WŁAŚCIWOŚCI MIKROMORFOLOGICZNE NIEKTÓRYCH GLEB PÓŁNOCNEGO STOKU KARKONOSZY1

BOCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XXIII, Z. 1, W ARSZAW A 1972 STANISŁAW KO W ALlNSK I, STANISŁAW LICZNAR WŁAŚCIWOŚCI MIKROMORFOLOGICZNE NIEKTÓRYCH GLEB PÓŁNOCNEGO STOKU KARKONOSZY1 K atedra G leboznaw stw a WSR w e W rocławiu, kierow nik prof. dr S. K ow aliński Gleby górnego pasma Karkonoszy nie były dotychczas przedm iotem szczegółowych badań m ikrom orfologicznych [6]. Nieliczne prace k arto graf iczno-gleboznawcze tego rejonu dotyczą przede w szystkim przestrzennego zróżnicowania pokrywy glebowej oraz jej niektórych właściwości fizycznych i chemicznych [4, 7, 9, 10]. Dlatego też celem naszej pracy było zbadanie zróżnicow ania właściwości m ikrom orfologicznych główniejszych typów i podtypów gleb w ystępujących w różnych strefach w y sokościowych północnego stoku Karkonoszy na trasie Karpacz (726 m n.p.m.) Śnieżka (1603 m n.p.m.). OBIEKTY I METODA BADAIŚT Badaniami objęto 4 profile gleb, wytworzonych z gliniasto-piaszczystych zw ietrzelin granitu, stanow iące oligotroficzną katenę, w skład której wchodziły: profil 1 gleba brunatna kwaśna pod drzewostanem świerkowym w w ieku ok. 80 lat, 820 m n.p.m., skłon pow ierzchni 18, próchnica nakładowa moder. profil 2 gleba brunatna wyługowana pod drzewostanem świerkowym w wieku dk. 80 lat, 1000 m n.p.m., skłon powierzchni 20, próchnica nakładow a surow ina; 1 Praca w ykonana w ramach tem atu W łaściwości m ikrom orfologiczne niek tórych gleb, finansow anego częściowo przez K om itet G leboznaw stw a i Chem ii Rolnej PAN.

со о N iek tó re w łaśoiw ośoi badanyoh glob Some p ro p e rtie s o f th3 s o i l s in v e s tig a te d Tabela 1 Nr p r o f ilu P r o f ile No 1 Typ gleby S o il type Poziongr genetyczne G enetio horizon* om H orizon depth om Głębokość poziomu Głębokość pobran ia om Samp lin g d ep th, om % ozęóol >1 mm pro cen t of p a r- t^iolee > 1 Ш 1- -0,5 Skład meohaniozny Meohanioal oom poeition ph S o rp o ja % o z ę ś o i ^ 1 тптп S o rp tio n prooent of p a rtio le e < 1 mm S Ф 0,0 0 6 - ^ 0 KC1 JL 0,5-0,2 5-0,1 0,0 5-0,02- -0,2 5-0,1 0,05-0,0 2-0,006-0,0 0 2 < 0,002 mo/100 g gleby Glebe A0 0 6 1-5 3,7 n.o _ b ru n atn a kwaśna A1 6-13 9-13 27,7 26,8 11.7 12,7 13,8 16,0 9,0 1.0 9,0 3,8 3,2 5,0 41,2 12,1 Aoid A- (B) 13-41 29-36 59,5 33,8 26,7 2,5 8,0 12,0 12,0 1.0 4,0 4,9 4,4 6,0 12,0 50,0 brown (B) 41-88 65-73 40,2 31,3 11,2 5,5 9,0 14,0 18,0 6,0 5,0 4,8 4,3 6,2 14,2 43,5 s o i l (В) 0 > 88 100-104 43,7 28,0 11.3 6,2 10,5 14,0 19,0 5,0 6,0 5,0 4,2 6,3 14,1 44,1 0-10 7-10 3,7 n.o Gleba b ru n atn a Ao wyługowana A1 10-18 10-14 1,7 14,0 8,8 12,2 22,0 19,0 10,0 7.0 7,0 3,8 3,5 7,7 36,8 20,9 2 A- (B) 18-30 Leaohed 19-23 24,0 20,0 10,5 13,5 10,0 21,0 15,0 4.0 6,0 4,3 3,8 4,5 20,8 21,6 brown (B) 30-60 35-39 41,5 28,8 15,0 15,0 12,2 15,0 9,0 1.0 4,0 4,2 4,0 4,9 22,7 21,5 s o i l >60 65-69 1 28,5 30,4 18,8 10,0 13,8 12,0 10,0 2.0 3,0 4,8 4,2 - - - Gleba A0 0-18 10-14 n.o» 3,7 n.o 5,4 12,8 42,2 b ru n a tn a zbielioow ana A1+2 18-30 22-26 12,7 30,0 12,8 11.5 16,7 13,0 4,0 2,0 10,0 3,7 3,4 6,2 27,3 22,7 3 Podzolized A1 (Bj 30-46 33-37 23,7 36,4 14,5 10,6 13,5 9,0 9,0 3,0 4,0 4,1 3,7 5,0 15,0 33,3 brown (B) 46-70 52-56 22,3 26,3 18,7 8,0 11,0 14,0 13,0 3,0 6,0 4,6 4,1 3,2 20,0 16,0 s o i l C1 > 70 73-78 31,5 19,5 22,0 6,5.11,0 15,0 16,0 5,0 5,0 5,0 4,2 6,2 15,2 40,5 Gleba bielioow a ż e l a z is to - 4 próohniozna P o d so lio hum us-iron s o i l Ao+1 A2 h t 0-12 0-10 n.o 3,7 n.o 6,8 33,3 20,4 12-30 17-24 20,0 39,3 20,7 12,3 6.5 4,0 10,0 4,0 3,0 3,8 3,6 4,8 27,8 17,3 30-46 32-40 24,2 46,3 21,2 5,0 9.5 4,0 5,0 4,0 5,0 4,0 3,7 4,8 10,9 44,0 >4 6 76-84 65,0 44,5 21,8 9,5 6,2 3,0 6,0 4,0 5,0 4,8 4,3 4,0 8,3 47,8 у % Kowaliński, S. Licznar

M ikrom orfologia gleb Karkonoszy 31 C h arak tery sty czn e formy plazmy badanyoh g leb C h a r a c te r is tic forms o f plasm a o f the s o i l s in v e s tig a te d T a b e l a 2 S\T y p y gleby S o il \ t y p e e Poziomy H orizons N. Ao Ao+1 A1 Gleba b ru n atn a kwaśna Aoid brown s o i l S u b sta n c ja organ ic z n a w różnym s to p n iu ro z k ła d u. Siady a g r i l l a s e - p io u O rganlo m a tte r ln d i f f e r e n t deoomp o s i t i i o n d e g re e. T raoea o f a r g i l - la s e p ic A r g illa s e p ic, ś la d y s k e ls e p lo u A r g illa s e p ic, tr a o e s o f s k e l- sep io A1+2 Gleba b ru n a tn a wyługowana Leached brown s o l l S u b stan o ja o rg a n ie zna w różnym s to p n iu ro z k ła d u. L okalnie a r g i l - la s e p io Organlo m a tte r in d if f e r e n t decomp o s itio n d e g re e. Looal o ccu rren ce o f a r g llla s e p lo A r g lll a - ln s e p lo, ś la d y la ttie e p i o u A r g llla - ln s e p lo, tra c e s o f l a t t i - sepio A2 j > < A ^/B/ /В / /В /0 hf C1 I n - a r g i l l a - s k e l - sepio I n - a r g i l l a - -s k e ls e p io In -e k e le e p io lo k a ln ie s i l a - sep lo In -e k e ls e p lo lo o a l ooourrenoe o f a lla a e p io S k e l-in a e p io S k e l-ln se p io Z w ie trz e lin a. L okalnie a k e l- -I n s e p io Weathered, ro o k. Looal ooourrenoe o f e k e l-in a e p io A r g llla - in s e p ic, ślady la ttis e p io u A r g illa - in s e p io, tra o e a o f l a t t i - aepio A r g lll a - ln s e p lo, lo k a ln ie s l l a eepio A rg illa - in s e p io, lo o a l oocurrenoa of a ila a e p lo Z w ia trz e lin a. Lokalnie a r g i l l a - -a k e la e p io W eathered ro c k. Looal ooourrenoe o f a r g i l l a - s k e l - sep lo Gleba b ru n atn a zbielićow ana P o dzolized brown s o i l S u b sta o ja org a n iczn a w różnym sto p n iu ro z k ła d u. L okalnie a r g i l - laaep io O rganic m a tte r in d i f f e r e n t decomp o s itio n d e g re e. L ocal ocourenoe o f a r g illa s e o lo Argi 1 la -s k e 1 se pio A r g illa - s k e la e p lo A r g ill a - s k e ls e - plo A r g illa - s k e la e - p lo 'i n - a r g i l l a e e p i o, lo k a ln ie a k e l- aepio I n - a r g l l l a s e p i o, lo o a l ooourrenoe o f sk elaeplo Z x C Gleba buelicow a ż e la z ie to - p r ó c h n l- cza XP o d zo lic hummusir o n s o i l S u b sta n o ja organ ie zna zhum lfikowana. L okalnie a r - g illa - s k e ls e p io O rganic m a tte r h u m ifie d. Looal o ccu rre n ce o f a r g llla - s k e ls e p io A rg illa s e p ic ś la d y e k e lse p lc u A r g illa s e p io, tra o e s o fs k e ls e p lo X XS kel-m asepio,lo k a ln ie a r g i l l a - s e p lo S lo k o el-m a l ooourrenoe asepio, o f a r g llla s e p lo Z w ie trz e lin a. Z w le trz e lin a. L okalnie a k e l- L okalnie s k e l- -ln s e p lo s e p ic 1 ma- W eathered ro o k. - a r g illa e e p io Local ooourrenoe W eathered ro c k. o f s k e l- in e e p lo Looal ooourrenoe o f e k elee p lo and m a -a rg llla s e p io Poziom n ie w ystępuje w danym ty p ie lu b podtypie gleby H orizon does n o t ooour in th e g iv e n s o i l type o r subtype

32 S. K ow aliński, S. Licznar profil 3 gleba brunatna zbielicowana pod drzewostanem świerkowym w wieku ok. 90 lat, 1100 m n.p.m., skłon powierzchni ok. 30, próchnica nakładowa surowina; profil 4 gleba bielicowa żelazisto-próchniczna pod kosodrzewiną z podszyciem traw iastym ; 1350 m n.p.m., skłon powierzchni 5, próchnica nakładowa moder. Skład m echaniczny gleb oznaczono m etodą Bouyoucosa w m odyfikacji Casagrande i Prószyńskiego, odczyn i właściwości sorpcyjne w e dług K appena. W łaściwości m ikrom orfologiczne gleb w układzie naturalnym w szlifach sporządzonych m etodą Kubieny [8] i Altemüllera [2], przy użyciu polskich żywic poliestrowych [5], oznaczono w świetle zwykłym i stpolaryzowanym. M ikrofotogramy wykonano za pomocą m ikroskopu polaryzacyjnego przy pow iększeniu ok. 28 X. W YNIKI BADAŃ Charakterystyczne cechy mikromorfologiczne badanych gleb obrazują tab. 2 i rys. 1-12. Poniżej om ówiono dodatkow o właściwości m ikrom orfologiczne poszczególnych poziomów genetycznych badanych profilów. Profili gleba brunatna kwaśna. Agregaty m ikrostrukturalne różnych wym iarów i kształtów składają się z rozdrobnionych i zwietrzałych m inerałów podstaw owych, scem entow anych m inerałam i ilastym i i związkami próchnicznymi. W poziomach A 1 (6-13 cm) w części dolnej i A ^B ) (29-36 cm) przeważają pory wewnątrzagregatowe. W poziomie (B) (65-73 cm) przewaga por m iędzyagregatowych. Duża ilość elem entów koprogenicznych przemawia za dużą aktywnością biologiczną w poziomie A v W głębszych poziomach zmniejsza się wyraźnie ilość elementów koprogenicznych. M ikrogruzełki o różnych kształtach w ystępują w przestworach zw ietrzałych m inerałów. W skład strukturalnego lepiszcza wchodzą związki próchniczne i m inerały ilaste. Substancja organiczna w ystępuje nie tylko w pow ierzchniow ych poziomach, lecz również w dolnych. W poziomie A0 (3-6 cm) i w poziomie A x substancja organiczna w postaci tkanek typu parenchymowego wykazuje wysoką hum ifikację. Igliwie częściowo zhum ifikow ane od strony w e wnętrznej zawiera m ikroagregaty bezpostaciowych związków próchnicznych. Wiele fragm entów substancji organicznej wykazuje świecenie w św ietle spolaryzow anym. W poziomie A t zasadniczym tłem m asy glebowej jest bezpostaciowa substancja próchniczna w różnym stopniu zgruźlona. W ystępują rzadkie fragm enty substancji organicznej zwęglonej. W poziomie A ^B ) w ystępują rzadkie konkrecje żelazisto-próchniczne i żelaziste oraz ciem ne nieprzezroczyste m ikroagregaty o kształtach owalnych lub lekko w ydłużonych, zasobne w próchnicę [11]. W poziomie

M ikrom orfologia gleb Karkonoszy 33 (B)C (100-104 cm) na granicy ze skałą m acierzystą w ystępują korzonki roślin m niej lub bardziej rozłożone. Substancja m ineralna ułożona bezładnie w poziomach (В ) i (B)C składa się głównie z ziarn kwarcu, plagioklazów, ortoklazu, wykazującego liczne zbliźniaczenia, oraz biotytu. B iotyt tw orzy w ydłużone blaszki b a r wy brunatnawozielonkawej, na których w ystępują czasem w ytrącenia związków żelaza. W przestworach między grubszymi ziarnam i spotyka się powłoki substancji ilastej, złożonej z bezpostaciowych związków próchnicznych i składników m ineralnych, otaczające grubsze ziarna m inerałów. Profil 2 gleba brunatna wyługowana. Właściwości mikromorfologiczne tego profilu zbliżone są do profilu 1. Zasadnicza różnica polega na tym, że w poziomie Aj (10-16 cm) gleby b runatnej w yługow anej spotykamy bardzo rzadko m ikroagregaty jasne. W szystkie ziarna m ineralne tego poziomu m ają otoczki substancji pigmentujących, złożonych głównie z próchnicy i związków żelaza [11]. W poziomie (B) (35-39 cm) spotykam y intensywniejsze zabarwienie bru n atn e niż w analogicznym poziomie profilu 1. J e st to rów nież związane z występowaniem większej ilości agregatów żelazisto-próchnicznych. W poziomie A t(b) (19-23 cm) i w poziomie (B) między grubszymi ziarnam i m inerałów w ystępują różnej wielkości gruzełki złożone z produktów w ietrzenia. Profil3 gleba brunatna zbielicowana. M ikrogruzełki dolnej części poziomu A0 (10-14 -cm) i w poziomie A1+2 (22-26 cm) zbudowane są z resztek roślinnych w różnym stopniu rozkładu, związków próchnicznych i substancji m ineralnej. W poziomie (B) (52-56 cm) agregaty stru k tu raln e złożone są z pojedynczych ziarn m inerałów scem entowanych produktam i w ietrzenia glinokrzem ianów i częściowo związkam i próchnicznym i. W y stępują tam również agregaty m inerałów rozdrobnionych w toku procesu w ietrzenia. N iektóre m ikroagregaty stru k tu raln e w poziomie A 1+2 w ykazują jaśniejszą barw ę. Pory typu wewnątrzagregatowego m ają nieregularne kształty. Złożone form y w ykazują pory między agregatowe, wśród których w ystępują biopory zaw ierające często elem enty koprogeniczne. Substancja organiczna w ystępuje w dużych ilościach. W dolnej części poziomu A0 i w poziomie A 1+2 w ykazuje ona wysoki stopień hum ifikaeji. Nie zhum ifikowana substancja organiczna zawiera pewne ilości celulozy. Lokalnie w ystępują zwęglone resztki organiczne. Słabiej zhumifikowane igliwie świerkowe w poziomie A1+2 zawiera w częściach wew nętrznych drobne m ikroagregaty substancji próchnicznej o charakterze koprogenicznym. Spotyka się również w poziomie A1+2 kompleksy organiczno-mineralne oraz skoagulow ane związki próchniczne tw orzące koronkow e zespoły

Rys. 1. Substancja organiczna o różnym stopniu rozkładu. Liczne m ikroagregaty bezpostaciow ych zw iązków próchnicznych pochodzenia koprogenicznego. P rofil 1, poziom А ъ głębokość 6-13 cm a nikole równoległe, b nikole skrzyżowane Organic m atter in different decom position degree. Num erous m icroaggregates of am orphous hum us compounds of coprogenic origin. Profile 1, horizon A b depth 6-13 cm a _ parallel niçois, b crossed nicols

M ikrom orfologia gleb Karkonoszy 35 Rys. 2. Skupiska plazm y typu in-skelsepic obok licznych ziarn kwarcu i skaleni, okludow anych m ateriałem w ietrzeniow ym. Profil 1, poziom (B), głębokość 65-73 cm a nikole równoległe, b nikole skrzyżowane Concentrations of plasm a of in-skelsepic type, beside of num erous grains of quartz and feldspars, occluded w ith w eathered m aterial. Profile 1, horizon (В), depth 65-73 cm a parallel niçois, b crossed nicols

36 S. K ow aliński, S. Licznar Rys. 3. Z w ietrzelina granitu. Lokalne skupiska plazm y typu skel-insepic. P rofil 1, poziom C2, głębokość 105-110 cm с nikole równoległe, b nikole skrzyżowane W eathered granite. Lovai concentrations of plasm a of skel-insepic type. Profile 1, horizon Cb depth 105-110 cm a parallel niçois, b crossed niçois

M ikrom orfologia gleb Karkonoszy 37 Rys. 4. Silnie zhum ifikow ana substancja organiczna z dużą ilością elem entów koprogenicznych. Profil 2, poziom A 0, głębokość 7-10 cm a nikole równoległe, b nikole skrzyżowane Organic m atter strongly hum ified, w ith high am ount of coprogenic elem ents. Profile 2, horizon A c, depth 7-10 cm a parallel niçois, b crossed nicols

* 38 S. K ow aliński, S. Licznar Rys. 5. M ikroagregaty strukturalne z plazm ą typu in-argillasepic. Profil 2, poziom A i(b), głębokość 19-23 cm a nikole równoległe, b nikole skrzyżowane Structural m icroaggregates w ith plasm a of in-argillasepic type. Profile 2, horizon A l(b), depth 19-23 cm a parallel niçois, b crossed nicols

Rys. 6. Fragm ent słabo zw ietrzałego granitu stanow iącego skałę m acierzystą badanych gleb. Profil 2, poziom C, głębokość 65-69 cm a nikole równoległe, b nikole skrzyżowane A fragm ent of w eakly w eathered granite constituting parental rock of the soils investigated. Profile 2, horizon C, depth 65-69 cm a parallel niçois, b crossed nicols

Rys. 7. Substancja organiczna o wysokim stopniu hum ifikacji zaw ierająca różne elem enty koprogeniczne. Profil 3, poziom A0, głębokość 10-14 cm a nikole równoległe, b nikole skrzyżowane Organie m atter of high hum ification degree, containing various coprogenic elem ents. Profile 3, horizon A 0, depth 10-14 cm a parallel niçois, b crossed nicols

Rys. 8. Rozdział plazm y typu skel-in-argillasepic. C harakterystyczne dla skelsepicu otoczki organiczno-m ineralne. Profil 3, poziom (B), głębokość 52-56 cm a nikole równoległe, b nikole skrzyżowane Separation of plasm a of skel-in-argillasepic type. O rgano-m ineral coating characteristic for skelsepic. Profile 3, horizon (B), depth 52-56 cm a parallel niçois, b crossed nicols

42 S. K ow aliński, S. Licznar Rys. 9. Rozdział plazm y typu skel-insepic. Profil 3, poziom C, głębokość 73-76 cm a nikole równoległe, b nikole skrzyżowane Separation of plasma of skel-insepic type. Profile 3, horizon C, depth 73-76 cm a parallel niçois, b crossed nicols

Rys. 10. Substancja organiczna silnie zhum ifikow ana, lokalne skupienia plazm y typu argillasepic. Profil 4, poziom A 0+h głębokość 3-10 cm a nikole równoległe, b nikole skrzyżowane Organie matter strongly hum ified, local occurrence of plasm a of argillasepic type. Profil 4, horizon A 0+1, depth 3-10 cm a parallel niçois, b crossed nicols

Rys. 11. Plazm a typu argillasepic. N iektóre fragm enty w skazują plazm ę typu skelsepic. Część ziarn m ineralnych pozbawiona otoczek. Przewaga m ikroagregatów jasnych. Profil 4, poziom A 2, głębokość 17-24 cm a nikole równoległe, b nikole skrzyżowane Plasm a of argillasepic type. Some fragm ents show plasma of skelsepic type. A part of m ineral grains is w ithout coatings. Predom inance of light m icroaggregates. Profile 4, horizon AL depth 17-24 cm a parallel niçois, b crossed nicols

Rys. 12. M ikrogruzełek ciem ny zbudowany z ziarn m ineralnych i substancji próchnicznej. W ewnątrz agregatu plazm a typ^u skel-m asepic. Profil 4, poziom B/,/, głębokość 32-40 cm a nikole równoległe, b nikole skrzyżowane A dark m icroaggregate built of m ineral grains and humus substances. Inside of the microaggregates plasm a of skel-m asepic type. Profil 4, horizon Bhf, depth 32-40 cm a parallel niçois, b crossed nicols

46 S. K ow aliński, S. Licznar mikroagregatów. Niektóre m ikroagregaty zaw ierają rozdrobnione ziarna kw arcu obok innych produktów w ietrzenia m inerałów skałotwórczych. M ineralna część m asy glebowej złożona jest ze struktur aieurytow o-pelitow ych w układzie bezładnym, zaw ierająca różnej wielkości ziarna kw arcu, skaleni, z przew agą plagioklazów oraz biotytu. W poziomie A 1+2 w y stępują pojedyncze ziarna m inerałów pierw otnych pozbawione substancji pigmentujących, co może świadczyć o pewnych procesach eluwialnych, zachodzących w tym poziomie. W poziomach A t(b) (33-37 cm) i (B) (52-56 cm) w ystępują kompleksy organiczno-m ineralne oraz w yraźne otoczki związków próchnicznych i żelaza nie wykazujące kierunkowego układu. W poziomie С (73-76 cm) kwarc w ystępuje w postaci ziarenek ułożonych mozaikowo i wzajem nie przem ieszanych z drobnym i ziarnam i ortoklazów i częściowo plagiaklazów. W poziomach (B) i С biotyt wykazuje wyraźne cechy chlorytyzacji [1, 3]. P r o f i 1 4 gleba bielicowa żelazisto-próchniczna. W całej masie górnych poziomów tej gleby w ystępuje dużo elementów koprogenicznych. W poziomach A 0+1 (3-10 cm) i A 2 (17-24 cm) oraz w górnej części poziomu B hf (32-40 cm) rozw inięty jest system por zarówno międzyagregatowych, jak i wewnątrzagregatowych, o nieregularnych kształtach. W niektórych porach w ystępują elem enty koprogeniczne. W poziomie A 2 obok substancji próchnicznych spotykam y również resztki organiczne, mające silnie zhum ifikow ane elem enty w ew nętrzne, a które tw orzą m ikroagregaty z drobnym i ziarenkam i m ineralnym i. Poziom B hf ma bardziej zbity skład masy glebowej oraz otoczki żelazisto-próchniczne na ziarnach minerałów, nie w ykazujące kierunkow ego ułożenia. W spękaniach skał i m inerałów pierw otnych w ystępują połączenia ilasto-próchniczne. Mikrogruzełki poziomu B hf złożone są ze związków próchnicznych i substancji m ineralnej w ystępującej w zakolach większych minerałów i odłamków skalnych. Kwarc nie wykazuje większych zmian wtórnych. N iektóre ziarna ortoklazów i plagioglazów m ają liczne rysy i zbrunatnienia na krawędziach. Procesy serycytyzacji skaleni i chlorytyzacji biotytu są na ogół zaawansowane. Niektóre ziarna biotytu zachowały swoją oliwkowoizieloną barw ę z ciem niejszym i nalotam i wydłuż ścian łupliwości. W poziomie С (76-84 cm) substancja m ineralna złożona jest ze słabo zwietrzałych odłamków granitu oraz ziarn kw arcu i skaleni ze wzrostam i biotytu. M inerały te tworzą ziarna zróżnicowane pod względem wielkości oraz nie w ykazują obtoczenia [1, 3]. Niektóre z nich, zwłaszcza biotyt, w y kazują większe cechy w tórnych przeobrażeń. Związki żelaza, wchodzące w skład tła m ineralnego, w ystępują w niewielkich ilościach, najczęściej n a ścianach grubszych m inerałów.

M ikrom orfologia gleb Karkonoszy 47 W NIOSKI Na podstaw ie przeprow adzonych badań m ikrom orfologicznych niektórych gleb K arkonoszy m ożna w ysunąć następujące wnioski: 1. Każdy z badanych profilów, reprezentujących odpowiednie typy i podtypy gleb w ytw orzonych z granitu, w ykazują swoiste cechy m ikromorfologiczne wyrażone przede wszystkim w koncentracjach i rozdziałach plazmy. W poziomach (B) dla gleby brunatnej kwaśnej podstawowymi typam i plazmy są in-iskelsepic i lokalnie silasepic, dla gleby brunatnej wyługowanej argilla-insepic, a dla gleby brunatnej zbielicowanej argilla-in-sikelsepic. Natomiast w poziomie B hf dla gleby bielicowej żelazisto-próchniczej skel-m asepic i lokalnie argillasepic. P onadto gleby o zaawansowanym procesie bielicowania w górnych poziomach zawierały więcej m ikroagregatów jasnych, których nie spotykało się w glebach brunatnych kwaśnych. 2. Substancja organiczna poziomów A0 w ykazuje różny stopień hum i- fikacji, co znajduje swój w yraz w stosunku substancji organicznej zachow ującej sw oją kom órkow ą stru k tu rę do substancji organicznej bezpostaciowej. W śród substancji organicznej nie zhumifikowanej w ystępuje dużo celulozy w ykazującej charakterystyczne efekty świetlne. 3. W szystkie zbadane gleby w ykazały dużą aktyw ność biologiczną, czego dowodem są ekskrem enty w ystępujące w w iększych ilościach w poziomach akumulacyjnych. Natomiast w żadnym z poziomów genetycznych badanych gleb nie stwierdzono substancji ilastych w yraźnie w ytrąconych w postaci regularnych powłok typow ych dla vosepicu. 4. W przestworach między grubszymi ziarnam i spotyka się powłoki ilaste złożone z bezpostaciowych związków próchnicznych i składników m ineralnych otaczających grubsze ziarna m inerałów ilastych lub odłam ki skalne. Jest to szczególnie wyraźnie widoczne w poziomach (B) gleb brun atn y ch i В gleb bielicowych. 5. Kompleksy organiczno-m ineralne oraz skoagulowane związki próchniczne w poziomie A1+2 gleby brunatnej kwaśnej i w poziomie A2 gleby bielicowej tworzą często koronkowe zespoły m ikroagregatów otaczające grubsze ziarna m ineralne i są trwalsze od innych połączeń próchnicznych tych poziomów. LITERATURA [1] Albareda Ha r rera I. M.: D ie klim axbildende Ranker Spaniens, ihre M i krom orphologie und Genese. Soil M icromorphology. E lsevier, A m sterdam 1964, s. 151-168. [2] Altemüller H. J.: N eue M öglichkeiten zur H erstellung von Bodendünnschliffen. Z.f. Pflanzenern. Düng. u. Bod., 72 (117), W einheim 1956, s. 56-62.

48 S. K ow aliński, S. Licznar [3] B i s d o m E. В. A.: M icromorphology of a w eathered granite near the Ria de Arosa (nordwest Spain). Leidse Geol. Mededel., 37, Leiden 1967, s. 67. [4] B o r к o wski J.: Gleby brunatne Sudetów. Zagadnienia przyrodniczo-rolnicze w Sudetach. PAN WNRiL, z. 12, 1966, s. 29-93. [5] Kowaliński S., Bogda A.: Przydatność polskich żyw ic syntetycznych do sporządzania m ikroskopow ych szlifówr gleb. Rocz. glebozn., t. 16, 1966, z. 2, s. 327-356. [6] Kowaliński S., Bogda A., Chodak T.: W stępne badania m ikrom orfologiczne produktów w ietrzenia biotytu w niektórych glebach w ytw orzonych z granitu karkonoskiego. Zesz. nauk. WSR Wrocł., 66, R olnictwo 21, 1967, s. 19-30. [7] Kowaliński S., Drozd J.. Krężel K.: P rofilow e rozm ieszczenie ruchom ych form S i0 2, AI2O3 i F e20 3 w niektórych glebach Karkonoszy. Zesz. nauk. WSR Wrocł., 66, R olnictwo 21, 1967, s. 31-44. [8] Kubiën a W. L.: M icropedology. C ollegiate Press, Ames. Jowa, 1938, s. 243. [9] Kuźnicki F., Skłodowski P.: W pływ procesów glebotw^órczych na zaw artość żelaza i glinu w kom pleksach próchniczno-m ineralnych. Rocz. glebozn., t. 20, 1969, z. 1, s. 3-23. [10] Licznar M., i in.: Badanie pionow ych stref glebow ych w Karkonoskim Parku Narodowym. Zesz. nauk. WSR Wrocł., 67, 1966, s. 133-139. [11] Tokaj J.: Ilościow e badania m ikroskopow o-chem iczne agregatów glebow ych jako elem entów strukturalnych. Cz. I. Rocz. glebozn., t. 17, 1967, s. 283-311; Cz. II. Rocz. glebozn., t. 18, 1967, z. 1, s. 185-296. С. КОВАЛИНЬСКИ, С. ЛИЧНАР М ИКРОМОРФОЛОГИЧЕСКИЕ СВОЙСТВА НЕКОТОРЫ Х ПОЧВ СЕВЕРНОГО СКЛОНА ГОР КАРКОНОШ Е Кафедра Почвоведения Высшей Сельскохозяйственной Ш колы г. Вроцлав Резюме Исследовалась диф ф еренциация микроморфологических свойств важ н ей ш их типов и подтипов почв залегаю щ их в различны х высотных зонах северного склона гор Карконош е. Исследованию подлеж али 4 проф или лесных почв, образовавш ихся из песчано-суглинисты х выветрелостей гранита, представляющ их собой олиготрофическую катену, в состав которой входили: бурая кислая почва, бурая выщ елоченная почва, бурая оподзоленная почва и подзолистая ж елезисто-гум усная почва. На основании проведенных исследований сформулированы заключения из которых вытекает что: 1. К аж ды й из испытанных профилей, репрезентирую щ их соответственный тип либо подтип почв развивш ихся на граните, обнаруживает своеобразные микроморфологические признаки, вы ражаемы е преж де всего концентрацией либо размещ ением почвенной плазмы, особенно в горизонте (В) буры х почв и в горизонте Bhf подзолистой почвы. Кроме того почвы с интенсивнее вы раженным оподзоливанием содерж ат в верхнем горизонте больше светло окраш енны х микроагрегатов, которые отсутствуют в буры х кислах почвах.

M ikrom orfologia gleb Karkonoszy 49 2. Органические вещество горизонта A 0 обнаруживает неодинаковую степень гумификации, что проявляется в величинах соотношения органического вещ ества сохранивш его еще клеточную структуру к аморфному гумусному в е ществу. 3. Все испытанные почвы отличались высокой биологической активностью, о чем свидетельствует наличие экскрементов, выступающее в большем количестве в аккумуляционных горизонтах. 4. В пространствах м еж ду более крупными зернами встречаются илистые оболочки, сложенны е из гумусовых соединений и минеральных веществ, покрывающие поверхность крупных зерен минералов или обломков породы. Это особенно отчетливо видно в горизонте (В) буры х почв и горизонте В подзолистых почв. 5. Органо-минеральные комплексы и коагулированные гумусовые соединения в горизонте A i+2 бурой кислой почвы и в горизонте А 2 подзолистой почвы часто образуют вокруг крупных минеральных зерен аж урны е группы микроагрегатов, отличающиеся большей прочностью от других гумусовых соединений в этих горизонтах. S. KOWALIŃSKI, S. LICZNAR MICROMORPHOLOGICAL PROPERTIES OF SOME SOILS IN THE NORTHERN SLOPES OF THE KARKONOSZE M OUNTAINS Departm ent of Soil Science, University of A griculture in Wrocła.w Summary The aim of the work has been to investigate the differentiation of m icrom orphological properties of major types and subtypes of soils occurring in different altitudinal zones on the northern slope of Krakonosze M ountains. The investigations included 4 profiles of forest soil developed of loam -sandy w eathered granite and being an oligotrophic catena, i.e.: acid brown soil, leached brown soil, podzolized brown soil, podzolic hum us-iron soil. The investigation results enabled to draw the follow ing conclusions: 1. Each of the profiles, representing adequate types and subtypes of soils developed of granite, show s peculiar microm orphological properties expressed, first of all, in concentrations and divisions of plasma, especially in horizon (B) of brown soil and Bhf of podzolic soil. Moreover, the soils w ith advanced podzolization process contain in the upper horizons more light m icroagregates, w hich are not m et in brown acid soils. 2. The organic m atter of horizons A 0 show s varying hum ification, w hich is expressed by the ratio of organic m atter preserving its cellular structure to the amorphous one. 3. A ll the exam ined soils show ed high biological activity proved by large amounts of excrem ents appearing in the accum ulation horizons. 4. In the voids betw een coarser grains there are m et clayey coatings composed

50 S. K ow aliński, S. Licznar of amorphous humus compounds and m ineral com ponents covering coarser grains of m inerals or rock fragm ents. This is particularly m anifest in horizon (B) of brown soils and В of podzolic soils. 5. O rgano-m ineral com plexes as w ell as coagulated hum us compounds in horizon A 1+2 of brown acid soil and horizon A 2 of podzolic soil often form lacelike sets of m icroaggregates coating the coarser m ineral grains, and they are m ore durable than other humus compounds in these horizons. Adres Wpłynęło do PTG w sierpniu 1970 r. prof. dr Stanisław Kowaliński Katedra Gleboznawstwa W SR Wrocław, Norwida 25