MIKROMORFOLOGICZNA I CHEMICZNA CHARAKTERYSTYKA PRÓCHNICY W RĘDZINACH WYTWORZONYCH Z W APIENI RÓŻNYCH FO RM ACJI GEOLOGICZNYCH

Transkrypt

1 ROCZNIKI GLEBOZNAW CZE T. X X X V I, NR 3, S , W ARSZAW A 1985 STANISŁAW KOWALIŃSKI, STANISŁAWA ELŻBIETA LICZNAR, MICHAŁ LICZNAR MIKROMORFOLOGICZNA I CHEMICZNA CHARAKTERYSTYKA PRÓCHNICY W RĘDZINACH WYTWORZONYCH Z W APIENI RÓŻNYCH FO RM ACJI GEOLOGICZNYCH Katedra Gleboznawstwa Akademii Rolniczej we Wrocławiu WSTĘP Ilość i skład związków próchnicznych trw ale nagrom adzonych w glebie zależy od w arunków środow iska, w k tórym zachodzą procesy tra n s form acji m ate rii organicznej i kum ulacji próchnicy w profilach glebowych. Dlatego różne jednostki taksonomiczne gleb w ykazują duże zróżnicowanie ilościowe i jakościowe składu związków próchnicznych. W rędzinach w ęglanow o-w apienna skała m acierzysta, jej właściwości fizyczne i chemiczne oraz charakter zw ietrzeliny w pływ ają na przebieg procesów rozkładu i hum ifikacji m aterii organicznej oraz na właściwości mdkromorfologiczne i chemiczne próchnicy glebowej. Publikacje z tego zakresu najczęściej m ają c h a ra k te r w ycinkow y i dotyczą przede w szystkim składu frakcyjnego związków próchnicznych [10, 13], właściwości m ikromorfologicznych próchnicy nadkładow ej w glebach leśnych [1, 2, 3, 12] lub m ineralnej części m asy glebow ej [7, 8, 9, 11]. Tylko w nielicznych pracach przedstawiono zintegrow ane badania próchnicy m etodam i m ikromorfologicznym i i chemicznymi [5, 6], pozwalającym i na głębsze poznanie stopnia rozkładu m aterii organicznej i sk ład u próchnicy glebowej. Zasadniczym celem naszej pracy było poznanie zmian m ikrom orfologicznych próchnicy na tle analizy jej składu frakcyjnego w rędzinach w ytw orzonych z w apieni różnych form acji geologicznych. OBIEKTY I METODYKA BADAŃ P rzedm iotem szczegółowych badań były cztery profile rędzin w y tw o rzonych ze skał węglanowo-wapiiennych różnych form acji geologicznych. R ędziny te reprezentow ały następujące podtypy:

2 166 S. Kowaliński i in. profil 1 rędzina brunatna średnio głęboka, w ytworzona ze zw ietrzeliny w apienia triasow ego, gleba om a, profil 2 rędzdna brunatna średnio głęboka, wytworzona ze zwietrzelin y m argla jurajskiego, gleba łąkow a, profil 3 rędzina czerwonoziemna śtrednio głęboka, wytworzona ze zw ietrzeliny m argla jurajskiego, gleba om a, profil 4 rędzina czarnoziem na głęboka, w ytw orzona ze zw ietrzeliny w apienia kredowego, gleba orna. W m ateriale glebow ym zebranym w czasie badań terenow ych oznaczono w laboratorium : właściwości m ikrom orfologiczne w szlifach cienkich płytek wykonanych m etodą Kow alińskiego ü Bogdy, stosując term inologię zaproponowaną przez В a b e 1 a [2, 3] i Barratt [4]; С ogółem m etodą T iurina; skład frakcyjny próchnicy glebowej m etodą Kononowej i Bielczikowej. Uzyskane wyniiki przedstaw ia tab. 1 oraz ryc WYNIKI BADAŃ Właściwości mikromorfologiczne., Badane podtypy rędzin, wytworzone z różnych skał węglanowo-wapiennych, w ykazują znaczne zróżnicow anie właściwości m ikrom orfologicznych. Rędziny b ru natne wytworzone ze zwietrzelin wapieni form acji triasow ej i jurajskiej, przy zmieniającej się aktywności węglanowej m acierzystego substratu i obecności m ateriału obcego pochodzenia, szczególnie w poiżiomach А ъ odznaczają się znaczną zmiennością stru k tu r części drobnych (plazmy). W poziom ach próchnicznych A 1 w ystępuje plazm a ty p u argillasepic, natom iast w poziomach brunatnienia plazma typu lattisepic i omnisepic w glebie wytworzonej ze zw ietrzeliny waipiemia triasowego oraz plazm a typu skelsepic i omniseipic w glebie wytworzonej ze zwietrzeliny m argli jurajskich. W poziomie próchnicznym rędziny czerwonoziemnej w ystępuje plazma typu masepic z udziałem zróżnicowanego m ateriału szkieletowego (części grubszych) złożonego głównie z ziaren kw arcu d odłam ków skały w ęglanowo-wapiennej. Natom iast w poziomie (B)R obserw uje się plazm y typu lattisepic oraz fragm enty plazm y ty p u om msepic. Rędziny czarnoziemne wytworzone ze zwietrzelin w apieni kredowych zaw ierają w poziomach próchniicznych dużą ilość detrytusu m ineralnego, złożonego głównie z odłamków skały węglanowo-wapdennej oraz pewnej domieszki nliewęglanowych ziaren szkieletu. Znaczny udział m ateriału stanow iącego zw ietrzelinę skały w ęglanow o-w apiennej w a ru n k u je stosunkowo m ałe zróżnicowanie typów plazmy, wśród których dom inuje masepic i crystic. W poziomie przejściowym, położonym bliżej skały m acierzystej, w zrasta zaw artość plazm y typu crystic.

3 Charakterystyka próchnicy niektórych rędzin 167 O pisane powyżej właściwości m ikrom orfologiczne są związane z charakterem w ietrzejącej skały węglanowo-wapiennej, co potw ierdzają nasze wcześniejsze badania dotyczące zróżnicow ania m ikrom orfologiczne go niektórych rędzin i gleb innych typów nawapieniowych, w ytworzonych z utw orów różnych form acji geologicznych [8, 11]. Badania m ikromorfologiczne wzorowane na pracach Babela [1,2, 3] i Barratt [4] wskazują na znaczną zawartość m aterii organicznej w poziomach próchnicznych badanych rędzin, co potw ierdzają również analizy chemiczne. M ateria organiczna rędzin użytkow anych rolniczo odznacza się najczęściej dużym stopniem rozkładu i hum ifikacji, a jej postać m orfologiczna uzależniona jest znacznie od c h a ra k te ru zw ietrzeliny m a cierzystego su h stratu. Poziomy akum ulacyjne badanych rędzin charakteryzują się m iędzy innym i obecnością nielicznych fragm entów obum arłych tkanek roślinnych o średnim stopniu hum ifikacji, które z mikromorfologicznego punktu można zakwalifikować jako form ę próchnicy typu hum iskel [4] lub jako typ flobafenowy [3]. Ten typ jest łatwo rozpoznawalny w mikroskopie polaryzacyjnym przy nikolach rów noległych, a przy nikolach skrzyżow a nych w ykazuje pew ne refleksy św ietlne. W rędzinie czam oziem nej w y tw orzonej ze zw ietrzeliny w apienia kredowego, hum iskel jest często in krustow any w ęglanem w apnia. W analizow anych poziomach próchnicznych rędzin brun atn y ch obserwuje się przede wszystkim próchnicę typu mullicol. Silnie zhum ifikow a- na i rozdrobniona m ateria organiczna tw orzy drobne ow alne i niereg u larne skupiska w porach i wokół ziaren szkieletu (rye. 1). Te form y m ullioolu lub zgruźlonego m ullicolu są charakterystyczne dla rędziny b ru n a t nej wytworzonej ze zw ietrzeliny wapienia triasowego. Natomiast form y o kształtach owalnych i kulistych, w ystępujące w postaci większych gronkokształtnych skupisk lub nieregularnych zbryleń izotropowych są dość typowe dla rędziny brunatnej wytworzonej ze zw ietrzeliny m argla jurajskiego (ryc. 2). Opisane m ikromorfologiczne form y próchnicy można spotkać również w m niejszej ilości w poziomach АХ(В) i (B) om aw ianych rędzin brunatnych. P róchnica w poziomie akum ulacyjnym rędziny czerwonoziem nej w y stępuje w postaci drobnych, owalnych m ikrokonkrecji organiczno-m ineralnyćh typu m ullicol-argillicol (ryc. 3), osadzonych w rozdrobnionym m ateriale zw ietrzeliny m argla jurajskiego. W poziomie (B)R związki próchniczne tw orzą m ikrokonkrecje o brzegach rozm ytych lub dyfuzyjnych. W profilu rędziny czam oziem nej wytworzonej ze zw ietrzeliny wapnia kredow ego zw iązki próchniczne są rozproszone w zw ietrzelinie w ęglanow o-w apiennej o znacznej zaw artości neokalcytanów. Próchnica stabilizowana przez aktyw ny węglan wapnia w ystępuje nie tylko w poziomie akum ulacyjnym, ale rów nież w poziom ie przejściow ym do skały m acie

4 Rye. 1. M ikrom orfologia rędziny brunatnej w ytworzonej ze zw ietrzeliny wapienia triasow ego (aie przy nikolach rów noległych, b i d przy nikolach skrzyżowanych). P rofil 1 : a i b poziom А ъ substancja próchniczna typu zgrużlony m ullicol, с i d poziom (B), fragm enty substancji próchnicznej typu m ullicol M icromorphology of brown rendzina developed from w eathered lim estone (a and с parallel niçois, b and d crossed nicols). Profile 1 : a and b horizon А ъ humus substance of the aggregated m ullicol type; с and d horizon (B), fragm ents of humus substance of the m ullicol type

5 Rye. 2. M ikrom orfologia rędziny brunatnej w ytw orzonej ze zw ietrzeliny margla jurajskiego (a i с przy nikolach rów noległych, b i d przy nikolach skrzyżowanych). Profil 2: a i b poziom A ly substancja próchniczna typu num iskel, с i d poziom Ai (B), gronkokształtne skupienia substancji próchnicznej typu m ullicol M icromorphology of brown rendzina developed from w eathered jrrasic marl (a and с parallel niçois, b and d crossed niçois). P rofile 2: a and b horizon А ъ humus substance of the num iskel type, с and d horizon A i (В), recemiform agglom erations of humus substance of the m ullicol type

6 Ryc. 3. M ikromorfologia rędziny czerwonoziem nej w ytworzonej ze zw ietrzeliny margla jurajskiego (a i с przy nikolach rów noległych, b i d przy nikolach skrzyżowanych). Profil 3: a i b poziom Л ь fragm enty kom pleksów próchniczno-m ineralnych ty pu m ullicol-agrillicol, с i d poziom (B) R, m ikrokonkrecjc organiczne M icromorphology of red earth rendzina developed from w eathered jurassic marl (a and с parallel niçois, b and d crossed n i çois). Profile 3: a and b horizon A h fragm ents of hum us-m ineral com plexes of the m ullicol-argillicol type, с and d horizon (B) R, organic m icroconcretions

7 Ryc. 4. M ikrom orfologia rędziny czarnoziemnej w ytworzonej ze zw ietrzeliny w apienia kredow ego (aie przy nikolach rów noległych, b i d przy nikolach skrzyżowanych). Profil 4: a i b poziom A u substancja próchniczna typu m ullicol calcim orficzny, m ikrokonkrecja organiczno-m ineralna, с i d poziom A J C y substancja próchniczna typu m ullicol kalcym orficzny z dużą ilością neokalcytanów. M icromorphology of black earth rendzina developed from w eathered cretaceous lim estone (a and с parallel niçois, b and d crossed nicols). Profile 4: a and b horizon А ъ humus substance calcimorphic m ullicol type, organic-m ineral microconretion, с and d horizon A JC, humus substance on the calcimorphic m ullicol type w ith high content of neocalcites

8 168 S. Kowaliński i in. rzystej. Tę mikromorfologiczną form ę związków próchnicznych możemy określić m ianem m ullicolu kalcim orficznego (ryc. 4). Inną form ą w ystępow ania próchnicy w rędzinie czarnoziem nej są m ikrokonkr ecje organiczne i organiczno-m ineralne o kształtach nieregularnych, osadzone w m asie m ineralnej. Badania m ikrom orfologiczne w ykazują, że m ateria organiczna w analizow anych rędzinach m a na ogół ch a ra k te r polim orficzny. Jedynie w rę dzinie wytworzonej ze zw ietrzeliny wapienia kredowego w ystępuje szybsza transform acja m aterii organicznej oraz stabilizacja związków próchnicznych, które tym sam ym przybierają postać bardziej jednorodną o charakterze kalcim orficznym. Skład frakcyjny związków próchnicznych. C haraktery sty k ę m ikrom orfologiczną m ate rii organicznej i próchnicy rędzin potw ierd zają badania składu frakcyjnego związków próchnicznych m etodami chemicznymi (tab. 1). Badane rędziny różnią się zawartością С ogółem, którego ilość w poziomach akum ulacyjnych waha się w granicach 0,79 3,35%. Ilość С ogółem uzależniona jest od podtypu rędziny i jej trw a łego użytkow ania. Rędzina czam oziem na i rędzina b ru n atn a pod użytkiem darniow ym zaw ierają więcej węgla niż pozostałe gleby. Na ogół obserw uje się spadek zawartości С ogółem w raz z głębokością profilu. W poziomie przejściow ym do skały m acierzystej w profilu rędziny czarnoziem nej stosunkow o duża zaw artość w ęgla (1,52%) w skazuje na w a runki sprzyjające procesowi hum ifikacji m aterii organicznej w obecności aktyw nego w ęglanu w apnia zaw artego w zw ietrzelinie skały m acierzystej. We wszystkich poziomach próchnicznych badanych rędzin ilość niskocząsteczkowych związków próchnicznych wydzielonych 0,1 N roztworem H2SO4 jest niewielka i wynosi 2,8 4,7% С ogółem. W zrasta ona w raz z głębokością osiągając w artości 5,3 13,2% С ogółem. Zawartość związków próchnicznych wydzielonych m ieszaniną 0,1 N N a4p 20 7 i 0,1 N NaOH w poziom ach akum ulacyjnych jest rów nież m a ła i wynosi 30,6 34,4% С ogółem. Tym sam ym w zrasta ilość hum in, czyli związków próchnicznych trw ale związanych z m ineralną częścią gleby, co stanow i cechę charakterystyczną składu frakcyjnego próchnicy gleb wytworzonyh ze zwietrzelin skał wapiennych. W rędzinie czarnoziemnej we frakcji związków próchnicznych wydzielonych m ieszaniną pirofosforanu i w odorotlenku sodowego kwasy hum inow e dom inują nad kwasam i fulwowymi, co znajduje swoje potwierdzenie w w ysokim stosunku Ckh Ckf, k tó ry w pozostałych profilach je s t znacznie niższy i nie przekracza jedności. W olne związki próchniczne w yekstrahow ane 0,1 N NaOH stanow ią jedynie 9,7 15,7% С ogółem. Tak m ała zawartość w olnych związków próchnicznych dowodzi, że ak ty w n y w ęglan w apnia zaw arty w zw ietrzelinie skały m acierzystej sprzyja szybkiem u tw orzeniu połączeń organiczno-m ineralnych w rędzinach, a zwłaszcza w rędzinie czarnoziem nej, co

9 I n.o. - nie oznaczono - not determ ined rędzina j ćzarnoziemna wapień krodowy black earth rendzina. cretaceous line stone > > Й _k _k fo ui ro -& -J ro v*> 0,15 0,23 0, 34 fb u г - rędzina cze rowonozierana, margiel ju r a j s k i red earth rendzina, J u ra s sic m arl /В/С / 3/R A1 VjJ ro О u CTN ^ Сл О О -A ul 'ö сн 0,04 0,04 0,14 в «-UN сг - ч Р С в Ю. Э Ч < ( н з с а с * н з Ü Ï ч ч Ь N ШN 3 3 Л P f-fc и и- c_i. и- «i- Ь и- з са з p О в» Г H Ï и- -к -к à -к à ч I * vj СГ> -к w -U VJ Ul О О О 1к Г) U1 -к O'» rędzina brunatna, лаpieri tria so wy brown re n d z in a < t r ia a s ic lim estone s > bd -k ro -k CTn _k 1 1 S a> Ul "1 -к VO 0,05 0,00 No. Prof i l e Nr prof i l u s И P СЛ O H M H O f O Ï O И* P P< P ргз M fv N d- >. Vi (0 (W C-u M Oo* en Samplin g de pth ** o V* 5S Tozioa H o rizon Głębokość próbki O O' O' _k -J*. U1 -к vo О ГО ui Ul o -рь v>j 12,20 12,13 12,03 О ГО VC VO Ł2 Ю m ui ГО O' I з у» -P 0 M w 3 -J Vj О -«к ui 1 Ul ro V*l J К с ro c: -k O VjJ -J M Ц) Ul O f» * w VJ1 ro > M * 1a to on э ro VO к PO Ъ V 2 \ сз vo (Tl г О -» -к -J VP 4* \Л O'. СЭ VO VJ з vo ro -P* VO О» -» 3 1 -к ГО e Ul -к 3 ГО -* ->1. _к VO n.o«0,28 0,78 3 -к -к -а 3 г г г -к 3 _к -t. 0D О О 3 VJ г VO U1 ГО СП 3 -к -к Ui -Ск. ГО ГО 3 -к -к VO U! Чл> п.. п.. 0,73 8,9 0,93 11,6 3 -к Jb. О -I V*) 3 J * ГО VO Ul ro v«ł -j СП Kji г er» O -4 VO Ul ro 0 -k as -J VO Ш 04 in % of total С w % С ogółom w % С ogółem in % of total С С wycią gu С i s o la te d О 1 5 hunlo a c id s f u lv ic a c id s c *h c k f С wycią gu С i s o la te d humio a c id s c kh P Ä O C Ci и* ь<?с сь < н~ Ж of d ro О ч o I s s ë* g C wydzielony - 0 extracted w ith 0,12 0,22 0,17 3 О О О -к ГО U1 О' п.. 0,24 0,59 Ik en 00 u l o I s te 24,4 19,6 19,8 U1 O'» O'! СО О СП О CD O'. VO.О vs - J ^ VoJ ГО О -P* п.. 5,3 10,0 3 СП -vi U l -к 3-1 СО в О ГО в ал <tv <- \^j VO UI VO» J сп - J» u i - О - -к U1 з а> си t из VD - - С О) ro ON -k ro СП CU VO ca -p. Ul o o O 4* * VJ. О Ci н, О d- СЯ > cl-»v (0 (D м a Cbch z ';j;i - ^ 2 a n y c h 2 С а С of h'.:aic acids bounded w ith С a С nie hyd ro lizu jący С non-hydrolysing О Ckh związanych z Ca w % С of huoic acid s bounded w ith Ca in % ' С of hujnic acids

10 170 S. Kowaliński i in. znajduje swój w yraz w ilości kwasów hum inow ych związanych z Ca i niekrzem ianow ym i form am i R2O3. W rędzinie czarnoziem nej w ytw orzonej ze zwietrzeliny wapienia kredowego 93 97% kwasów hum inowych związanych z wapniem wskazuje, że związki próchniczne omawianego podtypu rędzin nie w ystępują w formie wolnej, lecz tworzą odpowiednie hum iany wapnia lub trw ałe połączenia z substancją m ineralną (huminy). Zjawisko to potwierdzają badania mikromorfologiczne, które wykazały występowanie charakterystycznej form y próchnicy typu m ullicolu kalcim orficznego oraz konkrecji organiczno-m ineralnych. Pozostałe rędziny, a zwłaszcza rędziny brunatne wytworzone ze zwietrzeliny wapienia triasowego, zaw ierają mniiej kwasów hum inowych zw iązanych z Ca. M niejsza aktyw ność w ęglanu w apnia nie sprzyja szybkiem u przechodzeniu związków próchnicznych, powstałych w czasie humifikacji, w trw ałe połączenia organiczno-m ineralne w tej jednostce taksonomicznej rędzin. Większa zawartość frakcji niskocząsteczkowych ty p u fulw okw asów powoduje, że związki próchniczne są bardziej ru ch liw e i w ystępują często w form ie drobnych skupień. Integrując wyniki badań mikromorfologicznych i chemicznych m aterii organicznej rędzin można stw ierdzić, że zarów no ilość, jakość, jak i forma występowania próchnicy uzależnione są od właściwości skały węglanowo-wapniowej, jej form acji geologicznej oraz od aktywności wapnia zaw artego w zw ietrzelinie. P ro d u k ty w ietrzenia w apnia kredow ego sprzyjają na ogół procesowi hum ifikacji m aterii organicznej, dlatego próchnica rędzin w ytw orzonych z w apieni kredow ych pod w zględem m orfologicznym i chemicznym zbliżona jest do próchnicy gleb czarnoziemnych. N atom iast produkty w ietrzenia w apieni triasow ych i ju rajsk ich nie in te n syfikują procesów hum ifikacji i syntezy kwasów hum inowych, stąd też próchnice zawarte w rędzinach wytworzonych z wapieni triasow ych i ju rajsk ich podobne są do próchnicy gleb brunatnoziem nych. W NIOSKI Na podstaw ie przeprow adzonych badań m ikrom orfologicznych i chem icznych próchnicy w rędzinach w ytw orzonych z w apieni różnych form acji geologicznych m ożna w yciągnąć następujące wniosm: 1. Ilość i aktyw ność w ęglanu w apnia zaw artego w zw ietrzelinie w a pieni wpływa na kierunek transform acji m aterii organicznej gleby oraz w arunkuje trw ałe nagrom adzenie związków próchnicznych odpowiednich frak cji w poszczególnych podtypach i rodzajach rędzin. 2. Zw ietrzelina wapienia form acji kredowej sprzyja nagrom adzeniu w rędzinach czarnoziemnych monomorficznych związków próchnicznych, utrw alonych aktyw nym węglanem wapnia w postaci m ullicolu kalcim orficznego. 3. Mniej aktyw ne związki wapnia, zaw arte w zwietrzelinacih wajpieni form acji triasow ej i jurajskiej, w arunkują w rędzinach brunatnych

11 Charakterystyka próchnicy niektórych rędzin 171 i czerwonoziiemnych polimorfliczny charakter związków próchnicznych w ystępujących w postaci mullicolu, zgruźlonego m ullicolu i kompleksów typu m ullicol-argillicol. LITERATURA <[1] Babel U.: D ie Ansprache von P flanzenresten im m ikroskopischen Preparat von H um usbildungen. Z. f. Pflanzenern. Düng. B odenkunde 109, 1055, 1, {2] Babel U.: G liederung und Beschreibung des H um usprofils in m itteleuropäischen W äldern. Geoderma 5, 1971, 4, (3] Babel U.: Erfassung von H um usprofilm erkm alen m it H ilfe von A nschliffen. Z. f. Pflanzenern. Düng. Bodenkunde 142, 1979, 2, [4] Barr at t B. C.: D ifferences in humus form s and their m icrofabric induced by long-term topdressings in hayfields. Geoderma 1, 1967, 3/4, [5] Drozd J., Jongerius A., Kowali ń s ki S.: An integrated chem ical and m icrom orphological investigation of hum ic substances in three podzolized soils of the N otherlands. N otherlands J. of A gricult. 30, 1982, [6] Kowaliński S., Drozd J., Licznar S.: M ikrom orfologiczna i chem iczna charakterystyka zw iązków próchnicznych w niektórych glebach K arkonoszy. Rocz. glebozn. 24, 1973, 1, [7] Kowaliński S., Licznar S., Licznar M.: M icrom orphological properties of rendzinas and soils on lim estone developed out of Trassic carbonate- -calcareous form ation. Zesz. probl. Post. Nauk rol. 123, 1972, [8] Kowaliński S., Licznar S. E.: W łaściw ości m ikrom orfologiczne n iektórych rędzin w ytw orzonych z w apieni różnych form acji geologicznych. Rocz. glebozn. 27, 1976, 2, [9] К o n e с к а-в е 1 1 е у К., Mazurek A.: Badania m ikrom orfologiczne zw ietrzelin reliktow ych w ytw orzonych z w apieni obszaru Gór Św iętokrzyskich i ich osłony. Rocz. glebozn. 27, 1976, [10] Kuźnicki F., Skłodowski P.: Zawartość i charakterystyka form zw iązków próchnicznych w rędzinacih w ytw orzonych ze skał w ęglanow ych różnych form acji geologicznych. Rocz. glebozn. 27, 1976, 2, [11] Licznar S. E.: R ędziny i gleby w apieniow e Opolszczyzny w św ietle badań m ikrom orfologicznych i fizykochem icznych. Rocz. glebozn. 27, 1976, 3, [12] Plichta W.: Zagadnienie genezy, w łaściw ości i klasyfikacji próchnicy mor. U niw er. M. Kopernika, R ozprawy, 11981, [13] Turski R.: N go Van Phu.: The characteristics of hum us com pounds of soils form ed from solid calcareous rocks in various clim atic zones. P olish J. Soil Sei. 4, 1971, 2, С. КОВАЛИНЬСКИ, С, Э. ЛИЧНАР, М. ЛИЧНАР МИКРОМОРФОЛОГИЧЕСКАЯ И ХИМИЧЕСКАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА ГУМУСА В РЕНДЗИНАХ ОБРАЗОВАННЫХ ИЗ ИЗВЕСТНЯКА РАЗНЫХ ГЕОЛОГИЧЕСКИХ ФОРМАЦИЙ Кафедра пчвведения Сельскхзайственнй академии в Врцлаве Р езю м е Целью стветствующих исследваний был изучение микрмрфлгических изменений гумуса на фне ег фракциннг сстава в рендзинах бразванных из известняка

12 172 S. Kowaliński i in. разных гелгических фрмаций. Исследвали четыре прфиля типлгически дифференцирванных рендзин, у ктрых пределяли микрмрфлгические свйства в шлифах тнких плитк и фракцинный сстав пчвеннг гумуса п Кннвй и Бельчиквй. На снвании исследваний были фрмулирваны следующие вывды: 1. Кличеств и активнсть карбната кальция сдержащегся в выветреннм известняке влияют на пребразвания рганическг вещества пчвы и буслвивают прчную аккумуляцию гумусвых сединений стветствующих фракций в тдельных пдтипах и видех рендзин. 2. Выветрение известняка мелвй фрмации спсбствует аккумуляции в рендзинах чернземных мнмрфных гумусвых сединений, связанных активным карбнатм кальция в виде кальцимрфнг мулликла. 3. Менее активные сединения кальция сдержащиеся в выветреннм известняке триассвй и юрайскй фрмаций буслвливают в бурых и краснземных рендзинах плимрфный характер гумусвых сединений выступающих в виде мулликла, кмкватг мулликла и кмплексв мулликл-аргилликла. S. KOWALIŃSKI, S. E. UCZNAR, М. LICZNAR MICROMORPHOLOGICAL AND CHEMICAL CHARACTERISTICS OF HUM US IN RENDZINA SOILS DEVELOPED FROM LIMESTONES OF DIFFERENT GEOLOGICAL FORM ATIONS D epartm ent of Soil Science, A gricultural U niversity of W roclaw Summary The aim of the respective investigations w as to recognize m icrom orphological changes of hum us against the background of its fractional com position in rendzina soils developed from lim estones of different geological form ations. Four profiles of typologically different rendzinas w ere exam ined. Their m orphological profiles in thin soil sections, and the fractional com position of soil hum us after K ononova and B elchikova w ere determ ined. The investigations allow to draw the follow in g conclusions: 1. A m ount and activity of calcium carbonate contained in earthered lim estones affect transform ation line of organic m atter of soil, and lead to perm anent accum u lation of hum us com pounds of the respective fractions in particular subtypes and fam ilies of rendzinas. 2. W eathered lim estone of the cretaceous form ation favours in black-earth rendzinas accum ulation of m onom orphie humus com pounds fixed w ith active calcium carbonates in the form of calcim orphic m ullicol. 3. Less active calcium compounds, contained in w eathered lim estones of triassic and jurassic form ations determ ine in brown and red earth rendzinas polym orphic character of hum us com bunds occurring in the form of m ullicol, aggregated m ullicol and m ullicol-argillicol com plexes. Pro/, dr hab. Stanisław Kowaliński Wpłynęło do redakcji w listopadzie 1983 Katedra Gleboznawstwa AR Wrocław, ul. Grunwaldzka 53