PIERWIASTKI ŚLADOWE W NIEKTÓRYCH GLEBACH LESSOWYCH REGIONU OPATOWSKO-SANDOMIERSKIEGO

Transkrypt

1 ROCZNIKI GLEBOZNAW CZE, T. X V DOD. W ARSZAW A 1965 MARIA PIOTROWSKA PIERWIASTKI ŚLADOWE W NIEKTÓRYCH GLEBACH LESSOWYCH REGIONU OPATOWSKO-SANDOMIERSKIEGO Zakład Gleboznawstwa IUNG Puławy Rozmieszczenie pierwiastków śladowych w profilu glebowym obrazuje przemiany, jakim ulegają one pod wpływem procesów glebotwórczych. Poza tym wiadomości z tego zakresu badań służą bezpośrednio praktyce rolniczej. W Pracowni Mikroelementów rozpoczęto pod kierunkiem dr A. Kabata-Pendias w 1964 r. cykl badań dotyczących rozmieszczenia pierw iastków śladowych w poszczególnych rodzajach gleb Polski. Niniejszy komunikat omawia część wyników uzyskanych dla gleb lessowych woj. kieleckiego. Gleby tego regionu, zaliczane do jednych z urodzajniejszych w kraju, nie zostały dotychczas zbadane pod względem zawartości m ikroelementów. Omówione poniżej wyniki dotyczą trzech profilów glebowych, wytworzonych z lessu, a mianowicie: czarnoziemu, gleby brunatnej i pseudobielicowej. Próbki glebowe zostały pobrane z poszczególnych poziomów genetycznych gleb jesienią 1964 r. Zawartość ogólną pierwiastków Ti, Mn, Cu, Co, Mo oznaczono metodami spektrofotometrycznymi (Kabata [3]). Ponadto w Pracow ni Chemii Gleb wykonano analizy składu mechanicznego, ph oraz substancji organicznej. Rozpatrując występowanie mikroelem entów w badanych glebach zaobserwowano pewne różnice w ich pionowym rozmieszczeniu. Tytan i mangan (tab. 1) w ystępują bardzo równomiernie zarówno w poszczególnych typach gleb, jak w poziomach genetycznych tej samej gleby. W rozmieszczeniu miedzi, kobaltu i molibdenu zaznaczają się pewne poziomy nagromadzenia tych pierwiastków w glebie w stosunku do zawartości ich w skale macierzystej. Zgodnie z badaniami Strzemskiego [9] gleby różnych typów zasobne w tytan nie w ykazują żadnego zróżnicowania profilowego, o ile nie należą do gleb silnie próchnicznych. W przypadku czarnoziemu zauważono pewne wzbogacenie górnych warstw w tytan ogółem (poziom 3174 ppm, poziom С 2743 ppm).

2 Miejscowość Locality Typ gleby Soil type Głębokość Depth cm Poziom Horizon Zawartość frak cji Content of fraction % 1,0-0,1 0,1-0,02 с 0,02 <0,002 *%C1 Subst. org. Organic. matter % Całkowita zawartość Total content Ti ppm tin ppm iviostotc Сżarno z i en 5-15 A ,2 4, Chernozem A ,5 2, h ,0 1, Ax/C ,4 0, С , С , Ostrowiec Gleba brunatna 5-15 A ,1 2, Brown soil (В) ,0 0, (В)/С , С , с , Nowo Słupia Gleba pseudobieli А ,0 1, cowa Pseudopodsolic soil Аз ,8 0, в , в/с , с ,

3 PIER W IA STK I ŚLADOW E W GLEBACH LESSOW YCH 269 W glebie brunatnej tytan rozmieszczony jest bardzo równomiernie we wszystkich poziomach genetycznych. Wierzchnie warstwy gleby pseudobielicowej są natomiast uboższe w ten pierwiastek w porównaniu z jego zawartością w skale macierzystej. Rozmieszczenie tytanu w tej glebie układa się podobnie jak w bielicach pyłowych (Musierowicz [8]). Występowanie manganu ogółem w glebach lessowych wiąże się ściśle według Bâjescu [l]z ilością iłu koloidalnego w poszczególnych poziomach tych gleb. W przypadku badanych gleb nie stwierdzono istotnego wpływu zawartości tej frakcji gleby na ogólną ilość manganu. Jednakże podwyższone ilości tego pierwiastka w poziomie A 1 zarówno w glebie brunatnej, jak pseudobielicowej wskazują wyraźnie na wpływ czynnika biologicznego. Potw ierdza to znaczne zwiększenie ogólnej zawartości m anganu w całym poziomie akum ulacyjnym czarnoziemu. Ogólna ilość m anganu w dolnej warstwie skały macierzystej jest związana raczej z konkrecjam i żelazisto-manganowymi, a nie z wysoką zawartością tego składnika w lessach. //. /. ///. Rozmieszczenie Cu, Co i Mo w profilach gleb lessowych I czarnoziem, II gleba brunatna, III pseudobielica Distribution of Cu, Co, Mo in the profile of soils derived from loess I chernozem, II brown soil, П1 pseudopodsoil Na rysunku przedstawiono w wartościach bezwzględnych rozmieszczenie profilowe Cu, Co i Mo w poszczególnych glebach. Ogólna zawartość miedzi waha się w czarnoziemie w granicach ppm, w glebie brunatnej 7,5 26,0 ppm, a w glebie pseudobielicowej 26,0 38,0 ppm. Bâjescu [1], K r y t [7] badając rozmieszcze-

4 270 nie miedzi w glebach wytworzonych z lessów otrzymali wyniki podobne. Autorzy ci zwracają uwagę, że rozmieszczenie tego pierw iastka w profilach gleb lessowych zależy od kierunku przebiegu procesów glebotwórczych. W czarnoziemach, gdzie dominuje czynnik biologiczny, miedź koncentruje się w poziomach akumulacyjnych; w glebach brunatnych i zbielicowanych miedź przemieszcza się w głąb wraz z iłem koloidalnym. Rozmieszczenie miedzi w glebie brunatnej układa się w ten sposób, że najw iększe jej ilości koncentrują się w poziomie (B) i w poziomie przejściowym (B)/C. W glebie pseudobielicowej nagromadzenie tego pierwiastka występuje w poziomie В iluwialnym, a przede wszystkim w poziomie przejściowym B/C. Należy zwrócić uwagę, że w poziomach tych następuje pewne wzbogacenie we frakcje pyłu i iłu koloidalnego. Rozmieszczenie miedzi w czarnoziemie przebiega nieco odmiennie, gdyż największe ilości tego pierw iastka znaleziono w dolnej części głębokiego poziomu akum u lacyjnego. Ogólne zawartości kobaltu w glebie brunatnej (5,3 6,8 ppm) i w pseudobielicowej (4,0 7,4 ppm) są bardzo zbliżone; wyniki uzyskane dla czarnoziemu są jednak wyższe (6,3 9,1 ppm). Największe ilości kobaltu znaleziono w środkowej części poziomu próchnicznego czarnoziemu oraz w poziomie przejściowym B/C gleby pseudobielicowej. W glebie b ru n atnej kobalt jest rozmieszczony równomiernie, zaznacza się tylko nieznaczne wzbogacenie w ten pierw iastek poziomu przejściowego (B)/C oraz leżącej bezpośrednio pod nim skały macierzystej. Podobne wyniki uzyskała Kabata-Pendias [5] badając rozmieszczenie kobaltu w glebach wytworzonych z granitów i bazaltów oraz w rędzinach. Ogólna zawartość molibdenu w badanych glebach lessowych waha się w granicach wartości uzyskanych przez Gorlacha [2] i Kabata- Pendias [4] dla innych rodzajów gleb. Na podkreślenie zasługują ilości tego pierw iastka znalezione w poziomie akum ulacyjnym czarnoziemu (2,50 3,13 ppm). Rozmieszczenie molibdenu w profilach gleby brunatnej pseudobielicowej jest bardzo podobne, a mianowicie poziomy próchniczne obu gleb są bardziej zasobne w ten m ikroelem ent niż pozostałe w arstw y gleb. Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że zaw artość omawianych pierwiastków w badanych glebach lessowych mieści się w granicach występowania ich w innych rodzajach gleb zasobnych w mikroelementy. Pionowe rozmieszczenie pierwiastków śladowych w tych glebach jest w pewnym stopniu związane z rozwojem procesów glebotwórczych, co zaznacza się swoistym nagromadzeniem ich w poszczególnych poziomach gleb.

5 PIERW IASTKI ŚLADOWE W GLEBACH LESSOWYCH 271 LITERATURA [1] Bâjescu I., С hr ir i ас A.: Verteilung der Spurenelementen in den zonalen Böden im Süden Rumänies. Sti. Sol., nr 3 4, 1964, s [2] Gorlach E.: Zawartość molibdenu w niektórych glebach Polski Południowej. Roczn. Glebozn., t. 13, z. 1, 1963, s [3] Kabata A.: Przegląd fotometrycznych metod oznaczania mikroelementów w roślinach i glebach. Pamiętnik Puławski, nr 3, 1961, s [4] Kabata-Pendias A., Bolibrzuch E.: Molibden w glebach i roślinach regionu nadmorskiego. Roczn. Nauk Roln., 88-A-3, s , [5] Kabata-Pendias A.: Badania geochemiczno-mineralogiczne gleb w ytw o rzonych z granitów i bazaltów Dolnego Śląska. Roczn. Nauk Roln., 90-A-l, 1965, s [6] Kabata-Pendias A.: Badania geochemiczno-mineralogiczne rędzin woj. kieleckiego (w druku). [7] Kryt J.: Sodzierżanije mikroelemientow w poczwach mieżdurieczija Urala i Sakmary. Poczwowiedien., nr 10, [8] M u s i e r o w i с z A.: Niektóre mikroelementy w glebach (Mo, Cu, Zn, B, Mn, Ti). Roczn. Glebozn., dodatek do t. 9, s. 3 24, [9] Strzemski М., Gawęda Z.: Inwentaryzacja tytanu w glebach przedczwartorzędu woj. kieleckiego. Roczn. Nauk Roln., t. 70-A-l, 1954, м. ПЁТРОВСКА МИКРОЭЛЕМЕНТЫ В НЕКОТОРЫХ ЛЕССОВЫХ ПОЧВАХ ОПАТОВСКО-САНДОМЕРСКОЙ ОКРЕСТНОСТИ Отделение Почвоведения, Институт Агротехники, Удобрения и Почводения, Пулавы Резюме В трех лессозых почвах: чернозем, бурая почва и псевдоподзолистая почва определяли общее содержание следующих микроэлементов: Ti, Mn, Со, Mo. В черноземе все эти элементы накапливаются в аккумуляционном горизонте, это видно особо отчётливо на примере Си, Со, Mo. В бурой и псевдоподзолистой почвах концентрация микроэлементов возникает главным образом в подгумусном горизонте (В) и В, а в случае Со в переходном горизонте В/С. Размещение определяемых элементов в почвенном профиле находится в некоторой связи с направлением хода почвообразующих процессов. М. PIOTROWSKA TRACE ELEMENTS IN SOME LOESS SOILS OF THE OPATÓW-SANDOMIERZ REGION Departm ent of Soil Science Institute of Soil Science and Plant Cultivation, Puław y Summary Total content of the trace elements Ti, Mn, Cu, Co, Mo was determined in three loess soils: chernozem, brown soil and pseudopodsol.

6 272 M. PIOTROW SKA It was found that in chernozem those elements accumulate primarily in the upper soil layers, as seen with especial distinctness in the case of Cu, Co, Mn. In brown soil and pseudopodsol, accumulation occurs commonly in the subsurface horizons (B) and B, w hile that of Co in the transition horizons B/C. The distribution of the determined trace elements indicates some relation with the pattern of the soil-form ing processes.