane jest przewagą brunatnej ligniny w strukturze drewna. Ocenia się, że na analizowanej więźbie zachodzą obydwa rodzaje destrukcji: zgnilizna brunatna oraz biała. 61

Fotografia fragmentu drewna, zniszczonego całkowicie przez grzyby: domowy właściwy oraz włókno uszka promienistego. Drewno rozpada się, nadając się wyłącznie do wymiany Grzyb atakuje miejsca połączeń odeskowania z krokwią 62

Obszary skażone i zniszczone przez grzyby budowlane, mają znaczne obszary i obejmują sąsiadujące ze sobą elementy. Włóknouszek promienisty do swojego rozwoju potrzebuje wilgoci 63

Zbliżenie zaznaczone powyżej Ślady zawilgoceń na odeskowaniu. Liczne kolonie grzybów pleśniowych świadczą o podniesionych wciąż parametrach wilgotnościowych 64

Po lewej stronie od wejścia na strych znajduje się miejsce, w którym strop został zdegradowany w 100 %. Widoczne miski służą do zbierania wody opadowej z nieszczelnego dachu. Strop jest zniszczony przez grzyby budowlane. W otworach widać pomieszczenie, znajdujące się poniżej. Taki stan rzeczy grozi katastrofą budowlaną i należy podjąć szybkie kroki naprawcze 65

Miejscami elementy konstrukcyjne straciły do 90 % wartości parametrów wytrzymałościowych: odporności na zginanie i ściskanie. Grzybnia grzybów budowlanych tu: włóknouszek promienisty Występowanie grzybów domowych, pleśni, owadów niszczących drewno, jest szkodliwe nie tylko dla budowli, ale także dla zdrowia mieszkańców. Pleśnie i grzyby wytwarzają zarodniki oraz mikotoksyny, które wraz z cząstkami samych grzybów unoszą się w powietrzu i dostają do organizmu drogą oddechową lub przez skórę. Potwierdzone badaniami medycznymi chorobotwórcze działanie grzybów i pleśni na organizm człowieka polega na: toksycznym i rakotwórczym działaniu mikotoksyn wydzielanych przez pleśnie, wywołaniu chorób układu oddechowego (astma oskrzelowa, alergiczny nieżyt nosa) w wyniku alergizującego działania zarodników i cząstek grzybów unoszących się w powietrzu, toksycznym i rakotwórczym działaniu mikotoksyn wydzielanych przez pleśnie, wywoływaniu grzybic narządów wewnętrznych w skutek zakażenia drogą powietrznopyłową. wywoływaniu dermatoz, 66

4.2 Analiza stanu technicznego obiektu Okresowe zawilgocenia, którego przyczyną były nieszczelności pokrycia dachowego, spowodowały silny rozwój grzybów domowych, pleśniowych i bakterii. W trakcie swojego metabolizmu rozkładają one podłoże, na którym żyją, powodując destrukcję nie tylko drewna ale również rozpad zaprawy wapiennej - wytworzony przez grzybnię dwutlenek węgla rozpuszcza się w wodzie i w wyniku reakcji chemicznej z węglanem wapnia zawartym w związanej zaprawie wapiennej daje kwaśny węglan wapnia, powodując jej rozkład. Brak prawidłowych izolacji powoduje, iż woda, kapilarnie podciągając w murze, rozpuszcza zawarte w nim sole budowlane transportując je do wyższych partii muru. Tutaj przy powierzchni muru następuje odparowanie wody i stężenie soli zwiększa się do punktu, w którym następuje ich krystalizacja. W czasie krystalizacji soli występują znaczne ciśnienia powodujące niszczenie powierzchniowej warstwy muru. W miejscach wysoleń występują sprzyjające warunki do rozwoju grzybów budowlanych. 4.3 Warunki eksploatacji Obiekt obecnie jest częściowo użytkowany zgodnie z przeznaczeniem. 4.4 Komentarz Stan techniczny obiektu z zawilgoconymi przegrodami budowlanymi spowodowanymi brakiem sprawnych izolacji jest niedostateczny. Więźba dachowa uległa degradacji w wyniku zawilgoceń oraz rozwoju grzybów domowych, osłabiających w znacznym stopniu konstrukcję drewnianą. UWAGA: Strop drewniany w części niższej (z wejściem od mieszkania rezydenta) grozi zawaleniem. Niezbędne są natychmiastowe prace zabezpieczające. 67

5. IDENTYFIKACJA WYKRYTYCH GRZYBÓW I OWADÓW 5.1. Grzyby pleśnie Wykryte i rozpoznane w poprzednich rozdziałach opracowania grzyby i pleśnie powinny zostać poddane identyfikacji i szczegółowym badaniom. Celem ekspertyzy dokonanej przez autora nie jest jedynie wskazanie miejsc o zwiększonym poziomie wilgotności stanowiącej podłoże dla rozwoju mikroorganizmów, ale przedstawienie w pełnym spektrum analitycznym zidentyfikowanych grzybów i pleśni, ich diagnoza, właściwości, skutki oddziaływania i metody zapobiegania ich występowaniu w przyszłości. W celu uzyskania pełnego obrazu sytuacji wraz z wynikającymi z niej wnioskami i zaleceniami autor opracowania zdecydował o przeprowadzeniu badań metodami makroi mikroskopową. Niniejsza część opracowania dotyczy oględzin makroskopowych. 5.1. Oględziny makroskopowe Oględzinom poddano pomieszczenia zlokalizowane na parterze oraz pomieszczenia piwniczne badanego obiektu. Stwierdzono występowania grzybów pleśniowych, zarówno na powierzchniach przegród budowlanych (wyłożonych płytami gipsowo-kartonowymi) oraz w powietrzu, wewnątrz obiektu. Należy zauważyć, iż mimo wyraźnie mniejszego stężenia zarodników grzybów pleśniowych w stosunku do powietrza na zewnątrz obiektu, to jednak powietrze wewnątrz nie jest wolne od tych mikroorganizmów. Oględziny makroskopowe pozwoliły na pobranie próbek do badania laboratoryjnego grzybów pleśniowych. 68

Do oględzin oraz identyfikacji grzybów budowlanych użyto mikroskopu podręcznego 5.2. Badania laboratoryjne Podstawową metodą badawczą wykorzystaną w celu analizy zidentyfikowanych grzybów pleśniowych jest metoda odciskowa, wykorzystująca próbniki utworzone z agaru z różem bengalskim. Służy ona zarówno do pobrania próby, jak i zbadania mikrobiologicznej czystości powierzchni, z której tą próbę pobrano. Optymalnym rozwiązaniem jest użycie 2 stronnych pasków odciskowych, gdzie jedna strona (kolor różowy) zawiera agar z różem bengalskim stanowiący selektywne podłoże do izolacji i oznaczenia występującej w środowisku liczby grzybów i pleśni. Zawarty na tej stronie paska enzymatyczny hydrolizat sojowy dostarcza witaminy i azot, czyli źródło prawidłowego wzrostu mikroorganizmów. Wysokie stężenie glukozy jest źródłem energii, zaś fosforan potasu występuje jako czynnik buforujący. Mikroelementów siarczan magnezu, który z jednej strony pozwala na rozwój grzybów pleśniowych a z drugiej zatrzymuje rozwój bakterii. Wzrost bakterii hamuje skutecznie róż bengalski oraz chloramfenikol. Róż bengalski dodatkowo ogranicza rozrost kolonii pleśni na płytce. Odczyt wyniku ułatwiony jest dzięki TTC (chlorek 2,3,5-trifentylotetrazoliowy). 69

Druga strona paska odznaczająca się kolorem słomkowym zawiera Tryptic Soy Agar z TTC, stanowiący wzrostowe podłoże dla szerokiego spektrum mikroorganizmów, które wzrost ten zapewnia, dzięki wyciągom peptonowym. Odczyt wyniku ułatwiony jest dzięki TTC, który powoduje wybarwienia wyrosłych kolonii na kolor różowy. Poza badaniom metodą odciskową wykonano także szereg prób badań powietrza pod kątem jego zanieczyszczenia mikrobiologicznego (patrz zdjęcie poniżej). Próbnik powietrza Biotest Hycon Standard RCS Źródło: fotografia własna Badanie powietrza dokonane zostało przy wykorzystaniu specjalistycznego sprzętu, który poza pobraniem próbek umożliwia wyhodowanie grzybów, pleśni występujących w określonym otoczeniu. Pobór trwa jedną minutę, w czasie której pobierane jest 40 litrów powietrza. Działanie siły odśrodkowej powoduje, że kolonie grzybów pleśni osiadają na powierzchni paska zawierającego pożywkę. Po zastosowaniu mnożnika (w tym przypadku x25) hodowla wskazuje jaka liczba kolonii mieści się w jednostce przeliczeniowej (1m 3 ) powietrza w badanym obiekcie. W ostatecznym wyniku liczba kolonii w jednostce przeliczeniowej porównywana jest do liczby kolonii wyhodowanych z próby porównawczej (pobranej na zewnątrz obiektu). Należy zaznaczyć, że wyniki otrzymywane w wyniku zastosowania różnych metod posiewu z różnych materiałów nie mogą być ze sobą porównywane. Wnioski badawcze można wyciągać jedynie na podstawie wyników testów wykonywanych identyczną metodą na tym samym typie materiału. 70

Poniższe zdjęcia przedstawiają kolonie grzybów pleśniowych wyhodowane wyżej ww. metodami. Przykładowe paski z agarem, pochodzące z badania powietrza kolonie grzybów pleśniowych po kilkudniowej inkubacji. Źródło: opracowanie własne. Fragment jednego z pasków z agarem, po wyhodowaniu grzybów pleśniowych. Źródło: opracowanie własne 71

Fotografia szalki Petriego, użytej do hodowli w celu identyfikacji pleśni w budynku PKP w Brzegu Dolnym Źródło: fotografia własna Badania zrealizowane metodą makroskopową wykazały znaczne skażenie grzybami pleśniowymi, powierzchni i przegród w analizowanym obiekcie pomieszczenie kasowe. 6. IDENTYFIKACJA GRZYBÓW METODĄ MIKROSKOPOWĄ 6.1. Analiza mikrobiologiczna - metoda Ilość pleśni określano po 6 dniach inkubacji w temperaturze pokojowej. Mikrobiologiczną analizę gatunków i rodzajów pleśni wykonano na podłożu Saboraud a, na które zostały przeniesione wyizolowane kolonie (szalki Petriego). Identyfikację grzybów do 72

gatunku wykonywano na podstawie oceny cech morfologicznych oraz obserwacji mikroskopowych, w oparciu o klucze do oznaczania gatunków pleśni. Kontrola czystości mikrobiologicznej - mimo dużego zagrożenia dla zdrowia użytkowników pomieszczeń - do tej pory nie została opracowana w wystarczającym stopniu w granicach polskiego prawa. Nie istnieją akty prawne kategoryzujące jakość mikrobiologiczną powietrza bądź powierzchni wewnątrz obiektów i poszczególnych pomieszczeń. Należy jednak podkreślić, iż możliwa jest identyfikacja określonych wartości granicznych, określonych przez ludzi nauki i specjalistów-praktyków na podstawie systematycznie dokonywanych i weryfikowanych doświadczeń i obserwacji. Niektóre osoby mogą wykazywać osobniczą wrażliwość nawet na niewielkie ilości zarodników grzybów pleśniowych, stąd niezbędne jest określenie, z jakimi pleśniami mają one do czynienia oraz w jakiej owe pleśnie występują ilości i natężeniu. Oznaczanie stopnia mikrobiologicznego zanieczyszczenia powietrza, wyrażonego zawartością jednostek tworzących kolonie (jtk), czyli CFU (ang. colony forming units) w 1 m 3 powietrza lub przypadającą na 100 cm 2 powierzchni jest najlepszą znaną i najczęściej obecnie stosowaną miarą liczbową, określającą poziom i skalę narażenia na szkodliwe czynniki biologiczne. Dlatego też większość wartości norm (wartości referencyjnych) określa się za pomocą tej właśnie jednostki. Przykładowo, dopuszczalny poziom zanieczyszczenia grzybami strzępkowymi według dr Doleżał nie powinien przekraczać 500 jtk/m 3 powietrza w pomieszczeniach użytkowych. Stosuje się również dość często również dla porównania analizę ilościową, pozyskaną z badań dr Krzysztofika, według którego liczba grzybów w sypialniach nie powinna przekraczać 100 jtk/m 3, w pokoju dziennym 200 jtk/m 3, natomiast w kuchni 300 jtk/m 3. 6.2. Wyniki badań i ich omówienie Klasyfikacja stopnia zanieczyszczenia powierzchni nie jest unormowana prawnie w Polsce. Utworzono ją na podstawie kilkunastoletnich badań i doświadczeń. Kryteria oceny stopnia aktywacji grzybów na powierzchni przegród przedstawia tabela: 73

Tabela: Kryteria oceny stopnia aktywacji grzybów na powierzchni przegród Wynik (jtk/100 cm2) Ocena wizualna Interpretacja wyniku Poniżej 10 3 Brak zmian na powierzchni Normalny stan zanieczyszczenia, typowe dla danego obiektu warunki higieniczno sanitarne 10 3 10 4 Złuszczenia powłok malarskich, plamy zawilgoceń, brak wykwitów pleśniowych 10 4 10 6 Wykwity pleśniowe, przebarwienia, wybrzuszenia i osypywanie tynku Uaktywnianie się mikroflory pleśniowej, pozostałość po aktywnym stanie w przeszłości Aktywny stan zagrzybienia Powyżej 10 6 Wykwity pleśniowe, nalot zarodników na powierzchni, przebarwienia, wybrzuszenia i osypywanie tynku, zapach pleśniowy Bardzo aktywny stan zagrzybienia Źródło: opracowanie własne na podstawie: M. Piotrowska, Z. Żakowska, Badania mikrobiologiczne jako istotny element ekspertyzy mykologiczno budowlanej. Ochrona budynków przed wilgocią i korozją biologiczną, Wydawnictwo PSMB, Wrocław 2010, ss. 132 140. Poziom zanieczyszczenia grzybami pleśniowymi na badanych powierzchniach można interpretować według tablic interpretacyjnych pasków dwustronnych (dipslide). Podczas badania dokonano również odpowiednich obliczeń, które umożliwiły podanie ekstrapolowanej ilości jtk/100 cm 2. Zliczone i zidentyfikowane zostały także wyhodowane mikroorganizmy (grzyby pleśniowe) w oparciu o porównanie cech morfologicznych i fizjologicznych danej pleśni z opisanymi w kluczach diagnostycznych. 74

Rysunek - tablice interpretacyjne pleśnie Źródło: opracowanie własne na podstawie [www.polchem.pl] Tabela: wyniki badań grzybów pleśniowych w oparciu o pozyskane próby Nr próby Miejsce poboru próby Liczba grzybów pleśni jtk / 100 cm 2 Gatunki grzybów pleśniowych 1 Hala główna powietrze 300 jtk / 1 m 3 Alternaria alternata, Penicillium sp., Cladosporium herbarum 2 Powietrze na zewnątrz Penicillium sp., Alternaria próba porównawcza 250 jtk / 1 m 3 alternata, Chaetomium globosum 3 Hala główna odcisk z Alternaria alternata, Penicillium tynku 3,5 x 10 6 jtk / 100 cm 2 Waksmanie, Aspergillus versicolor Źródło: opracowanie własne. Uwaga: jtk jednostki tworzące kolonie. 75

Kryteria oceny stopnia aktywności badanych pleśni Zgodnie z kryteriami oceny stopnia aktywności grzybów pleśni (badania dr Krzysztofika) z pobranych próbek z powierzchni przegród, wyniki w pomieszczeniu są rzędu 10 6, co świadczy o istnieniu mikroflory pleśniowej w normalnej ilości, nie zagrażającej zdrowiu i życiu użytkowników lokali. Ilość kolonii grzybów pleśniowych przypadających na 1 m 3 była nie większa niż dopuszczalne 500 jtk/m 3 w pomieszczeniach użyteczności publicznej. Liczba kolonii grzybów pleśni była większa wewnątrz budynku, niż na zewnątrz (próba porównawcza). Na zewnątrz wskaźnik ten osiągnął wartość na poziomie 250 jtk/m 3. Gatunki grzybów pleśniowych wyizolowane z prób to grupa grzybów pleśni charakterystycznych dla pleśni rozwijających się na przegrodach budowlanych współczesnych pomieszczeń. Obecnie nie jest znane minimalne stężenie mikotoksyn różnych gatunków grzybów pleśniowych występujących w pomieszczeniach zamkniętych, jak i czas ekspozycji na nie, który wywołuje niekorzystny wpływ na zdrowie człowieka. Ogółem z próbek wyhodowano 8 rodzajów/gatunków grzybów. Żaden z nich nie występował w liczbie, która jednoznacznie nakazywałaby przedsięwziąć działania naprawcze w obrębie budynku. Wrażliwość na grzyby pleśniowe należy tu rozpatrywać jako cechę osobniczą każdej z osób użytkującej badane lokale. 7. CHARAKTERYSTYKA NIEKTÓRYCH WYKRYTYCH GRZYBÓW PLEŚNI Penicillium sp. rodzaj grzybów pleśni rozpowszechnionych w środowisku życia człowieka. Charakteryzuje się budową strzępkową. Na końcach strzępek powstają zarodniki (konidia) - tworzące łańcuszki. Nadaje to strzępkom kształt pędzelków. Na produktach spożywczych najczęściej tworzy zielony nalot (pleśń). Może powodować alergie, zwłaszcza gdy występuje w znacznych ilościach. 76

Penicilium sp. Źródło: opracowanie własne Cladosporium herbarum występujące w mieszkaniach, rozkłada celulozę i wiele innych związków. Wytwarza ochratoksynę o działaniu podobnym do bardzo groźnych mikotoksyn. Jest patogeniczny dla ludzi, silnie alergizujący. Cladosporium herbarum Źródło: opracowanie własne Optymalna temperatura dla jego wzrostu to 18-28 st. C. Pojawić się może na produktach żywnościowych, zarówno świeżych, jak i mrożonych. Jest najliczniej reprezentowany w powietrzu (do 90 %) spośród wszystkich zarodników grzybów. Występuje we wszystkich 77

strefach klimatycznych w różnych typach gleb. Można je spotkać na gnijącym materiale organicznym, np. na opadłych liściach Rhizopus niger - Powoduje mokro, bladobrązową miękką zgniliznę wielu owoców i warzyw. Szczególnie dotkliwe bywa to zjawisko w składach słodkich ziemniaków, brzoskwiń i truskawek. Znane jako "wąsy" z powodu obfitego wzrostu grzybni. Nieszkodliwy lub bardzo mało szkodliwy dla zdrowia ludzi. 8. CHARAKTERYSTYKA WYKRYTYCH GRZYBÓW DOMOWYCH 8.1.1. Grzyb domowy właściwy, stroczek domowy (Serpula lacrymans) Jest to najczęściej spotykany w budynkach grzyb domowy. Występuje prawie wyłącznie w obiektach budowlanych, rzadko w składach drewna, częściej w kopalniach. Atakuje drewno rodzajów iglastych i liściastych. W budynkach występuje w stropach drewnianych, w elementach podłogowych, na futrynach, boazeriach i więźbie dachowej. Wywołuje szybki i intensywny rozkład drewna o typie zgnilizny brunatnej. Na powierzchni powstają spękania, zarówno w kierunku poprzecznym jak i podłużnym. Spękania szybko pogłębiają się i dzielą zniszczone drewno na pryzmatyczne klocki. Porażone drewno staje się lekkie i kruche. Grzyb ten ma małe wymagania co do wilgotności drewna, gdyż może ją sobie wytwarzać w dużych ilościach. Rozwój grzybni może odbywać się w ciemności. Zaliczany jest do pierwszej grupy grzybów budowlanych najbardziej szkodliwych, powodujących silny i szybki rozkład drewna. Ubytek suchej masy drewna po 6 miesiącach wynosi 50%, a wytrzymałość na ściskanie zmniejsza się w tym czasie do 3% wytrzymałości drewna zdrowego. Oprócz szkód technicznych, grzyby domowe wywierają również niekorzystny wpływ na zdrowotność pomieszczeń, a tym samym na zdrowie ich mieszkańców. Rozwojowi grzybów towarzyszy duża wilgotność, która może być przyczyną schorzeń stawów itp. Przy rozkładzie drewna, oprócz wody wydzielana jest duża ilość dwutlenku węgla, kwasy 78

organiczne i substancje cuchnące. Przykre zapachy mogą powodować stany złego samopoczucia, a u osób szczególnie wrażliwych bóle głowy, nudności, zawroty głowy, senność, a także mogą spowodować zmianę rytmu oddechowego. Taki stan rzeczy, może spowodować niedotlenienie krwi, zmniejszenie apetytu, podrażnienie nerwowe, anemię, a nawet zaburzenia żołądkowe. Rozsiewające się z owocnika zarodniki mogą spowodować astmę oskrzelową i inne schorzenia płuc. Miejsce występowania: drewno w pomieszczeniu poddasza, rozwój grzyba: aktywny, rodzaj występowania: miejscowy. 8.1.2. Grzyb domowy biały (Poria vaporaria) Powoduje powstanie silnego i szybkiego rozkładu drewna. Zniszczone drewno podobne jest do porażonego przez grzyb domowy właściwy; jest tylko nieco ciemniejsze, a spękania są mniej głębokie. Drewno zniszczone traci po 6 miesiącach ok. 40 % suchej masy. Wytrzymałość na ściskanie zmniejsza się w tym czasie o 60% w stosunku do drewna zdrowego. Grzybnia śnieżnobiała, watowata, występuje w formie puszystych nalotów lub wzorzystych płatów i skupień podobnych do kwiatów mrozu na szybach. Stara grzybnia zachowuje barwę białą lub przechodzi w jasnokremową. Strzępki są nieco grubsze nią u innych grzybów. Sznury białe, puszyste, giętkie o przekroju okrągłym. Po wyschnięciu zachowują giętkość i białe zabarwienie. Owocniki występują w formie owalnych lub okrągłych, płaskich powłoczek przytwierdzonych do drewna. Górna powierzchnia pokryta jest drobniutkimi rurkami o przekroju okrągłym lub wielokątnym; wewnątrz rurek na podstawkach rozwijają się zarodniki. Barwa owocnika biała lub kremowa. Rozwój następuje w pomieszczeniach wilgotnych, temperatura optymalna dla rozwoju wynosi 23-25 st. C. Miejsce występowania: elementy drewniane, elementy więźby. Rozwój grzyba: aktywny Rodzaj porażenia: lokalny 79

8.1.3. Włóknouszek promienisty (Inotus radiatus) Owocnik półkulisty, konsolowaty, bokiem przyrośnięty do podłoża, pojedyncze kapelusze od 2 do 11 cm szerokości, grubości od 1 do 5 cm, gromadny w skupiskach, pozrastany podstawami. Powierzchnia za młodu barwy żółtej do żółtobrązowej, z wiekiem czerwonobrązowa do ciemnobrązowej i prawie czarnej. Powierzchnia początkowo aksamitnie owłosiona, potem naga, nierówna, pofalowana, czasem słabo strefowana. Brzeg początkowo wystający, zaokrąglony, ostry. Hymenofor porowaty. Pory- drobne, okrągłe lub nieco kanciaste, szare, z wiekiem ciemniejsze, z żółtobrązowym odcieniem, rudordzawe do kasztanowatych. Rurki- jednowarstwowe, długie, rudordzawe do brązowordzawych, w wiekiem płowe, krótko zbiegające. Miąższ włóknisty, korkowaty, początkowo barwy szafranowożółtej, potem rdzawobrązowawy. Owocnik włókno uszka promienistego Wysyp zarodników- jasnokremowożółty. Występowanie- częsty. owocnik jednoroczny, na żywych i martwych pniach i gałęziach: olszy, rzadziej grabu, rzadko na innych gatunkach drzew liściastych. Miejsce występowania: elementy drewniane więźby dachowej, Rozwój grzyba: aktywny, Rodzaj porażenia: lokalny. 80

Omówienie wyników W wyniku badań mykologicznych makro- i mikroskopowych stwierdza się silne zagrzybienie badanych fragmentów stropu i więźby. W wyniku badań mikroskopowych, diagnostycznych stwierdzono dużą liczebność i różnorodność gatunków grzybów pleśniowych występujących na tynku oraz na więźbie dachowej. Są to grzyby pleśniowe z klasy Micromycetes, czynne w rozkładzie i degradacji substancji budowlanej (krzemianów i glinokrzemianów, zaprawy wapienno-cementowej ). Wśród wyizolowanych grzybów stwierdzono również obecność grzybów toksynotwórczych z gatunku Alternaria alternata, wydzielającego mykotoksyny o działaniu cyto- i fitotoksycznym. Ogólnie grzyby pleśniowe rozwijające się na substancji budowlanej oprócz powodowania zniszczeń natury mechanicznej, mogą być przyczyną wielu poważnych schorzeń, a wręcz mogą stanowić zagrożenie dla życia ludzkiego. Liczba jednostek tworzących kolonie, przypadających na 1m3 powietrza nie przekraczała wartości referencyjnych. 8.2. Identyfikacja owadów Owady niszczące drewno zidentyfikowano na podstawie charakterystycznych zniszczeń drewna, kształtów otworów wylotowych chodników larwalnych. Zidentyfikowano owady należące do gatunku: 8.3. Identyfikacja owadów Owady niszczące drewno zidentyfikowano na podstawie charakterystycznych zniszczeń drewna, kształtów otworów wylotowych chodników larwalnych. Zidentyfikowano owady należące do gatunku: 81

8.3.1. Kołatek domowy (Anobium punctatum) Larwy jego żyją w drewnie drzew iglastych i liściastych. Chodniki larwalne wzdłuż słoi rocznych szerokości od 1/3 mm młodej larwy do średnicy ok. 2 mm larwy dojrzałej. Całe żerowisko zapełnione jest sypką mączką drzewną pomieszaną z ekskrementami kształtu jajowatego. Chodnik wygryza larwa, pozostawiając tylko cienką maskującą ściankę, którą przegryza i opuszcza drewno chrząszcz przez okrągłe otwory wylotowe o średnicy 0, 7-2, 2 mm. Temperatura optymalna dla rozwoju larw jest 22-23 C, góra 28 C. Minimum wilgotności względnej powietrza dla larw młodszych wynosi ok. 50%, a dla starszych ok. 60%. Duża zależność od wilgotności drewna i umiarkowane wymagania względem temperatury sprawiają, że kołatek domowy znajduje najdogodniejsze warunki rozwoju w piwnicach i innych chłodnych, wilgotnych pomieszczeniach. Kołatek domowy jest najgroźniejszym szkodnikiem drewnianych budynków, mebli i innych wyrobów z drewna, uszkadzając przede wszystkim belki przyziemia, legary, podłogi, rzeźby, meble itp. Miejsce występowania: elementy drewniane. Rodzaj porażenia: lokalny. 8.3.2. Spuszczel pospolity (Hylotrupes bajulus) Czarny lub ciemnobrunatny, ciało wyraźnie spłaszczone, pokryte włoskami. Występuje w drewnie drzew iglastych, głównie sosna, jodła, świerk. Jest szkodnikiem drewnianych elementów budynków. Zasiedla nie tylko więźbę dachową, czy typowe ściany z drewna iglastego, ale nawet stare drewniane ramy okienne czy drewnianą boazerię i podłogi. Długowieczne, bo żyjące nawet do 7 lat (zanim przeobrażą się w owad dorosły) larwy tego chrząszcza żerują w martwym i suchym drewnie z drzew iglastych. 82

Długość życia larwy zależy od właściwości odżywczych drewna. Ocenia się, że stadium larwy może trwać nawet kilkanaście lat w niesprzyjających warunkach. Larwy rozwijają się nawet w bardzo przesuszonym drewnie. Najczęściej drążą kanały w części bielastej drewna. Rzadko spotykany w drewnie mocno zawilgoconym. Chodniki larwalne wypełnione są drobną mączką i grudkami wałeczkowatego kału, na przekroju poprzecznym chodnik ma kształt spłaszczonego owalu. Szerokość chodników dorosłych larw wynosi ok. 6 mm. Zakończenie chodnika larwalnego stanowi płaska, owalna kolebka poczwarkowa. Chrząszcz opuszcza kolebkę poczwarkową po 4-7 dniach od wylęgu, owalnym otworem o wymiarach 2-4 x 5-11 mm. Miejsce występowania: elementy drewniane. Rozwój: aktywny Rodzaj porażenia: lokalny Przyczyną zjawisk destrukcyjnych w drewnie jest występowanie owadów technicznych szkodników drewna. Drewno zarażone jest owadem Spuszczel. Owad ten jest bardzo pospolity w Polsce i bardzo groźny. Larwa tego owada żeruje bardzo intensywnie przez okres 2 18 lat, czyniąc spustoszenie w zakażonym drewnie. Jednakże przyjęto w wyniku badań fakt, iż larwy żerują w drewnie świeżym. W drewnie mającym sto lat, owad występuje rzadko, a w drewnie mającym 200 lat sporadycznie. Związane to jest z zawartością białka w drewnie oraz witamin i cholesterolu. Jednakże w przypadku małej ilości białka w drewnie larwy mają zakodowaną genetycznie skłonność do pożerania innych osobników swego gatunku. Samica tego owada jest ociężała i lata tylko w temperaturze powyżej 30 C. Składa jaja na drewnie szorstkim, po przetarciu i w szczelinach drewna. Larwy żerują w bieli drewna, rzadko w twardzieli z uwagi na wartości odżywcze. Duża ilość pęknięć pozwala na złożenie jaj przez samicę, a także występują sprzyjające warunki do wystąpienia rójki. 83

9. WYNIKI PRZEGLĄDU W ramach wykonywanego przeglądu obiektu przeprowadzono: oględziny makroskopowe, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień mykologicznych, badania przy użyciu podręcznego mikroskopu Extech MC108, pomiary wilgotności powierzchniowej murów przy wykorzystaniu miernika Extech MO 297. Jest to metoda nieniszcząca, oparta na pomiarach energią wysokiej częstotliwości. 9.1 Oględziny makroskopowe Przeprowadzone w ramach przeglądu szczegółowe oględziny makroskopowe pomieszczeń obiektu pozwalają stwierdzić, iż obiekt znajduje się w niedostatecznym stanie technicznym z punktu widzenia mykologii budowlanej i wymaga prac zabezpieczających. W wyniku oględzin obiektu stwierdzono: - występowanie zawilgocenia ścian budynku. - występowanie zawilgocenia stropu i więźby budynku, - występowanie grzybów pleśniowych i domowych. 9.2 Pomiary wilgotności powierzchniowej i strukturalnej murów Badania wilgotności murów przeprowadzono przy zastosowaniu metody nieniszczącej, opartej na pomiarach energią wysokiej częstotliwości. Do badań nieniszczących zastosowano miernik Extech MO 297, pozwalający na określenie średniej wilgotności materiału. Wysokość, do której podchodzi woda w murze, zależy przede wszystkim od: a) rodzaju i typu warstwy gleby, na której spoczywają ławy fundamentów, b) poziomu wód gruntowych, c) konfiguracji terenu i poziomu wód zaskórnych, 84

d) przekroju naczyń włosowatych w murze, e) rodzaju i grubości muru, f) składu chemicznego transportowanych wód. Miejsca przedostawania się wody do budynku Brak izolacji lub też jej nieszczelność umożliwiają wnikanie wody zewnętrznej zarówno w strukturę ścian, jak i do wnętrza budynku. Schemat nie przedstawia badanego budynku. Najsilniej zawilgocone są mury w partii przyziemia, natomiast wyższe partie murów są bardziej suche. Z uwagi na występujący w murze transport wody kapilarnej wytwarza się różnica potencjałów w stosunku do ziemi. Zawilgocony mur staje się swego rodzaju akumulatorem, którego biegun dodatni przeważnie znajduje się w strefie suchej muru ponad ziemią, zaś biegun ujemny na ławie fundamentowej lub w wodzie gruntowej. Powstaje zatem różnica potencjałów pomiędzy ławą fundamentową a suchą partią muru. Każda cząsteczka 85

wody znajdująca się w glebie posiada pewien ładunek elektryczny ujemny. Naładowane ujemnie cząsteczki wody dążą do wyrównania potencjału powoduje to wzmożony przepływ wody kapilarnej ku górze, co w efekcie doprowadza do podwyższenia się strefy zawilgocenia murów. Przyczyny zawilgocenia w budynku rozpatrywanym: a) brak izolacji przeciwwodnych pionowych, b) niesprawne izolacje przeciwwilgociowe poziome c) zawilgocenie w wyniku oddziaływania złego odprowadzenia wód opadowych, d) zawilgocenie w wyniku nieszczelności dachu, e) zjawisko podciągania kapilarnego w wyniku niewłaściwych izolacji budynku Klasyfikacja stopnia zawilgocenia ścian i murów wg normy DIN Lp. Wilgotność muru [%] Stopień zawilgocenia muru 1 < 3 właściwy, dopuszczalny w pomieszczeniach mieszkalnych i użyteczności publicznej 2 3 5 podwyższony 3 5 8 mury średnio zawilgocone 4 8 12 mury zawilgocone 5 > 12 mury silnie zawilgocone 9.2.1. Wyniki pomiarów wilgotności ścian zewnętrznych i drewna więźby Metoda pomiaru wgłębnego. Wilgotność drewna przewyższała referencyjny wskaźnik 12 % 86

Krokiew zawilgotniała. Wynik pomiaru: 20 % Pomiar wilgotności względnej. Wynik 23%. Ściana zawilgocona 87

Przy podwyższonej wilgotności muru, a co za tym idzie również powietrza (od 24 % wzwyż) następuje szybsze niszczenie zawilgoconych przegród, zwiększony jest efekt szkodliwości chemicznych zanieczyszczeń powietrza. Bakterie i grzyby mają korzystne warunki do rozwoju. Wilgotność bezwzględna muru: 8,8 % 88

Pomiar wilgotności przegrody w piwnicy budynku. Wilgotność jest wysoka. Niezbędne jest wymuszone, przyspieszone osuszenie muru. Brak tych działań spowolni osuszanie mokry mur jest natomiast miejscem, gdzie szybko pojawiają się szkodliwe dla zdrowia ludzkiego mikroorganizmy. Ściana w miejscu występowania grzyba domowego właściwego, na wysokości ok. 80 cm nad posadzką, jest bardzo mokra Zestawienie wyników badań wilgotności ścian budynku Punkt pomiarowy Ściana od ulicy Towarowej Wysokość pomiarowa powyżej poziomu gruntu h [m.] 0,0 18 % Punkt nr 1 0,5 17 % 1,0 10 % 1,5 11 % 0,0 17 % Punkt nr 2 0,5 15 % 1,0 12 % 1,5 8 % 0,0 17 % Punkt nr 3 0,5 11 % 1,0 16 % 1,5 10 % 0,0 18% Punkt nr 4 0,5 19 % 1,0 13 % 1,5 16 % Punkt nr 5 0,0 15 % Wilgotność w miejscu pomiaru [%] Temperatura pow. 14 0 C 89

Ściana od peronów Punkt nr 1 Punkt nr 2 Punkt nr 3 Punkt nr 4 Punkt nr 5 Ściana od wejścia do tunelu Punkt nr 1 Punkt nr 2 Punkt nr 3 Punkt nr 4 Punkt nr 5 Ściana boczna Punkt nr 1 0,5 19 % 1,0 17 % 1,5 16 % 0,0 18 % 0,5 13 % 1,0 12 % 1,5 12 % 0,0 15 % 0,5 13 % 1,0 11 % 1,5 8 % 0,0 18 % 0,5 13 % 1,0 14 % 1,5 17 % 0,0 18 % 0,5 16 % 1,0 12 % 1,5 19 % 0,0 14 % 0,5 14 % 1,0 10 % 1,5 17 % 0,0 17 % 0,5 13 % 1,0 13 % 1,5 9 % 0,0 13 % 0,5 13 % 1,0 9 % 1,5 8 % 0,0 17 % 0,5 12 % 1,0 12 % 1,5 10 % 0,0 16 % 0,5 15 % 1,0 10 % 1,5 10% 0,0 16 % 0,5 12 % 1,0 10 % 1,5 12 % 0,0 16 % 0,5 14 % 1,0 11 % Temperatura pow. 14 0 C Temperatura pow. 14 0 C Temperatura pow. 14 0 C 90

Punkt nr 2 Punkt nr 3 Punkt nr 4 Punkt nr 5 1,5 10 % 0,0 14 % 0,5 11 % 1,0 10 % 1,5 9 % 0,0 15 % 0,5 12 % 1,0 13 % 1,5 8 % 0,0 18 % 0,5 12 % 1,0 11% 1,5 9 % 0,0 11 % 0,5 11 % 1,0 9 % 1,5 12 % Podsumowanie wyników pomiarów w piwnicach Przeprowadzone pomiary wilgotności we wszystkich strefach widocznych zawilgoceń dały identyczne wskazania. W strefie przyposadzkowej wilgotność murów wahała się między 15% - 19%, na wysokości do 1,5 m wilgotność murów - w granicach 10-19%. 9.2.2. Badanie rodzaju i stężenia soli w murach Celem przeprowadzonych badań było stwierdzenie rodzaju soli występujących w murach i określenie ich stężenia. Klasyfikacja szkodliwych soli budowlanych Stopień zasolenia Chlorki Siarczany Azotany Wysoki > 0,50 % > 1,50 % > 0,30 % Średni 0,20-0,50 % 0,50-1,50 % 0,10-0,30 % Niski < 0,20 % < 0,50 % < 0,10 % 91

Próbki były pobrane tylko z piwnic budynku. Wyniki analizy zawartości soli w murach badanego obiektu zestawiono w tabeli poniżej: Miejsce oznaczenia Stężenie soli [ % ] Punkt pomiarowy Wys. nad poziomem posadzki Odległość od powierzchni ściany Chlorki Siarczany Azotany Punkt 1 50 cm 0 2 cm 0,88 1,54 0,25 Punkt 2 50 cm 0 2 cm 0,67 0,89 0,21 Punkt 3 50 cm 0 3cm 0,77 0,89 0,26 Punkt 4 30 cm 0 3cm 0,59 0,39 0,36 W murach budynku występują: - chlorki na poziomie wysokim, - azotany na poziomie średnim, wysokim, - siarczany na poziomie wysokim do niskiego. 92

Wody opadowe i gruntowe wchodzą w reakcje chemiczne z zawartymi w powietrzu i ziemi bezwodnikami i solami, lub rozpuszczają je w sobie, tworząc ich roztwory i jako takie wnikają w pory materiałów budowlanych. Jako kwasy i sole reagują z materiałami budowlanymi i tworzą kolejne, nowe sole i kwasy. W czasie migracji w kierunku ścian, następuje powierzchniowe odparowanie wody i wykrystalizowanie soli bądź osadzenie na powierzchni związków nie rozpuszczalnych w wodzie. Sole uwidaczniają się na elewacjach i wymalowaniach wewnętrznych w postaci białych nawarstwień lub wykwitów. 10. PRZYCZYNY DESTRUKCYJNYCH ZJAWISK, ZACHODZĄCYCH W OBRĘBIE OBIEKTU ORAZ TECHNOLOGIE ICH ZWALCZANIA Główne źródła i przyczyny zawilgocenia budynku: Niesprawna izolacja pozioma ścian fundamentowych. Niesprawna izolacja pionowa ścian fundamentowych. Brak elastycznego sprawnego połączenia elementów poziomych z pionowymi oraz brak połączenia izolacji pionowej z poziomą. Brak właściwego odprowadzenia wody opadowej z dachu. Umożliwia to znaczny napływ wód opadowych bezpośrednio pod fundamenty budynku Niewłaściwe odprowadzenie wód opadowych z peronu. Niewłaściwe lub brak zabezpieczenia elewacji powoduje, iż wody deszczowe opływające elewacje budynku wpływają destrukcyjnie na zaprawę i cegłę budynku. Brak odwodnienia koszy podokiennych. Rozszczelnienia pokrycia dachu powodują destrukcje więźby i stropu., Wysokość, na jaką podchodzi woda w murze zależy przede wszystkim od: - rodzaju i typu gruntu, na którym spoczywa stopa fundamentowa, - poziomu wody gruntowej, - konfiguracji terenu i poziomu wody zaskórnej, - rodzaju i grubości muru, 93

- różnicy temperatur na zewnętrznej i wewnętrznej powierzchni muru, - kwasowości i stopnia zasolenia wody. Wysokość kapilarnego podnoszenia się wody w murze ceglanym może w tym przypadku dochodzić do 2,50 m. Zdolność do transportu pionowego wód kapilarnych posiadają jedynie te ostatnie o średnicach od ok. 50 nm do 20 mikrometrów. Proces podciągania kapilarnego w kapilarach o średnicy większej i mniejszej praktycznie nie występuje. Intensywność i granica zawilgocenia ścian budynków ulega wahaniom w zależności od szybkości podsiąkania wody kapilarnej - zmiany poziomu lustra wody gruntowej oraz możliwości odparowania wody z muru. Stąd też wykonywanie jakichkolwiek prac remontowych bez dokładnego rozpoznania możliwych do zastosowania technologii, w tym przypadku może okazać się zabiegiem o krótkotrwałym efekcie estetycznym, który pogorszy dodatkowo stan budynku. W związku z planowanym remontem zaleca się zastosowanie dokonania wszelkiego typu impregnacji elewacji na bazie siloksanowej, a farb do piwnic - na bazie krzemianowej. Zastosowanie w tym przypadku tradycyjnych impregnacji (elewacja) lub farby (tynki piwnic) jest technicznie niewłaściwe, z uwagi na spowodowanie ograniczenia możliwości do odprowadzenia wilgoci z murów na zewnątrz, co spotęguje stopień jego zawilgocenia. Reakcją na każde odparowanie wody z muru jest ruch wody z gruntu, powodujący jej uzupełnienie. Woda znajdująca się w murze podsiąka pionowo do poziomu gruntu (a powyżej ziemi), kierunek jej ruchu odchyla się częściowo ku powierzchni muru, gdzie następuje proces odparowania. Wszelkie osłony muru powodują podwyższenie granicy podsiąkania wody, aż do granicy umożliwiającej jej odparowanie. Najwyższy poziom zawilgocenia występuję w części wewnętrznej muru. Z opisanych powyżej względów przy planowemu zakresu rzeczowego remontu należy uwzględnić właściwy harmonogram prac w oparciu o posiadane środki, tak aby nie pogorszyć jeszcze istniejącego stanu, w jakim znajduje się obiekt. 94

10.1. Wybór rozwiązań i materiałów do wykonania izolacji w budynku Analizując budynek z punktu widzenia lokalizacji, gdzie powinny być dokonane zmiany w sposób bezinwazyjny, preparatami kompatybilnymi, pozostającymi ze sobą w pełnej zgodności w zakresie strukturalnym, zaleca się ostatecznie wykonanie przepony poziomej na bazie preparatów firm specjalistycznych np. Bostik izolacje, renowacja, Keim elewacja lub równoważnych. Przyjęto zasadę konkurencyjności rozwiązań materiałowych i metod. Oznacza to, że dopuszczalne jest zastosowanie alternatywnych rozwiązań materiałowych o parametrach technicznych równoważnych lub lepszych a sugerowany referencyjny dostawca/producent nie uzyska pozycji monopolisty. 11. WNIOSKI Na podstawie szczegółowych oględzin, przeprowadzonych badań i obliczeń wilgotnościowych sformułowano następujące wnioski dotyczące stanu technicznego budowli ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień wilgotnościowych: ogólny stan techniczny obiektu z punktu widzenia mykologii budowlanej jest zły, warunki panujące wewnątrz pomieszczeń użytkowych uznaje się za szkodliwe dla zdrowia użytkowników z uwagi na: - rozwój grzybów znanych jako toksyczne i alergizujące, - techniczne oddziaływanie grzybów na elementy organiczne, - szkodliwe oddziaływanie wilgoci, brak wymiany powietrza pogarszający mikroklimat pomieszczeń, szkodliwe technicznie oddziaływanie soli wielokrotnie krystalizujących w murach, zagrażające bezpieczeństwu oddziaływanie wilgoci na elementy drewniane stropów i więźby, zły stan techniczny tynków wewnętrznych i wymalowań. 95

Przeprowadzone badania wilgotności ścian wykazały, że wilgotność tych ścian jest obecnie wysoka i znacznie przekracza wartość dopuszczalną wynoszącą 3 % dla pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi oraz 5 % dla pomieszczeń pomocniczych. W literaturze polskiej podaje się następujące przedziały ze względu na zawilgocenie masowe murów z cegły: W m = 0 3% - ściany o dopuszczalnej wilgotności W m = 3 5% - ściany o podwyższonej wilgotności W m = 5 8% - ściany średnio zawilgocone W m = 8 12% - ściany mocno zawilgocone W m = > 12% - ściany mokre W odniesieniu do powyżej podanych podziałów stanu zawilgocenia i wynikach otrzymanych na podstawie pomiarów wilgotności stwierdzono, że ściany budynku kwalifikują się jako zawilgocone. Obecny poziom zawilgocenia świadczy o braku lub o całkowitej korozji istniejącej izolacji pionowej i poziomej, jeżeli taka była wykonana w przeszłości. Przyczyną destrukcji ścian jest wilgoć podciągana kapilarnie z gruntu. Wobec powyższego konieczne jest wykonanie nowego zabezpieczenia a następnie tynków renowacyjnych. Podsumowując powyższe wnioski: - ściany zewnętrzne budynku należy przeznaczyć do remontu połączonego z odnową biologiczną, - stropy drewniane wymienić, - konstrukcję więźby wymienić na nową, z zachowaniem starej w 50% 12. ZALECENIA Na podstawie szczegółowych oględzin i wykonanych odkrywek, przeprowadzonych badań wilgotnościowych sformułowano następujące wnioski dotyczące stanu technicznego budynku (ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień mykologicznych): Należy wykonać na kolejnych elementach budynku następujące prace: 96

12.1. Elewacja budynku 12.1.1. Budynek odkopać. Usunąć starą izolację i wykonać wyrównanie nierówności podłoża: niewypełnione fugi, nierówności, zagłębienia, należy uzupełnić na bazie zaprawy mineralnej z dodatkiem Hey`Di Haftemulsionkonzentrat, mającej za zadanie zwiększyć elastyczność warstwy sczepnej i przyczepność kolejnych warstw wypraw. Postać: ciecz. Gęstość (20 C): około 1 g/cm3. 12.1.2. Na wyrównanym podłożu wykonujemy izolację pionową masą bitumiczną Hey'Di Dickbeschichtung 2K w ilości 5.0 l/m². Jest to substancja o następujących właściwościach fizycznych i chemicznych. Postać: pasta. Gęstość (23 C) około 1 g/cm3. Rozpuszczalność H2O (20 C) 100% wagowych ph: 9.5 11. 12.1.3. Skuć cokoły cementowe i wykonać z tynku renowacyjnego systemu Bostik Sanierputz o grubości min. 2 cm. Tynki renowacyjne wykonać do wysokości 2,0 m. wzdłuż całej elewacji. Zaleca się wykonanie następujących czynności: 12.1.3.1. odsolenie Hey di Antisulfat, niskiej lepkości roztworem wodnym do obróbki murów oraz uzupełniającym w kolejnych renowacjach i uszczelniania piwnic jako środek przeciw szkodliwym działaniem soli. Dane techniczne: gęstość: ok. 1 g / ml, 12.1.3.2. wyrzutka z zaprawy z dodatkiem Haftemulsionkonzentrat, 12.1.3.3. tynk renowacyjny Hey Di Sanierputz 2 cm. Sanierputz charakteryzuje się wysoką przepuszczalnością wody oraz zdolnością magazynowania soli. Właściwości kondensowania wilgoci na powierzchni zapobiegają powstawaniu pleśni i utracie ciepła. Postać: proszek. Gęstość, luźne (20 C), około 1,1 g/cm3, następnie pokryć warstwą Hey di Sanierputz Fein, 12.1.4. W miejscach szczególnie zawilgoconych w wyższych partiach budynku miejsca skażone grzybami i glonami odkazić preparatem Schimmel Schutz - około 20 % powierzchni. 12.1.5. Wykonać ukształtowanie terenu oraz opaski ze spadkiem od budynku. 12.1.6. Wykonać poprawnie wszystkie obróbki blacharskie. 97

12.2. Parter budynku 12.2.1. Ściany działowe przeznaczone do rozbiórki rozebrać. Na pozostawionych ścianach skuć tynki i wykonać tynki renowacyjne systemu Hey Di Sanierputz o grubości min. 2 cm. Do wysokości 1,0 m a w miejscach szczególnie zawilgoconych 60 cm powyżej widoczne zawilgoceń. Zaleca się wykonanie następujących czynności: 12.2.1.1. odsolenie Hey di Antisulfat 12.2.1.2. wyrzutka z zaprawy z dodatkiem Hey`Di Haftemulsionkonzentrat, 12.2.1.3. tynk renowacyjny Hey di Sanierputz. 12.2.1.4. Miejsca skażone grzybami i glonami odkazić preparatem Schimmel- Schutz ok. 10% powierzchni ścian parteru. 12.2.2. Wnętrza budynku należy wymalować farbami krzemianowymi. 12.3. Piwnice budynku 12.3.1. Przed wszelkimi pracami wykonać odgrzybienie ścian i pozostałości po lokatorach opisany w dalszej części jako pierwszy etap patrz pkt. 9.6. Prace te należy zlecić wyspecjalizowanej w odgrzybianiu budynków firmie. 12.3.2. Skuć tynki na całości ścian i wykonać tynki renowacyjne z domieszką antygrzybową Anti Schimmel Putz o grubości min. 2 cm na ścianach, na których zostanie wykonana izolacja pozioma i pionowa. Zaleca się wykonanie następujących czynności: 12.3.2.1. odsolenie Hey di Antisulfat, 12.3.2.2. wyrzutka z zaprawy z dodatkiem Hey`Di Haftemulsionkonzentrat, 12.3.2.3. tynk renowacyjny Anti Schimmel Putz -2 cm. gęstość (przy 23 C i wilgotności względnej 50%.): 1,20 kg/dm3, domieszki antygrzybowe. 12.3.3. Wykonać izolację poziomą metodą ciśnieniową na poziomie posadzki piwnicy, nawiercając otwory w dwóch rzędach preparatem Hey`di Kiesey. 12.3.4. Na wyrównanym podłożu wykonujemy izolację pozioma posadzek masą bitumiczną Hey'Di Dickbeschichtung 2K w ilości 5.0 l/m². 98

12.3.5. Tynki wymalować farbą krzemianową. 12.3.6. Zapewnić pomieszczeniom sprawną wentylację. 12.4. Więźba budynku 12.4.1. Więźbę wymienić na nową w 50%. 12.4.2. Drewno z rozbiórki utylizować. 12.4.3. UWAGA: Strop drewniany w części niższej (z wejściem od mieszkania rezydenta) grozi zawaleniem. Niezbędne są natychmiastowe prace zabezpieczające. 12.5. Odgrzybianie ścian i posadzki piwnicy - dwa etapy (przed rozpoczęciem prac budowlanych i po usunięciu elementów drewnianych i osłon ścian) 12.5.1. Miejsca skażone grzybami pleśniowymi i glonami odkazić preparatem Schimmel-Schutz ok. 100% powierzchni ścian i podłóg. Miejsca skażone grzybami domowymi odgrzybiamy w dwóch etapach. Pierwszy etap przez natrysk lub pianowanie preparatem Adolit M flussig przed robotami budowlanymi 10 % ścian i posadzek. Drugi etap: po porządkach natrysk ponowny jak wyżej oraz nawiercanie i nasączanie murów (siatka otworów) ok. 2 m³. Otwory po nawiertach wypełnić zaprawą niskoskurczliwą Hey di Bohrochschlamme. UWAGA! Prace odgrzybieniowe może prowadzić wyłącznie firma specjalistyczna. Odgrzybianie powierzchniowe preparatem Adolit M flussig metodą pianową. Dzięki tej metodzie można wykonać impregnację w jednym cyklu roboczym. Po nałożeniu warstwy piany o określonej grubości, w wyniku jej powolnego rozkładu środek ochronny przedostaje się do podłoża. Suchy mur należy wstępnie zwilżyć, aby uzyskać dobre, równomierne wchłanianie piany. Stężenie robocze roztworu: 10%-owy roztwór (1 kg Adolit M flüssig na 9 l. wody). Odgrzybianie przez nasączanie preparatem Adolit M flussig. Usunąć tynk, zaatakowane spoiny wydłutować na głębokość co najmniej 2 cm i wykonać jak opisano niżej. Zalecamy stosowanie preparatu do wysokości co najmniej 1,5 m powyżej widocznej strefy ataku. Do zabezpieczenia powierzchni stosuje się wyżej wspomniany 10%-owy roztwór. W przypadku 99

przerostów w ścianie należy dodatkowo wykonać nasączanie otworów lub wtłaczanie preparatu w otwory pod ciśnieniem. Nasączanie otworów. W tym celu otwory należy wywiercić w przesuniętych względem siebie rzędach pod kątem 30-45, skierowane w dół, w odstępach mniej-więcej 25 cm w poziomie i 15-20 cm w pionie. Średnica otworów powinna wynosić 20-30 mm, a ich głębokość 15 cm mniej, niż wynosi grubość muru. W strefie podpór zakończeń belek odstępy należy zmniejszyć do 10 cm w pionie i w poziomie. W zależności od chłonności otwory zalewa się preparatem Adolit M flüssig wielokrotnie. Na zakończenie otwory wypełnia się preparatem Hey di Bohrochschlamme. Nasączanie otworów pod ciśnieniem. Otwory wywiercić skierowane do dołu, w formie rastra poziomo lub pod niewielkim kątem, w odstępach poziomych około 25 cm i około 20-30 cm w pionie. Średnica otworów powinna wynosić odpowiednio do pakerów 18 mm, a ich głębokość 15 cm mniej, niż wynosi grubość muru. Pakery (nr art. 4109) wbijane są za pomocą nasadki do wbijania. Adolit M flüssig w postaci 10%-50%-owego roztworu wtłaczany jest pod niskim ciśnieniem (3-4 bar) w mur za pomocą urządzenia do natryskiwania (wyposażonego w zawór natychmiastowego wyłączania, wąż wysokociśnieniowy i końcówkę chwytakową). Jeżeli pakery z tworzywa nie mają zostać w murze, to na zakończenie otwory należy zamknąć preparatem K 11 flex Bostik. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek niejasności autor opracowania prosi o kontakt w celu wyjaśnienia i ewentualnego uściślenia technologii prac. 100

13. CHARAKTERYSTYKA ZALECANYCH ŚRODKÓW CHEMICZNYCH ADOLIT M FLUSSIG Płynny koncentrat środka ochronnego do zwalczania grzyba domowego w murze 1. Właściwości: grzybobójczy, glonobójczy, dezynfekujący, długotrwałe działanie, gotowy do użycia. Adolit M flüssig charakteryzuje się wysoką skutecznością w zwalczaniu grzyba domowego z jednoczesnym zapobiegawczym działaniem przeciw rozrastaniu się grzyba w murze. Aprobata Techniczna: Z-58.2-1451 2. Zastosowanie: Do zwalczania grzyba domowego w murach wykonanych z cegieł i kamienia naturalnego, ponadto na betonie, tynku itp. przez malowanie lub wlewanie w otwory wykonane w murze. Inne możliwości zastosowań: Adolit M flussig nadaje się do stosowania jako sprawdzona pod względem skuteczności działania grzybobójcza domieszka do zapraw przygotowywanych na placu budowy i stosowanych do prac renowacyjnych w starym budownictwie. Szczegóły i receptury znajdują się w "Instrukcji stosowania preparatu Adolit M flüssig jako substancji czynnej do zapraw recepturowych". 3. Dane techniczne: 4. Obróbka: Malowanie pędzlem, natrysk (spryskiwanie) w zamkniętych pomieszczeniach, nasączanie wywierconych otworów, wtłaczanie pod ciśnieniem w wywiercone otwory oraz technologia pianowa. Gotowy do zastosowania 10%-owy roztwór przygotowuje się wlewając koncentrat do wody (9 l wody i 1 kg Adolit M flüssig), lekko przy tym mieszając. Do zalewania otworów: roztwór 10-50%, w zależności od rodzaju muru. (chłonności). Podczas stosowania należy przestrzegać DIN 68 800-4! Dopuszczenie techniczne umieścić w miejscu stosowania produktu! 101