M IKROM O RFO LO G IC ZNE W ŁAŚCIW O ŚCI AG R E G ATÓ W Z UTW O RÓ W LESSO W YCH 1

Transkrypt

1 R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E, T. X X X I, N R 3/4, W A R S Z A W A 1980 S T A N IS Ł A W K O W A L IŃ S K I, JE R ZY DROZD, M IC H A Ł L IC Z N A R M IKROM O RFO LO G IC ZNE W ŁAŚCIW O ŚCI AG R E G ATÓ W STR U K TU R O TW Ó R C ZYC H N IE K TÓ R YC H GLEB W Y TW O R Z O N Y C H Z UTW O RÓ W LESSO W YCH 1 Zakład Gleboznawstwa Instytutu Chemii Rolniczej, Gleboznawstwa i M ikrobiologii A R we Wrocławiu W STĘ P Struktura gleb wyrażona stopniem agregacji masy glebowej, układem i rozmieszczeniem poszczególnych gruzełków różnych rzędów konstrukcyjnych jest według niektórych autorów [3, 4, 5, 6, 7, 10] wypadkową oddziaływania z jednej strony czynników strukturotwórczych (fizyczne, chemiczne -i biologiczne), z drugiej zaś czynników niszczących (rozpuszczanie i wym ywanie koagulatorów, mineralizacja próchnicy, polisacharydów i poliuronidów, nieodpowiednia uprawa, rozm ywające działanie wody). W glebach uprawnych na czołowe miejsce wysuwają się czynniki mechaniczne związame ze stosowanymi zabiegami agrotechnicznymi. W pływ tych czynników zależy jednak od składu tworzywa glebowego i właściwości samej gleby, o których decydują procesy fizykochemiczne, chemiczne i biologiczne, warunkujące przebieg typologicznych procesów glebowych. Powstające w wymiku ich oddziaływania lepiszcze agregatów glebowych może odznaczać się zróżnicowaniem jakościowym oraz odmiennym przestrzennym rozmieszczeniem w poszczególnych jednostkach strukturalnych. Powyższe właściwości lepiszcza mogą decydować również o różnej trwałości agregatów, co ma duże znaczenie z punktu widzenia praktyki rolniczej. Poznanie jakościowego i ilościowego zróżnicowania agregatów strukturotwórczych wymaga zastosowania różnych metod badawczych w ujęciu zintegrowanym. Wśród tych metod na czołowe miejsce wysuwają się analizy mikromorfologiczne i fizykochemiczne pozwalające na zbadanie poszczególnych elementów strukturotwórczych zagregatowanej masy glebowej w układzie naturalnym [1, 2, 4, 8, 9, 10, 11]. Dlatego 1 Praca wykonana w ramach problemu MR.II.8, koordynowanego przez Zakład A grofizyk i P A N w Lublinie.

2 66 S. Kowaliński i in. w celu dokładniejszego poznania budowy agregatów strukturotwórczych, ze szczególnym uwzględnieniem ich lepiszcza, wykonano szczegółowe badanie mikromorfologiczne i fizykochemiczne struktury w niektórych glebach uprawnych wytworzonych z homogenicznych utworów lessowatych, różniących się typologicznym procesem glebotwórczym. O B IE K T Y I M E T O D Y K A B A D A Ń Obiektem badań były gleby lessowe Płaskowyżu Głubczyckiego, reprezentujące następujące jednostki taksonomiczne: szare gleby leśne (profile 1 i 2), glebę szarobrunatną (profil 3). Po wstępnej charakterystyce badanych gleb (skład mechaniczny, ph w H20 i 1 N KC1) próbki pobrane z poszczególnych poziomów genetycznych rozdzielono na 6 grup agregatów mechanicznie trwałych według następujących wartości granicznych: < 0,25, 0,25-0,5, 0,5-1, 1-3, 3-6 i 6-10 mm. W poszczególnych grupach agregatów wykonano: badania mikromorfologiczne szlifów cienkich płytek, oznaczenie wodoodporności [7], wstępne badania pod mikroskopem skanningowym z przystawką mikroanalityczną, przeprowadzone w Środowiskowym Laboratorium M i kroskopii Elektronowej. O M Ó W IE N IE W Y N IK Ó W Właściwości mikromorfologiczne. Badania mikromorfologiczne różnych agregatów wykazały ich zróżnicowanie według kształtu i charakteru masy w zależności od jednostki taksonomicznej i poziomu genetycznego (rys. 1-6 i 8-13). W poziomie A lp wśród mikroagregatów o średnicy <C 0,25 mm we wszystkich omawianych profilach występują liczne ostrokrawędziste pojedyncze ziarna kwarcu, mineralna część plazmy oraz silnie rozdrobniona substancja organiczna w różnym stopniu rozkładu (rys. 1), której najdrobniejsza frakcja wchodzi w skład organicznej części plazmy, stanowiącej, obok składników mineralnych, istotną część strukturotwórczego lepiszcza. W agregatach 0,25-0,5 mm spotykamy mieco więcej substancji próchnicznych niż w innych grupach agregatów. Reprezentowana jest ona zarówno przez koloidalne form y substancji organicznych stanowiące lepiszcze masy mineralnej, jak również przez silnie rozdrobnioną substancję organiczną, która ma także znaczny udział w tej grupie agregatów (rys. 2). Ta ostatnia forma występuje w postaci silnie rozproszonych resztek organicznych znajdujących się w różnym stopniu rozkładu (rys. 3). W miarę wzrostu wielkości agregatów > 1 mm spo-

3 Fizyka gleby 67 Rys. 1. A gregaty < 0,25 mm, profil 2, poziom A lp, głębokość 5-15 cm. Silnie zdyspergowana substancja próchniczna i mineralna oraz ostrokawędziste ziarna minerałów, głównie kwarcu. Powiększenie około 105X, nikole równoległe Aggregates of < 0.25 mm in dia, profile No. 2, A lv horizon, depth of 5-15 cm. Strongly dispersed humic and mineral substance and sharp-edged grains of minerals, m ainly of quartz. Enlargement of about 105 X, parallel polarizers Rys. 2. A gregaty 0,25-0,5 mm, profil 1, poziom А 1р, głębokość 5-15 cm. Substancja organiczna w różnym stopniu rozkładu występująca w agregatach lub między agregatami. Powiększenie około 45X, nikole równoległe Aggregates of mm in dia, profile No. 1, A lv horizon, depth of 5-15 cm. Organic matter of different decomposition degree, occurring in/cr between aggregates. Enlargement of about 45X, parallel polarizers

4 68 S. Kowaliński i in. Rys. 3. A gregaty 0,5-1 mm, profil 1, poziom A x głębokość cm. Resztki substancji organicznej między agregatami. Powiększenie około 20X, nikole równolegle Aggregates of mm in dia, profile No. 1, А г horizon, depth of cm. Residues of organic matter between aggregates. Enlargement of about 20X, parallel polarizers Rys. 4. A gregaty 1-3 mm, profil 1, poziom A l v, głębokość 5-15 cm. Fragment agregatu, którego znaczną część stanowi słabo rozłożona substancja organiczna. Powiększenie około 20 X, nikole skrzyżowane Aggregates of 1-3 mm, profile No. 1, A lp horizon, depth of 5-15 cm. A fragm ent of aggregates, a considerable part of which constitutes w eakly decomposed organic matter. Enlargement of about 20 X, crossed polarizers

5 Fizyka gleby 69 tykamy substancję organiczną wyłącznie wewnątrz agregatów, głównie w postaci silnie zhumifikcwanych i rozproszonych połączeń próchnicznych. Niekiedy stanowi ona element centralny agregatu, wokół którego rozmieszczane są scementcwane ziarna detrytusu mineralnego, zlepione lepiszczem próchniczno-mineralnym (rys. 4). Rys. 5. A gregaty 6 10 mm, profil 3, poziom A lp, głębokość 5-io cm. Fragm enty agregatów zawierających silnie rozdrobnione resztki roślinne oraz nagromadzenia substancji ilasto-żelazistej. Powiększenie około 20X, nikole równoległe Aggregates of 6-10 mm in dia, profile No. 3, A lp horizon, depth of 5-15 cm. Fragments of aggregates, containing strongly comminuted plant residues and accumulations of clayey-ferrugineous substance. Enlargement about 20 X, parallel polarizers W poziomach A x profilów 1 i 2 podstawowym składnikiem lepiszcza agregatów jest silnie rozdrobniona substancja próchmczna, krzemionka, oraz gliinckrzemiany. W profilu 3 obok wymienionych czynników w y stępują we wszystkich grupach agregatów znaczne ilości związków ilasto- -żelazistych (rys. 5). W profilu tym, reprezentującym inną jednostkę systematyczną gleb, zachodzą odmienne procesy glebotwórcze, które wpływają również na zmianę lepiszcza powstających w nim agregatów. Znajduje to także potwierdzenie w badaniach mikromorfologicznych agregatów z poziomów głębszych występujących poniżej poziomu A\. W profilach 1 i 2 w poziomach A /В i В spotykamy się z obecnością w agregatach większych skupień substancji ilastych, które przeważnie wypełniają część występujących w nich przestworów. Głównym elementem cementującym masę glebową w tych poziomach jest substancja ilasto-żelazista oraz krzemionka, a w mniejszym stopniu silnie zdyspergowane połączenia próchniczne.

6 70 S. Kowaliński i in. Rys. 6. A gregaty 3-6 mm, profil 2, poziom B, głębokość cm. Fragment agregatu z porami, których ścianki są wysycone substancją ilasto-żelazistą. Pow iększenie około 20X, nikole równoległe Aggregates of 3-6 mm, profile No. 2, В horizon, depth of cm. A fragm ent of aggregate w ith pores, the walls of which are saturated w ith clayey-ferrugineous substance. Enlargement of about 20 X, parallel polarizers W profilu 3 główną rolę cementującą w poziomie (B) spełniają tylko substancje ilasto-żelaziste i krzemionka. Zarówno w małych, jak i w większych agregatach występują gruzełki zawierające zróżnicowaną ilość substancji ila-sto-żelazistej oraz odmienne form y jej rozmieszczenia. Spotykamy wśród nich pojedyncze egzemplarze agregatów zawierające substancje ila-sto-żelaziste, zgromadzone głównie w pobliżu ich elementów granicznych. W innych agregatach jest ona nagromadzona wewnątrz agregatu w postaci licznych skupień wysycających występujące tu poprzednio pory glebowe, których ścianki mogą być inkrustowane strukturotwórczym lepiszczem (rys. 6). Opisane zjawiska stanowią przyczynę różnej trwałości tych agregatów. Wodoodporność agregatów. Na podstawie rys. 7 można stwierdzić, że poziomy A lp odznaczają się największą trwałością agregatów, o której decydują głównie związki próchniczne i ich połączenia z substancją mineralną. Wśród agregatów z poziomów głębszych, które odznaczają się niższą wodoodpornością, dużą rolę spełnia substancja llasto-żelazista, a zawartość jej i rozmieszczenie w obrębie agregatów może decydować o wskaźniku ich wodoodporności. Przedstawione w yniki wskazują równocześnie, że wodotrwałość agregatów zależy od ich wielkości, przy czym z reguły gruzełki o m niejszych wymiarach cechuje wyższy wskaźnik wodoodporności, na co zwró-

7 Fizyka gleby 71 Rys. 7. Wskaźnik wodoodporności niektórych grup agregatów wydzielonych z różnych poziom ów genetycznych badanych gleb Index of waterproofness of some groups of aggregates isolated from different genetic horizons of the soils under study cił uwagę w swych badaniach Tokaj [9]. Zjawisko to jest związaine najprawdopodobniej z odmienną budową agregatów różnej wielkości. W iększe agregaty odznaczają się budową wyższego rzędu w porównaniu z agregatami drobniejszymi, co może decydować o ich mniejszej odporności na rozm ywające działanie wody. Obserwacje pod mikroskopem skanningowym z przystawką mikroanalityczną. W wybranych grupach agregatów o średnicy 3-6 i 1-3 mm przeprowadzono badania nad w ykorzystaniem mikroskopii elektronowej skanningowej z przystawką mikroanalityczną do określania substancji mineralnej stanowiącej detrytus i lepiszcze agregatów strukturalnych. Wykonana pod mikroskopem elektronowym fotografia (rys. 8 a) oraz odpowiadające jej wyniki mikroanalizy (rys. 8 b) wskazują, że w agregatach 3-6-milimetrowych spotykamy większe ziarna detrysu, głównie kwarcu, o czym świadczy obecność krzemu we fragmencie badanego agregatu. Wśród lepiszcza mineralnego, które reprezentują silnie rozdrobnione cząstki występujące między ziarnami detrytusu w agregacie 3-6-milim etrowym szarej gleby leśnej (profil 1), obserwujemy zróżnicowanie składu jakościowego (rys. 9). Spotykamy tu kilka składników, takich jak Si, Al, K, S, Ca, Fe i inne, wśród których dominują związki krzemu i glinu. W glebie szarobrunatnej (profil 3) charakter jakościowy lepiszcza w agregatach 3-6-milimetrowych jest nieco odmienny od lepiszcza spotykanego w szarej glebie leśnej. Szczególną uwagę zwraca w nich w iększy udział Fe (rys. 10), którego połączenia mogą współdecydować w tej glebie o charakterze i właściwościach powstających w niej agregatów. Obok Fe w niektórych miejscach gruzełków tej gleby (rys. 11) występuje także Mn, mogący oddziaływać podobnie jak Fe na tworzenie się i właściwości agregatów.

8 72 S. Kowaliński i in. Rys. 8. Szara gleba leśna, profil nr 1, poziom A lv. Ziarno detrytusu mineralnego widoczne w agregacie o średnicy 3-6 mm a ob raz pod m ik roskop em sk an n in gow ym, p o w ię k szen ie ok oło 3300X, b skład ja k o ś c io w y fragm entu agregatu oznaczonego ram ką G rey forest soil, profile No. 1, A lv horizon. A grain of the mineral detritus visible in the aggregate of 3-6 mm in dia a p ic tu re u nder the scan ning m icroscop e, en la rg em en t o f about 3300X, b q u a lita tiv e com position of a fragm ent of the aggregate m arked w ith a fram e

9 Fizyka gleby 73: Rys. 9. Szara gleba leśna, profil 1, poziom A lp. Fragment silnie rozdrobnionychcząstek mineralnych tworzących lepiszcze w agregacie o średnicy 3-6 mm a ob ra z pod m ik rosk op em sk a n n in g ow ym, p o w ię k szen ie ok oło 1000X, b skład ja k o ś c io w y obszaru oznaczonego ram ką G rey forest soil, profile No. 1, A lp horizon. A fragm ent of strongly comminuted m ineral particles, constituting the cementing agent in the aggregate of 3-6 mm. in dia a. p ic tu re u nder the scan ning m icroscop e, en la rg em en t abou t o f 1000X, b q u a lita tivecom position o f the area m arked w ith a fram e

10 74 S. Kowaliński i in.!rys. 10. Gleba szarobrunatna, profil 3, poziom A lp. Fragment silnie rozdrobnionych cząstek mineralnych tworzących lepiszcze w agregacie o średnicy 3-6 mm a ob raz pod m ik roskop em sk a n n in g ow ym, p o w ię k szen ie ok oło 1040X, b skład ja k o ś c io w y obszaru oznaczonego ram ką Grey-brow n soil, profile No. 3, A lp horizon. A fragm ent of strongly comminuted mineral particles, constituting the cementing agent in the aggregate of 3-6 mm in dia ta p ictu re u n der the scan ning m icroscop e, en la rg em en t o f about 1040X, b q u a lita tiv e com position of the area m arked w ith a fram e

11 Fizyka gleby 75 Rys. 11. Gleba szarobrunatna, profil 3, poziom A lp. Fragment silnie rozdrobnionych cząstek m ineralnych tworzących lepiszcze w agregacie o średnicy 3-6 mm a ob ra z pod m ikroskopem skanningow ym, powiększenie około 1040X, b skład jakościow y obszaru oznaczonego ram ką G rey-brow n soil, profile No. 3, A lp horizon. A fragm ent of strongly comminuted m ineral particles, constituting the cementing agent in the aggregate o f 3-6 mm in dia a picture ' under the scanning microscope, enlargem ent of about 1040X, b qualitative composition of the aarea m arked w ith a fram e

12 76 S. Kowaliński i in. Badania agregatów 1-3-milimetrowych wykazały również, że podstawowymi składnikami silnie zdyspergowanej, substancji mineralnej występującej w lepiszczu są Si, Al, P, S, Cl, K, Ca, Mn i Fe. Wzajemny udział tych składników zależy od jakości gleby, a ponadto w y kazuje bardzo duże zróżnicowanie w obrębie tego samego agregatu. Wykonane badania fragmentu agregatu pod mikroskopem elektronowym (rys. 12 a i b) i przeprowadzona mikroanaliza większej powierzchni lepiszcza mineralnego (rys. 12 c) wskazują -na zawartość w agregacie Si, Al, S, Cl, K, Ca i Fe. W analizowanej powierzchni stwierdzono nierównomierną zawartość wymienionych składników. Dowodem tego jest mikrcamaliza (rys. 12 d) charakterystycznego fragmentu objętego ramką na rys. 12 b. Wykazuje ona zawartość tych samych składników, ale zaznacza s ię tu wyraźnie wyższy pik dla Fe, świadczący o zwiększonym udziale tego składnika w analizowanym fragmencie agregatu. W glebie szarobrunatnej (profil 3) spotykamy się najczęściej z plazmą glebową świecącą w świetle spolaryzcwa-nym. Na rys. 13 a i b przedstawiono obrazy pod mikroskopem skanningowym agregatów milimetrcwych tej gleby przy różnym powiększeniu. Analiza tych zdjęć wskazuje na występowanie w pobliżu owalnego poru plazmy glebowej, V/ której na podstawie mikroanalizy (rys. 13 c) stwierdzono obecność Si, Al, P, S, Cl, K, Ca, Ti, Mn i Fe. Charakter plazmy glebowej nie jest jednorodny w całej masie, ponieważ występują w niej fragmenty zawierające równocześnie dużo Fe i Mn w postaci koloidalnej

13 Fizyka gleby 77

14 78 S. Kowaliński i in. Rys. 12. Szara gleba leśna, p rofil 1, poziom A lp a w id o k o g ó ln y a g re g a tó w o śred n icy 1-3 m m, p o w ię k szen ie ok oło 55X. R am ką o/.naczono ob szar p o d d a n y dalszej analizie, b zazn a czon y fra g m e n t rys. 12a w pow iększen iu o k o ło 330X, с m ik ro a n a liza p o w ie rz c h n i teg o fra g m e n tu, d w e w n ę trzn ą ram k ą ozn aczon o obszar agregatu, w k tórym w ykonano odrębną m ikroanalizę G rey-brow n soil, profile No. 1, A lp horizon a g e n e ra l v ie w o f a g g reg a te o f 1-3 m m in dia, e n la rg em en t o f abou t 55X. W ith th e area su b je cted to the fu rth e r analysis in m ark ed, b the m ark ed fra g m e n t o f F ig. 12a in th e e n le rg e m e n t o f about 330X, с m icroanalysis o f area o f this fra g m e n t, d w ith in tern a l fram e area o f the aggregate is m arked, in w hich a separate m icroanalysis was carried out (rys. 13 d). Jeszcze wyraźniej omawiane zjawisko wyraża lin'icwy rozkład Fe w badanym fragmencie agregatu (przedstawiony na rys. 13 e) craz mapa rozmieszczenia tego składnika (rys. 13 f) na całej badanej

15 Fizyka gleby 79'

16 80 S. K owaliński i in.

17 Fizyka gleby 81 Rys. 13. Gleba szarobrunatna, profil 3, poziom A lp a w id o k o g ó ln y a grega tu o śred n icy 1-3 m m z w id o c zn y m p o rem w k szta łcie o w a ln ym, p o w ię k szen ie ok oło 55X, fc> fra g m e n t p o p rze d n ie g o a grega tu z n agrom adzon ą z le w e j stron y plazm ą g leb o w ą, p o w ię k szen ie ok oło 500X, ram k ą zew n ętrzn ą zaznaczono obszar m ik ro a n a lizy c, w e w n ą trz oznaczono obszar m ik ro a n a lizy ćl, e a n alizy lin io w e g o rozkładu F e (lin ia k r z y w a ) w yk o n a n e w zd łu ż zazn a czon ej p o zio m e j lin ii p rostej, f m apa p o w ie rzch n io w eg o ro zm ieszczenia Fe (białe pu nkty ) na obszarze badanego poprzednio fragm entu. Grey-brow n soil, profile No. 3, A lp horizon' a g en e ra l v ie w o f a g g re g a te o f 1-3 m m in dia, w ith a v is ib le pore o f o v a l shape, en la r g e m e n t o f abou t 55X, ъ a fra g m e n t o f the p reviou s a g g re g a te w ith soil plasm a accu m u la ted at le ft side o f the pore; a n la rg em e n t o f about 500X, с w ith an in tern a l fra m e area o f th e m icroa n a lysis is m arked, d inside area o f the m icroanalysis is m ark ed, e analysis o f the lin e a r d istrib u tion o f Fe (c u rve lin e ), ca rried aut alon g the m arked h o rizon ta l straight line, / map of the su perficial distribution of Fe (w h ite points) over the area of the fragm en t exam ined previou sly powierzchni. Zamieszczone materiały dokumentacyjne wskazują na duże nagromadzenie żelaza w obszarze objętym badaniem mikroanalitycznym. Pozwalają one jednocześnie stwierdzić, że badane agregaty gleby szarobrunatnej odznaczają się w porównaniu z glebami szarymi leśnymi wyższym i nierównomiernym udziałem Fe i Mn w plaźmie glebowej. W N IO S K I 1. Przeprowadzone badania mikromorfologiczne agregatów wykazały znaczne zróżnicowanie w nich składu lepiszcza strukturotwórczego w zależności od typu gleby i poziomu genetycznego.

18 82 S. Kowaliński i in. 2. Obserwacje pod mikroskopem elektronowym skanningowym w powiązaniu z mikroanalizą jakościową pozwoliły stwierdzić, że obok różnic między agregatami pochodzącymi z różnych typów gleb charakter lepiszcza nie jest jednorodny w tej samej jednostce taksonomicznej. 3. Zaobserwowane w trakcie badań mikromorfologicznych i mikroanalitycznych zróżnicowane rozmieszczenie lepiszcza strukturalnego w agregatach z różnych typów i poziomów genetycznych może być przyczyną ich różnej trwałości. L IT E R A T U R A [1] Bisdom E. B. A., Henstra S., Jongeriius A., Thiel F.: Energy- -dispersive X -R ay analisis on thin sections and unimpregnated soil m aterial. Neth. J. Agric. Sei. 2, 1975, [2] D a y R. P.: Experiments in the use of the microscope for the study of soil structure. Soil Sei. Soc. Am er. Proc , [3] Dobrzański В., Witkowska В., Walczak R.: Soil-aggregation and water-stability index. J. Soil Svi. 8, 1975, 1, 3-8. [4] Drozd J., Kowaliński S.: M icrom orphological and chemical exam inations of m echanically resistant soil aggregates. Zesz. probl. Post. Nauk rol. 123, 1972, ] Kaczyński N. A.: Powstanie i sztuczne tworzenie struktury gleb. Rocz. glebozn. 12, 1962, [6] K u l ima nn A.: Problem y określania trwałości gruzełków glebowych i tw o rzenia struktury gruzełkowej. Międzyn. Czas. roi. 2, 1958, [7] Miczyński J.: Proste m etody określania wodoodporności agregatów glebowych. Ann. UMCS Ser. E, 12, 1957, [8] S i d e r i D. J.: On the form ation of structure in soil. V I. Method of m icroscopic investigation of soil structure in reflected light. Soil Sei. 46, 1938, [9] Tokaj J.: Ilościowe badania mikroskopowo-chemiczne agregatów glebowych jako elementów strukturalnych. Cz. I. Skład agregatowy, właściwości m orfologiczne i skład mechaniczny. Rocz. glebozn. 17, 1967, [10] Walczak R., Witkowska B.: M etody badania i sposoby opisywania aggregates. M icrom orfologia de Suelos. Proc. of the 5th Intern. W orking [11] Wilke E. M., Schwertmann U.: M icrom orphology of synthetic soil aggregates. M icrom orfologia de Suelos. Proc. of the 5th Intern. W orking Meeting on Soil M icrom orphology. Granada 1978,

19 Fizyka gleby 83 С. К О В А Л И Н Ь С К И Й, E. ДРОЗД, M. Л И Ч Н А Р M IC R O M O R P H O L O G IC A L PR O PE R TIE S OF S TR U C TU R E -F O R M IN G А ГРЕ ГА Т О В Н Е К О Т О Р Ы Х ПОЧВ, С Ф О Р М И Р О В А Н Н Ы Х ИЗ ЛЕ С С О В Ы Х О Б РА З О В А Н И Й Отделение почвоведения, институт агрохимии, почвоведения и микробиологии, Сельскохозяйственная академия во Вроцлаве Резюме Ц елью работ было изучение отдельных структурообразующих элементов почвенной массы, агрегированной в естественных условиях. Проведенные микроморфологические испытания, пополненные наблюдениями под электронным сканнинговым микроскопом и при учете микроанализа, выявили дифференциацию структурообразующего вяжущего вещества, зависящую от типа почвы и ее генетического горизонта. Исследования под сканнинговым микроскопом, подкрепленные качественным анализом, дали возможность установить, что вяж у щее вещество бывает неоднородно в пределах той же таксономической единицы. Отмеченное во время микроморфологических и микроаналитических исследований дифференцированное распределение структурообразующего вяжущего вещества может являться причиной их неодинаковой прочности. S. KOWALUŚTSKI, J. DROZD, М. LIC ZNAR M IC R O M O R P H O L O G IC A L P R O PE R TIE S OF STR U C TU R E -FO R M IN G A G G R E G A TE S OF SOME S O ILS D EVELOPED FRO M LOESS F O R M A T IO N S Department of Soil Science, Institute of Agricultural Chemistry, Soil Science and M ocrobiology, Agricultural University of W rocław Su m m a r y The aim of the work was to recognize particular structure-form ing elements of aggregated soil bulk in a natural arrangement. The m icrom orphological in vestigations supplemented by observations under the electronic scanning microscope, jointly w ith the microanalysis, proved a differentiation of the structure-form ing cementing agent depending on the soil type and the genetic horizon. Examinations under the electronic scanning microscope, supported by the qualitative analysis enabled to state that the character of the cementing agent is not uniform in the same taxonomic unit. D ifferent distribution of the structure-form ing cementing agent, observed in the course of micromorphological and m icroanalytical investigations, can be a cause of their different stability. P^of. dr Stan^ław Kowaliv?kl Instytut Gleboznawstwa SGGW -AR Warszawa, ul. Rakowiecka 26/30

20