BUDOWA DROGI S-3 NOWA SÓL LEGNICA (A4) ODCINEK 4: KM

NAZWA, ADRES OBIEKTU BUDOWLANEGO NAZWA I ADRES INWESTORA STADIUM BUDOWA DROGI S-3 NOWA SÓL LEGNICA (A4) ODCINEK 4: KM 58+974 79+164 GENERALNA DYREKCJA DRÓG KRAJOWYCH I AUTOSTRAD Oddział we Wrocławiu 53-139 WROCŁAW ul. Powstańców Śl. 186 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia drogowego na środowisko w ramach ponownej oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko na etapie postępowania o wydanie decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej STRESZCZENIE NIESPECJALISTYCZNE NAZWA I ADRES JEDNOSTKI PROJEKTOWANIA Imię i Nazwisko Stanowisko Podpis Marta Wronka - Tomulewicz Kierownik zespołu Zespół autorski Imię nazwisko Patrycja Rochowska Katarzyna Semaniuk Agnieszka Kordecka Łukasz Sawa Damian Baran Tomasz Habrat Stefan Obłąkowski Michał Maniakowski Opracował Mariusz Rybacki Mirosław Wąsik Rafał Cieślak Paweł Pawlaczyk Halina Jaroszewska Michał Czauderna Mirosław Sochacki Tomasz Gola Andrzej Kieczka Bartłomiej Pierzgalski NUMER UMOWY: GDDKiA O/WR I-2/60/ZWR/I-4/2013 (PR-643/13) DATA OPRACOWANIA: CZERWIEC 2013 r. 1

SPIS TREŚCI 1. WSTĘP... 5 1.1. PRZEDMIOT I CEL OPRACOWANIA... 5 1.2. KWALIFIKACJA FORMALNA PRZEDSIĘWZIĘCIA... 5 1.3. IDENTYFIKACJA PRZEDSIĘWZIĘCIA... 5 1.4. INWESTYCJA A OBOWIĄZUJĄCE DOKUMENTY PLANISTYCZNE... 6 2. PODSTAWY PRAWNE WYKONANIA RAPORTU O ODDZIAŁYWANIU NA ŚRODOWISKO... 6 3. OPIS ANALIZOWANYCH WARIANTÓW PRZEDSIĘWZIĘCIA... 6 3.1. WARIANTY ROZPATRYWANE NA ETAPIE DECYZJI O ŚRODOWISKOWYCH UWARUNKOWANIACH... 6 3.2. WARIANTY TECHNICZNE ROZPATRYWANE NA ETAPIE PROJEKTU BUDOWLANEGO... 7 4. CHARAKTERYSTYKA CAŁEGO PRZEDSIĘWZIĘCIA I WARUNKI UŻYTKOWANIA TERENU W FAZIE REALIZACJI I EKSPLOATACJI LUB UŻYTKOWANIA... 8 4.1. LOKALIZACJA PRZEDSIĘWZIĘCIA... 8 4.2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘWZIĘCIA... 9 5. CHARAKTERYSTYKA ELEMENTÓW PRZYRODNICZYCH ŚRODOWISKA OBJĘTYCH ZAKRESEM PRZEWIDYWANEGO ODDZIAŁYWANIA PLANOWANEGO PRZEDSIĘWZIĘCIA NA ŚRODOWISKO... 22 5.1. ZAGOSPODAROWANIE TERENU... 22 5.2. POŁOŻENIE I UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI... 23 5.3. KLIMAT... 23 5.4. JAKOŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO... 23 5.5. GEOLOGIA... 24 5.6. GLEBY... 25 5.7. ZŁOŻA SUROWCÓW... 26 5.8. HYDROGRAFIA... 26 5.9. CHARAKTERYSTYKA GŁÓWNYCH ZLEWNI RZEK... 26 5.10. JAKOŚĆ WÓD POWIERZCHNIOWYCH... 27 5.11. WARUNKI HYDROGEOLOGICZNE... 27 5.12. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE... 29 5.12.1. Obszary chronione... 29 5.12.2. Inwentaryzacja przyrodnicza w zakresie siedlisk przyrodniczych, rzadkich i chronionych gatunków roślin naczyniowych... 29 5.12.3. Inwentaryzacja przyrodnicza w zakresie bezkręgowcu - ksylofagów... 31 5.12.4. Inwentaryzacja przyrodnicza w zakresie płazów i gadów... 32 5.12.5. Inwentaryzacja przyrodnicza w zakresie ptaków... 34 5.12.6. Inwentaryzacja przyrodnicza w zakresie ssaków... 35 5.13. ZABYTKI... 42 5.14. KLIMAT AKUSTYCZNY... 42 5.14.1. Opis planowanego przedsięwzięcia... 42 5.14.2. Standardy jakości środowiska akustycznego... 42 5.14.3. Tereny chronione. Obszary newralgiczne... 43 5.14.4. Charakterystyka planowanego przedsięwzięcia ze względu na hałas... 44 2

5.14.4.1. Projektowany układ komunikacyjny... 44 5.14.4.2. Warunki ruchu... 45 5.14.5. Ocena hałasu dla stanu istniejącego... 45 6. PRZEWIDYWANE ODDZIAŁYWANIE NA ETAPIE REALIZACJI I EKSPLOATACJI INWESTYCJI... 46 6.1. ODDZIAŁYWANIE NA KRAJOBRAZ... 46 6.2. ODDZIAŁYWANIE NA KLIMAT... 47 6.3. ODDZIAŁYWANIE NA POWIETRZE ATMOSFERYCZNE... 47 6.3.1. Oddziaływanie na powietrze atmosferyczne na etapie realizacji... 47 6.3.2. Oddziaływanie na powietrze atmosferyczne na etapie eksploatacji... 47 6.4. ODDZIAŁYWANIE NA UWARUNKOWANIA GEOLOGICZNE... 53 6.5. ODDZIAŁYWANIE NA POWIERZCHNIĘ ZIEMI I GLEBY... 53 6.6. ODDZIAŁYWANIE NA ZŁOŻA SUROWCÓW... 55 6.7. ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO WODNE... 55 6.7.1. Ocena wpływu realizacji inwestycji na wody powierzchniowe... 55 6.7.2. Ocena wpływu realizacji inwestycji na zbiorniki wód podziemnych... 57 6.7.3. Ocena wpływu eksploatacji inwestycji na środowisko wodne... 59 6.7.3.1. Ocena oddziaływania na wody powierzchniowe na etapie eksploatacji... 59 6.7.3.2. Ocena oddziaływania na wody podziemne na etapie eksploatacji... 60 6.8. ODDZIAŁYWANIE NA ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE... 62 6.8.1 Oddziaływanie na obszary NATURA 2000... 62 6.8.2. Oddziaływanie przedsięwzięcia na siedliska przyrodnicze, rzadkie i chronione gatunki roślin... 63 6.8.3. Oddziaływanie przedsięwzięcia na gatunki bezkręgowców - ksylofagów... 68 6.8.4. Oddziaływanie przedsięwzięcia na gatunki płazów i gadów... 69 6.8.5. Oddziaływanie przedsięwzięcia na gatunki ptaków... 70 6.9. ODDZIAŁYWANIE NA ZABYTKI I DOBRA KULTURY... 75 6.10. ODDZIAŁYWANIE NA ŚRODOWISKO WIBROAKUSTYCZNE... 76 6.10.1. Metoda oceny hałasu... 76 6.10.2. Ocena hałasu dla stanu projektowanego... 76 6.10.3. Zaniechanie inwestycji... 77 6.10.4. Oddziaływanie przedsięwzięcia na etapie budowy... 77 6.10.5. Oddziaływanie skumulowane... 77 6.10.6. Podsumowanie... 82 6.11. ODDZIAŁYWANIE NA LUDZI I DOBRA MATERIALNE... 83 6.12. GOSPODARKA ODPADAMI... 85 6.13. PRZEWIDYWANE ODDZIAŁYWANIE PRZEBUDOWYWANYCH LINII ENERGETYCZNYCH WYSOKIEGO NAPIĘCIA ORAZ GAZOCIĄGÓW NA ŚRODOWISKO... 85 6.14. ŁĄCZNA OCENA ODDZIAŁYWANIA PLANOWANEJ INWESTYCJI NA ŚRODOWISKO... 96 7. PRZEWIDYWANE ODDZIAŁYWANIE NA ETAPIE LIKWIDACJI INWESTYCJI... 98 8. OPIS PRZEWIDYWANYCH DZIAŁAŃ MAJĄCYCH NA CELU ZAPOBIEGANIE I OGRANICZENIE NEGATYWNYCH ODDZIAŁYWAŃ NA ŚRODOWISKO ORAZ OCENA EFEKTYWNOŚCI ZASTOSOWANYCH ROZWIĄZAŃ... 98 8.1. PODSTAWA FORMALNO - PRAWNA... 98 8.2. CHARAKTERYSTYKA ROZWIĄZAŃ PROJEKTOWYCH ORAZ STOPIEŃ I SPOSÓB UWZGLĘDNIENIA WYMAGAŃ ZAWARTYCH W DECYZJI O ŚRODOWISKOWYCH UWARUNKOWANIACH.... 98 8.2.1. Ochrona walorów krajobrazowych... 98 3

8.2.2 Ochrona powietrza atmosferycznego... 98 8.2.3. Ochrona gleb... 100 8.2.4. Warunki i działania mające na celu zapobieganie i ograniczenie negatywnych oddziaływań na środowisko wodne w czasie realizacji i eksploatacji... 101 8.2.5 Ochrona środowiska przyrodniczego... 105 8.2.5.1. Sposoby ograniczania wpływu na siedliska przyrodnicze oraz rzadkie i chronione gatunki roślin... 105 8.2.5.2. Sposoby ograniczania wpływu na chronione gatunki ksylofagów... 110 8.2.5.3. Sposoby ograniczania wpływu na chronione gatunki płazów i gadów... 111 8.2.5.4. Sposoby ograniczenia wpływu na ptaki... 121 8.2.5.5. Sposoby ograniczenia wpływu na ssaki i korytarze ekologiczne... 127 8.2.5.6. Konieczne do uzyskania derogacje na etapie realizacji inwestycji... 134 8.2.6. Ochrona zabytków kultury... 135 8.2.7. Ochrona środowiska akustycznego... 138 8.2.7.1. Zabezpieczenia przed hałasem na etapie eksploatacji... 138 8.2.7.2. Zabezpieczenia przed hałasem na etapie realzacji... 140 8.2.8. Gospodarka odpadami... 140 9. OKREŚLENIE PRZEWIDYWANEGO ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO W PRZYPADKU WYSTĄPIENIA POWAŻNEJ AWARII, A TAKŻE MOŻLIWEGO TRANSGRANICZNEGO ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO... 142 10. PRZEDSTAWIENIE PROPOZYCJI ANALIZY POREALIZACYJNEJ I MONITORINGU ODDZIAŁYWANIA PLANOWANEGO PRZEDSIĘWZIĘCIA... 143 11. OKREŚLENIE KONIECZNOŚCI USTANOWIENIA OBSZARU OGRANICZONEGO UŻYTKOWANIA... 146 12. ANALIZA MOŻLIWYCH KONFLITKÓW SPOŁECZNYCH ZWIĄZANYCH Z PLANOWANYM PRZEDSIĘWZIĘCIEM... 146 13. WSKAZANIE TRUDNOŚCI WYNIKAJĄCYCH Z NIEDOSTATKÓW TECHNIKI LUB LUK WE WSPÓŁCZESNEJ WIEDZY JAKIE NAPOTKANO PRZY OPRACOWANIU RAPORTU... 146 4

1. WSTĘP 1.1. PRZEDMIOT I CEL OPRACOWANIA Niniejsze opracowanie zostało wykonane na zamówienie Inwestora: Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział we Wrocławiu Przedmiotem raportu oddziaływania na środowisko jest przedsięwzięcie polegające na budowie drogi ekspresowej S-3 na odcinku Nowa Sól Legnica (węzeł A-4) dla wariantu łączonego od początku opracowania do km 76+500 według wariantu I i od km 76+500 do km 79+163,09 wariant III. Opis analizowanych wariantów rozpatrywanych na etapie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach przedstawiono w rozdziale 3. Dla projektu planuje się uzyskać 4 decyzję o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, w związku z czym przy opracowywaniu niniejszego raportu uwzględniono podział na odcinki: Odcinek 1 0+000 16+400 Odcinek 2 16+400 33+300 Odcinek 3 33+300 58+974 Odcinek 4 58+974 79+164 1.2. KWALIFIKACJA FORMALNA PRZEDSIĘWZIĘCIA Zgodnie z 2 ust.1 pkt. 31 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. 10 Nr 213 poz. 1397) projektowana droga ekspresowa zaliczana jest do przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko, dla których raport o oddziaływaniu na środowisko sporządzany jest obligatoryjnie. Realizacja planowanego przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziaływać na środowisko jest możliwa wyłącznie po uzyskaniu decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej. 1.3. IDENTYFIKACJA PRZEDSIĘWZIĘCIA Fragment drogi S-3 Nowe Miasteczko Legnica, dla celów niniejszego raportu zgodnie z projektem budowlanym podzielona została na 4 odcinki realizacyjne: Odcinek 1 km 0+000 16+400 początek opracowania węzeł Gaworzyce (bez węzła); Odcinek 2 km 16+400 33+300 węzeł Gaworzyce (z węzłem) węzeł Kaźmierzów (bez węzła); Odcinek 3 km 33+300 58+974 węzeł Kaźmierzów (z węzłem) węzeł Lubin Południe (z węzłem); Odcinek 4 km 58+974 79+164 węzeł Lubin Południe (bez węzła) koniec opracowania. Przedmiotem niniejszego raportu jest wyłącznie analiza odcinka 4. Początek projektowanego odcinka znajduje się w gminie Lubin na istniejącej drodze nr 3 a kończy w gminie Krotoszyce (województwo dolnośląskie). Długość projektowanego odcinka wynosi 20,190 km i w całości przebiega w województwie dolnośląskim. Tabela 1.3.1. Przebieg odcinka (wraz z obszarem oddziaływania). Województwo Powiat Gmina Obszar realizacji Obszar oddziaływania dolnośląskie lubiński Lubin + + 5

Województwo Powiat Gmina Obszar realizacji Obszar oddziaływania legnicki Miłkowice + + miasto na prawach Legnica + + powiatu legnicki Krotoszyce + + 1.4. INWESTYCJA A OBOWIĄZUJĄCE DOKUMENTY PLANISTYCZNE Realizację istotnych z punktu widzenia strategii rozwoju Państwa inwestycji drogowych określają dokumenty strategiczne i planistyczne, spośród których można wymienić: a) na poziomie państwowym m.in. Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju; Strategia Rozwoju Kraju na lata 2007 2015; Polityka Transportowa Państwa na lata 2006 2025; Krajowy Program Budowy Dróg Krajowych na lata 2011 2015; Prognoza oddziaływania na środowisko programu Budowy Dróg Krajowych na lata 2011 2015; Plan Rozwoju Infrastruktury Transportowej w Polsce do 2015. b) na poziomie regionalnym i lokalnym m. in.: Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010 2020; Plan zagospodarowania przestrzennego województwa dolnośląskiego Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin; Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. 2. PODSTAWY PRAWNE WYKONANIA RAPORTU O ODDZIAŁYWANIU NA ŚRODOWISKO Podstawą prawną wykonania niniejszego raportu jest ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227 z późn. zm.). 3. OPIS ANALIZOWANYCH WARIANTÓW PRZEDSIĘWZIĘCIA 3.1. WARIANTY ROZPATRYWANE NA ETAPIE DECYZJI O ŚRODOWISKOWYCH UWARUNKOWANIACH WARIANTY LOKALIZACYJNE Na etapie uzyskiwania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach przedmiotem analizy były trzy warianty przebiegu drogi. W większości przebiegały one stosunkowo blisko siebie, największe różnice dotyczyły odcinków: obejścia Klobuczyna, Borowa i Przysiecznej oraz obwodnicy Polkowic i Lubina. Zgodnie z wydaną decyzją lokalizacyjną z roku 2006 wszystkie warianty miały wspólny przebieg na odcinku obwodnicy Lubina. Wariant I czerwony w większości omijał obszary zabudowane (poza miejscowością Rzeszotary), przebiegał głównie przez tereny rolnicze i leśne w stosunkowo bliskiej odległości od istniejącej drogi krajowej nr 3. Długość drogi wyniosła 79,094 km. Wariant II zielony przebiegał najbliżej obszarów zamieszkałych oraz w dalszej odległości od istniejącej drogi DK nr 3 niż wariant I - nawet do 2 km. Ponad 72% jego powierzchni obejmowało tereny bardzo podatne i podatne na zanieczyszczenia głównego użytkowego poziomu wody. Ponadto 6

przecinał obszar miasta Polkowice podkreślając jego podział na dwie części (Polkowice i Polkowice Dolne). Długość drogi wyniosła 78,482 km. Wariant III niebieski był najbardziej oddalony od istniejącej drogi krajowej nr 3, omijał w większości występujące obszary zabudowy. Na wysokości węzła Kaźmierzów zbliżał się do trasy pozostałych wariantów, przez co zajmował największą powierzchnię obszarów leśnych. Długość drogi wyniosła 78,505 km. Tabela 3.1.1 Porównanie wariantów Wariant Czerwony Zielony Niebieski Długość trasy 79,094 78,482 78,505 - obszar woj. lubuskiego 13,720 13,500 13,500 - obszar woj. dolnośląskiego 65,374 64,982 65,005 WARIANTY TECHNICZNE WĘZŁÓW Na etapie koncepcji programowej rozpatrywano również różne rozwiązania konstrukcyjne węzłów. Przykładowo w wariancie czerwonym np. dla węzła Kochlice Wariant czerwony km 67+479,00 węzeł typu trąbka z rondem zlokalizowany na przecięciu z drogą krajową Nr 3 oraz drogą lokalną w kierunku Rzeszotar, Wariant zielony km 64+773,00 węzeł WB, typu półkoniczyna z dwoma skrzyżowaniami skanalizowanymi, zlokalizowany na przecięciu z istniejącą drogą lokalną w kierunku Kochlic i Głuchowic, Wariant niebieski km 64+500,00 węzeł WB, typu półkoniczyna z pętlami przyległymi, będący skrzyżowaniem dwupoziomowym drogi lokalnej Głuchowice Kochlice, drogi krajowej Nr 3 oraz projektowanej drogi ekspresowej S3 Ze względu na fakt, iż niniejszy raport sporządzany jest w ramach postępowania zmierzającego do wydania decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, a dla planowanej inwestycji została wydana w 2009 r. decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia dla wariantu łączonego, odstąpiono od analizy wariantów rozwiązań technicznych. Wariantowaniu podlegały jedynie rozwiązania służące ochronie środowiska. WARIANT POLEGAJĄCY NA NIEREALIZOWANIU PRZEDSIĘWZIĘCIA Zgodnie z art. 66 ust. 1 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko zawierał analizę wariantu zerowego. Brak realizacji przedsięwzięcia i pozostawienie istniejącego przebiegu drogi nr 3 na odcinku Nowa Sól Legnica bez jej częściowej modernizacji i przebudowy, spowoduje dalsze nakładanie się ruchu lokalnego i tranzytowego na większości trasy oraz narastające negatywne oddziaływanie w zakresie hałasu, zanieczyszczenia powietrza, wód, wpływu na faunę i florę oraz pogorszenie stanu bezpieczeństwa ruchu. Do realizacji zgodnie z zapisami decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach wybrany został wariant od początku opracowania do km 76+500 według wariantu I (czerwonego) i od km 76+500 do km 79+163,09 według wariantu III (niebieskiego). 3.2. WARIANTY TECHNICZNE ROZPATRYWANE NA ETAPIE PROJEKTU BUDOWLANEGO Kształt przejść dla zwierząt Zgodnie z zapisami decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach oraz pierwszej oceny oddziaływania na środowisko zaistniała konieczność zaprojektowania przejść dla zwierząt w formie przepustów. W pierwotnej koncepcji przedmiotowych obiektów rozważano kołową lub kwadratową konstrukcję przekroju światła. Z uwagi na fakt, iż w dostępnej literaturze podkreśla się potrzebę unaturalnienia przejść dla zwierząt, w wariancie ostatecznym zdecydowano o zaprojektowaniu 7

obiektów o kołowo-łukowym przekroju światła, którego konstrukcja umożliwia jego efektywniejsze wpasowanie w istniejący krajobraz. Zastawki na rowach Na etapie pierwszej oceny przedsięwzięcia w kontekście oddziaływania na środowisko, wskzanao zastosowanie zespołu zastawek na rowach drogowych. Przedmiotowe urządzenia mają na celu umożliwienie retencjonowania substancji niebezpiecznej uwolnionej do środowiska podczas poważnej awarii, w sposób kontrolowany, w przestrzeni rowu drogowego oraz zespołu urządzeń kanalizacji zamkniętej. Tym samym, w ramach ponownej oceny zdecydowano o konieczności zmodyfikowania przedmiotowego rozwiązania technicznego. Projektant zastosował tożsame zabezpieczenie w formie zastawek wprowadzonych do studni kanalizacyjnych, usytuowanych przed odbiornikami w postaci cieków naturalnych oraz rowów melioracyjnych. Przedstawione rozwiązanie zapewnia możliwość skutecznej konserwacji urządzenia zabezpieczającego, zachowanie jego trwałości w dłuższym okresie czasu oraz większą skuteczność w przypadku wystapienia poważnej awarii. Płotki W związku z niską skutecznością płotków z siatki, szczególnie w przypadku traszek i płazów bezogonowych po metamorfozie projekt budowlany przewiduje zastosowanie płotków betonowych. Siatkę dogęszczającą zastosowano jedynie w sytuacjach uzasadnionych technicznie np.: odwodnienie skarp i zahamowanie spływu powierzchniowego wraz z możliwością rozmycia skarpy, wprowadzenia wody na teren sąsiadujący lub tworzenie zastoisk, bramy wjazdowe, brak możliwości technologicznych wprowadzenia płotka w skarpę z uwagi na zachowanie jej stabilności. Zmienione rozwiązania projektowe w stosunku do koncepcji programowej: odcinek drogi od km 78+200 do km 79+200 na etapie projektu budowlanego wykonano analizę zmiany przebiegu drogi w stosunku do zatwierdzonej Koncepcji Programowej, co skutkowało zmianą układu wysokościowego w rejonie skrzyżowania z linią kolejową oraz drogą wojewódzką. Zaprojektowane rozwiązanie obejmuje przeprowadzenie drogi ekspresowej nad linia kolejowa i drogą wojewódzką węzeł Legnica Zachód przeprowadzone analizy ruchowe na etapie wykonywania dokumentacji budowlanej wykazały nieprzepustowość zaprojektowanego węzła, co skutkowało koniecznością przeprojektowania węzła. zmiana niwelety S3 i DP 1135 (droga powiatowa dołem i obiekt w ciągu S3 WD47) zmiana ta wynika z braku technicznej możliwości wykonania drogi powiatowej DP 1135 górą, co wiązałoby się z dodatkowymi wyburzeniami budynków wzdłuż drogi powiatowej. Powyższe zmiany w stosunku do rozwiązań zaproponowanych na etapie koncepcji zostały przeanalizowane pod kątem wpływu na poszczególne komponenty środowiska. Ocenia się iż wprowadzone zmiany projektowe nie generują zwiększonego oddziaływania na środowisko przyrodnicze niż określone na etapie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach a tym samym nie wymagają dodatkowych zabezpieczeń. 4. CHARAKTERYSTYKA CAŁEGO PRZEDSIĘWZIĘCIA I WARUNKI UŻYTKOWANIA TERENU W FAZIE REALIZACJI I EKSPLOATACJI LUB UŻYTKOWANIA 4.1. LOKALIZACJA PRZEDSIĘWZIĘCIA 8

Przedsięwzięcie, którego częścią jest przedmiotowy odcinek, obejmuje budowę drogi ekspresowej od Nowej Soli do Legnicy i połączenia z autostradą A4 (węzeł w ramach odrębnego zadania). Trasa drogi ekspresowej na przedmiotowym odcinku przebiega na kierunku północ południowy- zachód przez gminy Lubin, Miłkowice, Krotoszyce i m. Legnica w granicach województwa dolnośląskiego. 4.2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘWZIĘCIA W zakres przedmiotowej inwestycji wchodzą: 1. Roboty drogowe: budowa dwóch jezdni drogi ekspresowej S-3 o długości ok. 20,19 km, budowa dwóch węzłów: węzeł Legnica Północ i węzeł Legnica Zachód, budowa dróg obsługujących (przebudowa istniejących odcinków drogi krajowej DK3) na łącznej długości ok. 8,1 km, przebudowa drogi krajowej DK-94 na długości ok. 0,7 km, przebudowa drogi wojewódzkiej nr DW-364 Złotoryja Legnica na długości ok. 0,2 km, przebudowa drogi powiatowej DP DP 1232D Zimna Woda Karczowiska na długości ok. 0,3 km, przebudowa drogi powiatowej DP 1227D Wiercień Kochlice na długości ok. 0,5 km, przebudowa drogi powiatowej DP 2233D Kochlice Rzeszotary na długości ok. 0,4 km, przebudowa drogi powiatowej DP 2194D Rzeszotary Grzymalin na długości ok. 0,2 km, odtworzenie istniejącego odcinka drogi powiatowej DP 2174D Legnica Bobrów na długości ok. 0,1 km, przebudowa ul. Działkowej na odcinku ok. 0,3 km przebudowa dróg gminnych, budowa dróg dojazdowych i serwisowych, budowa chodników, zjazdów, zatok autobusowych, zatok postojowych itp., przygotowanie terenu pod Miejsca Obsługi Podróżnych: MOP, zapewnienie miejsca dla lądowania śmigłowców, budowa elementów systemu odwodnienia, budowa przepustów drogowych, budowa ogrodzeń. 2. Obiekty inżynierskie budowa 12 wiaduktów w ciągu drogi ekspresowej, w tym 4 pełniących równocześnie rolę przejść dla zwierząt oraz 2 nad liniami kolejowymi PKP, budowa 4 przejść dla zwierząt dużych nad drogą ekspresową S-3, budowa 8 obiektów w ciągu dróg poprzecznych, budowa 4 obiektów w ciągu dróg serwisowych i obsługujących, pełniących równocześnie rolę przejść dla zwierząt, budowa 1 przejścia podziemnego dla pieszych. 3. Kanalizacja deszczowa budowa sieci kanalizacji deszczowej. 4. Urządzenia ochrony środowiska zabudowa urządzeń oczyszczających ścieki drogowe przed wprowadzeniem do odbiorników, budowa zbiorników wód deszczowych, budowa ekranów akustycznych, budowa systemu szczelnych rowów, budowa przejść dla zwierząt. 9

5. Zieleń wycinka istniejącej zieleni w niezbędnym zakresie, nasadzenia. 6. Urządzenia bezpieczeństwa ruchu bariery ochronne, elementy oznakowania pionowego i poziomego. 7. Oświetlenie budowa oświetlenia węzłów: "Legnica Północ" i "Legnica Zachód", budowa oświetlenia rejonu MOP. 8. Przebudowa istniejącej infrastruktury technicznej: cieki naturalne, linie elektroenergetyczne, linie teletechniczne, kanalizacja sanitarna i deszczowa, sieć wodociągowa, sieć gazowa, sieci infrastruktury kolejowej. 9. Rozbiórki: elementów dróg i ulic, elementów sieci uzbrojenia terenu, elementów małej architektury i ogrodzeń, budynków mieszkalnych i gospodarczych i innych elementów kolidujących z inwestycją. Przebieg trasy drogi S-3 Przedmiotowy odcinek drogi ekspresowej S-3 rozpoczyna się w km 58+974 w śladzie istniejącej drogi krajowej DK3 i na początkowym odcinku przebiega przez tereny leśne. Na wysokości miejscowości Karczowisko trasa drogi ekspresowej S-3 odgina się lekko w stronę zachodnią, celem ominięcia zabudowań tej miejscowości. Ponownie trasa oddala się na zachód od istniejącego przebiegu drogi krajowej DK-3 na wysokości miejscowości Kochlice (km 65+500) omijając zabudowę. W km 67+430 zlokalizowany jest węzeł Legnica Północ umożliwiający połączenie drogi ekspresowej z drogą w kierunku miejscowości Rzeszotary. Na dalszym przebiegu droga ekspresowa S-3 prowadzona jest w śladzie istniejącej drogi krajowej. Na tym odcinku droga przebiega w sąsiedztwie miejscowości: Rzeszotary (zachodnia strona miejscowości) i Bobrów (wschodnia strona miejscowości). W okolicach km 74+150 trasa drogi ekspresowej S-3 krzyżuje się z przebiegiem drogi krajowej DK94. W tym miejscu zlokalizowano węzeł Legnica Zachód. Węzeł ten umożliwia połączenie z drogą krajową DK94 a także poprzez projektowane drogi obsługujące skomunikowanie z istniejącą obwodnicą Legnicy (dotychczasowy przebieg drogi krajowej DK-3). Trasa drogi ekspresowej w rejonie km 75+400, gdzie istniejąca droga krajowa DK-3 skręca w kierunku wschodnim, prowadzona jest dalej w kierunku południowo zachodnim przez tereny rolnicze. Końcowy odcinek drogi ekspresowej S-3 prowadzony jest po łuku i dowiązuje się w km 79+164 do projektowanego w ramach odrębnego zadania sąsiadującego odcinka drogi ekspresowej, na długości którego przewiduje się budowę węzła z autostradą A4. Przekrój drogi S-3 Projektowaną drogę ekspresową S-3 przewiduje się wykonać jako drogę o przekroju dwujezdniowym. Przewiduje się wykonanie 2 jezdni. Dla każdej nitki przewiduje się prowadzenie 2 pasów ruchu (szerokość pasa ruchu 3,5 m), pasa awaryjnego (szer. 2,5 m) oraz opaski wewnętrznej 10

(szer. 0,5m). W rejonie węzłów oraz MOP przewiduje się wykonanie dodatkowych pasów ruchu (pasy włączeń i wyłączeń). Parametry techniczne elementów projektowanego układu komunikacyjnego Parametry techniczne drogi ekspresowej S-3 - długość odcinka 20,19 km - klasa techniczna S - prędkość projektowa 100 km/h - prędkość miarodajna 110 km/h - liczba pasów ruchu 4 (przekrój 2x2, rezerwa terenu na 2x3) - szerokość pasa ruchu 3,50 m - szerokość pasa dzielącego (z opaskami) 12,00 m - szerokość opasek wewnętrznych 0,50 m - szerokość pasów awaryjnych 2,50 m - szerokość poboczy gruntowych min. 1.80 m - pochylenie poprzeczne na prostej 2.5 % - skrajnia pionowa 4.70 m - obciążenie nawierzchni 115 kn/oś - kategoria ruchu KR6 - klasa obciążenia obiektów A +Stanag 2021 Węzły drogowe Węzeł Legnica Północ W km 67+430 zlokalizowano węzeł Legnica Północ. Jest to węzeł typu WB trąbka Węzeł Legnica Zachód W km 74+150 na przecięciu trasy drogi ekspresowej z drogą krajową DK94 zlokalizowano węzeł Legnica Zachód. Jest to węzeł typu WB półkoniczyna Przebudowa sieci drogowej W związku z budową drogi ekspresowej konieczna jest przebudowa istniejącej sieci komunikacyjnej kolidującej z projektowaną drogą. W zakres projektu wchodzi przebudowa wszystkich kolidujących dróg w niezbędnym zakresie. W szczególności przewiduje się przebudowę dróg: krajowej (istniejąca DK-3, DK-94), wojewódzkiej (DW 364), powiatowych (DP 1232D, DP 1227D, DP 2233D, 2194D, DP 2174D) oraz dróg gminnych. Obiekty inżynierskie Zaprojektowane dla bezkolizyjnego funkcjonowania drogi S-3 obiekty inżynierskie, ze względu na usytuowanie można podzielić na trzy grupy: Obiekty w ciągu drogi S-3; Obiekty w ciągu dróg poprzecznych (szlaków migracyjnych), nad drogą S-3; Obiekty w ciągu dróg zbiorczych wzdłuż drogi S-3. Tabela 4.2.1. Obiekty mostowe w ciągu i nad projektowaną drogą S3 oraz w ciągu dróg zbiorczych Kilometraż Rodzaj Długość Szerokość Rodzaj przeszkody pod L.p. Symbol trasy głównej obiektu [m] [m] obiektem 1 60+187,85 WD-34 Wiadukt 28,66 35,10 Droga DO-4/01 2 62+168,90 ED-2 Wiadukt 157,00 34,30 Szlak migracyjny zwierząt 3 66+804,40 ED-3 Wiadukt 61,20 35,70-36,52 Szlak migracyjny zwierząt 4 69+559,95 WD-40 Wiadukt 42,50 40,30 Droga DP 2194D 5 69+981,80 ED-4 Most 106,295 (jezdnia prawa) zmienna (17,15 19,017)+(4,8 2,933)+(17,15 Rz.Czarna Woda, szlak migracyjny zwierząt 11

L.p. Kilometraż trasy głównej Symbol Rodzaj obiektu Długość [m] 106,167 (jednia lewa) Szerokość [m] 17,695) Rodzaj przeszkody pod obiektem 6 70+497,14 WD-40A 1 Most 88,22 35,70 Kanał Rzeszotarski 7 71+250,72 WD-41 Wiadukt 24,40 34,00 Droga DG 4/04 8 72+912,58 WD-42 Wiadukt 123,20 35,70 Linia PKP nr 275, droga DP 2174D, migracja zwierząt 9 73+243,36 WD-43 Wiadukt 26,20 34,00 Ul.Działkowa 10 75+691,10 WD-46 Wiadukt 39,366 (jezdnia prawa) 38,993 (jezdnia lewa) 35,70 Droga DO-4/05 11 78+635,35 WK-1 2 Wiadukt 100,825 40,00 Linia PKP nr 284 12 78+822,44 WD-47 1 Wiadukt 28,56 L.p. Kilometraż trasy głównej Symbol Rodzaj obiektu Długość [m] 18,35+1,5+(20,12 do 20,15) Szerokość [m] Droga DW-364 Droga na obiekcie / szlak migracyjny zwierząt 1 62+681,74 WD-35 Wiadukt 49,606 10,95 Droga DP 1232D 2 63+293,88 WD-36 Wiadukt 49,626 10,45 Droga DG 4/01 3 65+375,74 WD-37 Wiadukt 61,86 10,95 Droga DP 1227D 4 66+009,56 WD-38 Wiadukt 61,80 10,45 Droga DG 4/02 5 67+436,28 WD-38A Wiadukt 61,80 18,10 Łącznica LP-L02P 6 68+929,96 WD-39 Wiadukt 79,925 10,45 Droga DG 4/03 7 74+151,33 WD-44 Wiadukt 61,80 26,30 Droga DK94 8 75+401,47 WD-45 Wiadukt 76,20 12,45 Droga DG 4/05 L.p. Kilometraż trasy głównej Symbol 9 59+151,00 PE-13 10 61+201,00 PE-14 11 64+100,00 PE-15 12 75+752,93 PE-17 L.p. Kilometraż trasy głównej Symbol Rodzaj obiektu Wiadukt ekologiczny Wiadukt ekologiczny Wiadukt ekologiczny Wiadukt ekologiczny Rodzaj obiektu Szerokość całkowita [m] Skrajnia pozioma [m] Droga na obiekcie / szlak migracyjny zwierząt 68,31 55,00 Szlak migracyjny zwierząt 96,07 80,00 Szlak migracyjny zwierząt 82,20 75,00 Szlak migracyjny zwierząt 38,92 50,00 Szlak migracyjny zwierząt Długość [m] Szerokość [m] Droga na obiekcie 1 2+034,60 ED-2A Wiadukt 157,00 11,80 Droga DS.-4/01 1 Obiekt WD-40A na etapie projektowym zgodnie z zapisami DŚU przekroczeniu Kanału Rzeszotarskiego zaprojektowano za pomocą mostu, który na etapie koncepcji ujęty miał być w przepust, zaprojektowany obiekt z uwagi na techniczny brak możliwości uzyskania skrajni pionowej nie będzie pełnił roli przejścia dla dużych zwierząt. 2 Obiekty WK-1 i WD-47, zostały na etapie projektowym zmienione na obiekty w ciągu drogi S3; według założeń z koncepcji programowej WK-1 miał być wiaduktem kolejowym zmiana tego obiektu pociągnęła za sobą podniesienie niwelety drogi S3 w rejonie obiektu WD-47, który w tej sytuacji musiał zostać przeprojektowany na obiekt w ciągu drogi S3. 12

L.p. Kilometraż trasy głównej Symbol Rodzaj obiektu Długość [m] Szerokość [m] Droga na obiekcie 2 3+961,29 ED-2B Wiadukt 157,00 15,70 Droga DO-4/01 3 0+179,14 ED-3A Wiadukt 61,20 13,30 Droga DO-4/02 4 0+823,78 ED-3B Wiadukt 61,20 11,30 Droga DS.-4/14 5 0+040,00 PP-4/01 Przejście dla pieszych 25,30 5,26 Ścieżka rowerowa SR-4/02 Na długości projektowanego odcinka stosuje się ponadto następujące przepusty: przepusty pod korpusem drogi S-3, przepusty pod drogami niższych klas, przepusty pod łącznicami, przepusty ekologiczne. Tabela 4.2.2. Przepustów na projektowanym odcinku drogi S-3 Lp Kilometraż drogi Symbol Droga Wyposażenie przepustu Wymiary światła szer./wys. [m] 1 59+320,00 PS-4-1 S3-2,01/1,59 2 66+420,00 PS-E-4-3 S3 obustronne półki 3,52/2,49 3 66+550,00 PS-E-4-4 S3 wyściółka gruntowa 3,08/2,08 4 66+600,00 PS-E-4-5 S3 wyściółka gruntowa 3,08/2,08 5 66+700,00 PS-E-4-6 S3 obustronne półki 3,52/2,49 6 66+900,00 PS-E-4-7 S3 wyściółka gruntowa 3,08/2,08 7 66+950,00 PS-E-4-8 S3 wyściółka gruntowa 3,08/2,08 8 67+100,00 PS-E-4-9 S3 wyściółka gruntowa 3,08/2,08 9 67+380,00 PS-E-4-10 S3 obustronne półki 3,52/2,49 10 67+924,00 PS-E-4-11 S3 obustronne półki 3,52/2,49 11 68+580,00 PS-E-4-12 S3 obustronne półki 3,52/2,49 12 70+175,00 PS-E-4-13 S3 wyściółka gruntowa 3,08/2,08 13 70+275,00 PS-E-4-14 S3 wyściółka gruntowa 3,08/2,08 14 70+350,00 PS-E-4-15 S3 obustronne półki 3,52/2,49 15 70+435,00 PS-E-4-16 S3 wyściółka gruntowa 3,08/2,08 16 71+345,00 PS-E-4-17 S3 obustronne półki 3,52/2,49 17 72+033,00 PS-E-4-18 S3 obustronne półki 3,52/2,49 18 72+273,00 PS-E-4-19 S3 obustronne półki 3,52/2,49 19 72+740,00 PS-E-4-20 S3 obustronne półki 3,52/2,49 20 73+650,00 PS-E-4-21 S3 wyściółka gruntowa 3,08/2,08 21 73+700,00 PS-E-4-22 S3 wyściółka gruntowa 3,08/2,08 22 74+205,00 PS-E-4-23 S3 obustronne półki 3,52/2,49 23 75+030,00 PS-E-4-25 S3 wyściółka gruntowa 3,08/2,08 24 75+080,00 PS-E-4-26 S3 wyściółka gruntowa 3,08/2,08 25 75+987,72 PS-E-4-27 S3 obustronne półki 3,52/2,49 26 77+960,00 PS-E-4-28 S3 obustronne półki 3,52/2,49 27 61+600,00 PS-4-2 S3 - Ø1,2 28 60+900,00 PSr-4-1 S3 - Ø1,0 29 60+900,00 PSr-4-2 S3 - Ø1,0 30 64+020,00 PSr-4-3 S3 - Ø1,0 31 64+020,00 PSr-4-4 S3 - Ø1,0 32 62+155,04 PSr-4-8 S3 - Ø1,0 13

Miejsce Obsługi Podróżnych (MOP) Na przedmiotowym odcinku drogi ekspresowej S-3, przewiduje się budowę dwóch Miejsc Obsługi Podróżnych w okolicach miejscowości Kochlice. Zaprojektowane i zrealizowane zostaną one jednak odrębnym trybem i w innym terminie niż droga ekspresowa. Wyposażenie drogi S-3 W projekcie przewiduje się wykonanie następującej infrastruktury technicznej: uzbrojenia elektroenergetycznego, oświetlenia jezdni, osłon przeciwolśnieniowych, barier ochronnych, ogrodzenia, systemu informacji drogowej, systemu oznakowania poziomego i pionowego, zabezpieczenie przeciwpożarowego. Uzbrojenie elektroenergetyczne Projekt budowlany w swym zakresie przewiduje budowę linii i urządzeń elektroenergetycznych niskiego, średniego i wysokiego napięcia w celu usunięcia kolizji oraz zasilania w energię elektryczną projektowanych obiektów infrastruktury związanych bezpośrednio z budowaną trasą. Ponadto stwierdzono potrzebę budowy linii elektroenergetycznych dla zasilania urządzeń i obiektów związanych z utrzymaniem drogi tj. oświetlenia węzłów, oświetlenia trasy wzdłuż MOP, urządzeń telematyki. Oświetlenie jezdni Przewiduje się budowę oświetlenia trasy głównej na odcinku: - od km 64+950 do km 68+086 (rejon MOP Kochlice i węzła Legnica Północ) - od km 73+548 do km 75+608 (rejon węzła Legnica Zachód0 Osłony przeciwolśnieniowe Osłony przeciwolśnieniowe są biernymi urządzeniami bezpieczeństwa ruchu drogowego, niewchodzącymi w bezpośredni kontakt z pojazdem. Ich zadaniem, jest zapewnienie ochrony uczestnikom ruchu przed światłami pojazdów poruszających się w przeciwnym kierunku. Osłony umieszczono w miejscach zjazdu z drogi ekspresowej na łącznicę w rejonie węzłów oraz w miejscach zjazdu z drogi ekspresowej na MOP-y. Bariery ochronne Bariery ochronne zaprojektowano zgodnie z normą PN-EN 1317-2 oraz obowiązującymi Wytycznymi stosowania drogowych barier ochronnych na drogach krajowych. Zastosowane bariery charakteryzują następujące parametry (poziom powstrzymania, poziom intensywności zderzenia oraz szerokość pracującą). Dodatkowo na barierach zamontowane zostaną punktowe elementy odblaskowe U-1c. Ogrodzenie Przewiduje się wykonanie obustronnego ogrodzenie pasa drogowego drogi ekspresowej zabezpieczającego przed niekontrolowanym wtargnięciem ludzi i zwierząt na jezdnię. Ogrodzenie zostało zlokalizowane pomiędzy drogą ekspresową a drogami dojazdowymi o wysokości 2,40m, dodatkowo przewiduje się wkopanie siatki ogrodzenia na głębokość min. 0,50 m w grunt. Ogrodzenie wykonuje się także wokół wszystkich zbiorników retencyjnych i retencyjno - infiltracyjnych jak również wokół urządzeń infrastruktury technicznej. W rejonach gdzie spodziewana jest migracja płazów przewidziano zastosowanie płotków betonowych o wysokości 0,5m. W miejscach w których występują ograniczenia z możliwością 14

wprowadzenia płotków betonowych zastosowano dodatkową siatkę dogęszczającą z przewieszką. System informacji drogowej System zarządzania ruchem na odcinku drogi ekspresowej będzie pełnić rolę informacyjną i ostrzegającą. Podstawę działania systemu stanowią tablice oraz znaki o zmiennej treści. Tablice zmiennej treści umożliwiają wyświetlanie komunikatów tekstowych lub graficznych, informujących użytkowników o warunkach na drodze, np. występującym zatłoczeniu lub nieoczekiwanym objeździe. Znaki o zmiennej treści są to elektroniczne wersje tradycyjnych znaków. Powinny one zawierać w swojej bibliotece także znaki kontroli pasa ruchu, z uwagi na to, że mogą być umieszczane nad pasami ruchu. System oznakowania pionowego i poziomego Dla zapewnienia widoczności znaku pionowego z odległości pozwalającej kierującemu pojazdem jego spostrzeżenie, odczytanie i prawidłową reakcję, zaprojektowano oznakowanie pionowe z licami znaków wykonanymi z materiałów odblaskowych. Zabezpieczenia przeciwpożarowe W zakresie zapewnienia bezpieczeństwa na drodze ekspresowej przewiduje się zastosowanie następujących rozwiązań: 1. Przejazdy awaryjne w pasie dzielącym drogi ekspresowej (w odstępach nie większych niż 4,0 km), 2. Niezależne wjazdy awaryjne na drogę ekspresową z sieci dróg ogólnodostępnych. 3. W ekranach akustycznych o długościach większych niż 400 m przewidziano umieszczenie wyjść ewakuacyjnych w postaci drzwi o szerokości min. 1,40 m. System odwodnienia drogi Z uwagi na możliwość rozmywania pobocza i skarp wysokich nasypów przez wody opadowe, na wybranych fragmentach dróg, zastosowano prefabrykowany ściek betonowy ułożony przy krawędzi jezdni. Woda ze ścieku odprowadzana będzie po skarpie nasypu do rowu, poprzez betonowy ściek skarpowy lub kanalizację deszczową. Odprowadzenie nadmiaru wód opadowych z pasa drogowego następować będzie do istniejących odbiorników takich jak cieki naturalne i rowy melioracyjne. W miejscach bezodpływowych zaprojektowano zbiorniki retencyjne oraz retencyjno-infiltracyjne. Zgodnie z zapisami decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach z dnia 29 grudnia 2009 r. nr. RDOŚ-02-WOOŚ-6613-1/6609/łck.pkt. 4.31: skarpy posiadaja nachylenie nie większe niż 1:2 przy głębokości do 50 cm natomiast przy głębokości ponad 50 cm nie wieksze niż 1:3. W rejonach gdzie nie przewiduje się migracji płazów możliwe są lokalne zmiany pochylenia skarp w rejonie obiektów inżynierskich z uwagi na rozpiętość obiektów oraz konstrukcję stożków przyczółków. Wzdluż trasy głównej sytuacja taka dotyczy obiektu WD36, przy których rowy posiadają pochylenie 1:1,5. Ze względu na płytkie rowy brak możliwości poprowadzenia rowu zamkniętego (zarurowanego) w rejonie przejść dla zwierząt bez zasłonięcia przejścia, w związku z powyższym w projekcie jako rozwiązanie alternatywne zastosowano odpowiednie, niestwarzające utrudnień w migracji i wykorzystaniu przejścia nachylenia skarp i przeciwskarp 1:3. Urządzenia oczyszczające oraz zabezpieczające w systemie odwodnienia drogi Wody opadowe i roztopowe, odprowadzane z korony drogi głównej, charakteryzują się obecnością zanieczyszczeń. Tym samym, projekt budowlany przewiduje zastosowanie zespołu urządzeń podczyszczających spływy powierzchniowe, ujmowane w systemie odwodnienia obszaru inwestycyjnego. Są to: studnie wpadowe z osadnikami, osadniki, separatory. 15

System kanalizacji deszczowej oraz sanitarnej MOP MOP II Kochlice wschód, MOP III Kochlice zachód, lokalizacja od km 65+400 do km 65+900 drogi S-3. Zgodnie z otrzymanymi warunkami technicznymi zaprojektowano odprowadzenie ścieków sanitarnych do istniejącej gminnej sieci sanitarnej DN200. Przebudowy rowów melioracyjnych oraz drenaży, a także regulacja cieków Charakterystyka planowanych robót przedstawiona została w rozdziale 8.2.4. Kolizje z infrastrukturą techniczną Sieci elektroenergetyczne Urządzenia elektroenergetyczne: Projekt budowlany w swym zakresie przewiduje budowę linii i urządzeń elektroenergetycznych niskiego, średniego i wysokiego napięcia w celu usunięcia kolizji oraz zasilania w energię elektryczną projektowanych obiektów infrastruktury związanych bezpośrednio z budowaną trasą. Oświetlenie drogowe: Przewiduje się budowę oświetlenia trasy głównej na odcinku: - od km 64+950 do km 68+086 (rejon MOP Kochlice i węzła Legnica Północ) - od km 73+548 do km 75+608 (rejon węzła Legnica Zachód0 Urządzenia telekomunikacyjne Projektowana droga powoduje kolizje z istniejącymi liniami telekomunikacyjnymi sieci miejscowej i międzymiastowej, znajdującymi się w granicach pasa drogowego. Łącznie wystąpi 28 kolizji, przy czym w 21 przypadkach konieczna będzie przebudowa sieci telekomunikacyjnej. Przewidywany zakres prac w związku z zaistniałymi kolizjami obejmie: przebudowę kanalizacji kablowych, przebudowę telekomunikacyjnych sieci dostępowych, przebudowę kabli światłowodowych, przebudowę napowietrznych linii telekomunikacyjnych, przebudowę linii telekomunikacyjnych miedzianych. Gazociągi Projektowana droga S-3 koliduje z istniejącymi gazociągami średniego i wysokiego ciśnienia Projektuje się przebudowę sieci ś/c i w/c na podstawie wydanych warunków technicznych Sieć wodociągowa i kanalizacyjna SIEĆ WODOCIĄGOWA PRZEBUDOWY: Dokumentacja obejmuje swym zakresem przebudowę sieci wodociągowych na odcinkach kolidujących z projektowanym układem drogowym: Odcinek 27 przebudowa istniejącego wodociągu w110 zlokalizowanego w km 65+365 trasy głównej; Odcinek 30 przebudowa istniejącego wodociągu w160 zlokalizowanego w km 69+598 trasy głównej; Odcinek 31 przebudowa istniejącego wodociągu w90 zlokalizowanego w km 0+161 dr DP 2194D; Odcinek 32 przebudowa istniejącego wodociągu w90 zlokalizowanego w km 0+059 dr DG 4/04; Odcinek 33 przebudowa istniejącego wodociągu w110 zlokalizowanego w km 74+880 trasy głównej, na terenie ROD Stokrotka ; 16

Odcinek 33A, 33B Dz63x PE przebudowa istniejącego wodociągu w50 na terenie Rodzinnych Ogrodów Działkowych Odcinek 34 przebudowa istniejącego wodociągu w1000/2x600 zlokalizowanego w km 75+153-155 trasy głównej, ŁĄCZNA DŁUGOŚĆ LIKWIDOWANEJ SIECI WODOCIĄGOWEJ (Dz32-Dz600) Z ARMATURĄ: L= 1805 mb UJĘCIA i STUDNIE INDYWIDUALNE DO LIKWIDACJI: studnia na wysokości km 69+563, strona P studnia na wysokości km 69+566, strona L studnia na wysokości km 69+603, strona L studnia na wysokości km 69+570, strona P studnia na wysokości km 69+573, strona P studnia na wysokości km 69+612, strona L studnia na wysokości km 69+626, strona L studnia na wysokości km 69+602, strona P studnia na wysokości km 71+260, strona P studnia na wysokości km 71+260, strona P studnia na wysokości km 71+280, strona P studnia na wysokości km 71+285, strona P studnia na wysokości km 71+300, strona P studnia na wysokości km 73+280, strona L studnia na wysokości km 73+295, strona P studnia na wysokości km 74+425, strona L studnia na wysokości km 74+880, strona P studnia na wysokości km 74+879, strona P KANALIZACJA SANITARNA PRZEBUDOWY: Kanał 12 przebudowa istniejącej kanalizacji 200 zlokalizowanej w km 65+880 trasy głównej Kanał 13 przebudowa istniejącej kanalizacji 200 zlokalizowanej w km 65+979 trasy głównej Kanał 14 przebudowa istniejącej kanalizacji 200 zlokalizowanej w km0+488 i 0+540 DS-4/10 Kanał 15 przebudowa istniejącej kanalizacji tłocznej 110 zlokalizowanej w km 66+430 trasy głównej Kanał 16 przebudowa istniejącej kanalizacji 200 zlokalizowanej w km 69+600 trasy głównej Kanał 17 przebudowa istniejącej kanalizacji 200 zlokalizowanej wzdłuż drogi DG4/04 Kanał 18 przebudowa istniejącej kanalizacji tłocznej 110 zlokalizowanej wzdłuż drogi DG4/04 ŁĄCZNA DŁUGOŚC LIKWIDOWANEJ KANALIZACJI SANITARNEJ (Dz90-DN200) Z UZBROJENIEM: L= 1000 mb SZAMBA INDYWIDUALNE DO LIKWIDACJI: 1. szambo na wysokości km 69+535, strona P 2. szambo na wysokości km 69+612, strona P 3. szambo na wysokości km 69+542, strona L 4. szambo na wysokości km 69+580, strona L 5. szambo na wysokości km 69+602, strona L 6. szambo na wysokości km 69+610, strona L 7. szambo na wysokości km 71+240, strona P 8. szambo na wysokości km 71+290, strona P 9. szambo na wysokości km 71+300, strona P 17

Sieć kolejowa W km 71+784 trasa drogi ekspresowej S-3 krzyżuje się z linia kolejową nr 296 relacji Miłkowice Wielkie Piekary (km linii 6+133). Przewiduje się przeprowadzenie drogi ekspresowej pod istniejącym czteroprzęsłowym wiaduktem kolejowym bez przebudowy wiaduktu. W km 72+961 trasa drogi ekspresowej S-3 krzyżuje się z linią kolejowa nr 275 relacji Wrocław Muchobór Gubinek (km linii 67+679). Projekt przewiduje budowę wiaduktu nad linią kolejową w lokalizacji zbliżonej do istniejącego w ciągu drogi krajowej DK-3 wiaduktu. W km 78+678 trasa drogi ekspresowej S-3 krzyżuje się z linią kolejową nr 284 relacji Legnica Zawidów. Projekt przewiduje budowę wiaduktu nad linią kolejową. Powiązania projektowanej drogi S-3 z istniejącą siecią drogową Dla przedmiotowego odcinka drogi krajowej zapewniono połączenie z istniejąca siecią komunikacyjną za pomocą węzłów. W celu zapewnienia obsługi terenu przyległego do projektowanego pasa drogowego przewidziano wykonanie dróg oraz zjazdów umożliwiających dostęp do działek. Tym samym na całym projektowanym odcinku wszystkie działki, które utraciły dostęp w związku z budową drogi ekspresowej uzyskają połączenie z drogami publicznymi. Drogi krajowe Droga krajowa DK-3 Przebieg projektowanej drogi ekspresowej na przedmiotowym odcinku jest na przeważającej części zbliżony do przebiegu istniejącej drogi krajowej DK-3. W projekcie przewiduje się zachowanie ciągłości istniejącego ciągu drogi poprzez wykonanie odcinków dróg obsługujących prowadzonych wzdłuż drogi ekspresowej na odcinkach od początku opracowania do węzła Legnica Północ oraz na odcinku od węzła Legnica Zachód do istniejącej obwodnicy Legnicy. Droga krajowa DK-94 W km 74+151 projektowanej trasy istniejąca droga krajowa DK-3 krzyżuje się z drogą krajową DK-94. W miejscu tym w stanie obecnym zlokalizowane jest skrzyżowanie jednopoziomowe z sygnalizacją świetlną. Droga krajowa DK94 posiada nawierzchnię bitumiczna o szer. ok. 7 m. Projekt zakłada budowę w miejscu istniejącego skrzyżowania węzła Legnica Zachód zapewniającego pełne powiązanie krzyżujących się dróg. Drogi wojewódzkie Droga wojewódzka DW 364 Na końcowym fragmencie przedmiotowego odcinka droga ekspresowa krzyżuje się istniejącym przebiegiem drogi wojewódzkiej DW 364. W ramach przedmiotowego zadania przewiduje się wykonanie wiaduktu w ciągu drogi ekspresowej nad drogą wojewódzką. Drogi powiatowe Droga powiatowa DP 1232D W km 62+681 trasa drogi ekspresowej krzyżuje się z istniejącą drogą powiatową DP 1232D Zimna Woda Karczowiska o nawierzchni bitumicznej szerokości ok. 5,5 m. W projekcie przewidziano przebudowę odcinka drogi powiatowej dł. ok. 260,2 m jako drogi klasy Z z jezdnią bitumiczną szerokości 6,0 m (2x3,0 m) wraz z połączeniem z istniejącą drogą krajową DK-3. Droga powiatowa poprowadzona zostanie nad jezdnią drogi ekspresowej S-3. Droga powiatowa DP 1227D W km 65+374 trasa drogi ekspresowej krzyżuje się z istniejącą drogą powiatową DP 1227D Wierceń Kochlice o nawierzchni bitumicznej szerokości ok. 5 m. W projekcie przewidziano przebudowę odcinka drogi powiatowej dł. ok. 495,9 m jako drogi klasy Z z jezdnią bitumiczną szerokości 6,0 m (2x3,0 m) wraz z połączeniem z istniejącą drogą krajową DK-3. Droga powiatowa poprowadzona zostanie nad jezdnią drogi ekspresowej S-3. 18

Droga powiatowa DP 2233D W km 67+435 drogi ekspresowej zlokalizowane jest skrzyżowanie istniejącego przebiegu drogi krajowej DK-3 z drogą powiatową DP 2233D Kochlice Rzeszotary. W projekcie przewidziano przebudowę odcinka drogi powiatowej na dł. ok. 406,7 m jako drogi klasy Z z jezdnią bitumiczną szerokości 7,0 m (2x3,5 m) wraz z połączeniem z projektowanym na węźle Legnica Północ rondem. Droga powiatowa DP 2194D W km 69+575 trasa drogi ekspresowej krzyżuje się z istniejącą drogą powiatową DP 2194D Rzeszotary Grzymalin o nawierzchni bitumicznej szerokości ok. 6 m. W projekcie przewidziano przebudowę odcinka drogi powiatowej dł. ok.161,3 m jako drogi klasy Z z jezdnią bitumiczną szerokości 6,0 m (2x3,0 m) oraz jednostronnym chodnikiem szerokości 2,5 m. Droga powiatowa przebiegać będzie pod wiaduktem w ciągu drogi ekspresowej. Droga powiatowa DP 2174D W km 72+934 trasa drogi ekspresowej krzyżuje się z istniejącą drogą powiatową DP 2174D. Z uwagi na budowę wiaduktu w ciągu projektowanej drogi ekspresowej przewiduje się konieczność odtworzenia drogi powiatowej w jej obecnym przebiegu po wykonaniu robót związanych z budową wiaduktu. Zakłada się odtworzenie drogi na odcinku ok. 129 m na parametrach drogi klasy L o szerokości 5,5 m (2x2,75 m) zgodnie ze stanem obecnym. Drogi gminne i dojazdowe Wszystkie istniejące jednopoziomowe skrzyżowania dróg gminnych z drogą krajową nr 3 zostaną zlikwidowane. W ich miejscu powstaną dwupoziomowe przejazdy bezkolizyjne, które będą prowadzone nad lub pod drogą ekspresową. W zakresie inwestycji drogi gminne zostaną przebudowane celem umożliwienia wykonania dwupoziomowych przejazdów. Część dróg gminnych, zostanie przerwana jednak zostanie zachowana możliwość dojazdu przez istniejącą sieć dróg oraz nowoprojektowane drogi umożliwiające dojazd do posesji. Zabezpieczenie mienia osób trzecich Tabela 4.2.3 Wykaz wyburzeń. Lp Właściciel Powiat Gmina Obręb Nr Rodzaj działki/działek budynku/obiektu 1. osoba prywatna Legnicki Miłkowice Kochlice 5/16 i 5/11 mieszkalny 2. Legnicki Miłkowice Kochlice 125/8 mieszkalny 3. osoba prywatna brak ozn. Legnicki Miłkowice Kochlice 125/8 (altanka) 4. osoba prywatna Legnicki Miłkowice Kochlice 125/11 gospodarczy 5. osoba prywatna Legnicki Miłkowice Kochlice 124/5 gospodarczy 6. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 443/1 mieszkalny (nr 10) 7. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 443/1 gospodarczy osoba prywatna 8. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 443/1 gospodarczy 9. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 443/1 gospodarczy 10. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 443/1 gospodarczy 11. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 442/5 mieszkalny (nr 12) 12. osoba prywatna Legnicki Miłkowice Rzeszotary 442/5 mieszkalny 13. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 442/5 mieszkalny 14. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 442/5 gospodarczy mieszkalny 15. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 438/2 (nr 16) osoba prywatna 16. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 438/2 ruiny + silos 17. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 438/2 gospodarczy 18. osoba prywatna Legnicki Miłkowice Rzeszotary 341/3 mieszkalny (nr 11) 19

Lp Właściciel Powiat Gmina Obręb Nr Rodzaj działki/działek budynku/obiektu 19. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 341/3 gospodarczy 20. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 341/3 gospodarczy (2g) 21. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 341/3 gospodarczy 22. osoba prywatna Legnicki Miłkowice Rzeszotary 343 gospodarczy mieszkalny 23. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 342 (nr 9) osoba prywatna 24. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 342 gospodarczy 25. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 342 gospodarczy 26. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 416/2 mieszkalny (nr 11) 27. osoba prywatna Legnicki Miłkowice Rzeszotary 416/2 inny 28. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 416/2 gospodarczy 29. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 416/2 gospodarczy 30. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 308/4 mieszkalny (nr 6) 31. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 308/4 gospodarczy osoba prywatna 32. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 308/4 gospodarczy (2g) 33. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 308/4 gospodarczy 34. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 308/4 gospodarczy 35. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 307 mieszkalny (nr 8) 36. gospodarczy + Legnicki Miłkowice Rzeszotary 307 osoba prywatna przybudówka 37. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 307 gospodarczy (2g) + przybudówka 38. Legnicki Miłkowice Rzeszotary 307 gospodarczy osoba prywatna 39. własność - Skarb mieszkalny Legnicki Miłkowice Rzeszotary 418 i 415/4 Państwa, Zarząd Powiatu (nr 15) Legnickiego 40. osoba prywatna Legnicki Miłkowice Rzeszotary 418 gospodarczy 41. osoba prywatna własność Skarb Państwa Legnicki Miłkowice Rzeszotary 418 i 417/2 gospodarczy 42. Legnicki Miłkowice 43. Legnicki Miłkowice osoba prywatna 44. Legnicki Miłkowice 45. Legnicki Miłkowice 46. Legnicki Miłkowice 47. osoba prywatna Legnicki Miłkowice 48. Legnicki Miłkowice 49. Legnicki Miłkowice 50. Legnicki Miłkowice 51. Legnicki Miłkowice osoba prywatna 52. Legnicki Miłkowice 53. Legnicki Miłkowice 54. Legnicki Miłkowice Pątnówek - Bobrów Pątnówek - Bobrów Pątnówek - Bobrów Pątnówek - Bobrów Pątnówek - Bobrów Pątnówek - Bobrów Pątnówek - Bobrów Pątnówek - Bobrów Pątnówek - Bobrów Pątnówek - Bobrów Pątnówek - Bobrów Pątnówek - Bobrów Pątnówek - Bobrów 192/4 mieszkalny (nr 12) 192/4 gospodarczy 192/4 gospodarczy 192/4 gospodarczy 208 mieszkalny (nr 9) 208 gospodarczy 208 gospodarczy 209/7 mieszkalny (nr 10) 209/7 mieszkalny 209/7 gospodarczy 209/7 209/7 gospodarczy (zadaszenie) gospodarczy (zadaszenie) 209/7 gospodarczy 55. osoba prywatna Legnicki Miłkowice Ulesie 340/32 mieszkalny (nr 113) 56. osoba prywatna Legnicki Miłkowice Ulesie 340/33 gospodarczy 20

Lp Właściciel Powiat Gmina Obręb Nr Rodzaj działki/działek budynku/obiektu 57. osoba prywatna Legnicki Miłkowice Ulesie 340/32 gospodarczy 58. Legnicki Miłkowice Ulesie 340/24 gospodarczy 59. własność Skarb Legnicki Miłkowice Ulesie 340/24 gospodarczy Państwa; 60. Legnicki Miłkowice Ulesie 340/24 gospodarczy użytkownik wieczysty 61. Legnicki Miłkowice Ulesie 340/24 gospodarczy Polski Związek 62. Legnicki Miłkowice Ulesie 340/24 gospodarczy Działkowców z siedzibą 63. w Warszawie Legnicki Miłkowice Ulesie 340/24 gospodarczy 64. Legnicki Miłkowice Ulesie 340/24 gospodarczy 65. Legnicki Miłkowice Lipce 92/1 gospodarczy 66. Legnicki Miłkowice Lipce 92/1 gospodarczy 67. Legnicki Miłkowice Lipce 92/1 gospodarczy 68. własność Skarb Legnicki Miłkowice Lipce 92/1 gospodarczy 69. Państwa; Legnicki Miłkowice Lipce 92/1 gospodarczy 70. użytkownik wieczysty Legnicki Miłkowice Lipce 92/1 gospodarczy 71. Polski Związek Legnicki Miłkowice Lipce 92/1 gospodarczy 72. Działkowców z siedzibą Legnicki Miłkowice Lipce 92/1 gospodarczy 73. w Warszawie Legnicki Miłkowice Lipce 92/1 gospodarczy 74. Legnicki Miłkowice Lipce 92/1 gospodarczy 75. Legnicki Miłkowice Lipce 92/1 gospodarczy 76. Legnicki Miłkowice Lipce 92/1 gospodarczy 77. Legnicki Miłkowice Lipce 117/6 gospodarczy 78. własność Skarb Legnicki Miłkowice Lipce 117/6 gospodarczy Państwa; 79. Legnicki Miłkowice Lipce 117/6 gospodarczy użytkownik wieczysty gospodarczy 80. Polski Związek Legnicki Miłkowice Lipce 117/6 (3 zespolone) Działkowców z siedzibą 81. w Warszawie Legnicki Miłkowice Lipce 117/6 gospodarczy 82. Legnicki Miłkowice Lipce 117/6 gospodarczy 83. Legnicki Miłkowice Lipce 117/17 gospodarczy 84. Legnicki Miłkowice Lipce 117/17 gospodarczy 85. Legnicki Miłkowice Lipce 117/17 gospodarczy 86. własność Skarb Legnicki Miłkowice Lipce 117/17 gospodarczy 87. Państwa; Legnicki Miłkowice Lipce 117/17 gospodarczy 88. użytkownik wieczysty Legnicki Miłkowice Lipce 117/17 gospodarczy 89. Polski Związek Legnicki Miłkowice Lipce 117/17 gospodarczy 90. Działkowców z siedzibą gospodarczy w Warszawie Legnicki Miłkowice Lipce 117/17 (2 zespolone) 91. Legnicki Miłkowice Lipce 117/17 inny 92. Legnicki Miłkowice Lipce 117/17 gospodarczy 93. Legnicki Miłkowice Lipce 117/17 inny 94. własność Skarb Legnicki Miłkowice Lipce 117/16 gospodarczy 95. Państwa; użytkownik wieczysty Polski Związek Legnicki Miłkowice Lipce 117/16 inny Działkowców z siedzibą w Warszawie 96. własność Skarb Państwa; użytkownik wieczysty Polski Związek Legnicki Miłkowice Lipce 117/8 gospodarczy Działkowców z siedzibą w Warszawie 97. Legnicki Miłkowice Lipce 117/14 gospodarczy 98. Legnicki Miłkowice Lipce 117/14 gospodarczy 99. Legnicki Miłkowice Lipce 117/14 cieplarnia 100. Legnicki Miłkowice Lipce 117/14 i 117/13 gospodarczy własność Skarb 101. Legnicki Miłkowice Lipce 117/14 i 117/13 gospodarczy Państwa; 102. Legnicki Miłkowice Lipce 117/14 mieszkalny trwały zarząd GDDKiA 103. Legnicki Miłkowice Lipce 117/14 gospodarczy 104. Legnicki Miłkowice Lipce 117/14 gospodarczy 105. Legnicki Miłkowice Lipce 117/14 gospodarczy 106. Legnicki Miłkowice Lipce 117/14 fundament 107. własność Skarb Legnicki Krotoszyce Białka 29/5 ruiny 21

Lp Właściciel Powiat Gmina Obręb Nr Rodzaj działki/działek budynku/obiektu 108. Państwa Legnicki Krotoszyce Białka 29/5 zbiornik 109. własność Gmina Krotoszyce Legnicki Krotoszyce Białka 29/6 ruiny 110. własność Gmina Krotoszyce Legnicki Krotoszyce Białka 29/8 ruiny / zbiornik 111. własność Gmina Krotoszyce (29/8); własność KGHM Legnicki Krotoszyce Białka 29/8 i 30/2 ruiny Polska Miedź S.A. Z siedzibą w Lubinie (30/2) 112. własność Gmina Krotoszyce (29/8); własność KGHM Polska Miedź S.A. Z siedzibą w Lubinie (30/2) Legnicki Krotoszyce Białka 29/8 i 30/2 mur oporowy 113. własność KGHM mur oporowy / Polska Miedź S.A. Z Legnicki Krotoszyce Białka 30/2 zbiornik siedzibą w Lubinie 114. własność Gmina Krotoszyce (29/8); własność KGHM Polska Miedź S.A. Z siedzibą w Lubinie (30/2) Legnicki Krotoszyce Białka 29/8 i 30/2 ruiny 5. CHARAKTERYSTYKA ELEMENTÓW PRZYRODNICZYCH ŚRODOWISKA OBJĘTYCH ZAKRESEM PRZEWIDYWANEGO ODDZIAŁYWANIA PLANOWANEGO PRZEDSIĘWZIĘCIA NA ŚRODOWISKO 5.1. ZAGOSPODAROWANIE TERENU Na terenie objętym analizą wskazano cztery zasadnicze typy krajobrazu: 1) Krajobraz zbliżony do naturalnego: lasy, śródleśne łąki i polany, naturalne cieki. Na terenach niezmeliorowanych, nieużytkach oraz w dolinie Czarnej Wody poprzecinanej licznymi rowami tworzą się naturalne ekosystemy, które są siedliskiem wielu gatunków dzikich zwierząt i roślin (ok. km 58+974-65+500) 2) Krajobraz naturalno kulturowy: zarastające łąki, krajobraz rolniczy, krajobraz rolniczoleśny (łąki, pola, zadrzewienia śródpolne, rowy melioracyjne, pojedyncze zabudowania zagrodowe, ogrody przydomowe, ogródki działkowe itp.). Liczne małe zbiorniki wodne znajdują się również w okolicach Legnicy na terenach działkowych i prywatnych posesjach (ok. km 65+500 72+00). 3) Krajobraz kulturowy do którego zaliczono osadnictwo wiejskie i podmiejskie. W środkowo-południowym fragmencie drogi występuje charakterystyczna zabudowa wiejska (popegeerowska) (ok. km 63,+500,72+000 76+000). 4) Krajobraz kulturowy zdegradowany - tereny produkcyjno usługowe, miejski. Na ostatnim fragmencie odcinka zabudowa wiejska przechodzi w rejonie Legnicy w zabudowę miejską (ok. km 76+000 79+164) Tabela 5.1.1. Dane demograficzne w rejonie odcinka 4 (GUS, 2011) Powierzchnia Ludność Województwo Gmina (km 2 ) ogółem na km 2 Lubin 290 13249 46 Dolnośląskie Miłkowice 87 6154 71 22

Legnica - miasto 56 103892 1846 Krotoszyce 68 2902 43 5.2. POŁOŻENIE I UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI Projektowana droga S-3 biegnie przez cztery mezoregiony: graniczny SE fragment Obniżenia Nowosolskiego, przecina Wzgórza Dalkowskie i Wysoczyznę Lubińską, oraz Równinę Legnicką (Kondracki, 1998). Obniżenie Nowosolskie oraz Wzgórza Dalkowskie stanowią część Nizin Środkowopolskich, natomiast Wysoczyzna Lubińska oraz Równina Legnicka część nizin Sasko- Łużyckich. Odcinek 4 projektowanej drogi obejmuje: Równinę Legnicką i Wysoczyznę Lubińską. Odcinek czwarty przebiega tylko przez tereny Nadleśnictwa Legnica. 5.3. KLIMAT Omawiany rejon leży w obrębie Regionu Dolnośląskiego Zachodniego (Woś, 1999). Średnia roczna temperatura powietrza w omawianym obszarze należy do najwyższych w Polsce i wynosi ponad 8 C. Najzimniejszym miesiącem jest styczeń ze średnią temperaturą powietrza od -1 do -2 C, a najcieplejszym lipiec z temperaturą 17-18 C. Zima w omawianym rejonie rozpoczyna się zwykle między 15 a 31 grudnia i trwa około 50-70 dni. Okres wegetacyjny trwa około 225 dni w roku. Roczna amplituda powietrza wynosi około 19,5 C. Średnie roczne opady w wieloleciu 1951-80 wynosiły około 600 mm. Zdarzają się również lata znacznie odbiegające od podanych wielkości, maksymalna roczna suma opadów osiąga prawie 1000 mm. Najbardziej deszczowymi miesiącami są miesiące letnie, szczególnie lipiec i sierpień (ponad 70 mm), natomiast najmniej opadów przypada na luty i marzec (około 30 mm). Przy czym średnio w roku występuje 160 dni z opadem. Dni burzowych w ciągu roku notuje się w tym rejonie około 20. Przeciętna liczba dni w roku z szatą śnieżną wynosi 50-60. Dominują wiatry zachodnie, około 40%. Udział pozostałych kierunków kształtuje się w wysokości 15-20%. 5.4. JAKOŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO Na analizowanym odcinku droga przebiega przez województwo dolnośląskie. Uzyskano odpowiednie dane dotyczące stanu aktualnego zanieczyszczenia powietrza z WIOŚ we Wrocławiu, Delegatura w Legnicy pismo nr DL.SM>5010-12-600/2011 z dnia 18.03.2011. Oprócz określenia aktualnych stężeń zanieczyszczeń na potrzeby przeprowadzenia analizy modelowej dla zanieczyszczeń w latach 2016 oraz 2031, konieczne było zastosowanie danych meteorologicznych dla najbliżej zlokalizowanych stacji pomiarowych IMGW. W województwie dolnośląskim inwestycja przebiega przez strefę dolnośląską PL0204. W strefie tej przekroczenia w 2010 r. dotyczyły zanieczyszczeń: benzo(a)pirenu tlenku węgla pyłu zawieszonego PM10 Aktualny stan zanieczyszczenia powietrza dla rejonu budowy drogi S-3 przedstawia poniższa tabela uzyskana z WIOŚ we Wrocławiu Delegatura w Legnicy pismo nr DL.SM.5010-12-600/2011 z dnia 18.03.2011. Wartości stężeń uśrednionych przedstawia poniższa tabela. Wartości dopuszczalne przyjęto według Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 26 stycznia 2010 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. 2010 Nr 16, poz. 87). Tabela 5.4.1. Zanieczyszczenia powietrza w rejonie planowanej trasy S-3 dla odcinka 4. Zanieczyszczenie Stężenie średnioroczne [μg/m3] Dopuszczalne stężenie średnioroczne Procent dopuszczalnego stężenia Legnica al. Rzeczypospolitej 23

Zanieczyszczenie Stężenie średnioroczne [μg/m3] Dopuszczalne stężenie średnioroczne Procent dopuszczalnego stężenia dwutlenek siarki 11 20 55 dwutlenek azotu 24 40 60 pył zawieszony PM10 45 40 112.5 pył zawieszony PM2,5 31 - - benzen 2 5 40 ołów 0.04 0.5 8 tlenek węgla 471 - - kadm 0.0009 0.005 18 Legnica ul. Złotoryjska dwutlenek siarki 14 20 70 dwutlenek azotu 18 40 45 pył zawieszony PM10 41 40 102.5 tlenek węgla 431 - - ołów 0.49 0.5 98 Polkowice ul. Kasztanowa pył zawieszony PM10 34 40 85 ołów 0.02 0.5 4 kadm 0.0005 0.005 10 Jerzmanowa dwutlenek siarki 7 20 35 dwutlenek azotu 13 40 32.5 Obliczenia dla zanieczyszczeń pochodzących z drogi S-3 w strefach leżących w województwie dolnośląskim wykonywano z wykorzystaniem danych meteorologicznych ze stacji meteorologicznej Legnica, która to odzwierciedla warunki w analizowanym obszarze. 5.5. GEOLOGIA Omawiany obszar ma wielopiętrową budowę geologiczną (Pożaryski, 1962). Piętro starokadomskie najstarszą jednostką strukturalną jest metamorfik środkowej Odry, będący wschodnim zakończeniem środkowoniemieckiej strefy krystalicznej. Piętro młodokadomskie jest dotychczas słabo udokumentowane. W wierceniach na tzw. wale wolsztyńskim stwierdzone zostały łupki serycytowe, kwarcyty i fyllity. Piętro strukturalne sudeckie na tym depresyjnym odcinku utwory tej jednostki leżą w podłożu monokliny przedsudeckiej. Opierając się na danych o budowie końcowych członów strefy renohercyńsko-morawsko-krakowskiej należy wnosić, że na Ziemi Lubuskiej i na innych obszarach monokliny w omawianej strefie obserwuje się rozwój syluru oraz dewonu, oraz ciągłość jego sedymentacji z karbonem, tektonikę fałdową i wergencję północną skierowaną na zewnątrz łuku fałdów waryscyjskich. Przez Ziemię Lubuską przebiega więc depresyjny odcinek strefy renohercyńsko-morawko-krakowskiej i śródgórski (również w stosunku do strefy krakowskiej) metamorfik środkowej Odry. Piętra górnowaryscyjskie (i wyższe) mają już wyraźny charakter platformowy. Piętro kimeryjskie obejmuje ciągłą serię permu, triasu i jury. Piętro laramijskie obejmuje utwory kredy. Zostały one sfałdowane w stylu tektoniki platformowej w Górach Kaczawskich i synklinorium szczecińsko-łódzko-miechowskim. Na dużych odcinkach Ziemi Lubuskiej i na całym obszarze LGOM-u brak utworów kredowych, jednak efekty tektoniki laramijskiej są wyraźnie, obszar ten był bowiem w polu deformacji laramijskiej. 24

SERIE SKALNE Piętro starokadomskie. Piętro młodokadomskie Strefa reno-hercyńsko-morawsko-krakowska Utwory górnodewońskie Karbon Dolny czerwony spągowiec Górny czerwony spągowiec Cechsztyn Trias Pokrywa osadów kenozoicznych Profil osadów mioceńskich Czwartorzęd Tabela 5.5.1. Uwarunkowania geologiczne w rejonie odcinka 4 (Dokumentacja Geologiczno - Inżynierska do projektu budowy Drogi ekspresowej S3, Szczecin 2011) km Uwarunkowania geologiczne od końca obwodnicy Lubina podłoże budują wodnolodowcowe piaski i żwiry, jedynie w dnie głębokiej doliny (zapewne reprodukowanej w powierzchni sandru starszej rynny glacjalnej) 58+974 65+400 zalegają deluwialne piaski, torf i namuł organiczny o miąższości odpowiednio 1.3 i 0.8 m (leżący głębiej torf sięga głębokości 7.2 m p.p.t.), w obrębie wodnolodowcowych piasków zalegają niekiedy przewarstwienia gliny pylastej lub gliny piaszczystej. na początku odcinka trasa przekracza niewielkie obniżenie wyścielone deluwialnymi glinami 65+400 66+500 piaszczystymi, a następnie przecina wzniesienie zbudowane ze zwałowych glin, strop tych glin wykazuje niekiedy głębokie rozcięcia erozyjne, wypełnione osadami odnolodowcowymi. u podstawy południowego stoku ww. wzniesienia trasa wkracza na równinę zbudowaną z osadów zastoiskowych (gliny pylaste, pyły, piaski pylaste i drobne) o znacznej miąższości, 66+500 70+000 w której lokalnie wycięta została dolina rzeki, wypełniona następnie rzecznymi piaskami, zbudowana z osadów zastoiska równina kończy się na km 70+000, następnie trasa przechodzi w dolinę rzeki Czarnej Wody, wyścieloną rzecznymi piaskami i 70+000 72+400 niekiedy madowymi glinami aż po km 72+400. dalej powierzchnia terenu nieznacznie się podnosi, a spod rzecznych piasków wyłaniają się 72+400 73+700 utwory wodnolodowcowe, głęboko podścielone zwałowymi glinami. od km 73+700 utwory wodnolodowcowe przechodzą w zastoiskowe gliny pylaste i gliny 73+700 75+800 pylaste zwięzłe, spod których tylko lokalnie odsłaniają się utwory zwałowe. 75+800 76+600 trasa przekracza obszar wodnolodowcowych piasków i żwirów o miąższości ponad 6 7 m; 76+600 77+800 na utworach wodnolodowcowych leży cienka pokrywa genezy zastoiskowej. podłoże budują w przewadze utwory zastoiskowe (głównie gliny pylaste), a 77+800 79+164 wodnolodowcowe piaski i żwiry tworzą w ich obrębie warstwy o znacznej rozciągłości. 5.6. GLEBY Gleby występujące na terenie południowo-zachodniej Polski odpowiadają układowi fizjograficznemu oraz budowie geologicznej. Wyróżnić tu można głównie gleby nizinne, a także o charakterze wyżynnym. W województwie dolnośląskim zagrożenie dla gleb stanowi lokalne skażenie, związane z istnieniem starych obiektów wojskowych, baz paliw, tras komunikacyjnych, składowisk odpadów i emisji - zwłaszcza zanieczyszczeń węglowodorowych z zakładów przemysłowych. Istotnym problemem w ostatnim czasie są również powodzie i osuwiska, prowadzące do erozji, zanieczyszczenia gleb osadami oraz strat zasobów glebowych. Na analizowanym odcinku od km 58+974 do km 79+164 w zasięgu linii rozgraniczającej ok. 55% zajmują gleby brunatne właściwe zasobne w kationy zasadowe o dużej zawartości próchnicy 2-3%,. Ich odczyn waha się od słabo kwaśnego do obojętnego (ph=5,0 7,2), posiadają korzystne warunki powietrzno wodne. Gleby bielicowe zajmują powierzchnię ok. 23 % - charakteryzują się bardzo kwaśnym odczynem oraz małą zawartością próchnicy. Ok. 1% zajmują gleby brunatne wyługowane - nieco mniej odporne na kumulację metali ciężkich (ph 6,6-7,2) i charakteryzujące się wysyceniem kationami zasadowymi w górnej (20-50 cm) części profilu wynosi poniżej 50%, a w dolnej 25

- powyżej 50%. Wśród kompleksów przydatności rolniczej największy obszar zajmują kompleksy pszenne ok. 35% mające dużą zasobnością w składniki pokarmowe i właściwe stosunki wodnopowietrzne oraz kompleksy żytnie. Pozostałą część w dużym stopniu stanowią lasy (ok. 32%) oraz w mniejszej tereny zabudowane ok. 2% i obszary podmokłe w tym wody około 0,7%. 5.7. ZŁOŻA SUROWCÓW Złoża miedzi na północ od odcinka 4 występuje Legnicko - Głogowski Obszar Miedziowy LGOM, który obejmuje 12 obszarów górniczych głównie w regionach powiatów/gmin Polkowice, Głogów, Lubin. Złoża rud miedzi oraz złoża soli, które zostały udokumentowane w głębszym podłożu, nie występują w obszarze odcinka 4. Trasa odcinka 4 przebiega od początku odcinka do km 70+500 przez udokumentowane złoża węgla brunatnego planowane do eksploatacji: Legnica pole Północne (na terenie gminy Lubin) oraz Legnica pole Zachodnie (na terenie gminy Miłkowice). Na podstawie uzgodnień z Okręgowym Urzędem Górniczym w przedmiotowym pasie nie stwierdzono terenów i obszarów górniczych. Kruszywa naturalne na terenie gminy Lubin złoża: Gorzelin położone w odległości 1,3 km od projektowanej trasy na zachód od miejscowości Gorzelin oraz złoże Zimna Woda oddalone ponad 4 km od planowanej drogi S-3. 5.8. HYDROGRAFIA Sieć rzeczna terenu, przez który przebiega droga S-3 pomiędzy miejscowością Chróstnik a Legnicą leży w całości w dorzeczu rzeki Odry. Omawiany odcinek trasy przecina rzekę Czarna Woda, Kanał Rzeszotarski, Kanał Irygacyjny oraz drobne cieki bez nazwy. Tabela 5.8.1. Kolizje z ciekami powierzchniowymi Nazwa elementu Kilometraż drogi melioracyjnego 0+307km DP 1227D 65+400 S3 Nazwa wg Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych, zlewnia Właściciel/ administrator Rów przy DP 1227D poza ewid. - 66+420 Rów melioracyjny poza ewid. - 66+700 Rów melioracyjny - - 67+373 Kanał Irygacyjny lewy. dopływ Skarb Państwa/ Kanał Irygacyjny (67+380) Czarnej Wody DZMiUW o/legnica 67+920 Rów melioracyjny 1 - Urząd Gminy Miłkowice 68+580 Rów melioracyjny 2 - Urząd Gminy Miłkowice 69+590 Ciek bez nazwy lewy dopływ Czarnej Wody - 70+032 Czarna Woda Czarna Woda, lewy dopływ Kaczawy, kolizja z S3 od km 5+800 do km 5+920 Skarb Państwa/ DZMiUW o/legnica 70+350 Rów melioracyjny - - 70+533 Kanał Rzeszotarski Kanał Rzeszotarski prowadzący część wód Lubiatówki 71+345 Rów melioracyjny - - 72+033 Rów melioracyjny 3 - Skarb Państwa/ DZMiUW o/legnica Skarb Państwa/ UG Miłkowice 72+274 Rów melioracyjny 4 - - 74+205 Rów melioracyjny P-2 Rów melioracyjny P-2-75+988 Rów melioracyjny -- - 5.9. CHARAKTERYSTYKA GŁÓWNYCH ZLEWNI RZEK Kaczawa jest lewobrzeżnym dopływem Odry o długości 84 km i powierzchni dorzecza 2261 km 2. Obszar źródłowy znajduje się w Górach Kaczawskich, a uchodzi do Odry koło Lubiąża. Główne dopływy to: Nysa Szalona, Czarna Woda. 26

5.10. JAKOŚĆ WÓD POWIERZCHNIOWYCH Na stan jakości wód powierzchniowych tego obszaru wpływ mają przede wszystkim punktowe źródła zanieczyszczeń, w tym oczyszczalnie ścieków, zakłady przemysłowe oraz zanieczyszczenia obszarowe, związane z chemizacją rolnictwa, powodujące głównie dopływ związków biogennych. Uwzględnić także należy ładunek zanieczyszczeń zawarty w opadach atmosferycznych. Wyniki monitoringu operacyjnego w 2010 r. wykazały, że obszary JCW w rejonie planowanej inwestycji (rzeki Kaczawa) pod względem klasyfikacji elementów fizykochemicznych wypadają poniżej stanu dobrego. Pod względem stanu ekologicznego Kaczawa wykazują stan słaby. Ogólna klasyfikacja we wszystkich przypadkach daje wynik poniżej dobrego. 5.11. WARUNKI HYDROGEOLOGICZNE Zgodnie z aktualną regionalizacją zwykłych wód podziemnych Polski (Paczyński, Sadurski, red., 2007) analizowana część Dolnego Śląska położona jest w SW części prowincji niżowej obejmującej fragmenty dwóch regionów: wielkopolskiego (IV) i dolnośląskiego (V). Biorąc natomiast pod uwagę regionalizację wód podziemnych w układzie zlewniowym obszar ten leży w północnym i południowym subregionie środkowej Odry. Warunki gruntowo wodne kształtowane są na znacznym obszarze poprzez występujące wody gruntowe o swobodnym zwierciadle. Ich poziom wodonośny zalega w osadach piaszczystych lub piaszczysto-żwirowych ponad podściełającymi go gruntami o niskiej przepuszczalności. Projektowany odcinek drogi prowadzony jest od km od km 58+974 do km 63+600 - ponad Subzbiornikiem Lubin Nr 316. Jest to zbiornik ujęty w wykazie Głównych Zbiorników Wód Podziemnych stanowiącym załącznik nr 1 do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 czerwca 2006 r. w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy i regionów wodnych. Zbiornik GZWP nr 318 znajduje się w odległości około 1 km na południe od projektowanej drogi ich charakterystykę przedstawiono w rozdziale 6.7.2 Na wytyczonej trasie na odcinku od km 77+950 do końca trasy występuje ujęcie infiltracyjne Przybków, które obecnie działa na zasadzie sztucznej infiltracji wód powierzchniowych z rzeki Kaczawy, służąc do zaopatrzenia w wodę Legnicy. W celu ochrony ujęcia wody dla systemu wodociągowego LGOM wojewoda legnicki decyzją OS.III.6210-2/56/95 z 28 sierpnia 1995 roku ustanowił strefę ochronną zlewni ujęć wody w Przybkowie, obejmującą: teren ochrony bezpośredniej (pow. 210 ha), teren wewnętrzny ochrony pośredniej (pow. 40,5 ha) oraz teren zewnętrzny ochrony pośredniej (pow. 270 ha). Na terenie wewnętrznego ochrony pośredniej wprowadzono m.in. następujące nakazy, zakazy i ograniczenia - zakaz odprowadzania do wód powierzchniowych i do ziemi ścieków nie spełniających warunków uzgodnionych z Wydziałem Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego i Państwowym Inspektorem Sanitarnym w Legnicy; - zakaz wydobywania żwiru, piasku i innych materiałów oraz wycinania roślin w 5 metrowym pasie po obu stronach rzeki Kaczawy i Nysy Szalonej oraz ich pierwszorzędowych dopływów za wyjątkiem prac niezbędnych dla konserwacji cieków wodnych i urządzeń hydrotechnicznych; - zakaz mycia pojazdów mechanicznych i wszelkiego innego sprzętu w wodach powierzchniowych; - Nakaz uzyskania z Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego, Państwowego Inspektora Sanitarnego w Legnicy oraz Legnickiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Legnicy pozytywnej opinii w zakresie ochrony środowiska określającej lokalizację i warunki realizacji oraz eksploatacji (działalności gospodarczej) nowych inwestycji w rodzaju: - magazynów produktów ropopochodnych, innych substancji chemicznych i rurociągów do ich transportu; - wysypisk, wylewisk i innych urządzeń do utylizacji odpadów komunalnych i przemysłowych; - prowadzenia prac melioracyjnych; 27

- nowych dróg publicznych i kolejowych oraz modernizacja dróg istniejących Zgodnie z zapisami art. 21 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 o zmianie ustawy Prawo Wodne oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011r. Nr 32, poz. 159) dotyczących wygaszenia z dniem 31 grudnia 2012r. stref ochronnych ujęć wody, które zostały ustanowione przed dniem 1 stycznia 2002r. zapisy umieszczone w decyzji dla ujęcia Przybków nie mają mocy prawnej (decyzja dla ujęcia Przybków wydano 28.06.1995r). Zgodnie z informacjami uzyskanymi z RZGW we Wrocławiu (pismo ZZ-7112-128/12/13 z dnia 23.05.2013 załącznik 11) obecnie trwają prace nad opracowaniem rozporządzenia ustanawiającego strefę ochronną ujęcia wody w Przybkowie. Zarówno zapisy jak i zasięgi strefy ochronnej mogą ulec zmianie w stosunku do przedstawionych w raporcie. Zgodnie z zapisami DŚU wody opadowe w strefie ochrony pośredniej tego ujęcia zostały oczyszczone w osadnikach i separatorach, zastosowano zasuwy odcinające na wypadek poważnej awarii oraz szczelne rowy, co zapewni skuteczne zabezpieczenie ujęcia. Wody opadowe i roztopowe ujęte w ten system podlegać będą oczyszczeniu do wymagań określonych w obowiązującym Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. 2006 nr 137 poz. 984 z późniejszymi zmianami) i jako oczyszczone wprowadzane będą do środowiska, nie stanowią, więc realnego zagrożenia, dla jakości wód ujmowanych na ujęciu Przybków. Płycej, niż 2.0 m p.p.t., woda występowała podczas prac polowych na odcinkach od km 64+750 do 65+750, od 65+950 do 67+800, ok. 67+850, ok. 68+300, od 68+650 do 68+900, ok. 69+600, od 69+700 do 73+150, od 73+800 do 74+550, ok. 75+100, ok. 76+000, oraz od 78+200 do 78+900. Tabela 5.11.1. Charakterystyka poszczególnych jednostek hydrogeologicznych km Jednostka Opis poziomu użytkowego 58+974 60+900 62+550 66+300 67+600 69+750 72+000 74+400 60+900 62+550 66+300-67+600 69+750 71+700 71+700 74+300 76+250 79+093 74+300 76+250 ctrii i ctri (dobra izolacja poziomu wodonośnego) aqi/tr (brak izolacji poziomu wodonośnego) aqi/tr (brak izolacji poziomu wodonośnego) ctri (dobra izolacja poziomu wodonośnego) Brak użytkowych poziomów wodonośnych - dwie jednostki rozdzielone rynną lodowcową - poziom wodonośny: 15 100m - miąższość warstwy wodonośnej: 10 55m - dobrze izolowany poziom wodonośny poprzez warstwę iłów o miąższości 15 60m - wydajność potencjalna studni: 10 30m 3 /h - przewodność warstwy wodonośnej nie przekracza 100m 2 /24h - nieizolowany poziom wodonośny - dolina rz. Czarnej Wody - utwory wodonośne: osady rzeczne zlodowacenia północno polskiego w postaci piasków i żwirów - na tych osadach zalegają piaski, żwiry i namuły tarasów zalewowych oraz mady holoceńskie - płytki poziom wodonośny: 0,5 2m - miąższość warstwy wodonośnej: 9 13m - wydajności potencjalne studni: 30-50 m 3 /h - jednostka na Wysoczyźnie Średzkiej - miąższość warstwy wodonośnej: w rejonie Legnicy: 5 10m, wzrasta w kierunku wschodnim do 18m - dobrze izolowany poziom wodonośny - płytko na powierzchni występują gliny piaszczyste oraz spiętrzone osady trzeciorzędowe - w obrębie osadów miocenu brak osadów wodonośnych - w obrębie osadów czwartorzędowych mogą wystąpić płytkie poziomy wodonośne bez znaczenia użytkowego 28

5.12. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE Odcinek 4 w większości przebiega w po śladzie drogi DK3 lub jej bezpośredniej bliskości a tym samym zawiera się w buforze prowadzonej inwentaryzacji w związku z powyższym charakterystykę dla DK3 należy przyjąć taką samą jak dla S3, jedynie w km około km 75+700 istniejąca droga DK3 przebiega poza buforem inwentaryzacji w kierunku miasta Legnica i dalej autostrady A4 5.12.1. Obszary chronione Planowana inwestycja nieprzecina obszarów cennych przyrodniczo, w tym będących formami ochrony przyrody w myśl art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. 2009 Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.). W tabeli 5.12.1.1 i 5.12.1.2 w raporcie podano obszary chronione znajdujące się w promieniu 10 km od odcinka 1, na które potencjalnie może oddziaływać niniejsze przedsięwzięcie. Obszarowe formy ochrony przyrody oraz korytarze ekologiczne znajdujące się w promieniu do 10 km od odcinka to: obszary Natura 2000 (Źródliska koło Zimnej Wody, Pątnow Legnicki, Góry i Pogórze Kaczawskie), Park Krajobrazowy Chełmy, obszary chronionego krajobrazu Dolina Czarnej Wody, rezerwaty przyrody (Zimna Woda, Torfowisko Kunickie, Błyszcz, Ponikwa, Jezioro Koskowickie) oraz korytarze migracji ssaków o znaczeniu lokalnym oraz krajowym Bory Dolnośląskie Odra Środkowa GKPdC-20 i Pogórze Sudeckie KZ-7A oraz dwa pomniki przyrody w parku zabytkowym w Kochlicach. 5.12.2. Inwentaryzacja przyrodnicza w zakresie siedlisk przyrodniczych, rzadkich i chronionych gatunków roślin naczyniowych Metodyka inwentaryzacji w zakresie siedlisk przyrodniczych Inwentaryzację prowadzono następującymi metodami: Kartowanie siedlisk metodą marszrutową, Identyfikacja siedlisk na podstawie gatunków wskaźnikowych, poprzez kwalifikowanie jednostek fitosocjologicznych do zespołów i związków charakterystycznych dla określonych typów siedlisk przyrodniczych, wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Siedliskowej. Wyniki inwentaryzacji w zakresie siedlisk przyrodniczych Kod Typ siedliska Stanowisko 9170-1 Grąd środkowoeuropejski Identyfikator fitosocjologiczny: Galio - Carpinetum Płat grądu przy drodze krajowej nr 3 na odcinku Chrostnik Kochlice - siedlisko na większości obszaru wykształcone w postaci kadłubowej z znacznie zniekształconym runem. Niektóre płaty lepiej zachowane z drzewostanem zbudowanym z gatunków liściastych i o prawidłowo wykształconym runie. Płat grądu pomiędzy miejscowościami Rzeszotary i Kochlice - siedlisko dobrze wykształcone, drzewostany km od - do (ok.) 58+650 59+210 59+210 59+800 Powierzchnia (ha) całkowita 2,44 3,44 w promieniu 300m 2,44 3,44 67+100 67+450 4,77 4,77 29

Kod Typ siedliska Stanowisko 9190 91F0-2 Kwaśne lasy brzozowo-dębowe Identyfikator fitosocjologiczny: Calamagrostio arundinaceae Quercetum Zgodnie z decyzją Seminarium Biogeograficznego włączono tu wszystkie kwaśne dąbrowy (Calamagrostio - Quercetum, Molinio - Quercetum, Fago - Quercetum, Luzulo - Quercetum), a nie tylko pomorskie Betulo - Quercetum. Na dzień dzisiejszy nie ma to jednak umocowania w prawie krajowym. Wiązowo-jesionowy łęg śledziennicowy Identyfikator fitosocjologiczny: Ficario-Ulmetum chrysosplenietosum starszych klas wieku, runo bogate. Płat kwaśnych dąbrów przy drodze krajowej DK3 na odcinku Chróstnik Kochlice - siedlisko na większości obszaru wykształcone w postaci kadłubowej ze znacznie zniekształconym drzewostanem zdominowanym przez nasadzenia sosny. Niektóre płaty lepiej zachowane z drzewostanem zbudowanym z dębu i o prawidłowo wykształconym runie. Dąbrowy pomiędzy miejscowościami Kochlice a Rzeszotary siedlisko dobrze wykształcone, drzewostany buduje dąb, runo prawidłowo wykształcone Łęg w okolicach Kochlic - siedlisko wykształcone w postaci jednorodnych, mało zróżnicowanych drzewostanów, o runie charakterystycznym dla tego typu siedliska Łęg nad Kanałem Irygacyjnym - siedlisko wykształcone w postaci jednorodnych, mało zróżnicowanych drzewostanów, o runie charakterystycznym dla tego typu siedliska km od - do (ok.) 58+600 58+870 58+870 59+150 59+800 61+180 60+320-60+770 Powierzchnia (ha) całkowita 1,62 2,95 30,45 11,53 w promieniu 300m 1,62 2,95 27,41 7,16 67+140 67+400 5,62 4,78 64+930-65+290 3,74 3,74 67+340 67+500 2,37 2,22 Metodyka inwentaryzacji roślin naczyniowych A. Inwentaryzacja gatunków metodą marszrutową. B. Oznaczanie gatunków. Wyniki inwentaryzacji roślin naczyniowych Na inwentaryzowanym terenie zanotowano 9 gatunków chronionych roślin naczyniowych W czasie przeprowadzonej inwentaryzacji nie stwierdzono gatunków ujętych w tzw. Dyrektywie Siedliskowej, oraz umieszczonych w Czerwonej Księdze Roślin. Dwa gatunki wiciokrzew pomorski oraz paprotka zwyczajna objęte są ochroną ścisłą. W analizowanej strefie Odcinka 4 wyróżniono 2 gatunki roślin objętych ochroną ścisłą, na 4 stanowiskach. 30

o o Wiciokrzew pomorski Paprotka zwyczajna L.p. 1 2 3 4 5 6 7 8 Nazwa gatunkowa i systematyka Bluszcz pospolity (Hedera helix L.) Kruszyna pospolita Frangula alnus Miller Kocanki piaskowe Helichrysum arenarium(l.)moench Konwalia majowa Convallaria majalis L. Kopytnik pospolity Asarum europaeum L. Marzanka wonna Galium odoratum Wiciokrzew pomorski Lonicera peryclimenum Paprotka zwyczajna Polypodium vulgare Km Minimalna odległość (m) Od osi drogi S3 Od przedsięwzięcia 1) 62+380 67 5 62+600 0 0 62+715 10 10 63+130 130 80 64+050 70 35 64+340 120 100 60+210 135 30 64+515 145 145 59+590 45 45 67+360 100 0 67+150 180 125 63+660 120 120 63+740 100 78 63+010 90 45 63+100 20 20 1) 9 Wilżyna bezbronna Ononis arvensis 71+590 250 250 Jako przedsięwzięcie należy rozumieć cały zakres robót drogowych przedstawiony na mapach obejmujący np.: drogi serwisowe, dojazdowe, łącznice, ronda, węzły. 5.12.3. Inwentaryzacja przyrodnicza w zakresie bezkręgowcu - ksylofagów Metodyka Prace terenowe polegały na kontroli potencjalnych siedlisk gatunków wymienionych w Załączniku I i II Dyrektywy Siedliskowej oraz gatunków podlegających ochronie prawnej. Badania prowadzone były w pasie zakrzewień i drzew przydrożnych w terminie maj sierpień 2011. Chrząszcze oznaczano na podstawie Kluczy do Oznaczania Owadów Polski. Wyniki inwentaryzacji Na podstawie przeprowadzonych badań terenowych w bezpośredniej strefie projektowanego odcinka 4 wykazano dwa miejsca cenne przyrodniczo z uwagi na występowanie chronionego gatunku ksylofaga ciołka matowego, znajdującego się w Czerwonej Księdze i objętego ochroną gatunkową. Na uwagę zasługuje fakt stwierdzenia na stanowisku w km 61+010 61+230 również barć pszczelną w ostatnim dębie szpaleru co stanowi cenną informację w związku z ich wymieraniem.. Prace inwentaryzacyjne nie wskazały na występowanie gatunków bezkręgowców w tym ksylofagów, które wpisane są do Załącznika II lub IV Dyrektywy Siedliskowej. 31

61+010 61+230 66+340 66+430 Tabela 5.12.3.1 Wyniki inwentaryzacji w zakresie ksylofagów Chronione gatunki Pozostałe km Opis siedliska ksylofagów gatunki ciołek matowy (Dorcus parallelipipedus) ciołek matowy (Dorcus parallelipipedus) Pszczoła miodna Apis mellifera - Stanowisko położone na południowy zachód od m. Gorzelin wzdłuż istniejącej drogi DK3 i projektowanej S3. Otoczenie: szpaler dębów wzdłuż drogi w monokulturze sosnowej Stanowisko położone w rejonie m. Kochlice wzdłuż istniejącego rowu w km 64+200 drogi i na przecięciu z projektowaną S3. Otoczenie: szpalery dębów przy drodze polnej, cieki wodne, zbiorniki wodne, zabudowania, DK3 Powierzchnia siedliska [ha] 3,16 1,88 5.12.4. Inwentaryzacja przyrodnicza w zakresie płazów i gadów Metodyka Prace inwentaryzacyjne zostały wykonane w dwóch etapach: studialnym i badań terenowych. W etapie studialnym przeanalizowano dostępne materiały źródłowe w celu zestawienia możliwie występujących gatunków płazów dla rejonu inwestycji. Na podstawie analizy środowiska w okolicy zinwentaryzowanych stanowisk płazów oraz konfiguracji terenu wyznaczono potencjalne szlaki migracji płazów. Prace terenowe wykonano w okresie od 1 maja do 1 sierpnia 2011 roku. Przeprowadzono ogólną wizję terenową w promieniu 1 km oraz szczegółową w pasie po 300 m od osi drogi. Podkład kartograficzny stanowiły mapy topograficzno-wysokościowe i ortofotomapy. Do oznaczania lokalizacji wykorzystano urządzenia GPS, wykorzystując system Arc GIS. Wyniki inwentaryzacji Podczas prac inwentaryzacyjnych w analizowanym rejonie wykazano 7 siedlisk płazów i gadów, które zestawiono poniżej Prace inwentaryzacyjne nie wskazały na występowanie gatunków płazów, które wpisane są do Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej: Dla odcinka 4 wyznaczono 5 szlaków migracji: 66+350 66+450 szlak migracji płazów (żaba wodna Rana esculenta) na przecięciu z inwestycją wzdłuż cieku wodnego i niewielkich oczek wodnych. 67+000 67+500 szlaki migracji płazów (2) na przecięciu z inwestycją (rzekotka drzewna Hyla arborea, żaba wodna Rana esculenta, jaszczurka zwinka Lacerta agilis) obejmujące dwa stanowiska płazów w otoczeniu lasu i stawu rybnego. 72+150 72+300 szlak migracji płazów na przecięciu z inwestycją (żaba wodna Rana esculenta) wzdłuż licznych cieków wodnych. 74+900 75+000 szlaki migracji pomiędzy zbiornikami, na przecięciu z inwestycją (żaba wodna Rana esculenta). Tabela 5.12.4.1. Wyniki inwentaryzacji w zakresie płazów i gadów 32

Nr Stanowisko Opis km Minimalna odległość (m) Od osi drogi S3 Od przedsięwzięcia 1) Gatunki płazów i gadów z Załącznika IV Dyrektywy Siedliskowej Rzekotka drzewna Hyla arborea Jaszczurka zwinka Lacerta agilis Pozostałe chronione gatunki płazów Żaba śmieszka Rana ridibunda Ropucha szara Bufo bufo Żaba wodna Rana esculenta 1 Ciek wodny w rejonie m. Kochlice. Zacienienie 50%, pow. 50m 2, max gł. 0,3 m. Otoczenie: pola, zabudowania, zadrzewienia, zakrzewienia, łąki. 66+400 225 135 1-10 Stawy rybne na południe od m. Kochlice, 2 pow. 60 000m 2. Otoczenie: pola, lasy, droga, cieki wodne, zadrzewienia, zakrzewienia 67+160 80 40 10-100 Ciek wodny na południowy zachód od m. 3 Kochlice. Zacienienie 30%, pow. 50m 2, max gł. 0,3 m. Otoczenie: zadrzewienia, 67+350 45 0 1-10 1-10 zakrzewienia, łąki, las. 4 Staw ma północny zachód od m. Legnica. Zacienienie 10%, pow. 200m 2, max gł. 2 m. Otoczenie: wieś, zadrzewienia, zakrzewienia, 71+210 290 165 10-100 łąki, ryby. 5 Ciek wodny na zachód od m. Legnica. Zacienienie 20%, pow. 50m 2, max gł. 0,3 m. 72+310 70 25 1-10 Otoczenie: pola, zadrzewienia, kaczki. 6 Staw na zachód od m. Legnica. Zacienienie 30%, pow. 2500m 2, max gł. 2 m. Otoczenie: zadrzewienia, ogródki, las, tereny ogrodzone. 74+900 50 0 10-100 Staw na południowy zachód od m. Legnica 7 Zacienienie 10%, pow. 20000m 2, max gł. 2 m. Otoczenie: zadrzewienia, zakrzewienia, potok, zabudowania, ptactwo wodne. 75+610 825 245 >100 >100 >100 1) Jako przedsięwzięcie należy rozumieć cały zakres robót drogowych przedstawiony na mapach obejmujący np.: drogi serwisowe, dojazdowe, łącznice, ronda, węzły. 33

5.12.5. Inwentaryzacja przyrodnicza w zakresie ptaków Metodyka Celem badań była inwentaryzacja siedlisk ptaków i określenie znaczenia występowania poszczególnych gatunków umożliwiające ocenę wpływu planowanej inwestycji. Skupiono się na gatunkach cennych z punktu widzenia prawa wspólnotowego. Szczegółowe badania objęły pas 600 m wzdłuż planowanego przebiegu drogi S-3 przy buforze 300 m po obu stronach od osi drogi, jednak dodatkowo spenetrowano również przyległy teren, przez co efektywnie uzyskano dane dotyczące bufora 550 m po obu stronach osi (pas 1100 m). Prace terenowe przeprowadzono w okresie 1 maja 17 lipca 2011 r. Notowano wszystkie obserwacje gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej (dalej: DP ), oraz gromadzono listę wszystkich stwierdzonych gatunków krajowych. Obserwacje ptaków aktywnych za dnia były prowadzone od wczesnych godzin porannych (ok. 3.30) do południowych (ok. 11.00), natomiast nasłuchy nocne realizowano w godzinach 22.00 03.30. \ Wyniki inwentaryzacji W okresie badań nie stwierdzono znacznych skupisk ptaków, ani miejsc, które byłyby wybierane przez ptaki migrujące jako atrakcyjne miejsca żerowania lub odpoczynku. W rejonie odcinka 4 występują jeden obszar zaliczany do IBA Łęg Odrzański, jednak położony w odległości ponad 10 km od projektowanego odcinka drogi ekspresowej S3. Występowanie gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej W czasie inwentaryzacji stwierdzono występowanie gatunków ptaków z Załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Punktowe stwierdzenia gatunków wykazały 5 gatunków na 5 stanowiskach. Stwierdzone siedliska ptaków w rejonie odcinka 4 obejmują 9 gatunków (bocian biały, błotniak stawowy, żuraw, jarzębatka, gąsiorek, lerka, bocian czarny, derkacz i zimorodek), szczegółowe zestawienie przedstawiono poniżej. Tabela 5.12.5.1 Wyniki inwentaryzacji w zakresie ptaków L.p. Gatunek Opis siedliska 1) km 1 2 Ciconia ciconia Circus aeruginosus bocian biały błotniak stawowy 3 Grus grus żuraw 4 5 Sylvia nisoria Lanius collurio jarzębatka gąsiorek lęgowy, trasa przecina żerowiska należące do 5-6 par, nie stwierdzono czynnych gniazd w strefie do 300 m lęgowy w rejonie, trasa przecina żerowisko 6-8 par, nie stwierdzono czynnych gniazd w strefie do 300 m lęgowy, trasa przecina siedliska żerowania ok. 4 par i graniczy z siedliskami rozrodu ok. 3 par Lęgowy, trasa przecina i graniczy z siedliskami rozrodu ok. 11 par Lęgowy, trasa przecina i graniczy z siedliskami rozrodu ok. 130-180 par Powierzchnia (ha) całkowita w 300m strefie inwentaryzacji 69+600 71+750 168,35 89,10 64+810 69+500 69+685 72+900 76+670 78+150 66+500 67+340 67+600 68+450 67+875 68+250 69+820 71+270 71+800 72+350 684,82 453,75 219,83 36,23 19,93 4,28 76,98 43,88 338,79 127,73 46,74 1,39 16,77-42,15 10,98 67+340 68+165 18,34 15,48 65+200 65+380 65+370 65+610 65+950 66+240 66+510 66+850 67+310 67+900 67+700 67+840 1,55 4,74 3,88 8,91 20,14 1,38 1,55 4,74 2,24 8,91 14,78-34

L.p. Gatunek Opis siedliska 1) km 6 Lullula arborea 7 Ciconia nigra lerka bocian czarny 8 Crex crex derkacz 9 Alcedo atthis zimorodek Lęgowy, trasa przecina i graniczy z siedliskami rozrodu ok. 20-30 par Lęgowy, trasa przecina siedliska żerowiskowe 2 par i graniczy z ustanowionymi strefami ochronnymi gatunku, nie stwierdzono czynnych gniazd w strefie do 300 m Lęgowy, trasa przecina siedliska rozrodu i żerowania ok. 2 par Lęgowy, trasa graniczy z siedliskami żerowania co najmniej 1 pary 68+805 68+950 68+800 69+025 68+875 69+060 69+635 69+890 69+700 70+000 71+085 71+450 71+780 72+100 73+030 73+130 73+640 74+100 74+625 74+750 74+800 74+900 74+900 75+500 75+560 75+760 75+850 75+940 76+500 76+700 77+400 78+350 78+570 79+164 Powierzchnia (ha) całkowita 0,98 0,86 1,24 1,89 2,11 2,82 1,62 0,62 3,22 1,11 1,07 10,64 3,12 1,28 1,04 11,25 23,22 w 300m strefie inwentaryzacji 0,98 0,86 1,24 1,89 0,01 2,71 1,62 0,62 2,02 - - 10,48 3,12 1,28 0,76 2,62 18,10 58+405 65+300 863,53 438,21 64+400 69+000 640,44 70,79 71+800 72+410 35,48 5,69 66+800 67+800 39,62 21,84 Obszar między Kochlicami a Legnicą (66,0-72,5 km), gdzie wg informacji z RDOŚ zlokalizowane są dwie strefy ochrony gniazdowej bociana czarnego, występują co najmniej 3 pary żurawia, 3-4 pary błotniaków stawowych, 1 para derkacza, co najmniej 3 pary jarzębatki, licznie występuje gąsiorek, obserwowano tu również przelotnego trzmielojada i bielika. W centrum tego obszaru znajdują się stawy rybne będące cennym siedliskiem dla ptaków wodnych (żuraw, błotniak stawowy). Obserwacje ptaków przelotnych były rzadkie. W połowie lipca odnotowano migrujące gęgawy w rejonie Rzeszotar (km 68,5) w kilku stadach po ok. 20 ptaków. Na stawach rybnych między Rzeszotarami a Kochlicami (ok. 67 km) obserwowano skupiska noclegowe szpaków (ok. 10 tys. osobników) i dymówek (ok. 2 tysięcy). Znaczenie tych stawów jako miejsca noclegowego dla stad ptaków może być jeszcze wyższe późnym latem dla przelotnych jaskółek Hirundininae, a także pliszek Motacillidae. 5.12.6. Inwentaryzacja przyrodnicza w zakresie ssaków Metodyka w zakresie ssaków Prace inwentaryzacyjne w zakresie ssaków zostały wykonane w dwóch etapach: studialnym i badań terenowych. W ramach prac przygotowawczych, dla wstępnego rozpoznania terenu i wytypowania miejsc 35

penetracji (w 600 m strefie buforowej przedsięwzięcia) dokonano analizy map: topograficznych, ortofotomap w skali 1:10 000, oraz analizy dostępnych materiałów i literatury tematycznej. Zwrócono szczególną uwagę na wymagania ekologiczne i zasięgi występowania gatunków ssaków wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (tzw. Dyrektywa Siedliskowa), jak również chronionych gatunków w ramach prawa krajowego wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. Nr 220, poz. 2237). Prace terenowe przeprowadzono w okresie kwiecień - lipiec 2011 r. Termin realizacji opracowania uniemożliwił wykonanie inwentaryzacji w okresie zimowym. Obserwacje prowadzono pod kątem śladów bytowania i aktywności zwierząt (np. odchody, powalone drzewa przez bobry, ślady zgryzania, tropy) w celu zbadania aktywności gatunków i możliwych migracji. Wyniki inwentaryzacji w zakresie ssaków Na podstawie analizy dostępnych materiałów oraz prac terenowych wskazano w rejonie inwestycji potencjalne siedliska poniżej zestawionych gatunków ssaków są to z gatunków objetych ochroną np: wilk, wydra, gronostaj, łasica, borsuk, kuna leśna, tchórz zwyczajny, jeleń, sarna, ryjówka aksamitna, ryjówka malutka, rzęsorek rzeczek, zębiełek białawy, bóbr europejski, wiewiórka pospolita, orzesznica, karczownik, badylarka, mysz zaroślowa, smużka leśna, zając. Korytarze ekologiczne W rejonie przedsięwzięcia najważniejszymi miejscami z uwagi na migracje ssaków są korytarze ekologiczne. W 10 km strefie przedsięwzięcia zlokalizowane są 2 korytarze ekologiczne: Bory Dolnośląskie Odra Środkowa GKPdC-20 Odcinek 4: rozpoczyna się na terenie korytarza ekologicznego i przecina go do ok km 65+260 na łącznej długości ok 6,3 km. Pogórze Sudeckie KZ-7A Odcinek 4: Na km ok. 79+164 projektowana droga znajduje się w min. odległości ok. 9,60 km od korytarza ekologicznego. Dla odcinka 4 wyróżniono 4 strefy istotne z uwagi na bytowanie i migrację ssaków na trasie projektowanej drogi S-3, w tym 2 o znaczeniu lokalnym 3 : od ok. km 59+000 do ok. km 62+400 - strefa korytarza ekologicznego Bory Dolnośląskie Odra Środkowa GKPdC-20, główne znaczenie dla gatunków: jeleń, sarna, daniel, dzik, lis, zając, borsuk, kuna, od ok. km 63+800 do ok. km 65+300 - strefa korytarza ekologicznego Bory Dolnośląskie Odra Środkowa GKPdC-20 główne znaczenie dla gatunków: jeleń, sarna, daniel, dzik, lis, zając, borsuk, kuna, o od ok. km 66+700 do ok. km 67+400 - lokalny korytarz migracyjny obejmujący liczne cieki i zbiorniki wodne, główne znaczenie dla gatunków: sarna, daniel, dzik, lis, wydra, bóbr, o od ok. km 69+800 do ok. 70+300 - lokalny korytarz migracyjny obejmujący dolinę rzeki Czarna Woda, główne znaczenie dla gatunków: jeleń, sarna, daniel, dzik, lis, zając, borsuk, kuna, bóbr, wydra. Korytarze ekologiczne zmniejszają izolację obszarów cennych przyrodniczo, zapewniają ich ciągłość oraz umożliwiają migrację i wymianę genów między populacjami zwierząt. Dla niektórych grup zwierząt, przede wszystkim dużych kręgowców - w szczególności dla wilka (Canis lupus)*, zachowanie możliwości wędrówek ma kluczowe znaczenie dla ochrony krajowych zasobów populacji. Zasięg występowania wilka na terenie kraju obejmuje głównie 3 Wg. Informacji uzyskanych z Nadleśnictw i Kół Łowieckich 36

wschodnią i południowo-wschodnią część Polski, przy czym Karpaty i Pogórze Karpackie uznawane są za największe ostoje gatunku. Inwentaryzacja wilków i rysi w nadleśnictwach i parkach narodowych Polski 4, w sezonach 2007/2008 i 2008/2009 5 wykazała występowanie wilka w rejonie przedsięwzięcia na granicy województwa dolnośląskiego i lubuskiego. W rejonie odcinka 4 nie odnotowano śladów obecności wilka, niemniej jednak biorąc pod uwagę dane literaturowe nie można wykluczyć osobników przechodnich. Korytarze ekologiczne związane są również z ciekami wodnymi doliny rzeczne są szczególnie istotne dla bobra (Castor fiber) i wydry (Lutra lutra). Zasięgi występowania tych gatunków obejmują całą Polskę 6. Siedliska gatunków w rejonie przedsięwzięcia związane są głównie z rzeką Czarna Woda oraz siecią mniejszych cieków wodnych i zbiorników wodnych. Ślady żerowania bobrów stwierdzono w na północ od m. Reszotary (ok. km 67+200), zaś wydry w rejonie Czarnej Wody ok. km 70+000. Liczebność rodzin szacowana jest w zakresie do 6 osobników. Należy spodziewać się również występowania wielu innych gatunków ssaków, takich jak np. borsuk Meles meles, kuna leśna Martes martes czy też domowa Martes foina, tchórz zwyczajny Mustela putorius, jenot Nyctereutes procyonoides, wiewiórka pospolita Sciurus vulgaris, lis Vulpes vulpes, jeleń Cervus elaphus, sarna Capreolus capreolus, dzik Sus scrofa. Inwentaryzacja przyrodnicza w zakresie nietoperzy Metodyka Prace inwentaryzacyjne objęły analizę wszystkich gatunków nietoperzy. W okresie kwiecień - sierpień 2011 r. prowadzono badania terenowe mające na celu rozpoznanie tras przelotów nietoperzy, ich terenów żerowiskowych oraz kryjówek wykorzystywanych przez nietoperze wraz z określeniem gatunków i oszacowaniem wielkości ich populacji. Badania prowadzono w najbliższym otoczeniu cieków wodnych w bezpośrednim sąsiedztwie planowanej drogi S-3 (do 1000 m od pasa drogi w obie strony) oraz przeprowadzono inwentaryzację potencjalnych kryjówek wykorzystywanych przez nietoperze. Wyniki W trakcie prowadzonych badań łącznie stwierdzono 11 gatunków nietoperzy. Spośród 6 stanowisk, na których prowadzono nasłuchy wraz z obserwacjami, nietoperze stwierdzono na wszystkich. Kontrole ambon, mostów i przepustów nie dały żadnych stwierdzeń nietoperzy. Przeprowadzono także kontrole poboczy istniejącej drogi krajowej nr 3 w miejscach przecięcia cieków wodnych oraz w ich bezpośrednim sąsiedztwie. W wyniku skontrolowania odcinków o długości od 50 do 300 m znaleziono jednego martwego nietoperza. Użyte akronimy gatunków nietoperzy: Mm Myotis myotis nocek duży Mn Myotis nattereri nocek Natterera Md Myotis daubentonii nocek rudy Msp. Myotis species rodzaj nocek Vm Vespertilio murinus mroczek posrebrzany En Eptesicus nilssonii mroczek pozłocisty Es Eptesicus serotinus mroczek późny 4 Inwentaryzacja wilków i rysi w nadleśnictwach i parkach narodowych Polski. Projekt koordynowany przez ZBS PAN, w Białowieży. www.zbs.bialowieza.pl. 5 Jedrzejewski W., Jędrzejewska B., Nowak S., Schmidt K. Wilk i ryś wyniki inwentaryzacji w 2001 roku. Kosmos. Problemy nauk biologicznych. Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika. Tom 51, 2002, Nr 4. 6 Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000-Podręcznik metodyczny, Ministerstwo Środowiska; www.natura2000.mos.gov.pl 37

Ppp Pipistrellus pipistrellus karlik malutki Ppg Pipistrellus pygmaeus karlik drobny Pn Pipistrellus nathusii karlik większy Nn Nyctalus noctula borowiec wielki Bb Barbastella barbastellus mopek Ind. Indeterminata osobnik nieoznaczony do gatunku Stanowiska Stanowisko 1. Km 58+300 Gatunek Liczba nietoperzy Charakterystyka występowania w rejonie inwestycji 2 żerowanie nad wodą, przelot Mm 5 żerowanie nad wodą 3 żerowanie nad wodą Md 12 żerowanie nad wodą, przelot 1 żerowanie nad wodą Ppp 4 żerowanie nad wodą Ppg 2 żerowanie nad wodą 1 przelot Pn 2 przelot 8 przelot, żerowanie Nn 4 przelot, żerowanie Stanowisko 2. Km 66+800 67+600 Gatunek Liczba nietoperzy Charakterystyka występowania w rejonie inwestycji 4 przelot Md 1 przelot 3 przelot i żerowanie 1 przelot Msp. 1 przelot En 6 przelot Ppp 2 żerowanie i przelot 4 żerowanie i przelot Ppg 4 żerowanie i przelot 3 żerowanie i przelot 6 przelot Nn 4 przelot 5 przelot Bb 2 przelot i żerowanie Stanowisko 3. Km 69+550 38

Gatunek Liczba nietoperzy Charakterystyka występowania w rejonie inwestycji Md 2 przelot 5 przelot Msp. 1 przelot Es 2 przelot i żerowanie >50 przelot i żerowanie Ppp 63 wylot z budynku Ppg 10 przelot i żerowanie Pn 2 żerowanie 4 przelot i żerowanie Nn 1 przelot ind. 10 przelot Stanowisko 4. 68+500-71+000 Gatunek Liczba nietoperzy Charakterystyka występowania w rejonie inwestycji Mn 3 przelot i żerowanie 2 przelot Md 4 przelot i żerowanie Msp. 2 przelot Vm 2 przelot Pn 1 przelot 4 przelot Nn 1 przelot 5 przelot Stanowisko 5. Km 72+075 Gatunek Liczba nietoperzy Charakterystyka występowania w rejonie inwestycji 2 przelot Es 1 przelot i żerowanie 8 przelot i żerowanie Ppp 4 żerowanie 1 przelot Nn 16 przelot 5 przelot Stanowisko 6. Km 74+800 Gatunek Liczba nietoperzy Charakterystyka występowania w rejonie inwestycji Mn 1 żerowanie i przelot Md 6 żerowanie 39

Gatunek Liczba nietoperzy Charakterystyka występowania w rejonie inwestycji Msp. 2 przelot Ppp 5 żerowanie Pn 1 przelot 1 martwy Nn 4 przelot i żerowanie znaleziony na poboczu drogi, od strony stawku Dużą koncentrację nietoperzy stwierdzono tylko na jednym stanowisku. W miejscowości Rzeszotary na 69+550 km drogi S-3 istniejący wiadukt nad drogą lokalną stanowi wyraźną barierę dla karlika malutkiego Pipistrellus pipistrellus. Po zachodniej stronie projektowanej drogi S-3 w pobliskim domu położonym w bezpośrednim sąsiedztwie istniejącego wiaduktu znajduje się kolonia rozrodcza tego gatunku. Wylatujące nietoperze w poszukiwaniu terenów łowieckich są zmuszone przelecieć pod wiaduktem. Brak zakrzewień naprowadzających powoduje, że nietoperze są zmuszone do krążenia i z reguły do zawracania w przeciwnym kierunku lub determinuje je do podjęcia próby ominięcia przeszkody górą Najważniejsze stwierdzone miejsca występowania nietoperzy stwierdzono w obrębie stanowisk 1, 2, 3, 4 i 6. Dla nocka dużego gatunku z II załącznika Dyrektywy Siedliskowej wykazano przeloty, żerowanie i wodopój w obrębie stanowiska 1. Przelatującego i żerującego mopka (również gatunek ujęty w załączniku II DS) stwierdzono na stanowisku 2, na skraju lasu, gdzie zalatywał na istniejącą drogę krajową nr 3 w ciągu planowanej trasy S-3 na jej 67+000 km. W sumie podczas przeprowadzonych badań często stwierdzano pojedyncze osobniki nietoperzy. Obserwacje powyżej 10 osobników dotyczyły gatunków pospolicie występujących na terenie naszego kraju. Na uwagę zasługuje stwierdzenie czterech gatunków stosunkowo rzadkich, o podwyższonych reżimach ochronnych. Nocek duży i mopek zostały ujęte w załączniku II Dyrektywy siedliskowej. Oznacza to, że dla ochrony ich populacji na terenie Unii Europejskiej wyznacza się obszary Natura 2000 obejmujące stanowiska mające znaczenie w skali kontynentu. Dalsze dwa gatunki to mroczek posrebrzany i mroczek pozłocisty. Zostały wymienione w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt jako gatunki zagrożone wyginięciem. Ponadto wspomniany wcześniej mopek został dodany do krajowej Księgi i posiada status DD gatunek o nieokreślonym zagrożeniu ze względu na drastyczny spadek populacji zachodnioeuropejskiej, np. w Holandii ma już status wymarłego. W Polsce populacja wydaje się stabilna, jednak wciąż zastanawia niski stopień wykrywalności kryjówek letnich tego gatunku. Projekt Budowlany uwzględnia wymienione w raporcie środki minimalizujące wpływ inwestycji na nietoperze. Kontrola potencjalnych kryjówek Kontrole ambon W sąsiedztwie planowanej drogi znaleziono jedną ambonę myśliwską. Ambonę skontrolowano dwukrotnie raz w lipcu i raz w sierpniu. Nie stwierdzono przebywania w niej nietoperzy oraz nie stwierdzono ich guana. Znaleziono również jedną wypluwkę puszczyka (Strix aluco), jednak nie zawierała kości nietoperzy. Kontrola mostów - Analizując mapy wytypowano potencjalne mosty i przepusty w pasie 750 m po obu stronach planowanej drogi szybkiego ruchu S3. Weryfikacja w terenie pozwoliła rozpoznać zdecydowaną większość jako zupełnie nie przydatne i nie wykorzystywane przez nietoperze o żadnej porze roku. Zbudowane mosty charakteryzują się gładkimi ścianami i brakiem szczelin, w których nietoperze mogłyby się ukryć. Na uwagę zasługuje odkrycie potencjalnego dużego lub bardzo dużego zimowiska nietoperzy w odległości ok. 1600 m po wschodniej stronie od planowanej drogi S-3, około 64+000 km na 40

wysokości miejscowości Karczowiska, na południe od miejscowości Raszówka, na wschód od torów kolejowych. Na terenie leśnym znajdują się obiekty militarne, pozostałość po bazie wojsk radzieckich, naziemne i podziemne budowle o znacznych rozmiarach. W większości miejsc w pasie planowanej drogi S-3 stwierdzono przelot nietoperzy należących do 10 gatunków. Ich liczebność zazwyczaj wynosiła poniżej 10 osobników. Trasy przelotów przestawiono poniżej w tabeli oraz w na mapach (Załącznik 5). W czasie badań stwierdzono 1 martwego osobnika podczas kontroli pobocza drogi DK3. Tabela 5.12.6.1 Trasy przelotów w rejonie odcinka 4 Km (ok.) Gatunki Kierunek 58+300 66+800 67+600 68+800-69+750 68+500 71+000 nocek duży Myotis myotis nocek rudy Myotis daubentonii karlik malutki Pipistrellus pipistrellus karlik drobny Pipistrellus pygmaeus karlik większy Pipistrellus nathusii borowiec wielki Nyctalus noctula nocek rudy Myotis daubentonii mroczek pozłocisty Eptesicus nilssonii karlik malutki Pipistrellus pipistrellus karlik drobny Pipistrellus pygmaeus borowiec wielki Nyctalus noctula mopek Barbastella barbastellus nocek rudy Myotis daubentonii mroczek późny Eptesicus serotinus karlik malutki Pipistrellus pipistrellus karlik drobny Pipistrellus pygmaeus karlik większy Pipistrellus nathusii borowiec wielki Nyctalus noctula nocek Natterera Myotis nattereri nocek rudy Myotis daubentonii mroczek posrebrzany Vespertilio murinus karlik większy Pipistrellus nathusii borowiec wielki Nyctalus noctula Trasa przelotu w kierunkach: wschodni, zachodni, północny z/w kierunku obszarów leśnych w/z m. Chrostnik, niewielki zbiornik wodny stanowi wodopój dla nietoperzy. Trasy przelotów związane są zbiornikiem wodnym i przylegającym do niego szpalerem zadrzewień. Przeloty stwierdzono również w terenie otwartym ponad polami. Na odcinku między Kochlicami a Reszotarami przeloty w różnych kierunkach, liczne drzewa, cieki wodne, zbiorniki stwarzają dogodne warunki do bytowania nietoperzy. Przeloty związane są głównie z krawędzią lasu w pobliżu zbiornika wodnego oraz szpalerami drzew. Rejon rzeki Czarna Woda i m. Reszotary, przeloty wzdłuż doliny rzecznej z pobliskiej miejscowości. Trasy przelotów związane są głównie z zabudową wiejską. Przeloty w kierunku południowym, liczne cieki, dolina rzeki Czarna Woda, przedmieścia Legnicy. Trasy przelotów związane są głównie z krawędzią lasu w pobliżu płynącego cieku wodnego oraz aleją drzew, w której stwierdzono przelot mroczków posrebrzanych. W zabudowie wiejskiej miejscowości Pątnówek stwierdzono przelot nocków rudych i 41

Km (ok.) Gatunki Kierunek 72+000 72+800 74+500 75+150 mroczek późny Eptesicus serotinus karlik malutki Pipistrellus pipistrellus borowiec wielki Nyctalus noctula nocek Natterera Myotis nattereri nocek rudy Myotis daubentonii karlik malutki Pipistrellus pipistrellus karlik większy Pipistrellus nathusii borowiec wielki Nyctalus noctula karlików większych. Teren podmokły, liczne cieki wodne, rzeka Czarna Woda, m. Legnica. Trasy przelotów wzdłuż szpaleru drzew, na znacznej wysokości. Rejon m. Legnica sąsiedztwo ogródków działkowych, trasy przelotów przecinają projektowaną drogę S3, związane są głównie ze zbiornikiem wodnym i przylegającymi zadrzewieniami oraz sąsiedztwem ogródków działkowych 5.13. ZABYTKI Punktem wyjścia dla opracowania części dotyczącej zabytków kultury było odwołanie się do obowiązujących przepisów, W celu zinwentaryzowania obiektów o wartości kulturowej znajdujących się w pobliżu przedmiotowego przedsięwzięcia przeprowadzono następujące prace: inwentaryzacja obiektów wpisanych do rejestru zabytków na podstawie wykazu przedstawionego przez Dolnośląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Delegatura w Legnicy w piśmie z dnia 11.07.2011, znak: ZA-JK-415-106/2011, l.dz. 2511/2011 (załącznik 6.06.02), inwentaryzacja stanowisk archeologicznych na podstawie wykazu przedstawionego przez Dolnośląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Delegatura w Legnicy w piśmie z dnia 20.04.2011, znak: ZA-JK-415-106/2011, L.dz. 1198/2011 (załącznik 6.06.01). W okolicach odcinka 4 zlokalizowano 35 stanowisk archeologicznych, z czego 12 w promieniu 100 m od inwestycji a 9 w bezpośredniej kolizji: 19/76-20, 23/76-20, 30/77-20, 27/77-20, 35/77-20, 47/77-20, 23/77-20, 48/77-20, 124/77-20 (tabela 5.13.1 w raporcie). Są to jednocześnie wszystkie stanowiska archeologiczne w granicach linii rozgraniczających projektowanej drogi. W pobliżu przebiegu odcinka 4 zlokalizowano 2 zabytki ujęte w wojewódzkiej ewidencji zabytków (tabela 5.13.2 w raporcie) znajdujące się poza liniami rozgraniczającymi. 5.14. KLIMAT AKUSTYCZNY 5.14.1. Opis planowanego przedsięwzięcia Droga ekspresowa S-3 będzie spełniać głównie funkcję drogi tranzytowej, łączącej południe kraju ze zachodnimi województwami państwa. Obsługa ruchu lokalnego zostanie całkowicie przejęta przez istniejący odcinek drogi krajowej nr 3. Układ drogowy obsługujący ruch lokalny uzupełnią projektowane drogi zbiorcze oraz przebudowywane drogi wojewódzkie, powiatowe, serwisowe, gminne i dojazdowe. Na projektowanym odcinku drogi ekspresowej przewiduje się budowę dwóch węzłów drogowych: Legnica Zachów i Legnica Północ. 5.14.2. Standardy jakości środowiska akustycznego 42

Standardy jakości środowiska w zakresie emisji hałasu, określone są przez dopuszczalne poziomy hałasu. Dopuszczalne poziomy hałasu od drogi dla terenów prawnie chronionych przed hałasem, określone zostały w obowiązującym zmienionym rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku /Dz. U. z 2007 r., nr 120 poz. 826 z późn. zmianami/. Dopuszczalne poziomy hałasu zależą od rodzaju źródła oraz funkcji i przeznaczenia terenu. Rodzaje terenów powinny być określone na podstawie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (mpzp). W przypadku braku mpzp, zgodnie z art.115 ustawy poś, rodzaj terenu określa się na podstawie stanu faktycznego (kwalifikacji tej dokonują właściwe organy). Ochronie przed hałasem podlegają przede wszystkim tereny zabudowy mieszkaniowej, tereny związane ze stałym pobytem dzieci i młodzieży, tereny szpitali, domów opieki, a także tereny o charakterze wypoczynkowo-rekreacyjnym. Dla terenów przemysłowych, a także leśnych oraz terenów upraw rolnych nie ma określonych dopuszczalnych poziomów hałasu. 5.14.3. Tereny chronione. Obszary newralgiczne Identyfikacje terenów chronionych przed hałasem leżących w otoczeniu planowanej drogi dokonano w oparciu o: analizy miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, kwalifikacje terenów przeprowadzone przez urzędy odpowiednie dla danego terenu. Na podstawie przeglądu mpzp (w przypadku braku obowiązującego mpzp kwalifikacji terenu dokonał urząd odpowiedni dla danego terenu), dokonano kwalifikacji terenów z punktu widzenia ochrony przed hałasem wzdłuż projektowanego przebiegu drogi S3. Kwalifikacji dokonano dla dokładnie określonych odcinków drogi z uwzględnieniem po której stronie drogi leżą tereny oraz dodano krótką adnotację dotyczącą lokalizacji omawianego obszaru względem kilometra drogi. Kwalifikacja terenów została przeprowadzona z podziałem na kategorie zgodnie z obowiązującym Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku /Dz. U. z 2007 r., nr 120 poz. 826 z późn. zmianami/. Tabela 5.14.3.1.Tereny chronione przed hałasem wzdłuż odcinka 4 projektowanej drogi S3 Lp. od Kilometr do Strona drogi Gmina Miejscowość 37 62+800 63+600 L Lubin Karczowiska 38 65+100 66+650 P Miłkowice Głuchowice 39 64+550 66+500 L Miłkowice Kochlice 40 65+500 66+500 P Miłkowice Kochlice Kwalifikacja zgodnie z RMŚ Tereny mieszkaniowousługowe Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej Tereny zabudowy zagrodowej Tereny zabudowy mieszkaniowo-usługowej Tereny zabudowy jednorodzinnej Tereny zabudowy mieszkalno-usługowej Tereny zabudowy zagrodowej Tereny stałego lub czasowego pobytu dzieci i młodzieży Tereny zabudowy jednorodzinnej Poziom dopuszczalny dzień/noc 65/56 61/56 65/56 65/56 61/56 65/56 65/56 61/56 61/56 43

Lp. od Kilometr do Strona drogi Gmina Miejscowość 41 68+900 69+800 L+P Miłkowice Rzeszotary 42 70+000 71+450 P Miłkowice 43 Pątnówek, Bobrów 73+000 73+250 L Legnica Legnica 73+250 73+500 L Miłkowice Ulesie 44 74+100 75+000 P Miłkowice Lipce 45 73+900 75+200 L Legnica Legnica 74+500 75+200 L Miłkowice Lipce 46 78+750 78+850 L Legnica Legnica Kwalifikacja zgodnie z RMŚ Tereny stałego lub czasowego pobytu dzieci i młodzieży Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej Tereny zabudowy zagrodowej Tereny zabudowy mieszkaniowo-usługowej Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej Tereny mieszkaniowousługowe Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej Tereny rekreacyjno - wypoczynkowe Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej Tereny rekreacyjno - wypoczynkowe Tereny mieszkaniowousługowe Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego Tereny mieszkaniowousługowe Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej Tereny mieszkaniowousługowe Tereny rekreacyjno - wypoczynkowe Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej Poziom dopuszczalny dzień/noc 61/56 61/56 65/56 65/56 61/56 65/56 61/56 65/- 61/56 65/- 65/56 65/56 65/56 61/56 65/56 65/- 61/56 5.14.4. Charakterystyka planowanego przedsięwzięcia ze względu na hałas 5.14.4.1. Projektowany układ komunikacyjny Projektowaną drogę ekspresową S3 przewiduje się wykonać jako drogę o przekroju dwujezdniowym. Szerokość pasa dzielącego umożliwia rozbudowę w przyszłości drogi do przekroju 2x3 pasy ruchu za wyjątkiem odcinka w rejonie istniejącego obiektu kolejowego nie przewidzianego do przebudowy w km 71+780. W tym rejonie w przypadku rozbudowy drogi do przekroju 2x3 pasy ruchu konieczne będzie poszerzenie korpusu drogowego oraz przebudowa wiaduktu. 44

5.14.4.2. Warunki ruchu Dla przedmiotowej inwestycji istniejące i prognozowane natężenie ruchu przyjęto na podstawie danych otrzymanych od projektantów. Natężenia ruchu zestawiono dla następujących wariantów: Wariant inwestycyjny dla stanu po oddaniu do eksploatacji, rok 2016 i rok 2031 (zakładany rok oddania do użytkowania oraz dla horyzontu czasowego 15 lat później) Wariant zerowy (rozumiany jako istniejące ciągi drogowe, z których przejmowany będzie ruch) - stan istniejący rok 2011, - dla sytuacji gdy inwestycja nie zostanie zrealizowana lata 2016 i 2031, - dla sytuacji gdy inwestycja zostanie zrealizowana lata 2016 i 2031. Tabela 5.14.4.2.1. Natężenie ruchu na projektowanej drodze S3 Odcinek węzeł Lubin Południe węzeł Legnica Północ węzeł Legnica Północ węzeł Legnica Zachód węzeł Legnica Zachód koniec opracowania Pora Lekkie [poj/h] 2016 r. 2031 r. Ciężkie [poj/h] [poj/dobę] Lekkie [poj/h] Ciężkie [poj/h] Noc 342,82 197,91 543,50 313,75 Dzień 1618,15 144,30 32525 2524,81 269,31 Noc 318,74 184,00 516,54 298,19 Dzień 1498,32 140,31 30240 2384,67 270,84 Noc - - 535,74 309,28 Dzień - - - 2489,63 264,61 [poj/dobę] 51564 49006 50828 W tabelach w raporcie zestawiono prędkości pojazdów przyjęte do celów niniejszej analizy. Dane przyjęto na podstawie projektu budowlanego. 5.14.5. Ocena hałasu dla stanu istniejącego Klimat akustyczny w pobliżu istniejącej drogi DK3 kształtowany jest głównie przez hałas komunikacyjny (drogowy) pochodzący od przedmiotowego odcinka drogi oraz dróg krzyżujących się z drogą DK3. Ponadto do czynników mających wpływ na klimat akustyczny na terenach znajdujących się w sąsiedztwie drogi istniejącej DK3 zaliczyć można także hałas przemysłowy jako wynik działalności usługowej i rolnej mieszkańców, a także hałas bytowy. Na potrzeby niniejszego opracowania zostały wykonane pomiary hałasu w przekroju pomiarowym zlokalizowanym w pobliżu istniejącego przebiegu drogi DK3. Na potrzeby niniejszego opracowania zostały wykonane pomiary hałasu w przekroju pomiarowym zlokalizowanym w pobliżu istniejącego przebiegu drogi DK3. Pomiary zostały wykonane w 2 punktach pomiarowych w okresie 27-28 lipca 2011 r. przy wykorzystaniu metody bezpośrednich ciągłych pomiarów hałasu w ograniczonym czasie równym 24h. Wyniki pomiarów wraz z oszacowaną niepewnością zestawiono w poniższej tabeli. Ponadto wykorzystano archiwalne pomiary hałasu wykonane w ramach monitoringu hałasu przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu: PIV.3 Karczowiska 21 (pomiar na granicy terenu chronionego, 2006 r.), PIV.4 Rzeszotary 2 (pomiar w odległości 1m/na granicy zabudowy, 2003 r.), 45

Tabela 5.14.5.1. Wyniki pomiarów wraz z oszacowaną niepewnością Pkt pom. Pora doby Poziom dopuszczalny [db] Wartości równoważnego poziomu dźwięku [db] Różnica pomiędzy hałasem zmierzonym a poziomem dopuszczalnym [db] Niepewność oszacowania wyników pomiarów [db] PIV.1 Dzień - 74,4 - Noc - 70,9 - PIV.2 Dzień 61/65 70,9 9,9/5,9 Noc 56 59,2 3,2 1,2 PIV.3 - - 75,7 - - PIV.4 - - 69,7/60,4 - - Na podstawie przeprowadzonych pomiarów równoważnego poziomu dźwięku dla pory dnia i pory nocy można stwierdzić, że obecnie przekroczenia dopuszczalnego poziomu dźwięku na terenach chronionych w otoczeniu istniejącej drogi DK3 kształtują się na poziomie 6-10 db w porze dnia oraz ~ 3 db w porze nocy. 6. PRZEWIDYWANE ODDZIAŁYWANIE NA ETAPIE REALIZACJI I EKSPLOATACJI INWESTYCJI 6.1. ODDZIAŁYWANIE NA KRAJOBRAZ Etap realizacji Wpływ na walory krajobrazowe na etapie realizacji będzie krótkoterminowy i związany z: budową drogi po nowym śladzie głównie na terenach lasów, pól zabudowy wiejskiej. przebudową istniejącej drogi na terenach, na którym istnieje dotychczasowa droga, wyburzeniami, przebudową infrastruktury takiej jak kanalizacja deszczowa, sanitarna, wodociągowa, ciepłownicza, gazowa telekomunikacyjna energetyczna, oświetleniowa, wycinką roślinności w obrębie projektowanej inwestycji m.in. lasów czasowym zajęciem sąsiadujących terenów pod drogi dojazdowe i place budów, wzmożonym ruchem pojazdów i ciężkiego sprzętu budowlanego. Zmiany krajobrazu wynikać będą przede wszystkim z przewidywanych prac inwestycyjnych związanych z pracami ziemnymi, przebudową istniejących obiektów jak również z przebudową drogi, dróg lokalnych i serwisowych oraz wiaduktów drogowych, kolejowych, itp., mających bezpośredni wpływ na tymczasowe przekształcanie powierzchni terenu. Etap eksploatacji Oddziaływanie na krajobraz leśny - zbliżony do naturalnego Las odznacza się ograniczoną widocznością ze względu na krzewy i młode drzewa w niskich partiach, zatem planowana droga nie będzie widoczna z wnętrza lasu i terenów poza nim. Trwałą zmianą o charakterze lokalnym będzie wycinka drzew otwierająca wnętrze lasu. Będzie to zmiana istotna przekształcająca krajobraz naturalny w antropogeniczny. Oddziaływanie na krajobraz rolniczo leśny W przypadku prowadzenia drogi po nasypie przy zastosowaniu nasadzeń krzewów droga wtopi się z czasem w istniejący krajobraz. Budowa ekranów akustycznych w tym typie krajobrazu będzie miała niewielki wpływ na walory krajobrazowe. Negatywny wpływ zostanie zniwelowany przez naturalną kolorystykę ekranów i nasadzenia. Oddziaływanie na krajobraz rolniczydroga dobrze wkomponuje się w krajobraz jedynie na odcinkach prowadzonych na nasypie będzie się w nim odznaczała. Negatywne oddziaływanie zniweluje się nasadzeniami drzew i krzewów. Natomiast elementami wpływającymi istotnie na krajobraz będą 46

obiekty mostowe, wiadukty, węzły z drogami dojazdowymi. Na ich dobre wkomponowanie duże znaczenie będzie miała naturalna kolorystyka. Także ekrany akustyczne w tym przypadku istotnie wpłyną na walory krajobrazowe wywyższając drogę ponad teren. Oddziaływanie na krajobraz osadnictwa wiejskiego i podmiejskiego Typ krajobrazu charakteryzujący się zabudowaniami parterowymi bądź dwukondygnacyjnymi. Zieleń przy zabudowaniach wtapia je w otoczenie i zamyka widokowo na tereny sąsiednie. Oddziaływanie na krajobraz zdegradowany: Tereny zagospodarowane powstał w wyniku urbanizacji gdzie naturalny krajobraz został całkowicie przekształcony przez człowieka. Budowa inwestycji nie wpłynie znacząco na ten typ krajobrazu, przyspieszy natomiast jego dalszą urbanizację. 6.2. ODDZIAŁYWANIE NA KLIMAT Etap realizacji Na etapie realizacji inwestycji nie przewiduje się powstania zmian klimatu w skali regionalnej. Ewentualne różnice mogą wystąpić punktowo na obszarze planowanej trasy. Związane to będzie z wycinką drzew, place budowy, czasową ingerencją w cieki wodne etc. Powstałe zmiany będą miały charakter przejściowy wpływający lokalnie na wilgotność powietrza, temperaturę, nasłonecznienie w bezpośrednim sąsiedztwie prac budowlanych. Etap eksploatacji Eksploatacja nowoprojektowanego odcinka drogi przyczyni się do pewnych zmian parametrów mikroklimatu. Wpływ ten jednak będzie nieznaczny i ograniczony do pasa drogi. Ze względu na powyższe wpływ na klimat będzie pomijany i niewymagający projektowania dodatkowych środków minimalizujących 6.3. ODDZIAŁYWANIE NA POWIETRZE ATMOSFERYCZNE Transport drogowy wywiera presję na środowisko. Liczba pojazdów samochodowych wzrosła w Polsce w latach 1990-2004 dwukrotnie, od 7 849 tys. pojazdów zarejestrowanych w roku 1990 do 15 384 tys. w roku 2004 (GUS, 2005). Składnikami spalin są substancje szkodliwe dla środowiska i zdrowia organizmów żywych. Podstawowe z nich to: - Tlenek węgla, - Tlenki azotu w przeliczeniu na dwutlenek azotu, - Tlenki siarki w przeliczeniu na dwutlenek siarki, - Ołów i jego związki w przeliczeniu na ołów, - Sadza, dymy, popioły, metale i inne substancje stałe określane jako cząstki stałe lub pył zawieszony (PM). 6.3.1. Oddziaływanie na powietrze atmosferyczne na etapie realizacji W trakcie realizacji inwestycji emisja zanieczyszczeń do powietrza pochodzi z pracujących maszyn budowlanych. W zależności od zaawansowania robót, zmienny będzie czas pracy oraz ilość i rodzaj maszyn, a co za tym idzie różne będą tez emisje zanieczyszczeń do atmosfery. Zagrożenie jakości powietrza na etapie budowy będzie największe na obszarach będących w bezpośrednim sąsiedztwie robót. Oddziaływanie w trakcie budowy będzie jednak miało zasięg lokalny i nie powinno wywołać długotrwałych efektów dla środowiska. 6.3.2. Oddziaływanie na powietrze atmosferyczne na etapie eksploatacji Obliczenia imisji zanieczyszczeń wykonano dla prognozy ruchu na 2016 i 2031 rok, zgodnie z poniższymi tabelami. Dla przedmiotowej inwestycji istniejące i prognozowane natężenie ruchu przyjęto 47

WĘZEŁ ODCINEK 4 na podstawie danych otrzymanych od projektantów, na sąsiednich odcinkach S3 dane te są spójne. Natężenia ruchu zestawiono tabelach przedstawionych w raporcie. Nazwa emitora: S-3 odcinek - 4 rok prognozy 2016 Emisja zanieczyszczeń do atmosfery rok 2016 Symbol Nazwa emitora węzeł Lubin Południe - węzeł Legnica Północ węzeł Legnica Północ - węzeł Legnica Zachód węzeł Legnica Zachód - koniec opracowania Legnica Płn Legnica Zach Nazwa Emisja maks. Emisja średnia zanieczyszczenia 1 okres [mg/s] 1 okres [mg/s] pył PM-10 222.200 222.286 dwutlenek siarki 28.000 28.000 tlenki azotu jako NO2 2115.0 2115.0 tlenek węgla 5570.0 5571.4 amoniak 190.300 190.259 benzen 29.860 29.871 ołów 0.585 0.585 węglowodory aromatyczne 245.700 245.751 węglowodory alifatyczne 377.000 376.712 pył PM-10 165.700 165.525 dwutlenek siarki 20.870 20.865 tlenki azotu jako NO2 1576.0 1576.0 tlenek węgla 4152.0 4150.8 amoniak 141.800 141.743 benzen 22.300 22.292 ołów 0.436 0.436 węglowodory aromatyczne 184.000 183.917 węglowodory alifatyczne 284.600 284.754 pył PM-10 0 0 dwutlenek siarki 0 0 tlenki azotu jako NO2 0 0 tlenek węgla 0 0 amoniak 0 0 benzen 0 0 ołów 0 0 węglowodory aromatyczne 0 0 węglowodory alifatyczne 0 0 pył PM-10 1.512 1.513 dwutlenek siarki 0.140 0.140 tlenki azotu jako NO2 10.950 10.940 tlenek węgla 14.980 14.967 amoniak 0.938 0.938 benzen 0.187 0.187 ołów 0.00300 0.00300 węglowodory aromatyczne 1.754 1.754 węglowodory alifatyczne 3.950 3.954 pył PM-10 10.230 10.242 dwutlenek siarki 0.948 0.948 tlenki azotu jako NO2 74.100 74.137 48

WĘZEŁ ODCINEK 4 Symbol Nazwa emitora Nazwa Emisja maks. Emisja średnia zanieczyszczenia 1 okres [mg/s] 1 okres [mg/s] tlenek węgla 101.400 101.471 amoniak 6.350 6.351 benzen 1.218 1.218 ołów 0.0203 0.0203 węglowodory aromatyczne 11.020 11.003 węglowodory alifatyczne 22.670 22.673 Nazwa emitora: S-3 odcinek 4 rok prognozy 2031 Emisja zanieczyszczeń do atmosfery rok 2031 Symbol Nazwa emitora węzeł Lubin Południe - węzeł Legnica Północ węzeł Legnica Północ - węzeł Legnica Zachód węzeł Legnica Zachód - koniec opracowania Legnica Płn Nazwa zanieczyszczenia Emisja maks. Emisja średnia 1 okres [mg/s] 1 okres [mg/s] pył PM-10 303.800 303.780 dwutlenek siarki 44.900 44.869 tlenki azotu jako NO2 1949.0 1950.2 tlenek węgla 6336.0 6335.6 amoniak 274.500 274.607 benzen 44.500 44.489 ołów 0.954 0.954 węglowodory aromatyczne 361.000 360.540 węglowodory alifatyczne 547.000 546.994 pył PM-10 231.400 231.481 dwutlenek siarki 34.200 34.183 tlenki azotu jako NO2 1485.0 1484.0 tlenek węgla 4827.0 4826.2 amoniak 209.100 208.968 benzen 34.000 33.961 ołów 0.727 0.727 węglowodory aromatyczne 276.000 275.875 węglowodory alifatyczne 423.000 423.009 pył PM-10 176.300 176.306 dwutlenek siarki 26.050 26.065 tlenki azotu jako NO2 1132.0 1132.0 tlenek węgla 3678.0 3678.3 amoniak 159.300 159.500 benzen 25.980 25.970 ołów 0.554 0.554 węglowodory aromatyczne 212.100 212.139 węglowodory alifatyczne 331.000 330.733 pył PM-10 2.885 2.886 dwutlenek siarki 0.290 0.290 tlenki azotu jako NO2 13.200 13.191 tlenek węgla 20.140 20.136 amoniak 0.857 0.857 49

Symbol Nazwa emitora Legnica Zach Nazwa zanieczyszczenia Emisja maks. Emisja średnia 1 okres [mg/s] 1 okres [mg/s] benzen 0.355 0.355 ołów 0.00634 0.00634 węglowodory aromatyczne 3.300 3.301 węglowodory alifatyczne 7.570 7.572 pył PM-10 10.230 10.242 dwutlenek siarki 0.948 0.948 tlenki azotu jako NO2 74.100 74.137 tlenek węgla 101.400 101.471 amoniak 6.350 6.351 benzen 1.218 1.218 ołów 0.0203 0.0203 węglowodory aromatyczne 11.020 11.003 węglowodory alifatyczne 22.670 22.673 W okolicy przebiegu odcinka 4 projektowanej drogi S-3 nie wykonuje się pomiarów dla pyłu PM 2,5 jednak ze względu na konieczność uwzględnienia wyników tego zanieczyszczenia w raportach dotyczących oceny jakości powietrza, przeprowadzono wyliczenia. Wartości uzyskane dla pyłu PM 2,5 są wartościami teoretycznymi, w związku z tym wartości wzięte do analizy pochodzą z przeliczenia zawartości pyłu PM 2,5 w pyle PM 10. Dla lat, dla których stworzono powyższą symulację normy stężeń pyłu PM 2,5 nie były przekroczone. Oznacza to, że dla poziomów dopuszczalnych z 2015 roku stężenia były nieprzekroczone. Wpływ na ochronę roślin Maksymalne uśrednione dla roku kalendarzowego wartości dla zanieczyszczeń będących normowanych z uwagi na ochronę roślin wymodelowane dla lat 2016 oraz 2031 przedstawia poniższa tabela. Nazwa zanieczyszczenia Maksymalne stężenie średnioroczne, [µg/m3] Obliczone dla roku 2016 Obliczone dla roku 2031 Dwutlenek siarki 0.29 0.46 Tlenki azotu 21.63 19.97 Dla żadnego zanieczyszczenia wartości dopuszczalne nie zostają przekroczone. Dla zanieczyszczenia tlenkami azotu wartości obliczone dla roku 2016 nieznacznie połowę dopuszczalnej normy. Oznacza to, iż emisja zanieczyszczeń pochodzących z ruchu pojazdów projektowaną drogą S- 3 nie będzie miała znaczącego wpływu na roślinność w danym obszarze. Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego dla drogi krajowej nr 3 w wypadku wykonania inwestycji budowy drogi ekspresowej S3 jaki i w przypadku braku jej realizacji Nazwa zanieczyszczenia Dla sytuacji gdy inwestycja nie zostanie zrealizowana 2016 Dla sytuacji gdy inwestycja zostanie zrealizowana Zmniejszenie emisji na istniejącej DK3 [%] pył PM-10 3.311 2.038 38.45 50

dwutlenek siarki 0.398 0.246 38.24 tlenki azotu jako NO2 34.761 20.528 40.95 tlenek węgla 43.722 28.465 34.90 amoniak 2.206 1.448 34.38 benzen 0.091 0.062 31.43 ołów 0.007 0.005 34.29 węglowodory aromatyczne węglowodory alifatyczne Nazwa zanieczyszczenia 1.072 0.748 30.24 3.084 2.258 26.80 Dla sytuacji gdy inwestycja nie zostanie zrealizowana 2031 Dla sytuacji gdy inwestycja zostanie zrealizowana Zmniejszenie emisji na istniejącej DK3 [%] pył PM-10 3.938 2.537 35.58 dwutlenek siarki 0.541 0.344 36.37 tlenki azotu jako NO2 25.879 17.785 31.27 tlenek węgla 40.606 23.945 41.03 amoniak 1.411 0.828 41.36 benzen 0.093 0.057 38.79 ołów 0.010 0.006 41.35 węglowodory aromatyczne węglowodory alifatyczne 1.073 0.672 37.35 3.406 2.192 35.64 Realizacja projektowanej drogi ekspresowej S-3 spowoduje zmniejszenie emisji substancji do powietrza z ruchu samochodowego z istniejącej drogi DK3 średnio o ok. 35% dla roku 2016, oraz średnio także o ok. 35% w roku 2031 w porównaniu do odpowiednich lat w wariancie bezinwestycyjnym. Brak realizacji drogi ekspresowej S-3 spowoduje dużo większe natężenie ruchu na istniejącej drodze, a tym samym większe emisje substancji do powietrza. Należy także zauważyć, iż dla roku 2016 część istniejącej drogi, na odcinku DK94-DW364 będzie stanowić jedyny dojazd do autostrady A4. Mimo tego maksymalne stężenia zanieczyszczeń będą niższe w roku 2016 w przypadku realizacji inwestycji niż w przypadku jej braku. Prognozowane stężenia zanieczyszczeń pochodzące z istniejącej drogi DK-3 dla sytuacji, w której zostanie zrealizowana budowa drogi ekspresowej S-3 są stężeniami bardzo nieznacznymi i nie były one brane pod uwagę do oddziaływania skumulowanego. Wnioski Analizowany odcinek drogi S-3 wykazuje przekroczenia dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń atmosferycznych dla pyłu zawieszonego PM10. W związku z bardzo wysokim stężeniem tego zanieczyszczenia w powietrzu atmosferycznym w stanie obecnym (rok 2010) każde dodatkowe źródło emisji będzie powodowało zwiększone przekroczenia poziomu dopuszczalnego. Najwyższe stężenia wykazano w pobliżu dwóch węzłów znajdujących się na tym odcinku drogi, przy węzłach Legnica Północ i Legnica Zachód. Najwyższe wartości przekroczenia wykazane dla roku 2016 znajdują się na północny zachód od węzła Legnica Północ. Jest to teren niezurbanizowany, stąd wpływ oddziaływania zanieczyszczeń na zdrowie ludzi będzie znikomy. Znajdujący się na zachód od węzła las będzie naturalną barierą dla zanieczyszczeń przed dalszym ich rozprzestrzenianiem. W roku 2031 w związku ze zwiększonym natężeniem ruchu przekroczenia dotyczyć będą obszarów 51

WĘZEŁ ODCINEK 4 zlokalizowanych zarówno przy węźle Legnica Północ jak i Legnica Zachód. Węzeł Legnica Zachód także zlokalizowany jest poza terenami mieszkalnymi. W jego otoczeniu znajdują się jedynie ogródki działkowe. Zanieczyszczenia pochodzące z drogi S-3 nie będą w znaczącym stopniu wykraczać poza pas drogowy. Prognozy wykonywane dla roku 2031 obarczone są dużym błędem spowodowanym niezwykle trudną do oszacowania emisją zanieczyszczeń z pojazdów spalinowych. W nadchodzących latach zarówno normy EURO normy emisyjne dla pojazdów, jak i same poziomy dopuszczalne dla zanieczyszczeń atmosferycznych będą stawać się coraz bardziej restrykcyjne. ODCINEK WĘZEŁ LEGNICA ZACHÓD KONIEC OPRACOWANIA ANALIZA DLA ROKU 2016 W rozdziale tym przedstawiono zakres oraz wyniki analizy zanieczyszczeń powietrza dla projektowanej drogi S3 na odcinku od węzła Legnica Zachód (wraz z węzłem) do końca opracowania dla roku 2016 dla założenia ruchu pojazdów na tym odcinku zgodnie z prognozami dla projektowanej drogi S3 Legnica Lubawka, której prognozowany rok oddania do użytku to rok 2015. Wyniki modelowania W poniższych tabelkach przedstawiono wyniki obliczeń wykonanych za pomocą programu OPERAT FB Nazwa emitora: S-3 odcinek - 4 rok prognozy 2016 Tabela 6.3.2.37 Emisja zanieczyszczeń do atmosfery rok 2016 Nazwa Emisja maks. Emisja średnia Symbol Nazwa emitora zanieczyszczenia 1 okres [mg/s] 1 okres [mg/s] węzeł Legnica Zachód - koniec opracowania Legnica Zach pył PM-10 130.500 130.644 dwutlenek siarki 16.010 16.013 tlenki azotu jako NO2 1427.0 1426.9 tlenek węgla 2681.0 2682.6 amoniak 89.600 89.548 benzen 15.060 15.062 ołów 0.275 0.275 węglowodory aromatyczne 125.400 125.571 węglowodory alifatyczne 193.800 193.747 pył PM-10 10.840 10.845 dwutlenek siarki 1.005 1.005 tlenki azotu jako NO2 78.500 78.513 tlenek węgla 107.400 107.496 amoniak 6.730 6.732 benzen 1.290 1.291 ołów 0.0216 0.0216 węglowodory aromatyczne 11.670 11.669 węglowodory alifatyczne 24.020 24.036 Wnioski Analizowany odcinek drogi S-3 wykazuje przekroczenia dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń atmosferycznych dla pyłu zawieszonego PM10. W związku z bardzo wysokim stężeniem tego zanieczyszczenia w powietrzu atmosferycznym w stanie obecnym (rok 2010) każde dodatkowe źródło emisji będzie powodowało zwiększone przekroczenia poziomu dopuszczalnego. Najwyższe stężenia wykazano w pobliżu węzła Legnica Zachód. W roku 2016 dla węzła Legnica Zachód wartości stężeń są nieznacznie niższe niż w roku 2031. Wynika to z faktu, że prognozowane 52

natężenie ruchu jest wyższe o około 25%. Przyjęte obliczenia zakładają, że w roku 2031 pojazdy poruszające się drogami będą emitowały znacznie mniejsze ilości zanieczyszczeń. Zanieczyszczenia tlenkiem azotu nie będą wykraczać poza pas drogowy. Osiągają one w roku 2016 poziom zbliżony do poziomu dopuszczalnego jednak go nie przekraczają. Na obszarach zabudowanych nie wystąpią ponadnormatywne przekroczenia dopuszczalnych stężeń tych zanieczyszczeń. Biorąc pod uwagę otrzymane wartości zanieczyszczeń powietrza oraz wykazane przekroczenia dla pyłu PM10 zarówno dla roku 2016 jak i 2031 nie ma konieczności podejmowania dodatkowych środków minimalizujących. 6.4. ODDZIAŁYWANIE NA UWARUNKOWANIA GEOLOGICZNE Etap budowy Projektowane obiekty na odcinku 4 (24 obiekty) zarówno nad jak i w ciągu drogi S3, nie znajdują się na obszarach górniczych ani terenach górniczych. Odcinek nr 4 przebiega od początku do km 70+500 przez udokumentowane złoża węgla brunatnego planowane do eksploatacji: Legnica pole Północne (na terenie gminy Lubin) oraz Legnica pole Zachodnie (na terenie gminy Miłkowice). Na etapie opracowywania projektu budowlanego sporządzono pełną dokumentację geologiczno inżynierską, w której dla każdego z obiektów inżynierskich dokonano odrębnego podziału geotechnicznego, wydzielając każdorazowo warstwy geotechniczne na podstawie sondowań i wyników badań laboratoryjnych. Rozprzestrzenienie i sposób zalegania warstw przedstawiono na przekrojach geotechnicznych, numerowanych odrębnie dla każdego z obiektów. Ze względu na powyższe wpływ na uwarunkowania geologiczne będzie pomijalny i niewymagający projektowania dodatkowych środków minimalizujących. Etap eksploatacji Na etapie eksploatacji nie przewiduje się negatywnego wpływu na warunki geologiczne. 6.5. ODDZIAŁYWANIE NA POWIERZCHNIĘ ZIEMI I GLEBY Etap realizacji Oddziaływanie inwestycji na etapie realizacji może być związane z następującymi czynnikami: a) zmianą istniejącej rzeźby terenu w związku z pracami ziemnymi, tj. tworzeniem wykopów, formowaniem nasypów pod projektowane obiekty i drogi, b) z czasowym zajęciem terenu pod place i prace budowlane, c) ze zmianami warunków hydrograficznych wskutek wzmożonej erozji wodnej na powierzchniach pozbawionych wierzchniej warstwy gleby. Realizacja inwestycji wiązać się będzie z wystąpieniem niewielkiego negatywnego oddziaływania na powierzchnię ziemi, jak i na gleby. Będzie to dotyczyło mechanicznego uszkodzenia warstwy o niewielkiej miąższości w bezpośrednim rejonie prowadzonych prac ziemnych. Do czynników wywołujących negatywne oddziaływanie na powierzchnię ziemi na etapie realizacji można zaliczyć: a) roboty budowlane, b) spływy zanieczyszczonych wód opadowych z powierzchni (koncentracja zawiesin, metali ciężkich i produktów ropopochodnych). Tabela 6.5.1. Ogólny bilans mas ziemnych dla: trasy drogi ekspresowej, drogi krajowej, węzłów, przecięć z drogami bocznymi oraz dróg dojazdowych Bilans mas ziemnych ilość nasypów 3 045 tyś m 3 53

ilość wykopów 1 309 tyś m 3 Tabela 6.5.2. Klasyfikacja zagrożeń komunikacyjnych i ich skutki na etapie budowy (g. L. Chełmińskiego, 1995) Rodzaj działania Skutki dla gleb Roboty ziemne: wycinka, zdjęcie humusu, wykopy i nasypy, przewóz ziemi na odkłady, roboty strzałowe, stabilizacja gruntu Roboty nawierzchniowe: podbudowa, ułożenie, praca wytwórni Roboty budowlane: obiekty inżynierskie, MOP-y Roboty wykończeniowe: humusowanie skarp, plantowanie, rekultywacja Bezpośrednie Długotrwałe Nieodwracalne Bezpośrednie Krótkotrwałe Odwracalne Bezpośrednie Długotrwałe Nieodwracalne Etap eksploatacji Do czynników wywołujących negatywne oddziaływanie na powierzchnię ziemi na etapie eksploatacji możemy zaliczyć: a) spływy zanieczyszczonych wód opadowych z powierzchni jezdni (koncentracja zawiesin, metali ciężkich i produktów ropopochodnych), b) spływ i rozbryzgiwanie zasolonych wód roztopowych, c) emisja tlenków azotu, dwutlenku siarki ze spalin, d) opad pyłu z zawartością metali ciężkich i TZO (Trwałe Zanieczyszczenia Organiczne np. wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne). Tabela 6.5.3. Klasyfikacja zagrożeń komunikacyjnych i ich skutki na etapie eksploatacji (g. L. Chełmińskiego, 1995) Rodzaj działania Skutki dla gleb Bezpośrednie Ruch pojazdów Długotrwałe Nieodwracalne Bezpośrednie Utrzymanie zimowe: mechaniczne, sypanie soli Długotrwałe Odwracalne Bezpośrednie Remonty nawierzchni Krótkotrwałe Odwracalne Bezpośrednie Remony obiektow Krótkotrwałe Odwracalne Odporność gleb na degradujące działanie zanieczyszczeń chemicznych zależy głównie od składu mechanicznego pojemności sorpcyjnej, zawartości CaCO 3 oraz innych składników pokarmowych. Największą odporność wykazują gleby wysokich klas bonitacyjnych, przy czym należy się liczyć z powolną zmianą ich właściwości fizykochemicznych, ponieważ skutki negatywnych oddziaływań na pokrywę glebową, w zależności od zdolności gleby do unieruchamiania zanieczyszczeń, ujawnia się dopiero po kilku kilkunastu latach eksploatacji drogi. W wyniku wpływu zanieczyszczeń, następuje stopniowe zakwaszenie gleby oraz opisana już wyżej kumulacja metali ciężkich. Istotny jest również wpływ na wegetację niektórych roślin. Na terenie objętym inwestycją przeważają gleby o słabej i bardzo słabej odporności na zanieczyszczenia. Tabela 6.5.4. Występowanie gleb słobo i bardzo słabo odpornych na zanieczyszczenia komunikacyjne w granicach linii rozgraniczającej km powierzchni względem drogi S3 km przecięcia z drogą S3 brak odporność 65+255-65+425 na przecięciu z elementami inwestycji bardzo słaba 54

km powierzchni względem drogi S3 km przecięcia z drogą S3 odporność 65+345-66+285 65+560-65+625 65+850-65+990 66+155-66+265 bardzo słaba 65+475-65+660 na przecięciu z elementami inwestycji bardzo słaba 66+605-66+790 na przecięciu z elementami inwestycji słaba 66+690-66+845 66+690-66+825 słaba 67+345-68+600 67+485-67+670 68+055-68+175 68+280-68+555 słaba 68+280-68+730 na przecięciu z elementami inwestycji bardzo słaba 68+520-68+745 68+555-68+740 bardzo słaba 68+730-69+225 68+765-68+980 słaba 69+890-70+005 69+900-69+965 bardzo słaba 70+445-70+725 70+655-70+705 słaba 70+715-71+125 70+785-71+125 słaba 71+275-71+425 - słaba 73+750-73+900 na przecięciu z elementami inwestycji słaba odporność słaba odporność bardzo słaba 6.6. ODDZIAŁYWANIE NA ZŁOŻA SUROWCÓW Etap realizacji W ramach etapu projektowego wykonano dokumentację geologiczno inzynierską, w której zbadano i przeanalizowiono posadowienie obiektów inżynieryjnych. Wymienione w rozdziale 5.7 złoża nie będą mieć istotnego technicznego znaczenia dla warunków budowy drogi. Etap eksploatacji Zgodnie z pismem z Okręgowego Urzędu Górniczego we Wrocławiu z dnia 16 sierpnia 2011 roku, znak: L.dz.WRO/5140/41/11/WB odcinek 4 nie przebiega przez obszary górnicze ani tereny górnicze. Natomiast udokumentowane złoża węgla brunatnego Legnica pole Północne (gm. Lubin) oraz Legnica pole Zachodnie (gm. Mołkowice) zostały uwzględnione w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego powyższych gmin, a także w planie zagospodarowania województwa dolnośląskiego. Projektowany przebieg drogi S3 jest zgodny z ustaleniami powyższych dokumentów. Zgodnie ze studium gminy Lubin złoże jest wskazywane do zagospodarowania w perspektywie po roku 2030. Odcinek nr 4 na etapie użytkowania będzie powodować duże utrudnienia w eksploatacji złoża, w tym będzie wymagać pozostawinia filarów ochronnych, a zatem wyłączenia części zasobów z eksploatacji. Ze względu na powyższe wpływ na uwarunkowania złoża surowców w najbliższej przyszłości będzie pomijalny i niewymagający projektowania dodatkowych środków minimalizujących. 6.7. ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO WODNE Zgodnie z artykułem 81 ust. 3 ustawy z dnia 3 października 2008r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko realizacja przedsięwzięcie ma zapewnić osiągnięcie celów środowiskowych zawartych w planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza. 6.7.1. Ocena wpływu realizacji inwestycji na wody powierzchniowe 55

Głębokość [m] Szerokość [m] umocnienia narzutem TYP A Darniowania TYP B Nachylenie skarp 1:m Umocnienie Głębokość [m] Stopień oddziaływania na wody powierzchniowe drogi w czasie jej budowy a później na etapie eksploatacji zależy od stopnia wrażliwości i podatności środowiska wodnego na zanieczyszczenie i zakłócenie stosunków wodnych. Na analizowanym odcinku projektowanej drogi S-3 przewidziane zostały liczne obiekty inżynierskie, jak np.: estakada nad doliną Czarnej Wody oraz wiele przepustów, mających za zadanie przeprowadzenie pod drogą wód mniejszych cieków. Brzegi oraz dno koryta cieku Czarna Woda w obrębie obiektu mostowego oraz 20 m poniżej obiektu zgodnie z biegiem rzeki zostanie umocnione narzutem kamiennym. W miejscu lokalizacji projektowanego obiektu znajduje się istniejący obiekt, który podlega całkowitej rozbiórce. Przewiduje się wykonanie robót w wodach polegających na umocnieniu skarp Kanału Rzeszotarskiego poprzez ich zabezpieczenie kamieniem układanym brukarsko (klinowanym) pasem szerokości 0,5 m od dna w stopie skarpy kiszką faszynową o średnicy 20 cm. Zakres umocnienia: w obrębie obiektu mostowego i 10 m poniżej. Istniejący obiekt mostowy nad kanałem Rzeszotarskim ulega całkowitej rozbiórce. Technologia rozbiórki przęseł nie będzie wymagać ingerencji w koryto kanału Zaprojektowano łącznie kilkanaście obiektów inżynierskich, w tym wiaduktów, przepustów i przejść ekologicznych. W związku z powyższym oddziaływanie ilościowe będzie polegać na zaburzeniu przepływu w miejscach, gdzie cieki powierzchniowe przepływają przez estakady lub przepusty. Zaburzenie przepływu będzie obejmować niewielką strefę w rejonie prowadzonych prac i będzie polegało na czasowej zmianie prędkości przepływu, czasowej zmianie przekroju lub przebiegu koryta płynącego cieku, ewentualnie na niewielkim podpiętrzeniu wody. Zakładając, że prace nie będą prowadzone przy ekstremalnych stanach wód powierzchniowych, nie powinno dojść do znaczącego piętrzenia wody przed obiektem. Możliwość zmian stosunków wodnych może wyniknąć zwłaszcza z prac związanych z wykopami, palowaniem w czasie budowy oraz przebudowy wymienionych obiektów inżynierskich. Zgodnie z ustaleniami z RZGW w km 74+204 trasa przecina rów P2 a nie rzekę Pawłówka jak zostało to ujęte w pierwszym raporcie oraz decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. W związku z przekroczeniem projektowaną drogą rzek i cieków zakres projektu obejmuje wykonania robót w wodach polegających na stabilizacji koryt w obrębie pasa drogowego, w tym pod projektowanymi obiektami inżynierskimi. Zastosowane zostaną dwa rozwiązanie w zakresie stabilizacji koryt: Typ A - stabilizacja koryta narzutem kamiennym Typ B - stabilizacja koryta darniowaniem na płask. Typ A stosowany będzie w obrębie obiektów inżynierskich (mosty oraz przepusty) oraz w odległości przed i za obiektem wskazanej w projekcie. Typ B stosowany będzie w pozostałych przypadkach. Parametry rowów: szerokość w dnie, nachylenie skarp, spadek podłużny nawiązują do układu istniejącego, co nie będzie powodować zmian w warunkach przepływu wód. Zakres projektowanych robót przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 6.7.1.1. Zakres wykonywanego umocnienia rowów melioracyjnych Długość [m] Lp. Nazwa 1. Rów przy DP 1227Dkm 0+307 1,0 0,5 60 140 3,0 1,0 2. Rów km 66+420 2,0 2 23 177 2,0 2,0 3. Rów km 66+700 1,0 0,5 50 220 2,0 1,0 56

Głębokość [m] Szerokość [m] umocnienia narzutem TYP A Darniowania TYP B Nachylenie skarp 1:m Umocnienie Głębokość [m] Długość [m] Lp. Nazwa 4. Rów km 67+300 2,0 2 10 122 2,0 2,0 5. Kanał irygacyjny 2,0 1 100 705 2,0 2,0 6. Rów melioracyjny 1 1,5 1 30 200 2,0 1,5 7. Rów melioracyjny 2 1,2 0,5 30 190 2,0 1,2 8. Ciek bez nazwy km 69+590 2,0 0,5 40 322 1,0 2,0 9. Rów km 70+350 1,9 0,5 40 118 2,0 1,9 10. Rów km 71+340 odc.1 1,5 1 30 120 2,0 1,5 11. Rów km 71+340 odc.2 1,5 1 10 65 2,0 1,5 12. Rów km 71+340 odc.3 1,5 1 10 120 2,0 1,5 13. Rów melioracyjny 3 odc.1 1,5 0,5 40 90 2,0 1,5 14. Rów melioracyjny 3 odc.2 1,5 0,5 40 210 2,0 1,5 15. Rów melioracyjny 3 odc.3 1,5 1 20 258 2,0 1,5 16. Rów melioracyjny 3 odc.4 1,5 0,5 10 234 2,0 1,5 17. Rów melioracyjny 4 1,7 1 50 262 2,0 1,7 18. Rów melioracyjny P-2 1,6 1 60 540 2,0 1,6 19. Rów km 75+987 2,3 2 40 1033 2,0 2,3 20. Rów km 77+960 1,5 0,5 30 310 1,5 1,5 Podczas prac związanych z umocnieniem cieków i koryt zostaną wykonane: roboty ziemne: odmulenie koryta cieków i rowów melioracyjnych grubość warstwy namułu do 40 cm, wykonanie wykopów na gruntach nieskalistych, wykonanie nasypów, wywóz gruntu na składowisko, umocnienie skarp: darnina, umocnienie dna rowów narzutem kamiennym umocnienie dna: umocnienie dna rowów narzutem kamiennym, wykonanie rowów dopływowych i odpływowych. Rodzaj substancji, które mogą potencjalnie zanieczyszczać wody powierzchniowe należy rozpatrywać indywidualnie dla poszczególnego odcinka inwestycji. Do najpowszechniejszych będą należeć wspomniane już substancje ropopochodne. W trakcie realizacji inwestycji trudno jest w 100% ograniczyć dopływ zanieczyszczeń z miejsca prac do wód powierzchniowych. Należy jednak w miarę możliwości ograniczyć ich niekontrolowany odpływ poprzez stworzenie drenażu zabezpieczającego. 6.7.2. Ocena wpływu realizacji inwestycji na zbiorniki wód podziemnych Wpływ realizowanej inwestycji na wody podziemne należy rozpatrywać pod kątem ilościowym oraz jakościowym. Wpływ ilościowy należy rozumieć jako oddziaływanie na zawodnienie (zasobność) warstw wodonośnych. Taka sytuacja będzie możliwa jedynie w miejscu prowadzonych prac i ich najbliższym 57

otoczeniu. Dotyczyć może wyłącznie najpłycej (do kilku metrów) położonych warstw wodonośnych (szczególnie warstw czwartorzędowego piętra wodonośnego w dolinach rzek). Wpływ jakościowy realizowanej inwestycji na wody podziemne będzie obejmował wszystkie działania powodujące ingerencję w skład fizyko-chemiczny wód podziemnych. Na etapie realizacji inwestycji zanieczyszczenie wód podziemnych może odbywać się w sposób pośredni: - w wyniku infiltracji płynnych substancji do warstwy wodonośnej, szczególnie w miejscach charakteryzujących się wysoką przepuszczalnością utworów przypowierzchniowych oraz w obszarach prowadzonych prac ziemnych; - w wyniku infiltracji zanieczyszczonych wód opadowych powierzchniowo ograniczone do zasięgu prac; - w wyniku infiltracji zanieczyszczonych wód powierzchniowych może się odbywać na większym obszarze i będzie uzależnione od zasięgu zanieczyszczenia cieków powierzchniowych. Na wytyczonej trasie występuje jeden obszar strefy ochrony pośredniej ujęć wód podziemnych: od km 77+950 do końca trasy. Jest to ujęcie infiltracyjne Przybków z rzeki Kaczawy do zaopatrzenia w wodę Legnicy. Szczególną uwagę należy zwrócić na obszar występowania głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) z uwagi na ich znaczenie wynikające z wysokiej zasobności oraz jakości wody. Omawiany odcinek drogi S-3 leży w obszarze, gdzie wydzielone zostały: GZWP nr 316 Tr od km 58+974-63+600 Subzbiornik Lubin, który jest przecinany przez drogę w jej południowym fragmencie. Zbiornik ten nie jest formalnie udokumentowany. GZWP nr 318 Q DM Słup Legnica, zlokalizowany jest w bezpośredniej bliskości (ok. 1 km) na południe od inwestycji. Nie przewiduje się wystapienia negatywnego wpływu na wymienione zbiorniki oraz ujęcia wód. Na etapie opracowywania projektu budowlanego przeprowadzono pełną analizę geologiczną Wydzielono osobno obszary występowania zwierciadła wody w gruntach niespoistych, oraz obszary, gdzie w otworach obserwowano jedynie sączenia w obrębie lub na stropie gruntów słabo przepuszczalnych. Głębokość do przejawów wody na odcinkach biegnących po powierzchni terenu, oraz po nasypach, odnoszono do powierzchni terenu, a na odcinkach drogi prowadzonych w wykopach w odniesieniu do jej niwelety, wskutek czego na niewielkich fragmentach trasy woda występuje powyżej projektowanego poziomu drogi. Płycej, niż 2.0 m p.p.t., woda występowała podczas prac polowych na odcinkach od 64+750 do 65+750, od 65+950 do 67+800, ok. 67+850, ok. 68+300, od 68+650 do 68+900, ok. 69+600, od 69+700 do 73+150, od 73+800 do 74+550, ok. 75+100, ok. 76+000, oraz od 78+200 do 78+900. Obniżenie zwierciadła wody gruntowej W związku z planowaną inwestycją oraz z występującymi w jej zakresie warunkami gruntowowodnymi niezbędne jest wykonanie zabezpieczenia drogi i obiektów inżynierskich przed wodami gruntowymi. W tym celu wzdłuż jezdni drogi ekspresowej ułożony został drenaż w pasie dzielącym Analizując przekroje geologiczne wykonane na podstawie wierceń wzdłuż trasy na potrzeby opracowania projektu budowlanego, zawierające odniesienie do rzędnej niwelety terenu, należy szczególną uwagę zwrócić na obszary, w których planowane roboty ziemne przecinają powierzchnię zwierciadła wód podziemnych, naruszając jednocześnie dobrze przepuszczalne piaszczyste utwory wodonośne. Na odcinku 4 brak sytuacji stwarzającej zagrożenie dla środowiska wód podziemnych, gdyż zasadniczo nie zostanie naruszona struktura gruntu rodzimego (poza zdjęciem warstwy humusu), a zwiększona miąższość nadkładu będzie stanowić dodatkową izolację dla potencjalnych zanieczyszczeń. Zgodnie z Mapą wrażliwości pierwszego poziomu wodonośnego na zanieczyszczenie w skali 1:500 000 można przyjąć następującą klasyfikację: tereny bardzo podatne na zanieczyszczenia o czasie filtracji <5 lat tereny podatne o czasie filtracji 5-25 lat 58

tereny średnio podatne o czasie filtracji 25-50 lat, tereny mało i bardzo mało podatne o czasie filtracji >50 lat Odpowiednie przedziały przebiegu trasy, którym przypisane zostały poszczególne kategorie podatności na zanieczyszczenia przedstawiono w poniższej tabeli zgodnie z opracowaniem DAMART Raport..., 2009: Tabela 6.7.2.1. Podatność na zanieczyszczenia wód podziemnych odcinek 4 (DAMART Raport..., 2009). Podatność na % Km Suma zanieczyszczenia długości odcinka 67+300 67+800 Bardzo podatne 69+100 69+700 71+900 74+500 77+450 77+550 3,8 km 18,7% 65+400 67+300 Podatne 69+700 71+900 74+500 77+450 8,6 km 42,4% 77+550 79+093 Średnio podatne 58+825 60+000 1,2 km 5,9% Mało i bardzo mało podatne 60+000 65+400 67+800 69+100 6,7 km 33,0% 6.7.3. Ocena wpływu eksploatacji inwestycji na środowisko wodne Po uruchomieniu inwestycji przewiduje się także wpływ użytkowania nowej drogi na wody podziemne i powierzchniowe związany z oddziaływaniem jako tzw. liniowe źródło zanieczyszczeń. Potencjalnego zagrożenia należy się głównie spodziewać w obszarach przecinania przez drogę słabo izolowanych poziomów wodonośnych, zwłaszcza w przebiegu drogi w i nad dolinami rzecznymi. W projekcie budowlanym zastosowano rozwiązania eliminujące zagrożenia, które przedstawiono w rozdziale 8.2.4. Pod pojęciem sytuacji awaryjnych należy rozumieć: awarie czyli nieprzewidziane zdarzenia spowodowane uszkodzeniem pojazdów, wskutek czego może dojść do niekontrolowanego wypływu substancji szkodliwej; katastrofy czyli zagrożenie spowodowane gwałtownym zdarzeniem (jak wypadek drogowy), które doprowadza m.in. do skażenia środowiska wodnego. Wprawdzie sytuacje awaryjne zdarzają się stosunkowo rzadko, jednak konsekwencje ekologiczne ich zaistnienia są niezwykle groźne. W wyniku katastrofy może dojść do incydentalnego wycieku dużej ilości substancji niebezpiecznych i toksycznych (przykładowa pojemność autocysterny w granicach 22-32 m 3 ), powodujących skażenie biologiczne lub chemiczne środowiska wodnego. W przypadku awarii i pojawienia się nieszczelności skażenie o mniejszym wymiarze może dotyczyć wielu kilometrów szlaku drogowego, dlatego w projekcie budowlanym zaprojektowano efektywne systemy drenaże wraz odpowiednio zaplanowanymi urządzeniami jak osadniki i separatory.. 6.7.3.1. Ocena oddziaływania na wody powierzchniowe na etapie eksploatacji Wpływ budowy drogi S-3 na zmianę reżimu wód powierzchniowych, ich stanu hydraulicznego w związku z budową estakad i przepustów wynika z typu zaprojektowanego obiektu i jest obliczany dla każdego osobno na etapie przygotowania technicznego. Każda tego typu budowla powoduje pewne spiętrzenie wody przed przeszkodą, jednak opracowany projekt budowlany zapewnia ich prawidłową przepustowość dla wód powodziowych o prawdopodobieństwie wystąpienia 0,3%. 59

Nowoprojektowane obiekty inżynierskie: estakada prowadzona przez rzekę Czarna Woda ED-4, km 69+981,80, most prowadzony przez Kanał Rzeszotarski WD-40A, km 70+497,14 i przepusty pod drogą S3 PS-4-1, PS-4-2, PS-E-4-3, PS-E-4-6, PS-E-4-10, PS-E-4-11, PS-E-4-12, PS- E-4-15, PS-E-4-17, PS-E-4.18, PS-E-4-19, PS-E-4-23, PS-E-4-27, PS-E-4-28 oraz pozostałe pod drogami niższej klasy zabezpieczą przeprowadzenie wód w ciekach i rowach krzyżujących się z drogą. Wody opadowe i roztopowe stanowiące ścieki, przed zrzutem do ostatecznego odbiornika będą podczyszczane w takim stopniu, aby spełnione zostały obowiązujące w tym zakresie wymagania w zakresie ochrony środowiska. W projekcie jest przewidziana rozbiórka obiektów inżynierskich. Są nimi przepusty: przepusty betonowe 58 szt. przepusty stalowe - 10 sz przepusty z tworzywa 2 szt. zlokalizowane pod przebudowanymi odcinkami dróg pod drogą DK3 oraz pod drogami poprzecznymi oraz roboty konstrukcyjno-budowlane obiektów inżynierskich (np. rozbiórka istniejących obiektów ED-4 na Czarną Wodą, WA-40A nad Kanalem Rzeszotarskim, WD-42 nad linią kolejową nr 275 rozbiórka będzie całkowita za wyjątkiem fundamentów podpór nie kolidujących z nowymi obiektami), Odprowadzanie wód opadowych z powierzchni projektowanego odcinka drogi będzie zapewnione dzięki projektowanym spadkom podłużnym i poprzecznym drogi. Wody odprowadzane będą poprzez zaprojektowany system: nieszczelnych rowów trawiastych, szczelnych rowów kanalizacji deszczowej drenaż drogowy zbiorniki retencyjne i retencyjno-infiltracyjne. 6.7.3.2. Ocena oddziaływania na wody podziemne na etapie eksploatacji Nie przewiduje się oddziaływania ilościowego na wody podziemne. W trakcie normalnej eksploatacji drogi podstawowym zanieczyszczeniem są produkty spalania paliwa, w tym wciąż także ołów, który drogą powietrzną przemieszczany jest od drogi na odległość nawet 150 m, a z powierzchni terenu przedostaje się wraz z infiltrującą wodą do poziomów wodonośnych. Regularnie w okresie zimowym, w celu prawidłowego utrzymania nawierzchni drogi, wykorzystywany jest chlorek sodu lub inne związki chemiczne. Powoduje to dostarczenie substancji, które skumulowane w większych ilościach w wodach podziemnych powodują ich degradację. Prognozowane oddziaływanie na etapie eksploatacji Obliczenia stężeń zawiesiny ogólnej i węglowodorów ropopochodnych, do celów projektowych, dokonano na podstawie Polskiej Normy PN-S-02204 Odwodnienie dróg oraz Zarządzenia nr 29 Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad z dnia 30 października 2006 roku w sprawie wprowadzenia metodyki prognozowania zanieczyszczeń w ściekach drogowych do stosowania przy opracowywaniu dokumentacji na zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad. Szacunkowe stężenia zawiesiny ogólnej Z obliczeń prognostycznych na lata 2016 i 2031 wynika, że stężenia zawiesin ogólnych bez zastosowania systemów oczyszczających przekraczają stężenie dopuszczalne 100 mg/l. Występuje więc konieczność podczyszczania wód opadowych z drogi ekspresowej przed odprowadzeniem ich do odbiornika. Minimalny stopień redukcji zawiesiny ogólnej wyniesie dla roku 2016 60%, natomiast dla roku 2031 64%. 60

Szacunkowe stężenia węglowodorów ropopochodnych Wykonane obliczenia dla drogi ekspresowej S-3 dla wariantu inwestycyjnego na lata 2016 i 2031 wskazują, że wystąpią przekroczenia stężenia węglowodorów ropopochodnych w wodach opadowych. Największy minimalny stopień redukcji substancji ropopochodnych wyniesie dla roku 2016 7%, natomiast dla roku 2031 16%. Stan istniejący (2011) Na odcinku DK 94 DW 364 dla 2016 roku w wariancie inwestycyjnym nastąpi wzrost średniodobowego natężenia ruchu pojazdów w stosunku do wariantu zerowego. Wystąpi przekroczenie wartości dopuszczalnej stężenia zawiesiny ogólnej tj. o ok. 26,91 mg/l. Sytuacja ta, wynika z braku połączenia w 2016 roku drogi S3 z autostradą A4. Z przeprowadzonych obliczeń wynika, że w przypadku niepodejmowania realizacji przedsięwzięcia stężenia zawiesin ogólnych w odprowadzanych wodach opadowych w docelowym horyzoncie czasowym (rok 2031) będą przekraczały wartość dopuszczalną tj 100 mg/l, tj. o ok. 10 55 mg/l. Stąd też będzie wymagana redukcja zanieczyszczeń na poziomie 10-36%. W przypadku realizacji inwestycji wystąpi znaczne zmniejszenie ilości zanieczyszczeń w wodach opadowych na drodze krajowej nr 3 w horyzoncie czasowym na 2031 rok. Szacuje się spadek stężenia zawiesiny ogólnej na poziomie 48,4 100% w stosunku do wariantu zerowego tj. niepodejmowania realizacji przedsięwzięcia. Dla omawianego odcinka drogi krajowej nr 3 nie wystąpią przekroczenia stężenia węglowodorów ropopochodnych w wariancie inwestycyjnym. W związku z tym, nie będzie wówczas wymagana separacja węglowodorów ropopochodnych. Oddziaływanie skumulowane z drogą krajową nr 3 Istniejąca droga krajowa nr 3, po oddaniu do eksploatacji drogi ekspresowej S3, będzie na większości swojej długości nadal użytkowana - jako droga lokalna, obsługująca miejscowości przez które aktualnie przebiega, skrzyżowania z drogami podrzędnymi i dojazdy do nieruchomości przy niej położonych. W związku z tym, średnie dobowe natężenie ruchu znacznie zmaleje na drodze krajowej nr 3 w wariancie inwestycyjnym w docelowym horyzoncie czasowym (rok 2031). ODCINEK WĘZEŁ LEGNICA ZACHÓD KONIEC OPRACOWANIA ANALIZA DLA ROKU 2016 W rozdziale tym przedstawiono zakres oraz wyniki analizy zanieczyszczeń wód dla projektowanej drogi S3 na odcinku od węzła Legnica Zachód (wraz z węzłem) do końca opracowania dla roku 2016 dla założenia ruchu pojazdów na tym odcinku zgodnie z prognozami dla projektowanej drogi S3 Legnica Lubawka, której prognozowany rok oddania do użytku to rok 2015. Szacunkowe stężenia zawiesiny ogólnej Dla prognozowanego ruchu pojazdów samochodowych, przewidywane (szacunkowe) stężenia zawiesiny ogólnej w wodach opadowych odprowadzanych z analizowanej trasy wraz z wymaganym stopniem redukcji zanieczyszczeń dla spełnienia warunków rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 roku w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 137, poz. 984 z późn. zmianami), przedstawia poniższa tabela. Tabela 6.7.3.2.1.Prognozowane stężenia zawiesiny ogólnej na rok 2016 Odcinek drogi Natężenie ruchu SDR [P/d] Stężenie zawiesiny ogólnej [mg/l] Wymagany stopień redukcji zanieczyszczeń węzeł Legnica Zachód koniec opracowania 28205 241,4 59% 61

Z obliczeń prognostycznych na rok 2016 wynika, że stężenia zawiesin ogólnych bez zastosowania systemów oczyszczających przekraczają stężenie dopuszczalne 100 mg/l. Występuje więc konieczność podczyszczania wód opadowych z drogi ekspresowej przed odprowadzeniem ich do odbiornika. W przypadku wprowadzenia ruchu o natężeniu SDR 28 205 P/d na odcinku węzeł Legnica Zachód koniec opracowania dla 2016 roku, również na tym odcinku wystąpi konieczność podczyszczania wód opadowych z drogi ekspresowej przed odprowadzeniem ich do odbiornika. Szacunkowe stężenia węglowodorów ropopochodnych Na podstawie normy PN-S-02204 Odwodnienie dróg obliczono stężenie substancji ekstrahujących się eterem naftowym. Stężenie węglowodorów ropopochodnych w wodach opadowych odprowadzanych z dróg określono jako 80% stężenia substancji ekstrahujących się eterem naftowym. Stężenie substancji ekstrahujących się eterem naftowym oraz stężenie węglowodorów ropopochodnych w wodach opadowych przedstawia poniższa tabela. Tabela 6.7.3.2.2 Prognozowane stężenia węglowodorów ropopochodnych na rok 2016 Stężenie Stężenie substancji Natężenie węglowodor ekstrahujących się Odcinek drogi ruchu SDR ów eterem naftowym [P/d] ropopochod [mg/l] nych [mg/l] Wymagany stopień redukcji zanieczyszczeń węzeł Legnica Zachód koniec opracowania 28205 19,31 15,45 3% Wykonane obliczenia dla drogi ekspresowej S-3 dla wariantu inwestycyjnego na lata 2016 wskazują, że wystąpią przekroczenia stężenia węglowodorów ropopochodnych w wodach opadowych. W przypadku wprowadzenia ruchu o natężeniu SDR 28 205 P/d na odcinku węzeł Legnica Zachód koniec opracowania dla 2016 roku również wystąpi przekroczenie stężenia węglowodorów ropopochodnych w wodach opadowych, a stopień redukcji zanieczyszczeń wyniesie 3%. Biorąc pod uwagę otrzymane wartości wymaganego stopnia redukcji zanieczyszczeń zarówno dla stężenia węglowodorów ropopochodnych jak i zawiesiny ogólnej, które osiągają wartość niższą niż dla docelowego roku 2031 nie ma konieczności podejmowania dodatkowych środków minimalizujących. 6.8. ODDZIAŁYWANIE NA ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE 6.8.1 Oddziaływanie na obszary Natura 2000 Integralność sieci obszarów Natura 2000 uzależniona jest od wkładu wnoszonego przez każdy z obszarów, czyli od spójności czynników strukturalnych i funkcjonalnych warunkujących zrównoważone trwanie populacji gatunków i siedlisk przyrodniczych, dla ochrony których zaprojektowano lub wyznaczono obszar Natura 2000 (Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody). Aby zapewnić skuteczność ochrony na obszarach Natura 2000, wprowadzono zakazy (art. 33 ust. 1): pogarszania stanu siedlisk przyrodniczych, siedlisk gatunków roślin i zwierząt oraz wpływania negatywnie na gatunki, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000; pogarszania integralności obszaru Natura 2000; pogarszania powiązania tego obszaru Natura 2000 z innymi obszarami. Zgodnie z wytycznymi Komisji odnośnie ochrony sieci Natura 2000, ocena tego, czy integralność obszaru podlega negatywnemu oddziaływaniu, powinna ograniczyć się do celów ochrony obszaru i koncentrować się na tym konkretnie obszarze. Wpływ na integralność obszaru określa się wg następujących kryteriów: 62

powierzchnia siedlisk i liczebność populacji gatunków narażonych możliwe zmniejszenie liczebności gatunków kluczowych poprzez utratę siedlisk, (bezpośrednio śmiertelność i pośrednio np. na skutek hałasu) zagrożenie dla utrzymania właściwego stanu ochrony gatunków i siedlisk wpływ na kluczowe procesy i związki kształtujące strukturę obszaru przebudowa zespołów i zgrupowań fragmentacja siedlisk w obrębie obszaru Przedmiotowa inwestycja nie przecina jednak obszarów Natura 2000 ani nie przebiega w bezpośrednim ich sąsiedztwie, niemniej jednak nie można wykluczyć je pośredniego wpływu na gatunki zwierząt stanowiących przedmiot ochrony, szczególnie w przypadku gatunków migrujących na znaczne odległości. W tabeli poniżej przedstawiono obszary Natura 2000 znajdujące się w promienu 10 km od odcinka 4 wraz z wykazem gatunków i siedlisk przyrodniczych stanowiących przedmioty ich ochrony. Biorąc pod uwagę powyższe jak i zasięgi emisji hałasu czy zanieczyszczeń powietrza oraz minimalna odległość od obszarów Natura 2000 ocenia się, że inwestycja nie ma wpływu na obszary Natura 2000 zarówno na etapie realizacji jaki i eksploatacji inwestycji w związku z czym wpływ ten będzie pomijalny i niewymagający projektowania dodatkowych środków minimalizujących. Analiza wpływu inwestycji w odniesieniu do ogólnej (ekologicznej) spójności całej sieci Natura 2000 połączonej siecią korytarzy ekologicznych zarówno o randze krajowej jak i lokalnej, rozumianej jako komplet cech, które mają wpływ na to, że sieć ta zapewnia na terenie Wspólnoty zachowanie lub odtworzenie występowania we właściwym stanie ochrony wszystkich chronionych w jej ramach gatunków i w całym ich naturalnym zasięgu migracji w odniesieniu do poszczególnych korytarzy ekologicznych oceniona została w rozdziałach dotyczących ssaków (rozdział 5.12.6, 6.8.6 i 8.2.5.5). Wykonana inwentaryzacja przyrodnicza zestawiona z szczegółami rozwiązań technicznych projektu budowlanego pozwoliła na przeprowadzenie analizy oddziaływania a następnie zaprojektowanie odpowiednich sposobów minimalizacji na wartości przyrodnicze (Europejską Sieć Ekologiczna Natura 2000) oraz gatunki roślin i zwierząt nie objętych ochroną w ramach programu Natura 2000. Ocenia się iż zaproponowane i zaprojektowane środki minimalizujące przedstawione w rozdziale 8.2.5 na etapie ponownej oceny wraz z rozwiązaniami zapisanymi w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach pośrednio wpłyną również korzystnie na obszary Natura 2000. 6.8.2. Oddziaływanie przedsięwzięcia na siedliska przyrodnicze, rzadkie i chronione gatunki roślin. Wstępna ocena możliwości wystąpienia oddziaływania na siedliska przyrodnicze, rzadkie i chronione gatunki roślin (screening) Główne zagrożenia na etapie realizacji inwestycji zajęcie terenu pod inwestycję, składowanie materiałów i maszyn w trakcie budowy, zmiana stosunków wodnych, zanieczyszczenie substancjami chemicznymi, wycinanie drzew i krzewów. Wyżej wymienione zagrożenia mogą doprowadzić do znaczącego uszczuplenia areału siedlisk przyrodniczych lub pogorszenia ich stanu. Ocena wpływu przedsięwzięcia na siedliska przyrodnicze, rzadkie i chronione gatunki roślin (screening) 63

Kod Typ siedliska Stanowisko stan siedliska Wpływ Ocena 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio Carpinetum, Tilio Carpinetum) Minimalna odległość (m) km od - do (ok.) 9170-1 Grąd środkowoeuropejski Identyfikator fitosocjologiczny: Galio - Carpinetum Płat grądu przy drodze krajowej DK 3 na odcinku Chróstnik Kochlice większość siedliska wykształcona w postaci kadłubowej ze znacznie zniekształconym runem, niektóre płaty lepiej zachowane z drzewostanem liściastym z prawidłowo wykształconym runem (C) Płat grądu pomiędzy miejscowościami Rzeszotary i Kochlice siedlisko dobrze wykształcone z bogatyn runem (B) Zajęcie terenu i mechaniczne niszczenie siedliska (1,74 ha) Pogorszenie jakości siedliska (0,70 ha) Fragmentacja siedliska i wpływ na jego integralność Zajęcie terenu i mechaniczne niszczenie siedliska (2,66 ha) Pogorszenie jakości siedliska (0,78 ha) Fragmentacja siedliska i wpływ na jego integralność Zajęcie terenu i mechaniczne niszczenie siedliska (3,42 ha) Pogorszenie jakości siedliska (1,32 ha) Fragmentacja siedliska i wpływ na jego integralność 2 (2) 0 2 (2) 0 2 (2) 0 przylega w kolizji w kolizji 58+650 59+210 59+210 59+800 67+100 67+450 9190 Kwaśne lasy brzozowo-dębowe 9190 Kwaśne lasy brzozowo- dębowe Identyfikator fitosocjologiczny: Calamagrostio arundinaceae Quercetum Płat kwaśnych dąbrów przy drodze krajowej DK3 na odcinku Chróstnik Kochlice siedlisko z zniekształconym drzewostanem zdominowanym przez nasadzenia sosny, niektóre płaty lepiej zachowane (drzewostan dębowy) i o prawidłowo wykształconym runie leśnym. (C) Pogorszenie jakości siedliska (0,64 ha) Fragmentacja siedliska i wpływ na jego integralność Zajęcie terenu i mechaniczne niszczenie siedliska (0,41 ha) (2) 190 0 2 w kolizji 58+600 58+870 58+870 59+150 64

Kod Typ siedliska Stanowisko stan siedliska Wpływ Ocena Pogorszenie jakości siedliska (1,38 ha) Fragmentacja siedliska i wpływ na jego integralność Zajęcie terenu i mechaniczne niszczenie siedliska (7,61 ha) Pogorszenie jakości siedliska (1,81 ha) Fragmentacja siedliska i wpływ na jego integralność Pogorszenie jakości siedliska (1,55 ha) Fragmentacja siedliska i wpływ na jego integralność (2) 0 2 (2) 0 (2) 0 Minimalna odległość (m) w kolizji 45 km od - do (ok.) 59+800 61+180 60+320-60+770 Dąbrowy pomiędzy miejscowościami Kochlice i Rzeszotary siedlisko dobrze wykształcone z drzewostanem dębowym, runo prawidłowo wykształcone (C) Pogorszenie jakości siedliska (1,19 ha) Fragmentacja siedliska i wpływ na jego integralność (2) 0 50 67+140 67+400 91F0 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) 91F0-2 Wiązowo-jesionowy łęg śledziennicowy Identyfikator fitosocjologiczny: Ficario-Ulmetum chrysosplenietosum Łęg w okolicach Kochlic siedlisko w postaci jednorodnych, mało zróżnicowanych drzewostanów (C) Zajęcie terenu i mechaniczne niszczenie siedliska (2,31 ha) Pogorszenie jakości siedliska (1,43 ha) Zanieczyszczenie wody Zmiana stosunków wodnych 2 (2) w kolizji 64+930-65+290 Fragmentacja siedliska i wpływ na jego integralność 0 65

Kod Typ siedliska Stanowisko stan siedliska Wpływ Ocena Łęg nad Kanalem Irygacyjnym siedlisko w postaci jednorodnych, mało zróżnicowanych drzewostanów (C) Zajęcie terenu i mechaniczne niszczenie siedliska (0,09 ha) Pogorszenie jakości siedliska (0,82 ha) Zanieczyszczenie wody 2 (2) Minimalna odległość (m) 35 km od - do (ok.) 67+340 67+500 Zmiana stosunków wodnych Fragmentacja siedliska i wpływ na jego integralność 0 Ocena wpływu: 0 brak wpływu, 1 wpływ mało istotny, 2 wpływ istotny. Ocena w nawiasach oznacza możliwość wystąpienia potencjalnego wpływu, który będzie miał miejsce przy braku zastosowania środków minimalizujących wpływ na środowisko 1) w przypadku zniszczenia całego płatu siedliska wpływ na integralność i fragmentację nie dotyczy już danego siedliska Stan zachowania - stan zachowania struktury i funkcji siedliska oraz możliwości jego regeneracji w przypadku zniekształcenia A: doskonałe zachowanie, B: dobre zachowanie, C: zachowanie w średnim lub zubożałym stanie 66

Zasięg oddziaływania przedsięwzięcia obejmuje 3 typy siedlisk przyrodniczych z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, o powierzchni 29,86 ha czyli ok. 49,33% względem zinwentaryzowanej powierzchni wszystkich wskazanych siedlisk w buforze 300 m. W związku z realizacją przedsięwzięcia zniszczeniu ulegnie powierzchnia 18,24 ha 3 siedlisk przyrodniczych z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, co stanowi ok. 30,13% względem 60,53 ha powierzchni łącznej zinwentaryzowanych siedlisk. Zniszczenie siedliska w każdym przypadku określono jako wpływ istotny. Pogorszenie jakości dotyczy również 3 siedlisk o powierzchni 11,62 ha, czyli ok. 19,20% spośród zinwentaryzowanych. Największa utracona powierzchnia dotyczy siedliska 9190 Kwaśne lasy brzozowo-dębowe 8,02 ha (18,26%). Projekt przewiduje usunięcie następujących ilości 7 : Drzewa 38 238 pnie Krzewy 37 885 m 2 Zagajniki 132 659 m 2 (w tym zagajniki o poszyciu gęstym, średnim i luźnym W projekcie przewidziano nasadzenie: Drzewa 13 023 szt. Krzewy 36 520 szt. na powierzchni 61 138 m 2 Pnącza 5 496 szt. Realizacja inwestycji nie spowoduje fragmentacji siedlisk, a tym samym nie wpłynie na ich integralność. Na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji ocenia się, że teren zajęty pod projektowaną drogę ekspresową nie ma znaczących walorów przyrodniczych oraz środowiskowych. Mimo iż realizacja inwestycji niesie za sobą ryzyko zniszczenia siedlisk przyrodniczych z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej nie będzie miała wpływu na siedliska zagrożone ani narażone na wymarcie w skali kraju i regionu, ich częściowe zniszczenie w obrębie inwestycji nie przyniesie negatywnych skutków dla całości zasobów siedliska. Biorąc pod uwagę takie czynniki jak stan siedlisk, ich wielkość, skład gatunkowy, kondycje drzewostanów, stwierdza się brak istotnego negatywnego wpływu przedmiotowej inwestycji na siedliska przyrodnicze..ocena oddziaływania na stanowiska roślin W związku z realizacją przedsięwzięcia nastąpi zniszczenie stanowisk rzadkich roślin objętych ochroną częściową lub ścisłą. Sytuacja ta dotyczy 3 gatunków zlokalizowanych na 6 stanowiskach, znajdujących w promieniu 50 m od zakresu przedsięwzięcia oraz w bliskiej odległości od linii rozgraniczającej, w tym jednego gatunku objetego ochroną ścisłą (paprotka zwyczajna - Polypodium vulgare). Ryzyko zniszczenia siedlisk gatunków dotyczy 3 stanowisk ze względu na bliską odległość od linii rozgraniczającej. Tabela 6.8.2.1 Wpływ inwestycji na gatunki roślin chronionych. L.p. Nazwa gatunkowa i systematyka Km Wpływ Ocena 62+380 Zniszczenie stanowiska gatunku 2 1 Bluszcz pospolity Zniszczenie stanowiska 62+600 (Hedera helix L.) gatunku 2 62+715 Zniszczenie stanowiska 2 7 Podane ilości drzew i krzewów do usunięcie nie obejmują terenów na których znajdują się Lasy Państwowe ponieważ do usunięcia drzewostanu w wieku powyżej 20 lat z tych terenów zgodnie ze specustawą zobligowane są Nadleśnictwa. Na odcinku 4 w wyniku realizacji inwestycji zostanie usunięte 84,47 ha lasów należących do Lasów Państwowych. 67

L.p. Nazwa gatunkowa i systematyka Km Wpływ Ocena gatunku 2 3 4 5 6 7 8 Kruszyna pospolita Frangula alnus Miller Kocanki piaskowe Helichrysum arenarium(l.)moench Konwalia majowa Convallaria majalis L. Kopytnik pospolity Asarum europaeum L. Marzanka wonna Galium odoratum Wiciokrzew pomorski Lonicera peryclimenum Paprotka zwyczajna Polypodium vulgare 63+130 64+050 64+340 60+210 64+515 59+590 67+360 67+150 63+660 63+740 63+010 63+100 Ryzyko pogorszenia jakości siedliska gatunku Zniszczenie stanowiska gatunku Ryzyko pogorszenia jakości siedliska gatunku Ryzyko zniszczenia siedliska gatunku Ryzyko pogorszenia jakości siedliska gatunku Ryzyko zniszczenia siedliska gatunku Zniszczenie stanowiska gatunku Ryzyko pogorszenia jakości siedliska gatunku Ryzyko pogorszenia jakości siedliska gatunku Ryzyko pogorszenia jakości siedliska gatunku Ryzyko zniszczenia siedliska gatunku Zniszczenie stanowiska gatunku 9 Wilżyna bezbronna Ononis arvensis 71+590 Brak wpływu 0 Ocena wpływu: 0 brak wpływu, 1 wpływ mało istotny, 2 wpływ istotny. Ocena w nawiasach oznacza możliwość wystąpienia potencjalnego wpływu, który będzie miał miejsce przy braku zastosowania środków minimalizujących wpływ na środowisko. 6.8.3. Oddziaływanie przedsięwzięcia na gatunki bezkręgowców - ksylofagów Wstępna ocena możliwości wystąpienia oddziaływania na bezkręgowce - ksylofagi (screening) Główne zagrożenia na etapie realizacji inwestycji zajęcie terenu pod inwestycję, zanieczyszczenia powstające na etapie budowy. Główne zagrożenia na etapie eksploatacji zanieczyszczenia powstające na etapie eksploatacji. Ocena wpływu przedsięwzięcia na gatunki bezkręgowców - ksylofagów Ocenę oddziaływania przedsięwzięcia na zinwentaryzowane gatunki ksylofagów przedstawiono w tabeli poniżej (tab. 6.8.3.1 w raporcie). Realizacja przedsięwzięcia niesie za sobą ryzyko zniszczenia siedliska ksylofagów na etapie budowy, głównie poprzez wycinkę drzew jak również ryzyko pogorszenia jakości siedlisk na etapie realizacji i eksploatacji. Podczas inwentaryzacji stwierdzono dwa siedliska ksylofagów położone w (1) 2 (1) (2) (1) (2) 2 (1) (1) (1) (2) 2 68

bezpośrednim sąsiedztwie i na przecięciu z inwestycją a także wzdłuż istniejącej drogi DK-3 i rowy melioracyjnego. W związku z realizacją przedsięwzięcia zniszczeniu ulegnie powierzchnia 0,97 ha siedliska ksylofagów, co stanowi ok. 19,24% względem łącznej powierzchni 5,04 ha zinwentaryzowanych siedlisk na odcinku 4. Zniszczenie siedliska oceniono jako wpływ istotny. Pogorszeniu ulegnie zaś ok. 1,80 ha siedlisk ksylofagów (35,71%). 6.8.4. Oddziaływanie przedsięwzięcia na gatunki płazów i gadów Wstępna ocena możliwości wystąpienia oddziaływania na płazy i gady (screening) Główne zagrożenia na etapie realizacji inwestycji: zajęcie terenu pod inwestycję, użytkowanie dróg dojazdowych, składowanie materiałów i maszyn w trakcie budowy, zanieczyszczenie biotopów substancjami chemicznymi, przypadkowe zabijanie zwierząt. Główne zagrożenia na etapie eksploatacji efekt barierowy, przypadkowe zabijanie, zanieczyszczenia powstające na etapie eksploatacji. Ocena wpływu przedsięwzięcia na gatunki płazów i gadów Nr Gatunek km Wpływ Ocena 1 Żaba wodna Rana esculenta 66+400 Ryzyko pogorszenia jakości siedliska zbiorniki retencyjne w km 66+340 i 66+360 Efekt barierowy, śmiertelność (2) (2) Rozwiązania zaprojektowane w dokumentacji budowlanej budowa przejść dla płazów w km 66+420, 66+550 i 66+600 wraz z ogrodzeniem naprowadzającym 2 3 4 5 Rzekotka drzewna Hyla arborea Jaszczurka zwinka Lacerta agilis Żaba wodna Rana esculenta Żaba wodna Rana esculenta Żaba wodna Rana esculenta 67+160 67+350 Ryzyko pogorszenia jakości siedliska Efekt barierowy, śmiertelność (2) (2) Utrata stanowiska 8 1 Efekt barierowy, śmiertelność (2) budowa przejść w km 66+900, 66+950, 67+100 dla płazów wraz z ogrodzeniem naprowadzającym budowa przejścia dla płazów w km 67+380 wraz z ogrodzeniem naprowadzającym 71+250 Brak wpływu 0-72+310 Ryzyko pogorszenia jakości siedliska zbiorniki retencyjne w km 72+320 i 72+340 (2) budowa przejścia dla płazów w km 72+273 wraz z ogrodzeniem 8 Utrata stanowiska w km 67+350, gdzie zinwentaryzowaniem jaszczurkę zwinkę Lacerta agilis i żabę wodną Rana esculenta w odległości około 45 m od drogi S3 i w miejscu projektowanego węzła Legnica Północ oraz w rejonie rowu w km 67+300, który stanowi jednocześnie ich szlak migracji oceniono jako wpływ mało istotny. Siedlisko, jak i miejsce rozrodu związane jest ze stawem w rejonie węzła, zaś żerowiska z pobliskimi lasami i polami. Dostosowanie przepustów na cieku w km 67+300 do pełnienia funkcji przejścia dla płazów wyeliminuje zaś efekt barierowy projektowanej drogi 69

Nr Gatunek km Wpływ Ocena Efekt barierowy, śmiertelność (2) Rozwiązania zaprojektowane w dokumentacji budowlanej naprowadzającym 6 Żaba wodna Rana esculenta 74+900 Utrata siedliska 2 Efekt barierowy, śmiertelność (2) zbiornik kompensujący budowa przejść dla płazów w km 75+030 i 75+080 wraz z ogrodzeniem naprowadzającym 7 Żaba śmieszka Rana ridibunda Ropucha szara Bufo bufo Żaba wodna Rana esculenta 75+610 Brak wpływu 0 - Ocena wpływu: 0 brak wpływu, 1 wpływ mało istotny, 2 wpływ istotny. Ocena w nawiasach oznacza możliwość wystąpienia potencjalnego wpływu, który będzie miał miejsce przy braku zastosowania środków minimalizujących wpływ na środowisko. Realizacja przedsięwzięcia doprowadzi do utraty jednego siedliska płazów spośród zinwentaryzowanych oraz jednego stanowiska na cieku wodnym. Analizując projektowany odcinek drogi ekspresowej S3 pod kątem wpływu przedsięwzięcia na zinwentaryzowane siedliska płazów i gadów wykazano utratę jednego stanowiska zinwentaryzowanego na cieku jaszczurki zwinki i żaby wodnej w km 67+350 oraz jednego siedliska żaby wodnej w km 74+900. W przypadku utraty siedliska projekt budowlany przewiduje budowę zbiornika kompensującego. Na uwagę zasługuje również fakt, iż w granicach buforu inwentaryzacji nie stwierdzono gatunków z Załącznika II Dyrektywy Środowiskowej. W związku z powyższym należy stwierdzić, iż w stosunku do pozostałych gatunków i ich siedliska brak jest znaczącego negatywnego oddziaływania przedsięwzięcia po zastosowaniu zaprojektowanych środków minimalizujących. 6.8.5. Oddziaływanie przedsięwzięcia na gatunki ptaków Wstępna ocena możliwości wystąpienia oddziaływania na ptaki (screening) Główne zagrożenia na etapie realizacji inwestycji: zajęcie terenu pod inwestycję, mechaniczne niszczenie siedlisk, w tym wycinka drzew i krzewów, zanieczyszczenie biotopów, drgania podłoża i hałas na etapie realizacji prac budowlanych, przypadkowe zabijanie. Główne zagrożenia na etapie eksploatacji: przypadkowe zabijanie, hałas i niepokojenie, zanieczyszczenia powstające na etapie eksploatacji. Ocena wpływu przedsięwzięcia na cenniejsze gatunki ptaków i ich siedliska 70

Założono, iż siedliska ptaków znajdujące się w odległości do 50 m od zakresu planowanego przedsięwzięcia potencjalnie ulegną zniszczeniu. W przypadku siedlisk znajdujących się w odległości od 50 m do 150 m wpływ inwestycji będzie sprowadzał się do ewentualnego pogorszenia ich stanu. Zestawienie tych siedlisk zostało przedstawione w tabeli poniżej. Tabela 6.8.5.1. Ocena oddziaływania przedsięwzięcia na zinwentaryzowane gatunki ptaków. Powierzchnia L.p. Gatunek lub pogorszeniu km siedliska która gatunku ulegnie zniszczeniu sposób wpływu Ocena 1 2 3 Ciconia ciconia Pernis apivorus Circus aeruginosus bocian biały trzmielojad błotniak stawowy - 48,19 ha (54,09%) 67+860 73+900 4 Sylvia nisoria jarzębatka - 5 6 7 Lanius collurio Haliaeetus albicilla Circus pygargus gąsiorek - - 305,57 ha (59,54%) 6,44 ha (41,60%) 49,03 ha (60,88%) bielik 67+800 - błotniak łąkowy 8 Grus grus żuraw - 9 Lullula arborea 10 Ciconia nigra lerka - bocian czarny - hałas 0 zajęcie fragmentów siedlisk żerowiskowych hałas 0 zajęcie fragmentów siedlisk żerowiskowych (1) zajęcie fragmentów siedlisk żerowiskowych 2 hałas (1) zabijanie ptaków w kolizjach z pojazdami (1) zajęcie siedlisk rozrodu 2 hałas (1) zabijanie ptaków w kolizjach z pojazdami (2) zabijanie ptaków w kolizjach z pojazdami (2) zajęcie siedlisk rozrodu 2 hałas (1) hałas 0 zajęcie fragmentów siedlisk żerowiskowych (1) 78+000 - Brak wpływu 0 68+665 11 Crex crex derkacz - 12 Alcedo atthis zimorodek - 31,59 ha (44,31%) 248,11 ha (56,62%) 33,87 ha (47,85%) 0,73 ha (12,83%) 15,12 ha (69,23%) zajęcie fragmentów siedlisk żerowiskowych 2 hałas 0 zabijanie ptaków w kolizjach z pojazdami (2) zajęcie fragmentów siedlisk żerowiskowych 2 hałas (1) zajęcie fragmentów siedlisk żerowiskowych 2 hałas (1) pogorszenie jakości fragmentów siedlisk (2) żerowiskowych hałas 2 zajęcie fragmentów siedlisk żerowiskowych 2 hałas 1 zabijanie ptaków w kolizjach z pojazdami (2) 2 71

Ocena wpływu: 0 brak wpływu, 1 wpływ mało istotny, 2 wpływ istotny. Ocena w nawiasach oznacza możliwość wystąpienia potencjalnego wpływu, który będzie miał miejsce przy braku zastosowania środków minimalizujących wpływ na środowisko. Realizacja inwestycji a szczególnie budowa nowej drogi zawsze wiąże się z zajęciem terenu w tym obszarów spełniających funkcję siedlisk żerowania czy rozrodu dla ptaków. Miejscami ważnymi pod względem ornitologicznym są stawy rybne między Rzeszotarami a Kochlicami (ok. 67 km), w miejscu projektowanego węzła Legnica Północ gdzie obserwowano skupiska noclegowe szpaków (ok. 10 tys. osobników) i dymówek (ok. 2 tysięcy). Znaczenie tych stawów jako miejsca noclegowego dla stad ptaków może być jeszcze wyższe późnym latem dla przelotnych jaskółek Hirundininae, a także pliszek Motacillidae. Drugim ważnym regionem szczególnie dla błotniaka stawowego i derkacza są pola na południe od tej linii kolejowej i na północ od Legnicy około km 71+800 72+800. Miejsca te zaleca objąć się monitoringiem w zakresie gniazdowania i sposobu wykorzystania żerowisk, którego celem będzie ocena ewentualnych strat w populacji W przypadku pozostałych siedlisk ptaków biorąc pod uwagę ich stan, oraz stosunkowo ubogi teren pod względem przyrodniczym na co wpływ ma istniejąca i ruchliwą drogą DK3, brak gniazd w strefie inwentaryzacji pozwala sądzić iż wpływ inwestycji na tą grupę po zastosowaniu zaproponowanych w dalszej części opracowania środków minimalizujących będzie nieznaczący. 6.8.6. Oddziaływanie przedsięwzięcia na gatunki ssaków Wstępna ocena możliwości wystąpienia oddziaływania na ssaki (screening) Główne zagrożenia na etapie realizacji inwestycji zajęcie terenu pod inwestycję, w tym wycinka drzew, zwiększona penetracja terenu, hałas na etapie realizacji prac budowlanych, przypadkowe zabijanie. ploszenie Główne zagrożenia na etapie eksploatacji hałas powstający na etapie eksploatacji, przypadkowe zabijanie, efekt barierowy, Ocena wpływu przedsięwzięcia na ssaki i korytarze ekologiczne Realizacja przedsięwzięcia związana jest z ryzykiem wystąpienia efektu barierowego, pogorszeniem jakości siedlisk, zajęciem terenu oraz hałasem i niepokojeniem. Tabela 6.8.6.1 Wpływ projektowanej drogi na ssaki i korytarze ekologiczne. Lokalizacja Nazwa Położenie (od ok. km do ok. km) Oddziaływanie Korytarz ekologiczny Bory Dolnośląski e Odra Środkowa GKPdC-20 projektowana droga przecina korytarz na długości około 6,3 km km 58+974 km 65+260 Ocena wpływu efekt barierowy (2) zajętość terenu przebieg po nowym śladzie w bliskiej odległości 1 istniejącej drogi. hałas i niepokojenie zanieczyszczenie siedliska kumulacja oddziaływań z istniejącym (DK3) i projektowanym (S3) układem drogowym Lokalne projektowana km 63+800 - efekt barierowy (2) (1) 2 72

korytarze migracyjne droga przecina korytarz na długości około 1,50 km projektowana droga przecina korytarz na długości około 0,70 km projektowana droga przecina korytarz na długości około 0,50 km Pozostałe odcinki drogi km 65+300 km 66+700 km 67+400 km 69+800 km 70+300 zajętość terenu przebieg po nowym śladzie w bliskiej odległości istniejącej drogi. hałas i niepokojenie zanieczyszczenie siedliska kumulacja oddziaływań z istniejącym i projektowanym (S3) układem drogowym 1 (1) efekt barierowy (2) zajętość terenu przebieg po nowym śladzie w bliskiej odległości 1 istniejącej drogi hałas i niepokojenie (1) zanieczyszczenie siedliska kumulacja oddziaływań z istniejącym i projektowanym (S3) 2 układem drogowym efekt barierowy (2) zajętość terenu przebieg po 2 nowym śladzie hałas i niepokojenie (1) zanieczyszczenie siedliska kumulacja oddziaływań z istniejącym układem drogowym dróg lokalnych oraz linią kolejową nr 296 i 275 efekt barierowy hałas i niepokojenie pogorszenie jakości siedliska/zajętość terenu 2 2 (1) Oddziaływanie przedsięwzięcia na gatunki nietoperzy Jednym z najpoważniejszych ekologicznych problemów, jakie wiążą się z rozwojem infrastruktury drogowej jest ograniczenie swobodnego przemieszczania się organizmów w przestrzeni krajobrazowej poprzez tworzenie barier ekologicznych. W wyniku oddziaływań barierowych dochodzi do szeregu negatywnych skutków środowiskowych, z których większość wynika z trwałej fragmentacji siedlisk z utrudnionym kontaktem pomiędzy zamieszkującymi je osobnikami, prowadzącej do: izolacji populacji i terenów siedliskowych fauny, ograniczenia możliwości wykorzystywania areałów osobniczych zwierząt poprzez zahamowanie migracji związanych ze zdobywaniem pożywienia, szukaniem bezpiecznego schronienia, dostępem do miejsc rozrodu, zahamowania lub ograniczania migracji i wędrówek dalekiego zasięgu oraz rozprzestrzeniania się gatunków i kolonizacji nowych siedlisk, ograniczenia przepływu genów i obniżenia zmienności genetycznej w ramach populacji, zamierania lokalnych populacji i w efekcie obniżenia różnorodności biologicznej obszarów przeciętych drogami (Kurek 2007, Bohatkiewicz i in. 2008), powodowanie efektu przyciągania nietoperzy nad planowaną drogę. Sztuczne źródła światła instalowane w ramach modernizacji odcinków dróg zakłócają zachowanie wielu gatunków, w tym wędrownych, zaburzają migracje i mogą się stać dla zwierząt pułapką ekologiczną. Szczególnie sztuczne oświetlone fragmenty pasm dróg ekspresowych i autostrad przebiegających przez obszary cenne przyrodniczo, działają jak pułapka ekologiczna, zwabiająca owady i podążające za nimi nietoperze, które giną w licznych zderzeniach z rozpędzonymi samochodami. 73

Tabela 6.8.6.2 Oddziaływanie przedsięwzięcia na gatunki nietoperzy. Odcinki/miejsca newralgiczne 66+250 68+600 69+400 70+600 Gatunki stwierdzone Wpływ Ocena nocek rudy Myotis daubentonii mroczek pozłocisty Eptesicus nilssonii karlik malutki Pipistrellus pipistrellus karlik drobny Pipistrellus pygmaeus borowiec wielki Nyctalus noctula mopek Barbastella barbastellus nocek rudy Myotis daubentonii mroczek późny Eptesicus serotinus karlik malutki Pipistrellus pipistrellus karlik drobny Pipistrellus pygmaeus karlik większy Pipistrellus nathusii borowiec wielki Nyctalus noctula nocek Natterera Myotis nattereri mroczek posrebrzany Vespertilio murinus Zwiększona śmiertelność gł. Barbastella barbastellus mopek i Eptesicus nilssonii mroczek pozłocisty + budowa przepustów w km 66+420-68+580, WD-38A, ED-3 + zbiorniki retencyjne i retencyjno infiltracyjne ZR-9/4, ZR-10/4, ZR-11/4, ZRI-12/4, ZR-13/4 i ZR-14/4, + etap budowy ED-3, WD-38 i przepusty w rejonie węzła Legnica Północ i stawu stanowiącego miejsce żerowania +kolizje z pojazdami +oświetlenie (2) Efekt barierowy (2) Hałas i niepokojenie zanieczyszczenie siedliska (1) Pogorszenie jakości siedlisk (1) Zwiększenie śmiertelności +budowa WD-40 i WD-40A, ED-4, przepusty w km 70+175 70+435 +kolizje z pojazdami + etap budowy WD-40 znajdujący w miejscowości Rzeszotary gdzie stwierdzono kolonię rozrodczą karlika malutkiego oraz miejsca żerowania dla pozostałych gatunków +Zniszczenie kolonii rozrodczej karlika malutkiego w związku z wyburzeniem budynku (2) Efekt barierowy (2) Uniemożliwienie migracji i przelotów na żerowiska Hałas i niepokojenie zanieczyszczenie siedliska 2 (2) (1) Rozwiązania zaprojektowane w dokumentacji budowlanej dostosowanie oświetlenia nie wprowadzono roślinności wzdłuż drogi w bezpośrednim sąsiedztwie zbiorników niskie zakrzewienia naprowadzające zadrzewienia na terenach leśnych Ekrany akustyczne i przeciwolśnieniowe brak gęstych nasadzeń wzdłuż drogi w jej bezpośrednim sąsiedztwie wprowadzono nasadzenia naprowadzające dostosowanie oświetlenia ekrany akustyczne i przeciwolśnieniowe brak gęstych nasadzeń wzdłuż drogi w jej bezpośrednim sąsiedztwie Pogorszenie jakości siedlisk (1) 71+900 72+700 mroczek późny Eptesicus serotinus karlik malutki Pipistrellus pipistrellus borowiec wielki Zwiększenie śmiertelności: +budowa przepustów w km 72+033 72+273 +kolizje z pojazdami +zbiorniki retencyjne ZR-17/4, ZR-18/4 (2) brak gęstych nasadzeń wzdłuż drogi w jej bezpośrednim sąsiedztwie 74

Odcinki/miejsca newralgiczne 74+100 75+100 Gatunki stwierdzone Wpływ Ocena Nyctalus noctula nocek Natterera Myotis nattereri nocek rudy Myotis daubentonii karlik malutki Pipistrellus pipistrellus karlik większy Pipistrellus nathusii borowiec wielki Nyctalus noctula Uniemożliwienie migracji i przelotów na żerowiska Hałas i niepokojenie zanieczyszczenie siedliska Pogorszenie jakości siedlisk (1) Zwiększenie śmiertelności: +związane z budową WD-44, przepustów 74+205 75+080 + zbiorniki retencyjne i retencyjno infiltracyjne ZRI-21/4 +zbiornik kompensacyjny i pasaż roślinny ZK-22/4 i PR-23a/4 +etap budowy przepustów w rejonie ogródkow działkowych stanowiących miejsce żerowania nietoperzy +oświetlenie Uniemożliwienie migracji i przelotów na żerowiska Rozwiązania zaprojektowane w dokumentacji budowlanej (2) nie wprowadzono roślinności wzdłuż drogi w (1) bezpośrednim sąsiedztwie zbiorników dostosowanie oświetlenia (2) (2) Efekt barierowy (2) Hałas i niepokojenie zanieczyszczenie siedliska (1) nie wprowadzono roślinności wzdłuż drogi w bezpośrednim sąsiedztwie zbiorników zbiorniki kompensacyjne jak i pasaż roślinny w rejonie ogródków działkowych zostały maksymalnie odsunięte od drogi S3 brak gęstych Pogorszenie jakości siedlisk (1) nasadzeń wzdłuż drogi w jej bezpośrednim sąsiedztwie Ocena wpływu: 0 brak wpływu, 1 wpływ mało istotny, 2 wpływ istotny. Ocena w nawiasach oznacza możliwość wystąpienia potencjalnego wpływu, który będzie miał miejsce przy braku zastosowania środków minimalizujących wpływ na środowisko. 6.9. ODDZIAŁYWANIE NA ZABYTKI I DOBRA KULTURY Etap realizacji Zgodnie z opinią Dolnośląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków planowana inwestycja nie stwarza zagrożenia dla zabytków nieruchomych (pismo z dn. 17.08.2011 r., znak: ZA5183.68.2011JK; 3376/2011, załącznik 6.06.03). Spośród 35 zlokalizowanych stanowisk archeologicznych 9 znajdują się w bezpośredniej kolizji z przedmiotową inwestycją i są zagrożone zniszczeniem: 19/76-20, 23/76-20, 30/77-20, 27/77-20, 35/77-20, 47/77-20, 23/77-20, 48/77-20, 124/77-20. Są to jednocześnie wszystkie stanowiska archeologiczne w granicach linii rozgraniczających projektowanej drogi. Zagrożenie dla stanowisk archeologicznych stanowią prace ziemne związane z realizacją przedmiotowej inwestycji. Wszelkie działania inwestycyjne, ingerujące w strukturę gruntu (poniżej warstwy ornej lub współczesnej warstwy użytkowej) natrafiając na zabytkowe obiekty niszczą je bezpowrotnie. Etap eksploatacji Nie przewiduje się oddziaływania drogi na zabytki na etapie eksploatacji przedsięwzięcia. 75

. 6.10. ODDZIAŁYWANIE NA ŚRODOWISKO WIBROAKUSTYCZNE 6.10.1. Metoda oceny hałasu Ocenę oddziaływania hałasu drogowego na środowisko w otoczeniu projektowanej drogi ekspresowej S3 na odcinku od m. Chróstnik do węzła z Autostradą A4 od km 58+974.00 do km 79+164.00, dokonano metodą obliczeniową. W ramach analizy akustycznej analizowano wpływ podstawowych czynników decydujących o poziomie hałasu: średnie prędkości ruchu, średnie natężenia ruchu, stan i rodzaj nawierzchni, udział pojazdów lekkich i ciężkich, położenie drogi (nasyp, wykop itp.). Niepewność wyników obliczeń Niepewność wyników obliczeń hałasu drogowego wynika z dokładności zastosowanej metody obliczeniowej oraz błędów spowodowanych niepewnością danych wejściowych przyjętych do obliczeń. Błędy metod obliczeniowych wynikają z uproszczeń i ograniczeń zastosowanej metody obliczeniowej oraz przyjętych parametrów obliczeń wpływających w istotny sposób na wynik obliczeń. Niepewność wyników obliczeń wynika z niepewności oszacowania danych wejściowych oraz niepewność oszacowania tłumienia hałasu podczas propagacji. 6.10.2. Ocena hałasu dla stanu projektowanego Obliczenia równoważnego poziomu dźwięku A hałasu komunikacyjnego drogowego (wskaźników hałasu) wykonano dla średniogodzinnych warunków ruchu występujących w normowych przedziałach czasu odniesienia dla pory dnia (6.00-22.00) i pory nocy (22.00-6.00). Obliczenia wskaźników hałasu w porze dnia (L AeqD ) i w porze nocy (L AeqN ), wykonano dla punktów obliczeniowych usytuowanych na terenach chronionych ze względu na hałas oraz dla siatki punktów obliczeniowych usytuowanych na wysokości 4 m z gęstością 10x10 m. W tabeli 6.10.2.1 w raporcie podano końcowe wyniki oceny, które zawierają: poziomy hałasu w porze dnia L AeqD i nocy L AeqN w odległości d = 25 m i d = 50 m od źródła; zasięg hałasu w porze dnia o poziomie L AeqD = 65 db i L AeqD = 61 db, określony dla terenów niezabudowanych lub zabudowy luźnej; zasięg hałasu w porze nocy o poziomie L AeqN = 56 db określony dla terenów niezabudowanych lub zabudowy luźnej; Ocena hałasu dla wariantu inwestycyjnego, lata 2016 i 2031 przedstawiona została w Tabeli 6.10.2.1. w raporcie. Prognozowane zasięgi hałasu od projektowanej drogi S3 na rok 2016 wynoszą odpowiednio: 160-180 m w porze nocy dla L AeqN = 56 db 80-90 m w porze dnia dla L AeqD = 61 db 40-50 m w porze dnia dla L AeqD = 65 db Prognozowane zasięgi hałasu od projektowanej drogi S3 na rok 2031 wynoszą odpowiednio: 220-250 m w porze nocy dla L AeqN = 56 db 110-130 m w porze dnia dla L AeqD = 61 db 76

60-70 m w porze dnia dla L AeqD = 65 db Podsumowanie Otrzymane wyniki wskazują, że na części terenów chronionych, w pobliżu których przebiegać będzie projektowany odcinek drogi nr S3 w 2016 roku przekroczone zostaną dopuszczalne poziomy hałasu o ok. 1 db w porze dnia oraz o ok. 1-5 db w porze nocy. Przekroczenia w porze dnia i nocy prognozuje się jedynie dla części terenów chronionych zlokalizowanych wzdłuż projektowanego odcinka drogi ekspresowej S3. Prognozowane zmiany natężenia ruchu pojazdów w roku 2031 skutkować będą dalszym wzrostem poziomu hałasu o ok. 2 db. Oszacowany zasięg hałasu dla wskaźnika L AeqN = 56 db, który odpowiada dopuszczalnemu poziomowi dźwięku dla pory nocy, w roku 2016 wynosił będzie ok. 160-180 m. W roku 2031 zwiększy się o ok. 60-70 m i szacuje się, że wynosił będzie 220-250 m. 6.10.3. Zaniechanie inwestycji Rezygnacja z budowy projektowanej drogi S3 skutkować będzie wzrostem natężenia ruchu na istniejącej drodze krajowej nr 3. Prognozuje się, że w 2031 roku ruch na istniejącej drodze krajowej wzrośnie o ok. 40% - 50% na odcinku od Lubina do skrzyżowania z drogą krajową nr 94. Taka zmiana parametrów ruchu spowoduje dalsze pogorszenie się klimatu akustycznego na terenach położonych w bezpośrednim sąsiedztwie drogi Obecny przebieg drogi z punktu widzenia ochrony przed hałasem ma zdecydowanie mniej korzystny przebieg w porównaniu z projektowaną lokalizacją trasy S3. Istniejąca droga krajowa nr 3 przebiega bardzo blisko zabudowy mieszkaniowej i wielokrotnie prowadzona jest przez tereny zabudowane (liczne miejscowości). W związku z tym, w przypadku zaniechania inwestycji, liczba osób narażonych na hałas będzie wielokrtonie większa w porównaniu z sytuacją kiedy wariant inwestycyjny zostanie zrealizowany. 6.10.4. Oddziaływanie przedsięwzięcia na etapie budowy Prace budowlane związane z realizacją omawianej inwestycji nie będą odbiegały swym charakterem od typowych. Drogowe roboty budowlane mogą być źródłem istotnego hałasu, uciążliwego dla mieszkańców. Istotnymi źródłami hałasu będą: maszyny budowlane takie jak: koparki, ładowarki, walce drogowe, zagęszczacze gruntu, rozściełacze asfaltu, itp., urządzenie pomocnicze takie jak: sprężarki, kompresory, itp., transport samochodowy. Hałas powodowany robotami budowlanymi może stwarzać okresowo uciążliwość dla mieszkańców zabudowy na terenach położonych w odległościach mniejszych niż 100 m. Hałas, którego źródłem będzie praca sprzętu budowlanego oraz środków transportu w czasie budowy drogi posiadać będzie zasięg lokalny, lecz charakteryzować się będzie dużym natężeniem. Najbliższe zabudowania mieszkalne od projektowanego układu drogowego znajdują się w odległości ok. 70 m. Zatem mieszkańcy i użytkownicy najbliższej zabudowy będą odczuwać uciążliwości akustyczne związane z pracami budowlanymi. 6.10.5. Oddziaływanie skumulowane Na etapie eksploatacji inwestycji może dojść do skumulowanego oddziaływania inwestycji w zakresie hałasu w wyniku kumulacji hałasu związanego z realizowanym przedsięwzięciem oraz hałasu emitowanego z innych istniejących źródeł hałasu. Planowana inwestycja w większości przebiega w 77

zupełnie nowym śladzie. Kumulacja oddziaływań może wystąpić zatem z istniejącymi drogami przecinającymi w wielu miejscach projektowaną trasę (istotne będą tu drogi główne o dużym natężeniu ruchu) jak i z biegnącą miejscami równolegle istniejącą drogą DK3. Inwestycja wpłynie bardzo korzystnie na rejony obecnie narażone na przekroczenia wartości dopuszczalnych w otoczeniu istniejącej drogi krajowej nr 3. Po zrealizowaniu inwestycji prognozuje się znaczne zmniejszenie ruchu pojazdów (większość ruchu, a przede wszystkim ruch ciężarowy przejmie projektowana droga S3), a tym samym poprawę klimatu akustycznego na terenach przyległych do tej drogi. W poniższej tabeli zestawiono wyniki w punktach zlokalizowanych w rejonie wspólnego przebiegu S-3 i DK3. Tabela 6.10.5.1 Wyniki obliczeń poziomu dźwięku w poszczególnych punktach oddziaływanie skumulowane Lp. Nr punktu Wys. H [m] Poziom dopuszczalny [db] Poziom hałasu od S-3 po zastosowaniu ekranów akustycznych rok 2031 Poziom hałasu od istniejącej DK3 rok 2031 Wspólne oddziaływanie S-3 i DK3 rok 2031 a b a+b Dzień Noc LAeqD LAeqN LAeqD LAeqN LAeqD LAeqN 1 P1 4 65 56 57,2 56,2 65,4 58,8 66,0 60,7 2 P2 4 65 56 57,2 56,2 66,5 59,8 67,0 61,4 3 P3 4 65 56 54,8 53,9 61,7 55,2 62,5 57,6 4 P4 4 65 56 58,7 57,6 66,5 59,8 67,2 61,8 5 P5 4 65 56 58,7 57,7 65,4 58,8 66,2 61,3 6 P6 4 65 56 58,9 57,9 65,4 58,8 66,3 61,4 7 P7 4 65 56 59,4 58,3 65,4 58,8 66,4 61,6 8 P8 4 65 56 58,8 57,6 59,3 52,9 62,1 58,9 9 P9 4 - - 56 54,8 58,7 52,3 60,6 56,7 10 P10 4 61 56 54,6 53,7 56,4 50,2 58,6 55,3 11 P11 4 65 56 57,9 56,4 56,7 51,3 60,4 57,6 12 P12 4 61 56 58,1 56,8 55,4 49,3 60,0 57,5 13 P13 4 65 56 60 58,7 51,3 45,7 60,5 58,9 14 P14 4 65 56 56,4 55,9 52,4 46,6 57,9 56,4 15 P15 4 65 56 55,9 55,5 52,7 46,9 57,6 56,1 16 P16 4 65 56 57,3 56,6 49,7 44,2 58,0 56,8 17 P17 4 65 56 54,9 53,9 52,7 47,8 56,9 54,9 18 P18 4 65 56 55,2 53,8 58,7 51,3 60,3 55,7 19 P19 4 65 56 60,3 58,3 52,4 46,6 61,0 58,6 Miejscowość Karczowiska Kochlice 78

Rys 6.10.5.1. Lokalizacja punktów P1 P8 79

Rys 6.10.5.2. Lokalizacja punktów P9 P13 80

Rys 6.10.5.3. Lokalizacja punktów P14 P19 81

Projektowana trasa nie będzie powodować istotnej kumulacji oddziaływań z innymi inwestycjami na terenach chronionych. Emisja hałasu z trasy S3 zostanie ograniczona poprzez zastosowanie ekranów akustycznych. Dodatkowo dla odcinków wspólnego przebiegu trasy S3 i DK3 zastosowano ekrany obustronnie pochłaniające aby nie dochodziło do odbić hałasu pochodzącego od DK3 od ekranów przy S-3 w kierunku zabudowy. W poszczególnych punktach dominować będzie hałas od S-3 lub od DK3 (w zależności od ich odległości od danej trasy). 6.10.6. Podsumowanie Klimat akustyczny w pobliżu istniejącej drogi DK3 kształtowany jest głównie przez hałas komunikacyjny (drogowy) pochodzący od przedmiotowego odcinka drogi oraz dróg krzyżujących się z drogą DK3. Projektowana droga S3 przebiegać będzie w większości przez tereny obecnie niezagospodarowane. Oszacowany zasięg hałasu dla wskaźnika L AeqN = 56 db, który odpowiada dopuszczalnemu poziomowi dźwięku dla pory nocy w roku 2016, wynosił będzie ok. 160-180 m. W roku 2031 zwiększy się o ok. 60-70 m i szacuje się, że wynosił będzie 220-250 m. Wykonane obliczenie wskazują, że w przypadku nie zastosowania środków minimalizujących, na terenach chronionych, w pobliżu których przebiegać będzie projektowany odcinek drogi nr S3 w 2016 roku przekroczone zostaną dopuszczalne poziomy hałasu o ok. 1 db w porze dnia oraz o ok. 1-5 db w porze nocy. Prognozowane zmiany natężenia ruchu pojazdów w roku 2031 skutkować będą dalszym wzrostem poziomu hałasu o ok. 2 db. Budowa drogi ekspresowej S3 spowoduje zmianę klimatu akustycznego na terenach przyległych do drogi. Inwestycja wpłynie bardzo korzystnie na rejony obecnie narażone na przekroczenia wartości dopuszczalnych głównie w otoczeniu istniejącej drogi krajowej nr 3. Poziom emitowanego hałasu od projektowanej trasy S3, po zastosowaniu zaprojektowanych ekranów akustycznych, w rejonie zabudowy mieszkaniowej kształtować się będzie na poziomie nieprzekraczającym 59 db w porze nocy. Niezrealizowanie inwestycji skutkować będzie dalszym wzrostem natężenia ruchu na istniejącej drodze krajowej nr 3 i dalsze pogorszenie się klimatu akustycznego na terenach położonych w bezpośrednim sąsiedztwie drogi. Jak wynika z przeprowadzonej analizy, zastosowanie zabezpieczeń akustycznych w postaci ekranów akustycznych oraz wałów ziemnych spowoduje ograniczenie oddziaływania projektowanej drogi na terenach chronionych co najmniej do poziomów dopuszczalnych zarówno w porze dnia jak i w porze nocy. Na podstawie przeprowadzonych obliczeń określono skuteczność zaprojektowanych ekranów wynoszącą 1-8 db. Ruch pojazdów drogowych na projektowanym odcinku nie będzie wzbudzał drgań, które mogłyby powodować uszkodzenia nośnych elementów budynków. Przebudowa odcinka drogi przewiduje zastosowanie właściwej podbudowy nośnej oraz nowej nawierzchni tak, że wpływ drgań nie powinien stanowić w efekcie żadnej uciążliwości. ODCINEK WĘZEŁ LEGNICA ZACHÓD KONIEC OPRACOWANIA ANALIZA DLA ROKU 2016 W rozdziale tym przedstawiono zakres oraz wyniki analizy akustycznej dla projektowanej drogi S3 na odcinku od węzła Legnica Zachód (wraz z węzłem) do końca opracowania dla roku 2016 dla założenia, że węzeł na skrzyżowaniu z A4 (leżący poza zakresem tego opracowania) zostanie wybudowany w już roku 2015 i ruch pojazdów na tym odcinku będzie odbywał się normalnie po trase S3 (zgodnie z prognozami ruchu dla projektowanej drogi S3 Legnica Lubawka). 82

Otrzymane wyniki wskazują, że na części terenów chronionych, w pobliżu których przebiegać będzie projektowany odcinek drogi nr S3, dla analizowanego założenia oddania do eksploatacji drogi S3 Legnica Lubawka w roku 2015, przekroczone zostaną dopuszczalne poziomy hałasu o ok. 1 db w porze dnia oraz od ok. 1-3 db w porze nocy. Porównując analizowany wariant do opcji pierwotnej dla roku 2016, według której ruch na drodze S3, na odcinku od węzła Legnica Zachód do końca opracowania nie był prowadzony (ze względu planowane oddanie dalszego odcinka dopiero w późniejszym terminie), prognozuje się pogorszenie klimatu akustycznego w pobliżu analizowanej drogi S3. Poprawi się natomiast sytuacja na terenach w pobliżu istniejącej drogi DK3 oraz na węźle Legnica Zachód. Wynika to bezpośrednio z poprowadzenia zasadniczej części ruchu po drodze S3, gdzie główny ruch zostanie wyprowadzony z miasta. Biorąc pod uwagę otrzymane wartości zasięgów, które osiągają wartość niższą niż dla docelowego roku 2031, dla którego zaprojektowano ekrany akustyczne nie ma konieczności podejmowania dodatkowych środków minimalizujących. 6.11. ODDZIAŁYWANIE NA LUDZI I DOBRA MATERIALNE Ochrona zdrowia ludzkiego obok zachowania, ochrony i poprawy jakości środowiska oraz zachowania rozważnego i racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych jest jednym z trzech głównych celów działania Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska. Oceniając wpływ inwestycji drogowych na zdrowie i życie ludzi wzięto pod uwagę: a) wpływ na klimat akustyczny, b) emisje zanieczyszczeń do powietrza, c) bezpieczeństwo na drodze, d) ryzyko wypadków i awarii, e) uciążliwość robót budowlanych. Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi przez Federal Interagency Committee on Urban Noise w 1992 roku emitowany hałas odbierany jest przez ludność jako uciążliwy, niezależnie od miejsca ich przebywania. W ocenie wpływu hałasu komunikacyjnego na zdrowie i działalność człowieka przyjmuje się, następujące wartości kryterialne: L AeqD 55 db oraz L AeqN 45 db warunki zapewniające komfort akustyczny, L AeqD 60 db oraz L AeqN 50 db warunki zapewniające właściwy klimat akustyczny, hałas subiektywnie jest odczuwalny jednak jako średnio uciążliwy, L AeqD > 70 db oraz L AeqN > 60 db warunki stwarzające zagrożenie zdrowia. Istotnym czynnikiem zwiększającym ryzyko zdrowotne związane z budową i eksploatacją dróg są emisje zanieczyszczeń do powietrza związków organicznych, w tym wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA), pyłu oraz śladowych ilości metali ciężkich. Zanieczyszczenia te mogą się jednak szybko rozprzestrzeniać i łączyć z innymi substancjami znajdującymi się w powietrzu. Na podstawie wykonanych na potrzeby niniejszego raportu prognoz emisji oraz rozprzestrzeniania się szkodliwych zanieczyszczeń powietrza w otoczeniu drogi, w odniesieniu do obowiązujących standardów jakości powietrza można przyjąć, że budowa drogi S-3 będzie miała znikomy wpływ na zdrowie ludzi. Inwestycje zwiększające płynność ruchu, zwłaszcza na obszarach zwartej zabudowy miejskiej przyczyniają się do istotnego zmniejszenia ryzyka zdrowotnego powodowanego nadmierną emisją hałasu i zanieczyszczeń powietrza. Ryzyko zdrowotne w grupie inwestycji drogowych realizowanych poza obszarami zamieszkiwania ludzi jest pomijalne. Etap realizacji Etap realizacji związany jest z wystąpieniem emisji i oddziaływań charakterystycznych dla 83

prowadzenia budowy, tj. transportu, robót ziemnych i robót budowlanych przy obiektach drogi. Oddziaływanie prowadzenia budowy na zdrowie ludzi analizuje się z punktu widzenia mieszkańców terenów sąsiadujących z placem budowy i nie dotyczy to pracowników zatrudnianych przy wykonywaniu robót budowlanych lub osób postronnych, które jako nieupoważnione mogą znaleźć się na placu budowy. Etap eksploatacji Poziom hałasu drogowego w roku 2016 w rejonie najbliższej zabudowy mieszkaniowej będzie kształtował się na poziomie: pora dnia: L AeqD = 49-66 db, pora nocy: L AeqN = 49-60 db. Poziom hałasu drogowego w roku 2016 w rejonie najbliższej zabudowy mieszkaniowej po zastosowaniu zaprojektowanych ekranów akustycznych będzie kształtował się na poziomie: pora dnia: L AeqD = 49-66 db, pora nocy: L AeqN = 48-59 db. Prognozowany poziom hałasu drogowego w rejonie zabudowy mieszkaniowej w 2031 wzrośnie średnio o ok. 2 db, co jest wynikiem prognozowanego zwiększenia natężenia ruchu pojazdów. Poziom emitowanego hałasu od projektowanej trasy S3, po zastosowaniu zaprojektowanych ekranów akustycznych, w rejonie zabudowy mieszkaniowej kształtować się będzie na poziomie nieprzekraczającym 59 db w porze nocy. Można zatem stwierdzić, że na terenach zlokalizowanych w rejonie planowanej inwestycji nie będą występować warunki akustyczne stwarzające zagrożenie dla zdrowia człowieka. Negatywny wpływ na zdrowie ludzi, ze względu na stan zanieczyszczenia powietrza, może wystąpić w przypadku ponadnormatywnego stężenia zanieczyszczeń w powietrzu. Przeprowadzone obliczenia rozkładu stężeń zanieczyszczeń w wyniku emisji substancji do powietrza wykazały, że nie będzie występować ponadnormatywne oddziaływanie w zakresie emisji do powietrza. Emisje pochodzące z drogi S-3, szczególnie zanieczyszczeń PM10, wpłyną negatywnie na stan jakości powietrza. Zanieczyszczenia pyłem dla roku odnosnikowego 2010 przekraczały dopuszczalne stężenia o ponad 10%, dodatkowe źródło zapylenia jakim jest droga ekspresowa pogłębi sytuację pogorszenia stanu jakości powietrza. Droga ta jednak nie przebiega w bezpośredniej bliskości do skupisk ludzkich, więc jej oddziaływanie na zdrowie ludzi nie będzie znaczne. W celu weyfikacji wprowadzonych działań minimalizujących rozprzestrzenianie się zanieczyszczen np. w postaci nasadzeń roślinności, budowy ekranów akustycznych należy w rok po oddaniu do użytkowania drogi, przeprowadzić monitoring aby zweryfikować i ewentualnie zastosować dodatkowe działania minimalizujące rozprzestrzenianie zanieczyszczeń z okolic pasa drogowego. Zgodnie z ustawą z dnia 3 października 2008 r. (Dz.U. Nr 199, poz. 1227 z późn. zm.) art. 66. ust. 1 pkt. 7 lit. f w raporcie uwzględniono również kwestię bezpieczeństwa ruchu drogowego. Budowa drogi ekspresowej S3 poprawi bezpieczeństwo ruchu w następujących aspektach: zmniejszenie liczby punktów kolizji przy włączaniu się do ciągu głównego poprzez ograniczenie dostępności drogi, zmniejszenie dyspersji prędkości przy włączaniu i wyłączaniu się do/z ciągu głównego (dostępność poprzez węzły WB), rozdzielenie ruchu tranzytowego od ruchu lokalnego, rowerowego i pieszego, zmniejszenie natężenia ruchu na drogach alternatywnych o gorszych parametrach (jednoczesna poprawa bezpieczeństwa ruchu na tych drogach), zwiększenie bezpieczeństwa ruchu na istniejącej DK3 poprzez odciążenie od ruchu, przede wszystkim tranzytowego miejscowości występujących na jej ciągu (poprawa BRD w tych 84

miejscowościach), a tym samym spadek wypadkowości z udziałem pieszych, rowerzystów oraz zwierząt. 6.12. GOSPODARKA ODPADAMI Etap realizacji Zarówno na etapie budowy jak i eksploatacji planowanej drogi S-3 będą powstawały różne odpady w zależności od realizowanego etapu. Dominującą, pod względem ilości grupą odpadów będą odpady z fazy budowy. Podstawowe źródła powstawania odpadów: wycinka drzew i krzewów kolidujących z trasą (drzew 38 238 pni, krzewy 37 885 m 2, i 132 659 m 2 w tym zagajniki o poszycie gęstym, średnim i luźnym, karpy korzeniowe 310 szt) 9 roboty ziemne, ułożenie nawierzchni dróg, roboty konstrukcyjno-budowlane obiektów inżynierskich (np. rozbiórka istniejących obiektów ED-4 na Czarną Wodą, WA-40A nad Kanalem Rzeszotarskim, WD-42 nad linią kolejową nr 275 rozbiórka będzie całkowita za wyjątkiem fundamentów podpór nie kolidujących z nowymi obiektami), odpady z przebudowy istniejącej drogi, usuwanie kolizji z uzbrojeniem terenu: np. siecią wodociągową, kanalizacyjną, telefoniczną, oświetleniową itp., rozbiórki budynków mieszkalnych, obiektów gospodarczych, itp., eksploatacja maszyn i urządzeń drogowych i budowlanych, budowa, funkcjonowanie i likwidacja zapleczy budowlanych. Etap eksploatacji W fazie eksploatacji nie przewiduje się powstawania znaczących ilości i rodzajów odpadów. Powstawanie odpadów związane będzie z funkcjonowaniem obiektów i urządzeń zapewniających sprawne funkcjonowanie drogi (oświetlenie, urządzenia odwadniające) oraz obiektów powiązanych technologicznie z drogą. Podczas eksploatacji drogi powstawać będą następujące rodzaje odpadów: bytowo-gospodarcze (np. puste opakowania) oraz pochodzące z pojazdów (smary, paliwa, aerozole, itp.); pozostałości środków zwalczania gołoledzi; powstające w wyniku wypadków i kolizji drogowych; wytwarzane w wyniku prowadzenia robót związanych z utrzymaniem i konserwacją dróg m.in. (malowania, uzupełnienia konstrukcji), eksploatacji ekranów akustycznych (czyszczenia i konserwacji ekranów) oraz pielęgnacji zieleni; osady z separatorów i innych urządzeń odwodnienia drogi. 6.13. PRZEWIDYWANE ODDZIAŁYWANIE PRZEBUDOWYWANYCH LINII ENERGETYCZNYCH WYSOKIEGO NAPIĘCIA ORAZ GAZOCIĄGÓW NA ŚRODOWISKO LINIE ENERGETYCZNE 9 Podane ilości drzew i krzewów do usunięcie nie obejmują terenów na których znajdują się Lasy Państwowe ponieważ do usunięcia drzewostanu w wieku powyżej 20 lat z tych terenów zgodnie ze specustawą zobligowane są Nadleśnictwa. Na odcinku 4 w wyniku realizacji inwestycji zostanie usunięte 84,47 ha lasów należących do Lasów Państwowych. 85

W ramach projektu budowlanego przewiduje się dostosowanie istniejących napowietrznych i kablowych linii elektroenergetycznych nn, SN, WN na skrzyżowaniach z projektowanym układem drogowym, do wymagań wynikających z norm i przepisów branżowych. Długość budowanych i przebudowywanych sieci na odcinku 4: 1. niskiego napięcia - 11,0 km i średniego napięcia - 3,3 km 2. wysokiego napięcia - 4,4 km przebudowa jednotorowej linii WN o napięciu 110 kv S-433 relacji Pawłowice Zosinek na skrzyżowaniu z planowaną drogą ekspresową S3 w km 73+161,8 przebudowa dwutorowej linii WN o napięciu 110 kv S-433 relacji Pawłowice - Zosinek na skrzyżowaniu z planowaną drogą DK 94 w km 0+021,39 przebudowa dwutorowej linii WN o napięciu 110 kv S-433 relacji Pawłowice - Zosinek na skrzyżowaniu z planowaną drogą ekspresową S3 w km 76+502,5 przebudowa jednotorowej linii WN o napięciu 110 kv S-461 relacji Czarna - Pawłowice na skrzyżowaniu z planowaną drogą ekspresową w km 77+070,64 przebudowa dwutorowej linii WN o napięciu 110 kv S-430 relacji Pawłowice Złotoryja na skrzyżowaniu z planowaną drogą ekspresową w km 77+770,64 przebudowa dwutorowej linii WN o napięciu 110 kv S-435 relacji Pawłowice Złotoryja na skrzyżowaniu z planowaną drogą ekspresową w km 78+805,7 przebudowa dwutorowej linii WN o napięciu 110 kv S-216/S-439 relacji Pawłowice - Świebodzice, Jawor na skrzyżowaniu z planowaną drogą ekspresową w km 78+839,5 przebudowa dwutorowej linii WN o napięciu 110 kv S-2103/S-432 relacji Kąty Wr., Przybków Pawłowice na skrzyżowaniu z planowaną drogą ekspresową w km 78+905,6 Oddziaływanie linii energetycznych wysokiego napięcia W ramach rozbiórki odcinków linii 110 kv przewiduję się rozbiórkę istniejących słupów wraz z fundamentami, przewodami fazowymi i odgromowymi oraz łańcuchami izolatorowymi. Wysokości słupów elektroenergetycznych linii napowietrznych wysokiego napięcia: dla linii 110 kv od 31 m do 37 m; Podczas prac budowlanych powstaną odpady nie należące do grupy odpadów niebezpiecznych. Zagospodarowanie odpadów zgodnie z ustawą o odpadach jest generalny wykonawca budowy. Przedmiotowe odcinki linii 110 kv znajdują się poza czynnymi terenami górniczymi i nie wymaga z tego tytułu dodatkowych zabezpieczeń w ramach profilaktyki budowlanej. Wpływ zamierzenia inwestycyjnego na środowisko nie wykracza poza teren, dla którego Inwestor posiada prawo dysponowania na cele budowlane i nie pogarsza stanu dotychczasowego. Natężenia pola elektrycznego i magnetycznego nie przekroczą wartości dopuszczalnej. Przewidywane obiekty budowlane nie zmieniają dotychczasowych warunków higieny i zdrowia użytkowników. Biorąc pod uwagę fakt iż przebudowa dotyczy istniejących już odcinków linii napowietrznych nie przewiduje się wystąpienia bezpośredniego oddziaływania na krajobraz, powierzchnię ziemi, gleby, rzeźbę terenu, wody, powierzchniowe utwory geologiczne. Zmiany związane z budową nowych słupów pod względem zajętości terenu będą bardzo ograniczone i w zasadzie dotyczyć będą jedynie miejsca posadowienia słupów. W rejonie linii nie występują również GZWP, brak również naturalnych cieków (w przypadku linii 110 kv S-433 relacji Pawłowice - Zosinek w odcinku od słupa nr 17 do słupa nr 20 jest ona zlokalizowana na przecięciu z rowem melioracyjnym P-2) zaś od km 77+950 droga S3 przechodzi przez strefę ochrony pośredniej ujęcia wody Przybków. 86

Ryc. 6.13.1 Przebieg linii 110 kv S-433 relacji Pawłowice - Zosinek odcinek od słupa nr 22 do słupa nr 24 na tle uwarunkowań środowiskowych 87

Ryc. 6.13.2 Przebieg linii 110 kv S-433 relacji Pawłowice - Zosinek odcinek od słupa nr 17 do słupa nr 20 na tle uwarunkowań środowiskowych 88

Ryc. 6.13.3 Przebieg linii 110 kv S-433 relacji Pawłowice - Zosinek odcinek od słupa nr 6 do słupa nr 10, S-461 relacji Czarna - Pawłowice odcinek pomiędzy słupami nr 125 i 127 na tle uwarunkowań środowiskowych 89

Ryc. 6.13.4 Przebieg linii 110 kv S-430 relacji Pawłowice Złotoryja, S-435 relacji Pawłowice Złotoryja, S-216/S-439 relacji Pawłowice Świebodzice i S- 2103/S-432 relacji Kąty Wr., Przybków Pawłowice na tle uwarunkowań środowiskowych 90

WODY POWIERZCHNIOWE I UJĘCIA WÓD Podczas przebudowy linii potrzeb nietrakcyjnych może wystąpić potencjalny wpływ na wody powierzchniowe związany z przebudową linii 110 kv w rejonie rowu melioracyjnego P2, zaś w przypadku linii napowietrznych zlokalizowanych od km 77+950 do końca odcinaka potencjalny wpływ może dotyczyć strefy ochrony pośredniej ujęcia Przybków. Możliwość zmiany stosunków wodnych jak i wpływu na w wyniku realizacji zadania jest niska. W związku z czym nie identyfikuje się istotnego zagrożenia dla środowiska. Nie przewiduje się czynności odwadniających lub innych mogących zaburzyć obecne poziomy wód charakterystycznych dla przedmiotowego obszaru. Prace ziemne związane z budową nowych słupów będą ograniczone do niewielkiej powierzchni zwykle w miejsce istniejących słupów, w związku z powyższym ingerencja w środowisko wodne będzie minimalna. Na etapie eksploatacji napowietrznej linii potrzeb nietrakcyjnych nie przewiduje się ryzyka zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych gdyż będzie to linia podwieszona pomiędzy słupami, nie będąca w bezpośrednim kontakcie ze środowiskiem naturalnym, w tym wodnym. Aby zabezpieczyć środowisko wodne przed negatywnym wpływem ilościowym i jakościowym i nie doprowadzić do pogorszenia stosunków wodnych na tym terenie, należy przestrzegać zaleceń wskazanych w rozdziale 8.4.6 HAŁAS Prace budowlane związane z realizacją omawianej inwestycji nie będą odbiegały swym charakterem od typowych. W czasie budowy głównymi źródłami hałasu będą maszyny budowlane, transport samochodowy i sprzęt ciężki jak również prace montażowe. Zasięg oddziaływania hałasu związanego z budową zależeć będzie od typu zastosowanych maszyn, liczby równocześnie pracujących maszyn i czasu ich pracy. Odległość najbliższych zabudowań mieszkaniowych od miejsc inwestycji wynosi minimalnie od 35 m do 85 m, przy czym najbliższa odległość związana jest z zabudową w rejonie linii kolejowej. Zatem mieszkańcy i użytkownicy najbliższej zabudowy nie będą odczuwać uciążliwości akustycznej związanej z pracami budowlanymi. Ewentualne uciążliwości związane z przebudową linii energetycznych będą miały charakter tymczasowy i ustąpią w momencie ukończenia prac budowlanych. W związku z brakiem zabudowy mieszkaniowej w bliskiej odległości przebudowywanych odcinków linii wysokiego napięcia dla oddziaływania linii nie będzie miał znaczenia emitowany hałas, którego źródłem jest zjawisko ulotu. Według danych literaturowych w odległości 30 m od linii 400 kv nawet w najgorszych warunkach pogodowych poziom hałasu wynosi 42,4 51,4 db(a), zaś w przypadku linii 110 kv zjawisko ulotu właściwie niewystępuje. Opisane powyżej rozwiązania spowodują zminimalizowanie negatywnych oddziaływań na środowisko planowanej inwestycji na etapie realizacji, jak również zabezpieczą interesy osób trzecich w zakresie ochrony przed negatywnym oddziaływaniem prowadzonych robót. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE W bezpośrednim rejonie inwestycji stwierdzono występowanie takich kolizji z elementami środowiska jak: Siedlisk ptaków: gąsiorek km 73+030 73+130 w odległości min. około 70m (linia S-433 relacji Pawłowice - Zosinek w odcinku od słupa nr 22 do słupa nr 24); km 73+640-74+100 w odległości min. około 560m (linia S-433 relacji Pawłowice - Zosinek odcinek od słupa nr 17 do słupa nr 20), km 76+500 76+700 w odległości min. 160m (S-433 relacji Pawłowice - Zosinek odcinek od słupa nr 6 do słupa nr 10); km 78+570 79+164 na przecięciu z projektowaną przebudową linii energetycznych od około km 78+700 78+850 (S-430 relacji Pawłowice Złotoryja, S-435 relacji Pawłowice Złotoryja, S-216/S-439 relacji Pawłowice Świebodzice i S- 2103/S-432 relacji Kąty Wr., Przybków Pawłowice) i błotniak stawowy km 76+670-78+150 istniejący słup 127 przy granicy siedliska (S-433 relacji Pawłowice - Zosinek odcinek od słupa nr 6 do słupa nr 10, S-461 relacji Czarna - Pawłowice odcinek pomiędzy słupami nr 125 i 127) 91

Możliwy sposób wpływu napowietrznych linii energetycznych na ptaki Napowietrzne linie energetyczne są istotnym zagrożeniem dla ptaków. Mogą one powodować: kolizje z lecącymi ptakami, porażenie prądem. W rezultacie, po przeprowadzonej ocenie i analizie, stwierdza się brak istotnego negatywnego wpływu przedmiotowej inwestycji na ptaki i ich siedliska, pomimo stwierdzonych kolizji z siedliskami ptaków nie znajdują się one na obszarach cennych dla awifauny, poza obszarami Natura 2000 i IBA. Przebudowa linii napowietrznej w ramach niniejszego przedsięwzięcia obejmuje już istniejące odcinki linii w związku z powyższym ryzyko kolizji nie zwiększy się wobec stanu istniejącego. POLE ELEKTRYCZNE I MAGNETYCZNE Oddziaływania elekromagnetyczne są jednym z czterech fundamentalnych oddziaływań występujących w środowisku. Do najbliższych człowiekowi naturalnych źródeł pól elekromagnetycznych, w szczególności pól stałych, należy Ziemia. Wielkość stałego pola elektrycznego wynosi około 100 do 130 V/mm na wysokości 1m nad powierzchnię Ziemi. Rozkład pola elekromagnetycznego ulega przejściowym, znaczącym zaburzeniom w czasie wzmożonej aktywności Słońca. W Polsce podstawowe uregulowania formalno-prawne w dziedzinie ochrony przed niejonizującym polem elektromagnetycznym to obok ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów, które określa dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku, zróżnicowane dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową, a także miejsc dostępnych dla ludności. Dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową określono dopuszczalne wartości poziomów składowej elektrycznej i składowej magnetycznej pola o częstotliwości przemysłowej 50 Hz. Wartości te wynoszą odpowiednio: 1 kv/m składowa elektryczna i 60 A/m składowa magnetyczna. Przykładowe wyniki obliczeniowego wyznaczania rozkładów pól elektrycznych i magnetycznych w otoczeniu linii wysokiego napięcia pokazano na rycinach 6.13.5. i 6.13.6. W środowisku naturalnym pole elektryczne o natężeniach przekraczających dopuszczalne 1 kv/m występuje w bezpośrednim otoczeniu pod liniami napowietrznymi w pasie o szerokości 26 m dla jednotorowych linii 110 kv 30 m dla dwutorowej linii 110 kv W przypadku natężenia pola magnetycznego jest ono niewielkie (przy wartości dopuszczalnej 60A/m) nawet w bezpośrednim sąsiedztwie linii. Przykładowo maksymalne natężenie pola magnetycznego pod liniami napowietrznymi na wysokości 1,8 m nad ziemią, przy największym zwisie przewodów wynoszą: Dla linii 110 kv 15 A/m 92

Rys. 6.13.5 Przykładowy rozkład pola magnetycznego w otoczeniu linii wysokiego napięcia 10 Rys. 6.13.6 Przykładowy rozkład pola elektrycznego w otoczeniu linii wysokiego napięcia 1 Biorąc pod uwagę fakt iż w ramach niniejszego przedsięwzięcia planowana jest jedynie przebudowa istniejących linii wysokiego napięcia, bez zmiany ich przebiegu oraz znaczną odległość od budynków mieszkalnych, ocenia się iż przedsięwzięcie nie będzie negatywnie oddziaływać na ludzi i środowisko. GAZOCIĄGI Przebudowa gazociągu średniego ciśnienia obejmuje odcinek drogi S3 km 62+800 - przebudowa gazu średnioprężnego w m. Karczowiska 125PE długość 108,0 m. 10 Ochrona środowiska przed polami elektromagnetycznymi. Informator dla administracji samorządowej, Stefan Różycki, Warszawa 2011, GDOŚ 93

Istniejąca sieć gazowa zostanie wyłączoną z eksploatacji oraz trwale usunięta, materiał z demontażu zostanie zutylizowany. Ryc 6.13.7 Przebieg gazociągu średnigo ciśnienia na tle uwarunkowań przyrodniczych Gazociąg wysokiego napięcia zlokalizowany jest w km 75+800 75+900. Przebudowa gazociągu w/c dn 200 mm, MOP PN 5,5 MPa relacji Kotowice Zas.Rozdz. E/Lw nr węzła 956-325 w ciągu drogi ekspresowej S3 w km 75+850,24, na terenie zaliczonym do pierwszej klasy lokalizacji. Istniejący odcinek gazociągu zostanie wyłączony z eksploatacji, wykop po ist. gazociągu należy zasypać wykorzystując nadmiar gruntu z budowy nowego gazociągu. 94

Ryc 6.13.8 Przebieg gazociągu wysokiego ciśnienia na tle uwarunkowań przyrodniczych Oddziaływanie przebudowywanych gazociągów Ewentualne oddziaływanie kolidujących odcinków gazociągów będzie obejmowało zmiany przekształcające powierzchnię ziemi w okresie realizacji robót. Pod względem zajętości terenu będzie ograniczone wyłącznie do bezpośredniego sąsiedztwa przebudowywanych odcinków przez co negatywny wpływ na powierzchnie ziemi będzie nieznaczący, głównie do rejonu wykopów. Biorąc pod uwagę iż przebudowywane odcinki gazociągów średniego i wysokiego ciśnienia nie znajdują się w rejonie cieków ani stref ochrony ujęć wód podziemnych nie przewiduje się wystąpienia oddziaływania w tym zakresie. Gazociąg średniego ciśnienia znajduje się na terenie Subzbiornika Lubin GZWP nr 316 (km 58+974 do km 63+600), ale z uwagi na dużą głębokość ujmowanych neogeńskich poziomów wodonośnych (powyżej 100m) i bardzo dobrą izolację serii ilastej kolidujący gazociąg nie stanowi zagrożenia dla jakości wód tego zbiornika. W przypadku gazociągu średniego ciśnienia stwierdzono kolizję z takimi elementami środowiska przyrodniczego jak: siedlisko lerki (km 58+405 65+300) i stanowisko rośliny objętej ochrona częściową bluszcz pospolity w km 62+715 zlokalizowanej w odległości około 40 m od likwidowanego gazociągu. Biorąc pod uwagę iż przebudowywane odcinki gazociągów znajdują się w zasięgu linii rozgraniczającej (lub w niewielkim stopniu wychodzą poza linię), w związku z powyższym nie będą generować większego oddziaływania niż założone dla projektowanej drogi S3, zaś standardowo stosowane formy zabezpieczeń podczas wykonywania prac, przeciwdziałające poważnym awariom (dotyczy w szczególności przebudowy gazociągu wysokiego ciśnienia), a także brak zabudowy mieszkaniowej w przypadku gazociągu wysokiego ciśnienia (gazociąg niskiego ciśnienia zlokalizowany jest w odległości około 70 m od zabudowy mieszkalnej polożonej za drogą DK3 ) 95

W związku z powyższym zakres przebudowy zarówno linii energetycznych jak i gazociągów i ich oddziaływanie bezpośrednie i pośrednie nie mają wpływu na zmianę zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji drogowej niż określony w raporcie i DŚU. 6.14. ŁĄCZNA OCENA ODDZIAŁYWANIA PLANOWANEJ INWESTYCJI NA ŚRODOWISKO W rozdziałach 6 raportu przedstawiono szczegółowo zagadnienia związane z potencjalnym i rzeczywistym oddziaływaniem planowanej drogi S3 na elementy środowiska zarówno na etapie budowy jak i eksploatacji. Oddziaływanie to może mieć zarówno charakter: krótko-, długotrwały, średni, znaczący, dodatni, ujemy etc. Łączną ocenę oddziaływania planowanej inwestycji na środowisko przedstawiono poniżej 96

Rodzaj (charakter) wpływu Oddziaływanie Neutralny Dodatni Ujemny Chwilowy Krótkotrwały Średnio terminowy Długotrwały Stały Pośredni Bezpośredni Wtórny Skoncentrowany Etap realizacji Wyciek szkodliwych substancji x x x Prace ciężkiego sprzętu x x x x Wibracja i hałas x x x x Emisja zanieczyszczeń do atmosfery x x x x Odpady x x x x Wody opadowe x x x Wykopy i nasypy x x x x Wymiana gruntów na niespoiste x x x x Zajęcie terenu na czas budowy x x x x Przecięcie korytarzy x x x migracyjnych zwierząt Flora i fauna x x x Etap eksploatacji Spływ wód opadowych z powierzchni drogi x Zrzut substancji niebezpiecznych na skutek poważnej awarii x x x x Hałas wibracje x x x Emisja zanieczyszczeń do powietrza x x x Bezpieczeństwo publiczne x x x Odpady x x x Zajęcie terenu pod budowę drogi oraz węzłów x x x Poważna awaria x x x Przecięcie korytarzy migracyjnych zwierząt x x x Flora i fauna x x x 97

7. PRZEWIDYWANE ODDZIAŁYWANIE NA ETAPIE LIKWIDACJI INWESTYCJI Oddziaływanie drogi ekspresowej S-3 na środowisko na etapie likwidacji jest analogiczne do oddziaływania na etapie budowy przedsięwzięcia, opisanego w poszczególnych częściach opracowania. W praktyce, drogi takiej klasy modernizuje się i przedłuża ich działalność na dalsze lata. Po zakończeniu fazy eksploatacji drogi, powinien zostać opracowany projekt jej likwidacji oraz rekultywacji terenu inwestycji. 8. OPIS PRZEWIDYWANYCH DZIAŁAŃ MAJĄCYCH NA CELU ZAPOBIEGANIE I OGRANICZENIE NEGATYWNYCH ODDZIAŁYWAŃ NA ŚRODOWISKO ORAZ OCENA EFEKTYWNOŚCI ZASTOSOWANYCH ROZWIĄZAŃ 8.1. PODSTAWA FORMALNO - PRAWNA W dniu 29 grudnia 2009 r. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska wydał decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach znak: RDOŚ-02-WOOŚ-6613-1/6609/łck, w której zostały określone wymagania konieczne do uwzględnienia w projektach budowlanych, warunki środowiskowe dla fazy realizacji inwestycji i eksploatacji inwestycji, wymogi w zakresie przeciwdziałania skutkom awarii przemysłowych i oddziaływania transgranicznego oraz wytyczne do analizy porealizacyjnej i monitoringu. 8.2. CHARAKTERYSTYKA ROZWIĄZAŃ PROJEKTOWYCH ORAZ STOPIEŃ I SPOSÓB UWZGLĘDNIENIA WYMAGAŃ ZAWARTYCH W DECYZJI O ŚRODOWISKOWYCH UWARUNKOWANIACH. 8.2.1. Ochrona walorów krajobrazowych Etap realizacji Zgodnie z Projektem budowlanym zaplanowano wycinkę drzew i krzewów tylko w niezbędnym minimum. Drzewa, grupy krzewów i zarośli nie kolidujące z projektem i nie stwarzające zagrożenia pozostawiono do adaptacji. Pozostałe drzewa zabezpieczyć przed zniszczeniem. Projekt budowlany zapewnia wykonanie nasadzeń uzupełniających również ze względu na walory krajobrazowe, formując otulinę odsłoniętych brzegów lasów przy użyciu dziko rosnących gatunków drzew i krzewów liściastych, zgodnych z siedliskami, na odcinkach usuniętych fragmentów kompleksów leśnych. Etap eksploatacji utrzymanie i pielęgnacja wprowadzonej roślinności, w przypadku stwierdzenia wypadnięcia nasadzonych drzew i krzewów dosadzić nowe drzewa i krzewy tych samych gatunków (Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach z dnia 29 grudnia 2009 r. nr. RDOŚ-02- WOOŚ-6613-1/6609/łck) konserwować i modernizować pozostałe wyposażenia drogi lampy, ekrany, barierki etc. Wnioski Przedstawiona w raporcie synteza najistotniejszych oddziaływań i sposoby ich minimalizacji, jest zgodna z rozwiązaniami w Projekcie budowlanym oraz spełnia wymagania zawarte w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach z dnia 29 grudnia 2009 r. nr. RDOŚ-02-WOOŚ-6613-1/6609/łck. Ocenia się, że realizacja inwestycji nie wywrze negatywnego wpływu na walory krajobrazowe regionu pod warunkiem zastosowania przedstawionych w raporcie środków minimalizujących oraz zaprojektowanych w dokumentacji budowlanej. 8.2.2 Ochrona powietrza atmosferycznego 98

Etap realizacji Poniżej omówione zostały zalecenia ochronne dla fazy budowy wynikające z zapisów decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dnia 29 grudnia 2009 r. nr. RDOŚ-02-WOOŚ-6613-1/6609/łck. oraz dobrych praktyk. w celu zminimalizowania zanieczyszczeń pochodzących z wtórnego zapylenia, należy stosować myjki dróg dojazdowych oraz zwilżać drogi wykonane z sypkich kruszyw. należy stosować pojazdy oraz inne urządzenia spalinowe spełniające jak najnowsze wymogi norm euro dla spalin z pojazdów drogowych. stosowanie się do norm euro w znacznym stopniu przyczynia się do zmniejszenia emisji zanieczyszczeń pochodzących z silników spalinowych. pojazdy długo oczekujące na rozładunek/załadunek powinny mieć zgaszony silnik. ograniczenie czasu pracy pojazdów i maszyn budowlanych do niezbędnego minimum sprzęt wykorzystywany podczas prac budowlanych musi być w pełni sprawny oraz spełnić wymogi dopuszczające do użytku; rodzaj i stan techniczny sprzętu zastosowanego podczas budowy musi zapewnić ochronę gruntu, wód powierzchniowych i gruntowych przed zanieczyszczeniami, ochronę przed emisją pyłów i gazów do powietrza oraz ochronę przed emisja hałasu do środowiska; ograniczyć do minimum operacje mieszanie kruszywa ze spoiwem na miejscu budowy. zaleca się stosowanie gotowych mieszanek wytworzonych w wytwórniach; masy bitumiczne transportować wywrotkami posiadającymi zabezpieczenie ograniczające emisję oparów asfaltu, ograniczyć do niezbędnego minimum ruch pojazdów na placu budowy jako drogi dojazdowe wykorzystać w miarę możliwości istniejąca sieć drogową zabezpieczyć materiały sypkie przed wystąpieniem pylenia np. poprzez wiaty magazynowe, okrycia foliowe wykonane skarpy nasypów i wykopów możliwie jak najszybciej w celu ochrony przed erozją wiatrową obsiać trawą Etap eksploatacji Z analizy emisji pochodzących z pojazdów drogowych wynika, że dla odcinków obliczeniowych inwestycja wpłynie na przekroczenia dopuszczalnych stężeń i wartości odniesienia poza liniami rozgraniczającymi drogi. W perspektywie roku 2031 przy założeniu norm pojazdów spełnienia norm EURO V i EURO VI (oraz być może wyższych) i przy obecnie rosnących standardach dla paliw będą obniżały wskaźniki emisji dla samochodów. Zaprojektowane nasadzenia roślinności wzdłuż drogi jak i ekrany akustyczne będą minimalizowały efekt rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń poza pas drogi. Zieleń przydrożna jest naturalnym środkiem ograniczającym negatywne oddziaływanie drogi działającym wielokierunkowo. Wpływa pozytywnie na poprawę stanu powietrza atmosferycznego. Dobierając gatunki drzew i krzewów do projektowanych nasadzeń uwzględniono gatunki odporne na zanieczyszczenia powietrza, suszę oraz na lekkie zasolenie gleby. Starano się wybierać przede wszystkim drzewa i krzewy liściaste o zwartych, gęstych koronach i dużych blaszkach liściowych, odgrywających istotną rolę w zatrzymywaniu zanieczyszczeń powietrza oraz ograniczaniu rozprzestrzeniania się hałasu. Wnioski Analiza oddziaływania zanieczyszczeń emitowanych z drogi na powietrze atmosferyczne w trakcie jej eksploatacji wykazano przekroczenie dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń atmosferycznych dla pyłu zawieszonego PM10. Przekroczenia występują poza terenami zabudowanymi stąd wpływ oddziaływania zanieczyszczeń na zdrowie ludzi będzie znikomy. Znajdujący się na zachód od węzła las będzie naturalną barierą dla zanieczyszczeń przed dalszym ich rozprzestrzenianiem. Zanieczyszczenia pochodzące z drogi S-3 nie będą w znaczącym stopniu wykraczać poza pas drogowy. 99

Nie ma konieczności podejmowania dodatkowych działań ograniczających rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń. Nie przewiduje się zatem ponadnormatywnego wpływu budowy drogi na zdrowie okolicznych mieszkańców, co ostatecznie zostanie potwierdzone po wykonaniu analizy porealizacyjnej zgodnie z zapisami decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. 8.2.3. Ochrona gleb Etap realizacji Prawidłowa organizacja placu budowy ma duże znaczenie dla ochrony środowiska glebowego. Ma to za zadanie zmniejszyć prawdopodobieństwo nieumyślnego zanieczyszczenia gleby, w stopniu większym niż założono podczas oceny wpływu inwestycji. Poniżej omówione zostały zalecenia ochronne dla fazy budowy wynikające z zapisów decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach z dnia 29 grudnia 2009 r. nr. RDOŚ-02-WOOŚ-6613-1/6609/łck. oraz dobrych praktyk. Przed rozpoczęciem prac zebrać warstwę gleby i złożyć ją w pryzmach w pobliżu pasa robót, z zastrzeżeniem warunku określonego w pkt 4,50. W obszarach cennych przyrodniczo (obszary występowania siedlisk: grąd środkowoeuropejski w km 58+650 59+800 67+100 67+450, kwaśne lasy brzozowo-dębowe w km 59+800 61+180, łęgowe lasy dębowo wiązowo jesionowe w km 64+930 65+290, rejony cieków Czarna Woda, Kanał Rzeszotarski, Kanał Irygacyjny) glebę zbierać w okresie od 1 sierpnia do 30 kwietnia i wykorzystać do właściwego urządzenia przejść dla zwierząt, przepustów, powierzchni pod przeprawami, a także do rekultywacji terenu w bezpośrednim sąsiedztwie drogi do otworzenia warstwy glebowej wokół drogi oraz do umocowania skarp, wykopów i nasypów; Wykopy odwadniać bezpośrednio przed rozpoczęciem robót budowlanych; Zaplecza techniczne, dla ekip budowlanych organizować poza obszarami siedlisk cennych przyrodniczo (obszary występowania siedlisk: grąd środkowoeuropejski w km 58+650 59+800 67+100 67+450, kwaśne lasy brzozowo-dębowe w km 59+800 61+180, łęgowe lasy dębowo wiązowo jesionowe w km 64+930 65+290), na terenie możliwie utwardzonym, zapieniając oszczędne korzystanie z terenu i minimalne przekształcenie jego powierzchni, a po zakończeniu prac teren przywrócić do poprzedniego stanu; Wykonawca winien sprawdzać stan techniczny pracujących maszyn budowlanych i transportowych, aby wyeliminować wycieki węglowodorów ropopochodnych do podłoża; Miejsca wytwarzania mas bitumicznych, magazyny, składy i bazy transportowe organizować w rejonie planowanych placów budowlano montażowych, omijając okolice cieków i terenów wodno- błotnych (rejony cieków Czarna Woda, Kanał Rzeszotarski, Kanał Irygacyjny miejsca występowania lasów łęgowych w km 64+930 65+290) z uwzględnieniem zasady minimalizacji zajęcia terenu i estetycznego zagospodarowania terenu; Do budowy nasypów stosować surowce naturalne, z których nie będą ługowane substancje szkodliwe; `Szczególną uwagę należy zwrócić na rejony występowania gleb słabo i bardzo słabo odpornych na zanieczyszczenia przedstawionych, co wskazuje na konieczność (w miarę możliwości) lokalizowania zapleczy budowy poza ich obszarami lub zapewnienia odpowiedniej ochrony przed zanieczyszczeniami. Do obszarów newralgicznych należy zaliczyć: rejony cieków wodnych Czarna Woda, Kanał Rzeszotarski, Kanał Irygacyjny, miejsca gdzie zinwentaryzowano siedliska z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej dobrze wykształcone (grąd środkowoeuropejski w km 67+100 67+450)- stan szaty roślinnej jest uważany za najlepszy wskaźnik jakości gleb, co związane jest z ich wzajemnymi zależnościami, a także rejony w sąsiedztwie cieków i tereny z glebami I i II klasy bonitacyjnej obejmujących gleby o bardzo dobrych wartościach użytkowych pod względem żyzności, stosunków wodnych, stopnia kultury gleby i trudność uprawy w powiązaniu z agroklimatem, rzeźbą terenu oraz niektórymi elementami stosunków gospodarczych. 100

Etap eksploatacji W fazie eksploatacji ochrona gleb polegać będzie przede wszystkim na utrzymaniu w sprawności technicznej urządzeń do oczyszczania ścieków, usuwania odpadów, usuwania ewentualnych skutków awarii. Szczególną uwagę należy zwrócić na warstwę gleby i grunty zanieczyszczone np. na skutek wycieku paliw, czy olejów. Zanieczyszczony grunt powinien być natychmiast usuwany i zastąpiony gruntem czystym. Grunt zanieczyszczony powinien zostać zdeponowany na specjalnie przygotowanym placu składowym i następnie wywieziony do unieszkodliwiania przez uprawnione do tego firmy. W decyzjach o środowiskowych uwarunkowaniach znalazły się zapisy o konieczności wykonania nasadzeń zieleni co zostało uwzględnione w projekcie budowlanym. Ma ona korzystny wpływ na ograniczenie poziomu zanieczyszczeń gleb przy drogach. Wnioski W celu ochrony środowiska wodno gruntowego w projekcie budowlanym zaprojektowano od km 58+974 do 79+164 rowy trawiaste cechujące się wysoką skutecznością oczyszczania ścieków deszczowych oraz separatory i osadniki przedstawione w rozdziale 8.2.4. Dodatkowo dla ochrony środowiska wodno gruntowego dno rowów drogowych w km 65+000 67+800 i 69+100 77+900 wzdłuż trasy głównej, zostało wyposażone w materac o grubości 0,5 m wykonany z warstwy kruszywa mineralnego przedzielonego geowłókniną. Konstrukcja taka w połączeniu z trawiastym wykończeniem dna rowu zabezpiecza środowisko wodno-gruntowe przed zanieczyszczeniem. Zaś na odcinku przechodzącym przez strefę ochrony pośredniej ujęcia wody Przybków (km 77+950 koniec odcinka) od km 77+900 do konca odcinka zastosowano szczelny system odwodnienia. Ocenia się, że realizacja inwestycji nie wywrze znaczącego wpływu na zanieczyszczenie gleb pod warunkiem zastosowania przedstawionych w raporcie środków minimalizujących oraz zaprojektowanych w dokumentacji budowlanej. 8.2.4. Warunki i działania mające na celu zapobieganie i ograniczenie negatywnych oddziaływań na środowisko wodne w czasie realizacji i eksploatacji Etap projektowy Jako podstawowy system odwodnienia drogi ekspresowej przyjmuje się system otwartych rowów przydrożnych z lokalnymi odcinkami kanalizacji deszczowej, jedynie miejscowo na krótkich odcinkach o bardzo dużych spadkach przewiduje się zastosowanie ścieków z elementów kamiennych i betonowych. Z uwagi na możliwość rozmywania pobocza i skarp wysokich nasypów przez wody opadowe, na wybranych fragmentach dróg, zastosowano prefabrykowany ściek betonowy ułożony przy krawędzi jezdni. Woda ze ścieku odprowadzana będzie po skarpie nasypu do rowu, poprzez betonowy ściek skarpowy lub kanalizację deszczową. Odwodnienie tym sposobem przewiduje się także w miejscach przechyłki jezdni na łukach poziomych oraz tam gdzie nie ma możliwości prowadzenia wód z jezdni rowami drogowymi do założonych w projekcie odbiorników. Na drogach ograniczonych krawężnikami rozmieszczono wpusty deszczowe odbierające wody opadowe. Odprowadzenie nadmiaru wód opadowych z pasa drogowego następować będzie do istniejących odbiorników takich jak cieki naturalne i rowy melioracyjne. W miejscach bezodpływowych zaprojektowano zbiorniki retencyjne oraz retencyjno-infiltracyjne. System odwodnienia będzie nawiązany do istniejących kierunków spływu wód w sąsiedztwie drogi, w tym celu projektuje się przebudowę cieków oraz urządzeń melioracyjnych kolidujące z projektowaną trasą. Projekt Budowlany nie przewiduje zastosowania korytek krakowskich wedle wytycznych z decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach pkt. 4.32. Wzdłuż drogi ekspresowej projektowane są 2 typy rowów: 101

rowy opływowe typu mulda stosowane przy wysokości skarp nie większej niż 2 m o następujących parametrach: szerokość muldy równa 3,00 m; głębokość 0,50 m. rowy trapezowe o następujących parametrach pochyleniach skarpy i przeciwskarpy 1:3; szerokość w dnie 0,60 m Dla wszystkich pozostałych dróg zaprojektowano jeden typ rowów: rowy trapezowe o następujących parametrach: szerokości dna 0,40m i pochyleniu skarp 1:1,5. Lokalnie z uwagi na wymagania środowiskowe zwiększono pochylenia skarp i przeciwskarp maks. do wartości 1:3. Zgodnie z decyzją o środowiskowych uwarunkowaniach z dnia 29 grudnia 2009 r. nr RDOŚ- 02-WOOŚ-6613-1/6609/łck. pkt. 4.31 rowy odwadniające drogę powinny mieć nachylenie skarp nie większe niż 1:2 przy głębokości do 50 cm a przy przy głębokości powyżej 50 cm nie większe niż 1:3. W rejonach gdzie nie przewiduje się migracji płazów możliwe są lokalne zmiany pochylenia skarp w rejonie obiektów inżynierskich (wzdłuż trasy głównej rowy o pochyleniu 1:1,5 zastosowano przy obiekcie WD36).z uwagi na rozpiętość obiektów oraz konstrukcję stożków przyczółków. Zgodnie z pkt. 4.38 decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dno rowów drogowych wzdłuż trasy głównej w km: od 65+400 67+800, 69+100 77+900 oraz na odcinkach wrażliwych na zanieczyszczenie pierwszego poziomu wodonośnego, który jest jednocześnie głównym użytkowym poziomem wodonośnym tj. na odcinku w km 65+000 67+400, 69+750 71+700, zostały wyposażone w materac o grubości 0,5m wykonanego z warstwy kruszywa mineralnego przedzielonego geowłókniną. Konstrukcja taka w połączeniu z trawiastym wykończeniem dna rowu zabezpiecza środowisko wodno-gruntowe przed zanieczyszczeniem. Rowy zaprojektowano jako rowy trawiaste zgodnie z zapisami DŚU z dnia 29 grudnia 2009 r. nr. RDOŚ-02-WOOŚ-6613-1/6609/łck.pkt. 4.30. Natomiast w km 77+893 79+162 strona lewa oraz 77+900 79,162 zaprojektowano rowy szczelne w celu ochrony ujęcia wody Przybków zgodnie z pkt. 4.36 ww. decyzji. Odprowadzenie nadmiaru wód opadowych z pasa drogowego następować będzie do istniejących odbiorników takich jak cieki naturalne i rowy melioracyjne. W miejscach bezodpływowych zaprojektowano zbiorniki retencyjno-infiltracyjne. Wszędzie tam, gdzie nie ma możliwości zapewnienia swobodnego spływu wód do rowów lub nie ma możliwości zabudowania ścieków skarpowych, do przejęcia wód opadowych stosuje się kanalizację deszczową. Do takich miejsc należą między innymi odcinki dróg z chodnikami oraz odcinki dróg i łącznic z pasem dzielącym (gdzie napływ wód z jedni jest w kierunku pasa dzielącego). Wody opadowe z jezdni odbierane są wtedy poprzez wpusty deszczowe zabudowane w linii krawężnika, bądź w linii ścieku (w zależności który element jest stosowany na danym odcinku). Dalej wody opadowe prowadzone będą poprzez kanalizację do najbliższych przydrożnych rowów otwartych lub bezpośrednio do odbiorników. Rozstaw wpustów deszczowych obliczono indywidualnie przy uwzględnieniu natężenia deszczu oraz pochylenia podłużnego dna ścieku Zbiorniki zaprojektowano w sposób zbliżony do naturalnego, nie stwarzając dysharmonii z otaczającym terenem. Są to zbiorniki ziemne, bez elementów betonowych o nachyleniu skarp nie większym niż 1:2 i brzegami obsianymi trawą zgodnie z wymaganiami decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach z dnia 29 grudnia 2009 r. nr. RDOŚ-02-WOOŚ-6613-1/6609/łck.pkt. 4.44 pkt b-e. Ponadto zaprojektowano następujące zbiorniki: ZK-22/4 - zbiornik kompensacyjny dla płazów, lokalizacja względem S3 km 74+955-74+997. PR23a/4 - zbiornik wód deszczowych/pasaż roślinny km 74+824-74+938. PR23/4 - zbiornik wód deszczowych/pasaż roślinny, km 75+660-75+773. 102

Przed zrzutem wód deszczowych do zbiorników położonych na terenach leśnych zaprojektowano urządzenia podczyszczające. ZRI-1/4 - zabudowane osadniki i studnie z zastawkami, ZRI-3/4, ZRI-6/4 - separator z osadnikiem, ZRI-7/4 - zabudowane osadniki i studnie z zastawkami ZRI-8/4 - zbiornik jest zabezpieczony osadnikiem, separatorem oraz studnią z zastawką przy zrzucie kanalizacji deszczowej, natomiast zrzuty z rowów drogowych są zabezpieczone wyłącznie osadnikami i studniami z zastawkami Należy jednak pamiętać że część odpływu powierzchniowego zamieniana jest na odpływ podziemny, co również obciąża odbiorniki wód opadowych w takich przypadkach w projekcie budowlanym przewiduje się zastosowanie zespołu urządzeń podczyszczających spływy powierzchniowe, ujmowane w systemie odwodnienia obszaru inwestycyjnego. Są to: studnie wpadowe z osadnikami, osadniki, separatory. Projekt budowlany przewiduje zastosowanie zespołu zastawek oraz zasuw odcinających na urządzeniach wodnych oraz kanalizacyjnych umożliwiających odcięcie odpływu w przypadku wystąpienia poważnej awarii. Zamknięcia odpływów umieszczono w studniach kanalizacyjnych zlokalizowanych w rowach drogowych. Dla zabezpieczenia rzeki Czarna Woda i Kanał Rzeszotarski w projekcie budowlanym zaprojektowano studnie wpadową z osadnikiem w układzie podczyszczającym z separatorem spełniając tym samym zapis DŚU z dnia 29 grudnia 2009 r. nr. RDOŚ-02-WOOŚ-6613-1/6609/łck.pkt. 4.37. System odwodnienia będzie nawiązany do istniejących kierunków spływu wód w sąsiedztwie drogi, w tym celu projektuje się przebudowę cieków oraz urządzeń melioracyjnych kolidujących z projektowaną trasą. Wyjątek stanowi ciek Czarna Woda, Kanał Rzeszotarski, które z uwagi na zapisy Decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach pkt. 4.25 i 4.27 zostały przekroczone obiektem mostowym bez naruszenia jego biegu i naruszenia koryta. Zgodnie z zapisami DŚU pkt 4.23 w projekcie budowlany do wzmocnienia skarp przy przyczółkach przepraw, umocnień dna i brzegów cieków oraz systemu odwodnienia drogi nie stosuje się elementów betonowych typu ekokraty. Do umocnienia cieków i rowów melioracyjnych zastosowano narzut kamienny i darninę na płask. Dla obiektów pełniących funkcie ekologiczne do umocnienia przyczółków i systemu odwodnienia drogi zastosowano geokraty z hydroobsiewem natomiast na pozostałych obiektach brukowanie z kostki betonowej. Nowoprojektowane obiekty inżynierskie takie jak mosty i przepusty zaprojektowano bez konieczności lokalizacji podpór w korytach cieku oraz stosowania materacy i koszy gabinowych jako zabezpieczenia dna i brzegów spełniając tym samym zapisy DŚU z dnia 29 grudnia 2009 r. nr. RDOŚ- 02-WOOŚ-6613-1/6609/łck. pkt. 4.24 i 4.27. Do umocnienia cieków i rowów melioracyjnych zastosowano narzut kamienny i darninę na płask. Wody opadowe będą przeprowadzane pod drogą ekspresową za pomocą przepustów stalowych żebrowanych o przekroju łukowo-kołowym oraz kołowych. Wybrane przepusty wyposaża się w półki umożliwiające migrację zwierząt.. Aby uchronić wody podziemne przed zanieczyszczeniami, na wylotach rowów drogowych zastosowano zespół urządzeń zabezpieczających takich jak piaskowniki z zamknięciem umożliwiające zatrzymanie zanieczyszczeń np. w przypadku spływu substancji z jezdni. 103

Etap realizacji Aby zabezpieczyć środowisko wodne przed negatywnym wpływem ilościowym i jakościowym należy przestrzegać poniższych zaleceń. Materiały należy magazynować zgodnie z zasadami prawa budowlanego i obowiązującymi przepisami BHP. Zaleca się wyeliminowanie wszelkich składowisk starych materiałów. Sprzęt używany do robót budowlanych powinien być w dobrym stanie technicznym, co znacznie zmniejszy prawdopodobieństwo wystąpienia niekontrolowanych wycieków paliw i smarów do środowiska gruntowo-wodnego. Organizacja zaplecza socjalnego i technicznego musi być odpowiednio zaplanowana. Dotyczy to w szczególności wytyczenia i budowy dróg dojazdowych do placów budowy. Zaleca się ułożenie płyt betonowych, co może w znacznym stopniu zmniejszyć zamulanie, a także zanieczyszczanie w trakcie budowy. Na terenie tymczasowych baz budowlanych należy zapewnić odprowadzanie ścieków bytowych i technologicznych bez ingerencji w środowisko gruntowo-wodne. Należy zabezpieczyć istniejący system odwadniający, który powinien być możliwie sprawny do momentu budowy nowego systemu. Naturalny przepływ cieków powierzchniowych musi przy tym zostać zachowany w trakcie prowadzonych prac. Wykonywanie robót ziemnych, w tym makroniwelacji, budowę nasypów lub wykopów należy zaprojektować w taki sposób, aby umożliwić stały przepływ w istniejącym korycie lub ewentualnie odpowiednio zaplanować tymczasowe koryto dla przepływu wody. Należy kontrolować sposób wykorzystania środków mogących doprowadzić do skażenia środowiska, w tym różnych chemikaliów, rozpuszczalników, olejów, smarów, farb, wykorzystywanych zwłaszcza na etapie wykonywania izolacji obiektów inżynierskich (impregnacja fundamentów, zabezpieczanie i izolacja ścian przepustów, malowanie konstrukcji mostowych). Wszystkie wykorzystane pojemniki, zużyte środki i materiały oraz narzędzia muszą być zbierane i podlegać odpowiedniej utylizacji Etapie eksploatacji W związku z możliwościami wystąpienia w trakcie eksploatacji inwestycji sytuacji awaryjnych, należy podjąć działania mające na celu zabezpieczenie środowiska wodnego. Eksploatacja systemu odwodnienia ma być zgodna z zapisami projektu, stale kontrolowana i utrzymywana w należytym stanie technicznym. Po stwierdzeniu szkody należy niezwłocznie doprowadzić system do pierwotnie założonej przepustowości. Zgodnie z zapisami decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach z dnia 29 grudnia 2009 r. nr. RDOŚ-02-WOOŚ-6613-1/6609/łck na etapie eksploatacji należy właściwe utrzymywać i konserwować urządzenia podczyszczające wody opadowe. Zabezpieczenia w sytuacjach awaryjnych Zabezpieczenie w przypadku wystąpienia sytuacji awaryjnych, gdy grozi gwałtowne, znaczne skażenie substancjami chemicznymi lub biologicznymi musi uwzględniać dodatkowe elementy w systemie odwodnieniowym. Na wylotach do odbiorników - rzek, rowów melioracyjnych i zbiorników retencyjnych - w tym celu w projekcie budowlanym zaprojektowano zamknięcia odpływów uniemożliwiających rozprzestrzenianie się produktów ropopochodnych. Zasady eksploatacji urządzeń odwadniających Podstawowe znaczenie dla efektywności zabezpieczenia środowiska wodnego przed zanieczyszczeniem ma właściwa eksploatacja systemów odwodnieniowych wzdłuż szlaku komunikacyjnego. Chodzi tu przede wszystkim o zapewnienie jej hydraulicznej sprawności i tym samym utrzymanie nie zaburzonego odpływu wód do odbiorników. 104

Wnioski Realizacja inwestycji zgodnie z zaprojektowanymi zabezpieczeniami (w tym przeprawy mostowe i przepusty z nowymi systemami drenażowymi, separatorami itp.), mimo przewidywanego wzrostu natężenia ruchu, przyczyni się do poprawy ochrony środowiska wodnego w stosunku do stanu obecnego. Ocenia się, że zaprojektowane rozwiązania chroniące cieki przecinające inwestycję, GZWP oraz ujecie wody Przybków są wystarczające i zabezpieczające środowisko wodne w sposób należyty. Nie przewiduje się zatem ponadnormatywnego wpływu budowy drogi na wody, co ostatecznie zostanie potwierdzone po wykonaniu analizy porealizacyjnej zgodnie z zapisami decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. W projekcie budowlanym uwzględniono wymagania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia dot. zastawek na rowach. Zamiast typowych zastawek montowanych w przekroju rowu zastosowano zastawki montowane w studniach kanalizacyjnych. Podczas prac nad niniejszym opracowaniem nie zidentyfikowano nowych wymagań dotyczących ochrony środowiska gruntowo-wodnego, które powinny zostać uwzględnione w projekcie budowlanym. Zaprojektowane rozwiązania będą wystarczające z punktu widzenia ochrony środowiska gruntowo-wodnego podczas normalnej eksploatacji drogi, a także podczas wystąpienia sytuacji awaryjnych. 8.2.5 Ochrona środowiska przyrodniczego Zniszczenie osobników danego gatunku wymaga uzyskania zgody odpowiednio: Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w przypadku gatunków objętych ochroną ścisłą lub właściwego terytorialnie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w przypadku gatunków objętych ochroną częściową. Organ wydający tego typu decyzje może nałożyć obowiązek wykonania działań zmniejszających zakres ingerencji inwestycji w środowisko. 8.2.5.1. Sposoby ograniczania wpływu na siedliska przyrodnicze oraz rzadkie i chronione gatunki roślin W tabeli poniżej przedstawiono działania minimalizujące w odniesieniu do siedlisk przyrodniczych. 105

Tabela 8.2.5.1.1. Działania minimalizujące negatywny wpływ inwestycji na siedliska przyrodnicze Kod Typ siedliska Stanowisko Wpływ Ocena Sposób minimalizacji 9170-1 Grąd środkowoeuropejski Identyfikator fitosocjologiczny: Galio - Carpinetum 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio Carpinetum, Tilio Carpinetum) Płat grądu przy drodze krajowej nr 3 na odcinku Chróstnik Kochlice Płat grądu pomiędzy miejscowościami Rzeszotary i Kochlice Zajęcie terenu i mechaniczne niszczenie siedliska (1,74 ha) Pogorszenie jakości siedliska (0,70 ha) Zajęcie terenu i mechaniczne niszczenie siedliska (2,66 ha) Pogorszenie jakości siedliska (0,78 ha) Zajęcie terenu i mechaniczne niszczenie siedliska (3,42 ha) Pogorszenie jakości siedliska (1,32 ha) 2 (2) 2 (2) 2 (2) 9190 Kwaśne lasy brzozowo - dębowe Organizacja placu budowy w sposób minimalizujący zniszczenie biotopu. Oszczędzanie płatów cennych siedlisk przyrodniczych zaznaczonych na mapach (Mapy nr 03.). Organizacja placu budowy w sposób minimalizujący zniszczenie biotopu. Oszczędzanie płatów cennych siedlisk przyrodniczych zaznaczonych na mapach (Mapy nr 03.). Organizacja placu budowy w sposób minimalizujący zniszczenie biotopu. Oszczędzanie płatów cennych siedlisk przyrodniczych zaznaczonych na mapach (Mapy nr 03.). km od - do (ok.) 58+650 59+210 59+210 59+800 67+100 67+450 9190 Kwaśne lasy brzozowo dębowe Identyfikator fitosocjologiczny: Calamagrostio arundinaceae Quercetum Płat kwaśnych dąbrów przy drodze krajowej DK3 na odcinku Chróstnik Kochlice Pogorszenie jakości siedliska (0,64 ha) Zajęcie terenu i mechaniczne niszczenie siedliska (0,41 ha) (2) 2 Organizacja placu budowy w sposób minimalizujący zniszczenie biotopu. Oszczędzanie płatów cennych siedlisk przyrodniczych zaznaczonych na mapach (Mapy nr 03.). Organizacja placu budowy w sposób minimalizujący zniszczenie biotopu. Oszczędzanie płatów cennych siedlisk przyrodniczych 58+600 58+870 58+870 59+150 106

Kod Typ siedliska Stanowisko Wpływ Ocena Sposób minimalizacji 91F0-2 Wiązowo-jesionowy łęg śledziennicowy Identyfikator fitosocjologiczny: Ficario-Ulmetum chrysosplenietosum Dąbrowy pomiędzy miejscowościami Kochlice i Rzeszotary Łęg w okolicach Kochlic Pogorszenie jakości siedliska (1,38 ha) Zajęcie terenu i mechaniczne niszczenie siedliska (7,61 ha) Pogorszenie jakości siedliska (1,81 ha) Pogorszenie jakości siedliska (1,55 ha) Pogorszenie jakości siedliska (1,19 ha) 91F0 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) Zajęcie terenu i mechaniczne niszczenie siedliska (2,31 ha) Pogorszenie jakości siedliska (1,43 ha) Zanieczyszczenie wody Zmiana stosunków wodnych (2) 2 (2) (2) (2) 2 (2) zaznaczonych na mapach (Mapy nr 03.). Organizacja placu budowy w sposób minimalizujący zniszczenie biotopu. Oszczędzanie płatów cennych siedlisk przyrodniczych zaznaczonych na mapach (Mapy nr 03.). Organizacja placu budowy w sposób minimalizujący zniszczenie biotopu. Oszczędzanie płatów cennych siedlisk przyrodniczych zaznaczonych na mapach (Mapy nr 03.). Organizacja placu budowy w sposób minimalizujący zniszczenie biotopu. Oszczędzanie płatów cennych siedlisk przyrodniczych zaznaczonych na mapach (Mapy nr 03.). Organizacja placu budowy w sposób minimalizujący zniszczenie biotopu. Oszczędzanie płatów cennych siedlisk przyrodniczych zaznaczonych na mapach (Mapy nr 03.). Zakaz lokalizacji zaplecza budowy w zasięgu siedliska, w przypadku braku takiej możliwości wprowadzić zabezpieczenie przed spływem zanieczyszczeń poprzez szczelne magazynowanie substancji niebezpiecznych oraz zapewnić system drenażu i podczyszczania wód. Niezbędne jest posiadanie sorbentów do chemicznego strącania i unieszkodliwiania substancji toksycznych km od - do (ok.) 59+800 61+180 60+320-60+770 67+140 67+400 64+930-65+290 107

Kod Typ siedliska Stanowisko Wpływ Ocena Sposób minimalizacji Zajęcie terenu i mechaniczne niszczenie siedliska (0,09 ha) 2 Prowadzenie prac budowlanych w sposób, który ingeruje w odwodnienie terenu w jak najmniejszym stopniu, ograniczyc do minimum prace związane z zaburzeniem przepływu i zmętnieniem wody w cieku w km 65+400 Organizacja placu budowy w sposób minimalizujący zniszczenie biotopu. Oszczędzanie płatów cennych siedlisk przyrodniczych zaznaczonych na mapach (Mapy nr 03.). km od - do (ok.) Łęg nad Kanałem Irygacyjnym Pogorszenie jakości siedliska (0,82 ha) Zanieczyszczenie wody Zmiana stosunków wodnych (2) Zakaz lokalizacji zaplecza budowy w zasięgu siedliska, w przypadku braku takiej możliwości wprowadzić zabezpieczenie przed spływem zanieczyszczeń poprzez szczelne magazynowanie substancji niebezpiecznych oraz zapewnić system drenażu i podczyszczania wód. Niezbędne jest posiadanie sorbentów do chemicznego strącania i unieszkodliwiania substancji toksycznych Prowadzenie prac budowlanych w sposób, który ingeruje w odwodnienie terenu w jak najmniejszym stopniu, ograniczyc do minimum prace związane z zaburzeniem przepływu i zmętnieniem wody w cieku w km 67+373 (67+380). 67+340 67+500 Ocena wpływu: 0 brak wpływu, 1 wpływ mało istotny, 2 wpływ istotny. Ocena w nawiasach oznacza możliwość wystąpienia potencjalnego wpływu, który będzie miał miejsce przy braku zastosowania środków minimalizujących wpływ na środowisko. 108

Budowa drogi ekspresowej S3 w bezpośredni sposób zagraża siedliskom przyrodniczym 3 podtypów: 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio Carpinetum, Tilio Carpinetum) 9190 Kwaśne lasy brzozowo dębowe 91F0 - Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) Należy podkreślić, że wykazany w powyższej tabeli wpływ na siedliska przyrodnicze można ograniczyć do poziomu nieznaczącego przy zastosowaniu środków minimalizujących, proponowanych w dalszej części rozdziału. Tabela powyżej, przedstawia syntezę najistotniejszych oddziaływań projektowanej drogi S3 na siedliska przyrodnicze i sposoby ich minimalizacji na etapie budowy. W PB w celu ochrony siedlisk zaprojektowano m.in. urządzeń podczyszczających wody pochodzące ze spływu powierzchniowego drogi szczególnie w przypadku siedlisk najbardziej wrażliwych na zanieczyszczenia oraz stanowiących najcenniejsze stanowiska. Za takie uznano siedliska wodne i od wody zależne. Ponadto, na ciągach odwodnieniowych, przed wprowadzeniem wód opadowych do odbiorników, wody zostaną oczyszczone w rowach trawiastych oraz zaprojektowanych osadnikach i separatorach w takim stopniu, aby spełnione zostały obowiązujące w tym zakresie wymagania ochrony środowiska zgodnie z pozwoleniami wodno-prawnymi i dokumentacją projektową Rośliny chronione Tabela 8.2.5.1.2 Sposoby minimalizacji dla stwierdzonych gatunków roślin chronionych Lp. Nazwa gatunkowa i systematyka Km Wpływ Ocena Sposób minimalizacji 62+380 Zniszczenie Zniszczenie stanowiska 2 stanowiska gatunku brak sposobu minimalizacji 62+600 Zniszczenie Zniszczenie stanowiska 2 stanowiska gatunku brak sposobu minimalizacji 62+715 Zniszczenie Zniszczenie stanowiska 2 stanowiska gatunku brak sposobu minimalizacji 1 Bluszcz pospolity Ryzyko pogorszenia Organizacja placu budowy w Hedera helix L. 63+130 jakości siedliska (1) sposób minimalizujący gatunku zniszczenie siedliska 64+050 Zniszczenie Zniszczenie stanowiska 2 stanowiska gatunku brak sposobu minimalizacji 2 3 4 5 6 7 Kruszyna pospolita Frangula alnus Miller Kocanki piaskowe Helichrysum arenarium(l.)moench Konwalia majowa Convallaria majalis L. Kopytnik pospolity Asarum europaeum L. Marzanka wonna Galium odoratum Wiciokrzew pomorski Lonicera 64+340 60+210 64+515 59+590 67+360 67+150 63+660 Ryzyko pogorszenia jakości siedliska gatunku Ryzyko zniszczenia siedliska gatunku Ryzyko pogorszenia jakości siedliska gatunku Ryzyko zniszczenia siedliska gatunku Zniszczenie stanowiska gatunku Ryzyko pogorszenia jakości siedliska gatunku Ryzyko pogorszenia jakości siedliska gatunku (1) (2) (1) (2) 2 (1) (1) Organizacja placu budowy w sposób minimalizujący zniszczenie siedliska Ryzyko zniszczenia stanowiska Organizacja placu budowy w sposób minimalizujący zniszczenie siedliska. Organizacja placu budowy w sposób minimalizujący zniszczenie siedliska Ryzyko zniszczenia stanowiska Organizacja placu budowy w sposób minimalizujący zniszczenie siedliska. Zniszczenie stanowiska brak sposobu minimalizacji Organizacja placu budowy w sposób minimalizujący zniszczenie siedliska. Organizacja placu budowy w sposób minimalizujący zniszczenie siedliska 109

Lp. 8 Nazwa gatunkowa i systematyka peryclimenum Paprotka zwyczajna Polypodium vulgare Km Wpływ Ocena Sposób minimalizacji 63+740 63+010 63+100 Ryzyko pogorszenia jakości siedliska gatunku Ryzyko zniszczenia siedliska gatunku Zniszczenie stanowiska gatunku (1) (2) 2 Organizacja placu budowy w sposób minimalizujący zniszczenie siedliska Ryzyko zniszczenia stanowiska Organizacja placu budowy w sposób minimalizujący zniszczenie siedliska. Zniszczenie stanowiska brak sposobu minimalizacji Ocena wpływu: 0 brak wpływu, 1 wpływ mało istotny, 2 wpływ istotny. Ocena w nawiasach oznacza możliwość wystąpienia potencjalnego wpływu, który będzie miał miejsce przy braku zastosowania środków minimalizujących wpływ na środowisko. Przewidywane zniszczenia nie przyniosą negatywnych skutków dla całości zasobów gatunków. Są to gatunki nie zagrożone ani nie narażony na wymarcie w skali kraju i regionu. Ocenia się, że realizacja inwestycji nie wywrze znaczącego wpływu na wymienione w tabeli chronione rośliny. 8.2.5.2. Sposoby ograniczania wpływu na chronione gatunki ksylofagów Przewidywane działania minimalizujące możliwe do zastosowania w stosunku do stwierdzonych w rejonie inwestycji ksylofagów oraz ich siedliska na etapie realizacji i eksploatacji przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 8.2.5.2.1 Sposoby minimalizacji wpływu inwestycji na chronione gatunki ksylofagów km 61+010 61+230 66+340 66+430 Ocena wpływu: Gatunki chronione ciołek matowy (Dorcus parallelipipedus) ciołek matowy (Dorcus parallelipipedus) Pozostałe gatunki Pszczoła miodna Apis mellifera - Wpływ Zniszczenie stanowiska gatunku (0,49 ha) Wycinka drzew Pogorszenie jakości siedliska gatunku (1,06 ha) Zniszczenie stanowiska gatunku (0,48 ha) Wycinka drzew Pogorszenie jakości siedliska gatunku (0,74 ha) Ocena 2 (2) 2 (2) Sposób minimalizacji na etapie budowy Organizacja placu budowy w sposób minimalizujący zniszczenie pozostałego siedliska Zabezpieczenie drzew nieprzewidzianych do wycinki Ograniczenie wycinki drzew do niezbędnego minimum Organizacja placu budowy w sposób minimalizujący zniszczenie pozostałego siedliska Zabezpieczenie drzew nieprzewidzianych do wycinki Ograniczenie wycinki drzew do niezbędnego minimum 110

0 brak wpływu, 1 wpływ mało istotny, 2 wpływ istotny. Ocena w nawiasach oznacza możliwość wystąpienia potencjalnego wpływu, który będzie miał miejsce przy braku zastosowania środków minimalizujących wpływ na środowisko. minimalizacja liczby wycinanych starych drzew - usuwać tylko drzewa kolidujące z przebiegiem planowanej inwestycji; drzewa niekolidujące z inwestycją ograniczyć ścinkę tylko do koniecznej, a na czas prac osłaniać pnie przed uszkodzeniami przez sprzęt budowlany; zapewnić nadzór entomologa podczas prac ścinkowych Wnioski Gatunki ksylofagów którym w bezpośredni sposób zagraża inwestycja nie należą do zagrożonych ani narażonych na wymarcie w skali kraju i regionu, nie są to również gatunki z Załącznika I czy IV ich częściowe zniszczenie w obrębie inwestycji nie przyniesie negatywnych skutków. Ocenia się, że realizacja inwestycji nie wywrze znaczącego wpływu na wymienione w tabeli chronione gatunki ksylofagów. 8.2.5.3. Sposoby ograniczania wpływu na chronione gatunki płazów i gadów Przewidywane działania minimalizujące możliwe do zastosowania w stosunku do zinwentaryzowanych płazów i gadów oraz ich siedliska na etapie realizacji i późniejszej eksploatacji oraz rozwiązania zaprojektowane w dokumentacji budowlanej przedstawiono w rozdziale poniżej. Tabela 8.2.5.3. Sposoby minimalizacji wpływu planowanego przedsięwzięcia na stwierdzone gatunki płazów i gadów 111

Nr Gatunek km Wpływ Ocena 1 2 3 4 Żaba wodna Rana esculenta Rzekotka drzewna Hyla arborea Jaszczurka zwinka Lacerta agilis Żaba wodna Rana esculenta Żaba wodna Rana esculenta 66+400 67+160 67+350 72+310 Ryzyko pogorszenia jakości siedliska zbiorniki retencyjne w km 66+340 i 66+360 (2) Efekt barierowy, śmiertelność (2) Ryzyko pogorszenia jakości siedliska (2) Efekt barierowy, śmiertelność (2) Utrata stanowiska 1 Efekt barierowy, śmiertelność (2) Ryzyko pogorszenia jakości siedliska zbiorniki retencyjne w km 72+320 i 72+340 (2) Sposób minimalizacji na etapie realizacji oraz rozwiązania zaprojektowane w dokumentacji budowlanej Organizacja placu budowy i składowania materiałów oraz sprzętu, lokalizacja dróg dojazdowych w sposób zabezpieczający siedlisko (w odległości min 50 m od siedliska). W przypadku braku możliwości spełnienia tego warunku w okresie od 1 marca do 30 czerwca oraz od 15 sierpnia 30 września plac budowy ogrodzić płotkiem, taki sposób wyeliminuje możliwość migracji płazów i gadów z siedliska na plac budowy. Używanie sprawnych technicznie i nie przestarzałych maszyn. budowa przejść dla płazów w km 66+420, 66+550 i 66+600 wraz z ogrodzeniem naprowadzającym Organizacja placu budowy i składowania materiałów oraz sprzętu, lokalizacja dróg dojazdowych w sposób zabezpieczający siedlisko (w odległości min 50 m od siedliska). W przypadku braku możliwości spełnienia tego warunku w okresie od 1 marca do 30 czerwca oraz od 15 sierpnia 30 września plac budowy ogrodzić płotkiem, taki sposób wyeliminuje możliwość migracji płazów i gadów z siedliska na plac budowy. Używanie sprawnych technicznie i nie przestarzałych maszyn. budowa przejść w km 66+900, 66+950, 67+100 dla płazów wraz z ogrodzeniem naprowadzającym budowa przejścia dla płazów w km 67+380 wraz z ogrodzeniem naprowadzającym Organizacja placu budowy i składowania materiałów oraz sprzętu, lokalizacja dróg dojazdowych w sposób zabezpieczający siedlisko (w odległości min 50 m od siedliska). W przypadku braku możliwości spełnienia tego warunku w okresie od 1 marca do 30 czerwca oraz od 15 sierpnia 30 września plac budowy ogrodzić płotkiem, taki sposób wyeliminuje możliwość migracji płazów i gadów z siedliska na plac budowy. Używanie sprawnych technicznie i nie przestarzałych maszyn. Efekt barierowy, śmiertelność (2) budowa przejścia dla płazów w km 72+273 wraz z ogrodzeniem naprowadzającym 5 Żaba wodna Rana esculenta 74+900 Utrata siedliska 2 zbiornik kompensujący Efekt barierowy, śmiertelność (2) budowa przejść dla płazów w km 75+030 i 75+080 wraz z ogrodzeniem naprowadzającym Ocena wpływu: 0 brak wpływu, 1 wpływ mało istotny, 2 wpływ istotny. Ocena w nawiasach oznacza możliwość wystąpienia potencjalnego wpływu, który będzie miał miejsce przy braku zastosowania środków minimalizujących wpływ na środowisko. 112

Zgodnie z powyższą tabelą przedstawiającą syntezę najistotniejszych oddziaływań planowanej drogi S3 na siedliska płazów i gadów i sposoby ich minimalizacji, zostaną zastosowane wymienione niżej działania łagodzące wpływ przedmiotowej inwestycji. Na etapie projektu budowlanego: Lp. 1 PRZEJŚCIA - LOKALIZACJA Budowa przejść dla płazów. Kilometraż trasy głównej / drogi niższej klasy Symbol Droga 66+420.00 PS-E-4-3 S3 0+436.77 PD-4/14-2 DS-4/14 Funkcja przepustu (ekologiczny, hydrologiczny) Hydrologiczny, ekologiczny Hydrologiczny, ekologiczny Wymiary światła szer./wys. [m] Długość [m] 3.52/2.49 60,0 3.52/2.49 19,3 2 66+550.00 PS-E-4-4 S3 Ekologiczny 3.08/2.08 55,5 3 66+600.00 PS-E-4-5 S3 Ekologiczny 3.08/2.08 55,5 4 5 6 7 8 9 10 66+700.00 PS-E-4-6 S3 0+719.57 PD-4/14-3 DS-4/14 Hydrologiczny, ekologiczny Hydrologiczny, ekologiczny 3.52/2.49 54,2 3.52/2.49 18,5 66+900.00 PS-E-4-7 S3 Ekologiczny 3.08/2.08 55,0 0+919.38 PD-4/14-4 DS-4/14 Ekologiczny 3.08/2.08 24,0 0+275.00 PP-4/O2-2 DO-4/02 Ekologiczny 3.08/2.08 28,4 66+950.00 PS-E-4-8 S3 Ekologiczny 3.08/2.08 55,5 0+325.00 PP-4/O2-3 DO-4/02 Ekologiczny 3.08/2.08 21,9 0+969.38 PD-4/14-5 DS-4/14 Ekologiczny 3.08/2.08 15,5 67+100.00 PS-E-4-9 S3 Ekologiczny 3.08/2.08 54,3 0+475.08 PP-4/O2-4 DO-4/02 Ekologiczny 3.08/2.08 20,3 67+380.00 PS-E-4-10 S3 0+400.00 PL-4/LP1-1 LP-L01P 0+102.40 PL-4/LP4-1 LP-L04L 0+762.23 PP-4/O2-7 DO-4/02 67+924.00 PS-E-4-11 S3 1+948.80 PD-4/14-7 DS-4/14 68+580.00 PS-E-4-12 S3 2+608.83 PD-4/14-8 DS-4/14 Hydrologiczny, ekologiczny Hydrologiczny, ekologiczny Hydrologiczny, ekologiczny Hydrologiczny, ekologiczny Hydrologiczny, ekologiczny Hydrologiczny, ekologiczny Hydrologiczny, ekologiczny Hydrologiczny, ekologiczny 3.52/2.49 53,5 3.52/2.49 58,3 3.52/2.49 25,8 3.52/2.49 35,2 3.52/2.49 50,7 3.52/2.49 16,6 3.52/2.49 55,0 3.52/2.49 18,9 11 70+175.00 PS-E-4-13 S3 Ekologiczny 3.08/2.08 61,0 12 70+275.00 PS-E-4-14 S3 Ekologiczny 3.08/2.08 57,0 13 70+350.00 PS-E-4-15 S3 Hydrologiczny, ekologiczny 3.52/2.49 59,5 14 70+435.00 PS-E-4-16 S3 Ekologiczny 3.08/2.08 54,3 15 71+345.00 PS-E-4-17 S3 Hydrologiczny, ekologiczny 3.52/2.49 55,0 113

Lp. 16 17 Kilometraż trasy głównej / drogi niższej klasy Symbol Droga 0+078.50 PD-4/23-1 DS-4/23 72+033.00 PS-E-4-18 S3 0+543.60 PD-4/24-2 DS-4/24 0+916.17 PD-4/25-2 DS-4/25 72+273.00 PS-E-4-19 S3 0+671.50 PD-4/25-1 DS-4/25 0+269.40 PD-4/24-1 DS-4/24 18 72+740.00 PS-E-4-20 S3 Funkcja przepustu (ekologiczny, hydrologiczny) Hydrologiczny, ekologiczny Hydrologiczny, ekologiczny Hydrologiczny, ekologiczny Hydrologiczny, ekologiczny Hydrologiczny, ekologiczny Hydrologiczny, ekologiczny Hydrologiczny, ekologiczny Hydrologiczny, ekologiczny Wymiary światła szer./wys. [m] Długość [m] 3.52/2.49 14,0 3.52/2.49 42,8 3.52/2.49 14,0 3.52/2.49 13,0 3.52/2.49 48,2 3.52/2.49 12,0 3.52/2.49 12,0 3.52/2.49 55,5 19 73+650.00 PS-E-4-21 S3 Ekologiczny 3.08/2.08 49,2 20 73+700.00 PS-E-4-22 S3 Ekologiczny 3.08/2.08 53,1 21 22 23 74+205.00 PS-E-4-23 S3 0+080.00 PP-4/G1-1 DK94 nr 4/02 0+092.89 PP-4/O4-1 DO-4/04 Hydrologiczny, ekologiczny Hydrologiczny, ekologiczny Hydrologiczny, ekologiczny 3.52/2.49 49,4 3.52/2.49 61,9 3.52/2.49 29,9 75+030.00 PS-E-4-25 S3 Ekologiczny 3.08/2.08 44,4 0+873.71 PP-4/O4-3 DO-4/04 Ekologiczny 3.08/2.08 25,5 75+080.00 PS-E-4-26 S3 Ekologiczny 3.08/2.08 44,4 0+923.61 PP-4/O4-4 DO-4/04 Ekologiczny 3.08/2.08 25,2 24 75+987.72 PS-E-4-27 S3 25 77+960.00 PS-E-4-28 S3 I. PRZEJŚCIA - KONSTRUKCJA Hydrologiczny, ekologiczny Hydrologiczny, Ekologiczny Dodatkowe przejścia zaproponowane na etapie ponownej oceny 3.52/2.49 92,7 3.52/2.49 49,5 a) Pkt. 4.3 przejścia tzw. suche zaprojektowano jako przejścia o przekroju łukowokołowym, tak aby wejście znajdowało się na poziomie terenu przylegającego na nasypu drogi lub 0,3 m poniżej tego terenu. Zaprojektowane wymiary Bmin=3,08m na Hmin=2,08m. b) Pkt. 4.4 przejścia prowadzące cieki zaprojektowano jako łukowo kołowe, o wymiarach Bmin=3,52m i Hmin=2,49m. c) Pkt. 4.5 - ze względu na brak możliwości przeprowadzenia cieków w rurze projekt budowlany przewiduje zastosowanie półek o szerokości Bmin=50cm po obu stronach przepustu oraz wyniesionych 0,2 m ponad przewidywany średni roczny stan wody w cieku lub rowie. Do wykonania półek nie używa się materacy ani koszy gabinowych, zastosowano półki stalowe zabezpieczone przed korozją zaś powierzchnia ich pokryta zostanie 10 cm warstwą humusu. 114

d) Pkt. 4.6 zaprojektowane półki lub ścieżki zapewniają swobodne korzystanie z nich przez zwierzęta, łączą się z terenem po obu stronach przepustu a dojścia do nich posiadają nachylenie 1:3 (nachylenie skarp i przeciwskarp) e) Pkt. 4.8 dno przejść zgodnie z projektem budowlanym pokryte jest 0,3m warstwą kruszywa mineralnego o średnicy 0-5 mm. II. OGRODZENIA NAPROWADZAJĄCE Jako ogrodzenie ochronne w projekcie budowlanym zastosowano siatkę stalową. Siatkę tę przymocowuje się w dolnej części ogrodzenia. Wielkość oczek takiej siatki nie przekracza wymiaru 5x5mm. Wysokość siatki nad terenem około 50cm, siatka posiada przewieszkę pod kątem 90st. o długości 10 cm, a zewnętrze końce zostały uformowane w kształcie litery U w kierunku przeciwnym do pasa drogowego. Zaprojektowana konstrukcja łączy się w sposób płynny nieumożliwiający przedostanie się zwierząt na pas ruchu (brak szczelin na styku płotek przepust). Płotki z siatki stalowej w PB zastosowano wyłącznie w miejscach gdzie ukształtowanie terenu wymusza konieczność możliwości przepływu wód powierzchniowych przez wygrodzenie dla płazów, czyli w miejscach tzw: ciążenia zlewni zielonej (pojęcie ciążenia zlewni zielonej w kierunku rowu drogowego/melioracyjnego oznacza, iż wody opadowe oraz roztopowe z powierzchni ww. zlewni zielonej spływają do odbiornika jakim jest wskazany rów) Zastosowanie płotków betonowych w tych lokalizacjach ograniczyłoby odpływ wody z terenu przyległego do rowów, a tym samym zaburzyłoby prawidłowe odwodnienie drogi. Wzdłuż płotka betonowego tworzyłby się ściek aż do najniższego punktu terenu, co uniemożliłoby migrację zwierząt oraz powodowałoby powstawanie lokalnych zalewisk (co w przypadku płaskiego terenu jest bardzo częstym zjawiskiem). Przy wprowadzaniu płotków betonowych brano również pod uwagę konieczność zachowania bilansu ilościowego wód w ich rejonach, zachowania spływu powierzchniowego oraz ograniczenia możliwości podtapiania terenów sąsiednich w sytuacjach gdzie istniało zagrożenie niespełnienia powyższych warunków wprowadzono jedynie dogęszczenie z siatki stalowej. Zaprojektowane płotki betonowe na nowoprojektowanych skarpach nie będą powodowały osiadania skarp na etapie realizacji szczególną uwagę należy zwrócić na fugowanie. Zastosowanie nieodpowiedniej fugi, powoduje powstanie szczelin między elementami. 115

Lp. 1 2 3 4 5 6 Kilometraż trasy głównej /drogi niższej klasy Symbol Droga Km zaprojektowanych płotków naprowadzających do przejść wzdłuż drogi S3/drogi niższej klasy Początkowy Końcowy Strona drogi S3//drogi niższej klasy 66+420.00 PS-E-4-3 S3 66+017 66+171 L (S3) 0+436.77 PD-4/14-2 DS-4/14 66+017 66+117 P (S3) 66+550.00 PS-E-4-4 S3 66+160 66+698 L (S3) 66+600.00 PS-E-4-5 S3 66+100 66+698 P (S3) Typ płotka (typ drogi) siatka (S3) betonowe (S3) 66+701 66+804 L + P (S3) siatka (S3) 66+700.00 PS-E-4-6 S3 66+370 66+468 L (DS-4/14) 0+719.57 PD-4/14-3 DS-4/14 66+900.00 PS-E-4-7 S3 0+919.38 PD-4/14-4 DS-4/14 0+275.00 PP-4/O2-2 DO-4/02 66+950.00 PS-E-4-8 S3 0+325.00 PP-4/O2-3 DO-4/02 0+969.38 PD-4/14-5 DS-4/14 66+323 66+433 P (DS-4/14) 66+650 66+750 L + P (DS-4/14) 66+865 67+150 L (S3) 66+866 67+205 P (S3) 66+880 67+150 P (DO-4/02) 67+100.00 PS-E-4-9 S3 66+880 67+154 L (DO-4/02) betonowe (DS-4/14) betonowe (S3) betonowe (DO-4/02) 0+475.08 PP-4/O2-4 DO-4/02 66+880 66+999 L + P (DS-4/14) betonowe (DS-4/14) 67+380.00 PS-E-4-10 S3 0+400.00 PL-4/LP1-1 LP-L01P 0+102.40 PL-4/LP4-1 LP-L04L 0+762.23 PP-4/O2-7 DO-4/02 67+924.00 PS-E-4-11 S3 1+948.80 PD-4/14-7 DS-4/14 68+580.00 PS-E-4-12 S3 Uwagi Budowa ogrodzenia naprowadzającego i łączącego 4 przepusty do przejścia dolnego ED-3 oraz wzdłuż 2 zbiorników retencyjnych Budowa ogrodzenia naprowadzającego i łączącego 3 przepusty od przejścia dolnego ED-3 do węzła Legnica Północ 67+135 67+891 L (LP-L01P i S3) siatka (LP-L01P i S3) Budowa ogrodzenia wzdłuż węzła Legnica Północ oraz zabezpieczającego zbiorniki 67+183 67+872 P (DO-4/02 i S3) siatka (DO-4/02 i S3) retencyjny i retencyjno - infiltracyjny 67+875 68+780 L (S3) 67+873 67+967 P (S3) 67+872 67+965 L (DS-4/14) 67+872 68+018 P (DS-4/14) betonowe (S3) betonowe (DS-4/14) 67+990 68+628 P (S3) betonowe (S3) 68+529 68+628 L (DS-4/14) betonowe (DS-4/14) Budowa ogrodzenia łączącego 2 przepusty oraz wzdłuż 2 zbiorników retencyjnych 116

Lp. 7 8 9 10 Kilometraż trasy głównej /drogi niższej klasy Symbol Droga 2+608.83 PD-4/14-8 DS-4/14 70+175.00 PS-E-4-13 S3 70+275.00 PS-E-4-14 S3 70+350.00 PS-E-4-15 S3 70+435.00 PS-E-4-16 S3 Km zaprojektowanych płotków naprowadzających do przejść wzdłuż drogi S3/drogi niższej klasy Początkowy Końcowy Strona drogi S3//drogi niższej klasy 68+528 68+628 P (DS-4/14) 68+760 68+895 L (S3) 68+628 68+917 P (S3) 69+589 69+643 L (S3) 69+600 69+654 P (S3) 69+629 69+959 L (S3) 69+639 69+942 P (S3) 69+945 70+167 L (S3) 69+925 70+164 P (S3) Typ płotka (typ drogi) siatka (S3) siatka (S3) betonowe (S3) siatka (S3) 70+176 70+433 L + P (S3) betonowe (S3) 70+436 70+859 L (S3) 70+436 70+627 P (S3) 70+840 71+229 L (S3) 70+612 71+226 P (S3) 71+214 71+243 L (S3) 71+211 71+253 P (S3) 71+345.00 PS-E-4-17 S3 71+290 71+389 L (S3) 0+078.50 PD-4/23-1 DS-4/23 71+304 71+399 P (S3) siatka (S3) betonowe (S3) siatka (S3) betonowe (S3) 71+289 71+336 L + P (DS-4/23) betonowe (DS-4/23) 72+033.00 PS-E-4-18 S3 71+983 72+082 L +P (S3) betonowe (S3) 0+543.60 PD-4/24-2 DS-4/24 71+983 72+082 L + P (DS-4/24) betonowe (DS-4/24) 0+916.17 PD-4/25-2 DS-4/25 71+983 72+082 L+ P (DS-4/25) betonowe (DS-4/25) 72+273.00 PS-E-4-19 S3 0+671.50 PD-4/25-1 DS-4/25 72+034 72+321 L (S3) 72+222 72+271 P (S3) betonowe (S3) 72+274 72+461 P (S3) siatka (S3) 72+238 72+393 L (DS-4/25) betonowe (DS-4/25) Uwagi Budowa ogrodzenia wzdłuż drogi S3 łączącego estakadę ED4, 4 przepusty oraz most nad Kanałem Rzeszotarskim oraz zabezpieczającego zbiornik retencyjno - infiltracyjny Budowa ogrodzenia naprowadzającego do przepustu Budowa ogrodzenia naprowadzającego do przepustu Budowa ogrodzenia naprowadzającego do przepustu oraz wzdłuż 2 zbiorników retencyjnych 117

Lp. Kilometraż trasy głównej /drogi niższej klasy Symbol Droga 0+269.40 PD-4/24-1 DS-4/24 Km zaprojektowanych płotków naprowadzających do przejść wzdłuż drogi S3/drogi niższej klasy Początkowy Końcowy Strona drogi S3//drogi niższej klasy 72+223 72+321 P (DS-4/25) Typ płotka (typ drogi) 72+261 72+364 L + P (DS-4/24) betonowe (DS-4/24) 11 72+740.00 PS-E-4-20 S3 72+689 72+791 L + P (S3) betonowe (S3) 12 13 14 15 73+650.00 PS-E-4-21 S3 73+700.00 PS-E-4-22 S3 74+205.00 PS-E-4-23 S3 0+080.00 PP-4/G1-1 DK94 nr 4/02 0+092.89 PP-4/O4-1 DO-4/04 73+498 73+899 L + P (S3) betonowe (S3) 2x50 m od przepustu PP-4/G1-1 2x50 m od przepustu DO-4/04 75+030.00 PS-E-4-25 S3 74+797 75+078 L + P (S3) betonowe (S3) 0+873.71 PP-4/O4-3 DO-4/04 75+081 75+129 L + P (S3) 75+080.00 PS-E-4-26 S3 75+111 75+199 L (S3) 0+923.61 PP-4/O4-4 DO-4/04 75+987.72 PS-E-4-27 S3 16 77+960.00 PS-E-4-28 S3 74+980 75+132 L (DO-4/04) 74+980 75+200 P (DO-4/04) 75+916 76+065 L (S3) 75+958 76+060 P (S3) 77+820 78+113 L (S3) 77+920 78+075 P (S3) Dodatkowe naprowadzenia dla płazów zaproponowane na etapie ponownej ocen Uwagi Budowa ogrodzenia naprowadzającego do przepustu Budowa ogrodzenia naprowadzającego do 2 przepustów L (S3) siatka (DK94 nr 4/02) Budowa ogrodzenia w rejonie węzła łączącego 3 przepusty oraz wokół 2 P (DO-4/04) betonowe (DO-4/04) zbiorników retencyjnego i retencyjno - infiltracyjnego siatka (S3) betonowe (DO-4/04) betonowe (S3) siatka (S3) Budowa ogrodzenia naprowadzającego do 2 przepustów Budowa ogrodzenia naprowadzającego do przepustu oraz w rejonie zbiornika retencyjnego Budowa ogrodzenia naprowadzającego do przepustu oraz w rejonie 3 zbiorników retencyjno - infiltracyjnych 118

ZBIORNIKI RETENCYJNE I RETENCYJNO - INFILTRACYJNE Odprowadzenie nadmiaru wód opadowych z pasa drogowego następować będzie do istniejących odbiorników takich jak cieki naturalne i rowy melioracyjne. W miejscach bezodpływowych zaprojektowano zbiorniki infiltracyjne. Lokalizacja ogrodzeń w rejonie zbiorników retencyjnych Lokalizacja Km zaprojektowanego ogrodzenia w zbiornika sąsiedztwie zbiorników względem S3 Lp. Zbiornik Km Str. drogi początkowy końcowy Typ płotka Ogrodzenie wokół zbiornika 1 ZR-9/4 66+340 P 66+323 60+418 betonowe + 2 ZR-10/4 66+360 L 66+160 66+418 betonowe + 3 ZR-11/4 67+480 P rejon węzła Legnica Północ 67+183 67+872 siatka + 4 ZR-13/4 67+930 P 67+925 68+018 betonowe + 5 ZR-14/4 68+600 P 68+581 68+656 betonowe + 6 ZR-17/4 72+320 L 72+247 72+393 betonowe + 7 ZR-18/4 72+340 P 72+278 72+461 siatka + 8 ZR-20/4 74+020 L rejon węzła Legnica Zachód siatka + 9 ZR-24/4 75+960 L 75+967 76+065 betonowe + + obecne ogrodzenie wokół zbiornika Lokalizacja ogrodzeń w rejonie zbiorników retencyjno infiltracyjnych Km zaprojektowanego ogrodzenia w Lokalizacja zbiornika Lp. Zbiornik sąsiedztwie zbiorników względem S3 Km Str. drogi początkowy końcowy Typ płotka Ogrodzenie wokół zbiornika 1 ZRI-1/4 59+320 L 59+255 59+388 siatka + 2 ZRI-2/4 59+400 P 59+352 59+559 siatka + 3 ZRI-3/4 60+140 L 60+090 60+281 siatka + 4 ZRI-4/4 60+180 P 60+173 60+294 siatka + 5 ZRI-5/4 60+300 L 60+241 60+439 siatka + 6 ZRI-6/4 61+540 L 61+501 61+662 siatka + 7 ZRI-7/4 62+120 L 62+068 62+170 siatka + 8 ZRI-8/4 62+340 L 62+328 62+400 siatka + 9 ZRI-12/4 67+640 L 67+484 67+891 siatka + 10 ZRI-15/4 69+240 P 69+190 69+356 siatka + 11 ZRI-16/4 70+740 L 70+577 70+859 siatka + 12 ZRI-19/4 73+300 L 73+263 73+355 siatka + 13 ZRI-21/4 74+220 P rejon węzła Legnica Zachód siatka + 14 ZRI-25/4 77+880 L 15 ZRI-26/4 77+980 L 77+820 78+113 siatka + 16 ZRI-27/4 77+960 P 77+953 78+075 siatka + + obecne ogrodzenie (siatka lub płotek betonowy dla płazów) wokół zbiornika Wokół wszystkich zbiorników retencyjnych i retencyjno-infiltracyjnych zaprojektowano płotki z siatki. Pasaże roślinne/zbiorniki wód deszczowych oraz zbiornik kompensacyjny, ze względu na ich charakter pozostawiono bez ogrodzenia. Teren ten w chwili obecnej jest zadrzewiony i zakrzewiony, co pozwala na osiągnięcie wartości retencyjnych bez konieczności wykonywania typowego zbiornika retencyjnego. Nadmiar wód zostanie zebrany przez dren, którym woda zostanie odprowadzona. 119

Obszary takie nie stanowią zagrożenia dla zwierząt,w związku z powyższym nie ma konieczności ich ogradzania. Zbiorniki retencyjne w km 66+340, 66+360, 67+480, 67+930, 68+600, 72+320, 72+340, 74+020 i 75+960 oraz zbiorniki retencyjno infiltracyjne w km: 67+640, 74+220, 77+880, 77+980 i 77+960 znajdują się w rejonach przejść dla płazów - lokalizacja zbiorników ww. miejscach jest podyktowana koniecznością spełnienia pkt. 4.40 DŚU, jak również panującymi warunkami hydrologicznymi i geologicznymi, ukształtowaniem terenu istniejącego i projektowanego. 66+350 66+450 szlak migracji płazów (żaba wodna Rana esculenta) na przecięciu z inwestycją wzdłuż cieku wodnego i niewielkich oczek wodnych. W rejonie szlaku migracji znajduja się dwa zbiorniki retencyjne ZR-9/4 po stronie prawej i ZR-9/10 po stronie lewej oddalone około 40 m od przejścia. 67+000 67+500 szlaki migracji płazów (2) na przecięciu z inwestycją (rzekotka drzewna Hyla arborea, żaba wodna Rana esculenta, jaszczurka zwinka Lacerta agilis) obejmujące dwa stanowiska płazów w otoczeniu lasu i stawu rybnego. W związku z lokalizacją węzła Legnica Północ na cieku Kanał Irygacyjny w km 67+380 brak możliwości zmiany lokalizacji zbiornika ZR-11/4 znajdującego się wewnątrz węzła. Zbiorniki retencyjne i retencyjno - infiltracyjne nie stanowią zazwyczaj korzystnych warunków dla rozrodu większości gatunków płazów, są natomiast łatwo zasiedlane przez mało wymagającą ropuchę szarą i żaby zielone (zwł. żabę wodną). Liczebność i zagęszczenie ropuchy szarej może stopniowo wzrastać, prowadząc w przyszłości do migracji i rozprzestrzeniania się gatunku poza pierwotny zbiornik wodny. Ze względu na bezpośrednią możliwość dostawania się zanieczyszczeń drogowych (w tym chlorków z wód pośniegowych) trudno pozytywnie ocenić przydatność zbiorników retencyjno-odparowujących dla płazów w dłuższej perspektywie. Z tych zbiorników korzystają zwykle mniej wymagające gatunki, choć nie można też wykluczyć ich sporadycznego użytkowania przez cenniejsze gatunki np. kumaka nizinnego. Zbiorniki retencyjno-infiltracyjnych nie mają naturalnego charakteru: ich poziom wód nie podlega zwykle naturalnym fluktuacjom, a woda jest zanieczyszczona, dlatego nie zaleca traktowania ich jako zastępcze lub docelowe siedliska płazów. W związku z powyższym przy braku możliwości zmiany lokalizacji ww. zbiorników oraz ze względu na uwarunkowania morfologicznych obszaru i sposób zagospodarowania terenu wprowadzono wokół zbiorników siatkę dogęszczającą. Zgodnie z pkt. 4.33 w rejonach wszystkich przejść w tym prowadzących cieki zastosowano nachylenie skarp rowów 1:3, zaś w km 66+000 68+940, 69+570 71+260, 73+500 73+900) ze względów hydrologicznych i utrzymaniowych, nie mam możliwości przykrycia rowów bądź ujęcia ich w przepusty projekt budowlany przewiduje zastosowanie nachylenie skarp i przeciwskarp rowów 1:3 co zapewni optymalne warunki migracji płazów. Ze względu na płytkie rowy nie ma możliwości ich zarurowania bez zasłonięcia przejścia. W związku z utrata siedliska płazów w km 74+900 projekt budowlany przewiduje budowę stawu kompensacyjnego w km 74+955-74+997 o powierzchni około 0,11 ha. Likwidacja zbiornika zajętego pod inwestycję powinna odbyć się w okresie wrzesień październik po stwierdzeniu przez nadzór przyrodniczy braku obecności płazów (zarówno postaci larwalnych jak i zimujących osobników). Termin ten powinien zostać doprecyzowany ze względu na warunki termiczne w danym roku. Zbiornik ten należy szczelnie ogrodzić (początek września) przy jednoczesnym odławianiu płazów, a następnie stopniowo obniżać poziom wody pod nadzorem specjalisty. Zasypywanie zbiornika powinno odbywać się jednostronnym frontem roboczym w obecności nadzoru przyrodniczego. Bardzo ważne jest aby zbiornik kompensujący wykonano przed rozpoczęciem budowy drogi, co umożliwi przenoszenie płazów z likwidowanego zbiornika bezpośrednio do nowego siedliska. Oddziaływanie skumulowane 120

Brak efektu skumulowanych oddziaływań z istniejącą drogą DK3 w rejonie zaprojektowanych przejść, droga ekspresowa S3 biegnie albo po starym śladzie DK3 albo w ramach przedsięwzięcia będzie pełniła funkcję drogi obsługującej. Wnioski Ocenia się, że realizacja inwestycji po zastosowaniu zaprojektowanych środków minimalizujących i przeprowadzeniu kompensacji a także odpowiedniej organizacji robót na etapie budowy nie wywrze znaczącego wpływu na wymienione w tabeli gatunki płazów i ich siedliska. Zaprojektowane rozwiązania w dokumentacji budowlanej zapewnią ochronę siedlisk płazów przed zanieczyszczeniami z pasa drogowego a zaprojektowane przejścia wraz z ogrodzeniem naprowadzającym wpłyną na zapewnienie utrzymania łączności i różnorodności genetycznej lokalnych populacji płazów i gadów. Zaś zaprojektowany zbiornik kompensujący w miejsce likwidowanego zapewni siedlisko zastepcze dla lokalnej populacji plazów. Zaproponowane działania na etapie realizacji należy uwzględnić w dokumentacji przetargowej opisującej przedmiot zamówienia w przetargu na wykonawstwo planowanej budowy drogi. Ostatecznie skuteczność zaprojektowanych rozwiązań zostanie potwierdzona po wykonaniu monitoringu i analizy porealizacyjnej zgodnie z zapisami decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. 8.2.5.4. Sposoby ograniczenia wpływu na ptaki Poniżej zamieszczono tabelą przedstawiającą syntyczne zestawienie najistotniejszych oddziaływań planowanej drogi S3 na siedliska ptaków i sposoby ich zminimalizowania na etapie realizacji oraz rozwiązania zaprojektowane w dokumentacji budowlanej. Szczegółowy opis zaproponowanych rozwiązań oraz warunki ich realizacji znajduje się w raporcie 121

L.p. Gatunek Wpływ Ocena Sposób minimalizacji km 1 Ciconia ciconia bocian biały Zniszczenie siedliska żerowania (19,75 ha) Pogorszenie jakości siedliska żerowania (28,44 ha) Zniszczenie siedliska żerowania (144,85 ha) 2 (2) 2 Organizacja placu budowy i składowania materiałów oraz sprzętu, lokalizacja dróg dojazdowych w sposób minimalizujący ingerencję w siedliska bociana białego. Zabezpieczenie przed zanieczyszczeniami. Uniemożliwienie spływu zanieczyszczeń z placu budowy, dróg Używanie sprawnych technicznie i nie przestarzałych maszyn.. Organizacja placu budowy i składowania materiałów oraz sprzętu, lokalizacja dróg dojazdowych w sposób minimalizujący ingerencję w siedliska błotniaka stawowego. 69+600 71+750 Zabezpieczenie przed zanieczyszczeniami. Uniemożliwienie spływu zanieczyszczeń z placu budowy, dróg 2 Circus aeruginosus błotniak stawowy Pogorszenie jakości siedliska żerowania (160,72 ha) (2) Hałas i niepokój (1) Zwiększona śmiertelność (1) Zniszczenie siedliska żerowania (9,84 ha) 2 Używanie sprawnych technicznie i nie przestarzałych maszyn.. Wymagany monitoring siedlisk ptaków w rejonie stawów ok. km 67+000 oraz na południe od linii kolejowej, rejon miejscowości Borów i Legnica około km 71+800 72+800 odnoszący się do gniazdowania i sposobu wykorzystania żerowisk Ekrany akustyczne Ea01L, Ea01a, Wa01L, Ea02L, Ea03L, WD-40L, Ea04L, Ea01P, WD-40P, Ea02P, ED-4P, Ea03P, WD-41P, Ea04P i przeciwolśnieniowe Eo07pg, Eo08pg, Eo03L, ED-3L, Eo04L, Eo05L, ED-4L, Eo06L, Eo07L, WD40AL, Eo08L, Eo09L, Eo03P, ED-3P, Eo04P, Eo05P, Eo06P, Eo07P, WD40AP, Eo08P, WD-42P oraz ekrany przy przejściu ED-2 strona P i L, częściowy przebieg drogi w wykopach Organizacja placu budowy i składowania materiałów oraz sprzętu, lokalizacja dróg dojazdowych w sposób minimalizujący ingerencję w siedliska żurawia. 64+810 69+500 69+685 72+900 76+670 78+150 3 Grus grus żuraw Pogorszenie jakości siedliska żerowania (21,75 ha) (2) Zabezpieczenie przed zanieczyszczeniami. Uniemożliwienie spływu zanieczyszczeń z placu budowy, dróg Używanie sprawnych technicznie i nie przestarzałych maszyn 67+600 68+450 69+820 71+270 71+800 72+350 Wymagany monitoring siedlisk ptaków w rejonie stawów ok. km 122

L.p. Gatunek Wpływ Ocena Sposób minimalizacji km 67+000 11 oraz na poludnie od linii kolejowej, rejon miejscowości Borów i Legnica około km 71+800 72+800 odnoszący się do gniazdowania i sposobu wykorzystania żerowisk Zniszczenie siedliska żerowania i rozrodu (0,77 ha) 2 Organizacja placu budowy i składowania materiałów oraz sprzętu, lokalizacja dróg dojazdowych w sposób minimalizujący ingerencję w siedliska jarzębatki. 4 Sylvia nisoria jarzębatka Pogorszenie jakości siedliska żerowania i rozrodu (5,67 ha) (2) Zabezpieczenie przed zanieczyszczeniami. Uniemożliwienie spływu zanieczyszczeń z placu budowy, dróg Używanie sprawnych technicznie i nie przestarzałych maszyn 67+340 68+165 Hałas i niepokój (1) Zwiększona śmiertelność (2) Droga prowadzona w nasypie, wymagany monitoring śmiertelności w wyniku kolizji z pojazdami i infrastrukturą towarzyszącą 5 Lanius collurio gąsiorek Zniszczenie siedliska żerowania i rozrodu (19,27 ha) Pogorszenie jakości siedliska żerowania i rozrodu (29,76 ha) 2 (2) Hałas i niepokój (1) Zwiększona śmiertelność (2) Organizacja placu budowy i składowania materiałów oraz sprzętu, lokalizacja dróg dojazdowych w sposób minimalizujący ingerencję w siedliska gąsiorka. Nie dopuścić do zniszczenia pasów roślinności krzewiastej wzdłuż dróg, rzek i kanałów, zapewniających odpowiednie miejsca do budowy gniazd, poza zakres przewidziany w projekcie zieleni. Używanie sprawnych technicznie i nie przestarzałych maszyn.. Ekrany akustyczne Ea04L, Ea05L, WK-1L, Ea06L, WD-47L, Ea07L, Ea01P, Ea02P, Ea03P, WD-41P, Ea04P wał ziemny Wa01L i przeciwolśnieniowe Eo03L, ED-3L, Eo10L, Eo03P, ED-3P, WD-42P, Eo09P oraz ekrany przy przejściu ED-3 strona P i L, wzdłuż części siedlisk częściowe zabezpieczenie, wymagany monitoring śmiertelności w wyniku kolizji z pojazdami i infrastrukturą towarzyszącą 65+200 65+380 65+370 65+610 66+510 66+850 67+310 67+900 68+805 68+950 68+800 69+025 68+875 69+060 69+635 69+890 71+085 71+450 71+780 72+100 73+030 73+130 73+640 74+100 74+900 75+500 75+560 75+760 75+850 75+940 77+400 78+350 78+570 79+164 11 Monitoringiem zaleca się objąć również żurawia, pomimo zlokalizowania siedliska w km 66+500 67+340 - poza zasięgiem przewidywanego oddziaływania, nie mniej jedanak wpływ budowy węzła Legnica Północ może mieć również negatywny wpływ na stwierdzone siedliska żurawia zlokalizowane po dwóch stronach zaprojektowanego węzła. 123

L.p. Gatunek Wpływ Ocena Sposób minimalizacji km 6 Pernis apivorus trzmielojad zajęcie fragmentów siedlisk żerowiskowych (1) Organizacja placu budowy i składowania materiałów oraz sprzętu, lokalizacja dróg dojazdowych w sposób minimalizujący ingerencję w siedliska trzmielojada. Zabezpieczenie przed zanieczyszczeniami. Uniemożliwienie spływu zanieczyszczeń z placu budowy, dróg 67+860 73+900 7 Haliaeetus albicilla bielik zajęcie fragmentów siedlisk żerowiskowych (1) Używanie sprawnych technicznie i nie przestarzałych maszyn Organizacja placu budowy i składowania materiałów oraz sprzętu, lokalizacja dróg dojazdowych w sposób minimalizujący ingerencję w siedliska bielik. Zabezpieczenie przed zanieczyszczeniami. Uniemożliwienie spływu zanieczyszczeń z placu budowy, dróg 67+800 Zniszczenie siedliska żerowania i rozrodu (16,41 ha) 2 Używanie sprawnych technicznie i nie przestarzałych maszyn Organizacja placu budowy i składowania materiałów oraz sprzętu, lokalizacja dróg dojazdowych w sposób minimalizujący ingerencję w siedliska bociana czarnego. Zabezpieczenie przed zanieczyszczeniami. Uniemożliwienie spływu zanieczyszczeń z placu budowy, dróg 8 Ciconia nigra 9 Lullula arborea bocian czarny lerka Pogorszenie jakości siedliska żerowania i rozrodu (17,46 ha) (2) Hałas i niepokój (1) Zniszczenie siedliska żerowania i rozrodu (117,96 ha) 2 Używanie sprawnych technicznie i nie przestarzałych maszyn Wymagany monitoring siedlisk ptaków w rejonie stawów ok. km 67+000 odnoszący się do gniazdowania i sposobu wykorzystania żerowiska Ekrany akustyczne Ea01L, Ea01a, Wa01L, Ea02L, Ea01P i przeciwolśnieniowe Eo03L, ED-3L, Eo04L, Eo03P, ED-3P, Eo04P, oraz ekrany przy przejściu ED-3 strona P i L wzdłuż części siedliska Organizacja placu budowy i składowania materiałów oraz sprzętu, lokalizacja dróg dojazdowych w sposób minimalizujący ingerencję w siedliska lerki. 64+400 69+000 68+665 58+405 65+300 124

L.p. Gatunek Wpływ Ocena Sposób minimalizacji km Pogorszenie jakości siedliska żerowania i rozrodu (130,15 ha) (2) Hałas i niepokój (1) Zwiększona śmiertelność (2) Zabezpieczenie przed zanieczyszczeniami. Uniemożliwienie spływu zanieczyszczeń z placu budowy, dróg Używanie sprawnych technicznie i nie przestarzałych maszyn Ekrany przeciwolśnieniowe Eo01pg, Eo02pg, Eo03pg, Eo04pg, Eo05pg, Eo06pg, Eo01L, ED-2L, Eo02L, Eo01P, ED-2P, Eo02P oraz ekrany przy przejściu ED-2 strona P i L wzdłuż części siedlisk częściowe zabezpieczenie, wymagany monitoring śmiertelności w wyniku kolizji z pojazdami i infrastrukturą towarzyszącą Organizacja placu budowy i składowania materiałów oraz sprzętu, lokalizacja dróg dojazdowych w sposób minimalizujący ingerencję w siedliska derkacza. 10 Crex crex derkacz Pogorszenie jakości siedliska żerowania i rozrodu (0,73 ha) (2) Zabezpieczenie przed zanieczyszczeniami. Uniemożliwienie spływu zanieczyszczeń z placu budowy, dróg Używanie sprawnych technicznie i nie przestarzałych maszyn 71+800 72+410 Wymagany monitoring siedlisk ptaków na południe od linii kolejowej, rejon miejscowości Borów i Legnica około km 71+800 72+800 odnoszący się do gniazdowania i sposobu wykorzystania żerowisk Hałas i niepokój 2 Brak ekranów akustycznych Zniszczenie siedliska żerowania i rozrodu (9,75 ha) 2 Organizacja placu budowy i składowania materiałów oraz sprzętu, lokalizacja dróg dojazdowych w sposób minimalizujący ingerencję w siedliska zimorodka 11 Alcedo atthis zimorodek Pogorszenie jakości siedliska żerowania i rozrodu (5,37 ha) (2) Zabezpieczenie przed zanieczyszczeniami. Uniemożliwienie spływu zanieczyszczeń z placu budowy, dróg Używanie sprawnych technicznie i nie przestarzałych maszyn 66+800 67+800 Wymagany monitoring siedlisk ptaków w rejonie stawów ok. km 67+000 odnoszący się do gniazdowania i sposobu wykorzystania 125

L.p. Gatunek Wpływ Ocena Sposób minimalizacji km żerowiska Hałas i niepokój 1 Zwiększona śmiertelność 2 Brak ekranów akustycznych, ekrany przeciwolśnieniowe ED-3L, Eo04L, ED-3P, Eo04P oraz ekrany przy przejściu ED-3 strona P i L droga w nasypie, wymagany monitoring śmiertelności w wyniku kolizji z pojazdami i infrastrukturą towarzyszącą Ocena wpływu: 0 brak wpływu, 1 wpływ mało istotny, 2 wpływ istotny. Ocena w nawiasach oznacza możliwość wystąpienia potencjalnego wpływu, który będzie miał miejsce przy braku zastosowania środków minimalizujących wpływ na środowisko. 126

Wnioski Do cenniejszych regionow należy zaliczyć stawy rybne będące cennym siedliskiem dla ptaków wodnych około km 67+000 (żuraw, błotniak stawowy), gdzie obserwowano również skupiska noclegowe szpaków (ok. 10 tys. osobników) i dymówek (ok. 2 tysięcy). Znaczenie tych stawów jako miejsca noclegowego dla stad ptaków może być jeszcze wyższe późnym latem dla przelotnych jaskółek Hirundininae, a także pliszek Motacillidae. Drugim ważnym regionem szczególnie dla błotniaka stawowego i derkacza są pola a południe od tej linii kolejowej i na północ od Legnicy około km 71+800 72+800. W związku z powyższym zaleca się przeprowadzenie monitoringu w zakresie gniazdowania i wykorzystania żerowisk przez ptaki w miejscach newralgicznych oraz zgodnie z zapisami DŚU monitoring śmiertelności ptaków. Ze względu na przyrodniczo stosunkowo ubogi teren oraz na poprowadzenie trasy planowanej drogi w znacznej mierze wzdłuż istniejącej i ruchliwej obecnie trasy, nie stwierdzono tutaj innych rejonów o wybitnych walorach ornitologicznych. Ocenia się, że realizacja inwestycji nie wywrze znaczącego wpływu na wymienione w tabeli chronione gatunki ptaków oraz ich miejsca żerowiskowe i lęgowe. 8.2.5.5. Sposoby ograniczenia wpływu na ssaki i korytarze ekologiczne Poniżej przedstawiono możliwości zminimalizowania wpływu planowanej budowy drogi S3 na gatunki ssaków oraz drożność korytarzy ekologicznych na etapie realizacji, eksploatacji z uwzględnieniem rozwiązań zaprojektowanych w dokumentacji budowlanej Oddziaływanie skumulowane Brak efektu skumulowanych oddziaływań z istniejącą drogą DK3 w rejonie zaprojektowanych przejść, droga ekspresowa S3 biegnie albo po starym śladzie DK3 albo w ramach przedsięwzięcia będzie pełniła funkcję drogi obsługującej. Na etapie prac budowlanych: Sposobem minimalizacji negatywnego oddziaływania na gatunki ssaków jest oszczędzanie cennych płatów siedlisk i ograniczenie możliwości pogorszenia jakości siedlisk. Organizacja placu budowy i składowania materiałów oraz sprzętu, lokalizacja dróg dojazdowych powinna zostać wykonana w sposób zabezpieczający siedliska poprzez unikanie lokalizacji w: dolinie rzecznej zaplecze budowy należy lokalizować minimum 50 m od rzeki, granicach kompleksów leśnych korytarzy lokalnych i ekologicznych migracji ssaków Tabela 8.2.5.5.1 Zaprojektowane przejścia dla zwierząt na drodze S3 km 59+151 61+201 Korytarz ekologiczny Korytarz ekologiczny Bory Dolnośląskie Odra Środkowa GKPdC-20 Korytarz ekologiczny nr obiektu PE-13 PE-14 typ Przejście górne Przejście górne Minimalne wymiary (H światło pionowe, B - światło poziome) w PB w DŚU B=55 m B=50 m B=80 m B=50 m 127

km Korytarz ekologiczny nr obiektu Bory Dolnośląskie Odra Środkowa GKPdC-20 62+168 2+034 3+961 Korytarz ekologiczny Bory Dolnośląskie Odra Środkowa GKPdC-20 ED-2 ED-2A ED-2B Korytarz ekologiczny Bory 64+100 Dolnośląskie PE-15 Odra Środkowa GKPdC-20 66+804 Korytarz ED-3 0+179 lokalny na terenie ED-3A 0+823 Nadleśnictwa Legnica ED-3B Korytarz lokalny na 69+981 terenie ED-4 Nadleśnictwa Legnica 72+912 WD-42 76+752 PE-17 typ Przejście dolne - estakada Przejście górne Przejście dolne Estakada na rzeką Czarna Woda Przejście dolne zespolone z linią kolejową i drogą powiatową Przejście górne Minimalne wymiary (H światło pionowe, B - światło poziome) w PB B=20,7 + 21,1 + 3x24,1 + 21,1 +20,7m H=5 m w DŚU B=18 m H=5 m B=75 m B=50 m B=20 m H=4 m B=18+18 m H=3,5 m B=15 m H=3,5 m B=20 m H=4 m B=18 m H=3,5 m B=15 m H=3,5 m B=50 m B=50 m W przypadku obiektu w km 70+497,14 WD-40A most nad Kanałem Rzeszotarskim. Ze względu na uwarunkowania techniczne oraz w związku z brakiem zidentyfikowanego szlaku migracji zwierząt w bezpośrednim sąsiedztwie przejścia zaprojektowano obiekt o Hmin=3m, który nie pełni funkcji przejścia dla dużych zwierząt, obiekt dostosowano do pełnienia funkcji przejścia dla płazów i malych ssaków, nachylenie skarpy rowów o pochyleniu 1:3, skarpy kanału oraz teren zalewowy umocniony darniną oraz dodatkowo zaprojektowano płotki naprowadzające łączące to przejście z grupą zaprojektowanych przepustów. Ocenia się iż wprowadzona zmiana nie będzie miała wpływu na drożność i funkcjonalność korytarzy migracyjnych ssaków pomimo sąsiedztwa korytarza lokalnego w odległości około 250 od mostu. Estakada w km 69+168 przez rzekę Czarna Woda, w sposób wystarczający pozwoli na zapewnienie drożności korytarza migracyjnego dla dużych ssaków, których obecność w czasie inwentaryzacji notowana była w okolicach Czarnej Wody a nie Kanału Rzeszotarskiego (sarna około km 70+100). W przypadku Kanału Irygacyjnego w związku z lokalizacją węzła Legnica Północ przeprowadzony został przez drogę S3 za pomocą 5 przepustów, zaś ze 128

względu na stwierdzony szlak migracji płazów, przepusty wyposażono w półki oraz zaprojektowano ogrodzenie ochronno naprowadzające. Zaprojektowano wykonanie obustronnego ogrodzenie pasa drogowego drogi ekspresowej zabezpieczającego przed niekontrolowanym wtargnięciem ludzi i zwierząt na jezdnię. Ogrodzenie zostało zlokalizowane pomiędzy drogą ekspresową a drogami dojazdowymi. Ogrodzenie wykonuje się także wokół wszystkich zbiorników retencyjnych i retencyjno - infiltracyjnych jak również wokół urządzeń infrastruktury technicznej. W projekcie przyjęto stosowanie na całym odcinku inwestycji (bez względu na jego lokalizację) ogrodzenie o wysokości 2,40m. Przyjęto zmienną wielkość oczek siatki, w zależności od wysokości liczonej od poziomu terenu (zabezpieczenie przed przedostawaniem się małych zwierząt). Dodatkowo przewiduje się wkopanie siatki ogrodzenia na głębokość min. 0,50 m w grunt. Zapobiegnie to podkopywaniu i przechodzeniu zwierząt pod ogrodzeniem. Ekrany przeciwolśnieniowe zaprojektowano na całej długości górnych przejść dla zwierząt po obu ich stronach oraz na odcinkach o długości nie mniejszej niż 80 m od osi przejść (wzdłuż pasa drogi, po obu stronach przejść) o wysokości nie mniejszej niż 3,0 m; na całej długości estakady i mostów oraz na długości nie mniejszej niż 50 m od ich krańców, po obu stronach drogi, o wysokości nie mniejszej niż 3,0 m; nad przejściami dolnymi na długości nie mniejsze niż 30m od ich krańców, po obu stronach drogi, o wysokości nie mniejszej niż 3,0 m. Żadne z zaprojektowanych przejść dla dużych i średnich ssaków poza ED3 nie znajduje się na odcinkach oświetlonych w przypadku przepustów dla płazów i malych ssaków na oświetlonych odcinkach znajdują się następujące przejścia: PS-E-4-3 - 66+420.00 PS-E-4-4 - 66+550.00 PS-E-4-5 - 66+600.00 PS-E-4-6 - 66+700.00 PS-E-4-7 - 66+900.00 PS-E-4-8 - 66+950.00 PS-E-4-9 - 67+100.00 PS-E-4-10 - 67+380.00 PS-E-4-11 - 67+924.00 PS-E-4-21 - 73+650.00 PS-E-4-22 - 73+700.00 PS-E-4-23 - 74+205.00 PS-E-4-25 - 75+030.00 PS-E-4-26 - 75+080.00 Przy projektowaniu nasadzeń brano pod uwagę jedynie gatunki rodzime drzew i krzewów tj.: brzoza brodawkowata, olszaa czarna, klon polny, dzika róża, bez czarny, głóg jednoszyjkowy, jarząb pospolity. Ich szczegółowa lokalizacjia określona została w projekcie nasadzeń. W związku z koniecznością przeprowadzenia wycinki drzew projekt budowlany zapewnia dokonanie nasadzeń kompensujących. Nasadzenia zostaną przeprowadzone w formie szpalerów lub skupisk drzew i krzewów np. lipa drobnolistna, klon zwyczajny, klon jawor, klon polny, brzoza brodawkowata, dzika róża, bez czarny, tarnina, głóg, jarząb pospolity w okresie wiosennym lub jesiennym na terenach znajdujących się w obrębie pasa drogowego. Wariantowo, przesadzić krzewy przewidziane do wycięcia. Nasadzenia krzewów zaprojektowano na powierzchni nie mniejszej od powierzchni, z której krzewy usunięto (powierzchnia krzewów przewidzianych do wycinki - 37 885 m 2, do nasadzeń 36 520 szt na powierzchni 61,138 m 2 Wnioski Ocenia się, że realizacja inwestycji nie wywrze znaczącego wpływu na drożność korytarzy migracyjnych ssaków zarówno tych o znaczeniu lokalnym jak i krajowym. Ostatecznie skuteczność 129

zaprojektowanych rozwiązań zostanie potwierdzona po wykonaniu monitoringu i analizy porealizacyjnej zgodnie z zapisami decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Sposoby ograniczania wpływu na nietoperze Przy realizacji inwestycji liniowych stosuje się szereg technicznych rozwiązań, które pozwalają zminimalizować negatywny wpływ budowanej drogi na nietoperze. Do podstawowych z nich należą: na odcinku lokalizacji przejścia dla nietoperzy droga przebiega na poziome otaczającego ją terenu lub tylko nieznacznie różni się poziomem niwelety względem otoczenia, zadrzewienia naprowadzające do miejsca przekraczania drogi szpalery drzew i krzewów wzdłuż krawędzi wiaduktów górnych ekrany antyolśnieniowych (najlepiej drewnianych) wzdłuż krawędzi wiaduktów górnych w przypadku braku możliwości zastosowania nasadzeń, szpalery drzew i wysokich krzewów łączących przejście z układem zadrzewień (struktur ukierunkowujących przemieszczanie się nietoperzy) w jego otoczeniu. W celu dostosowania przejść dolnych (estakady ED3 i ED4) do potrzeb przemieszczania się nietoperzy wprowadzono zieleń wzdłuż cieku Czarna Woda, która stanowi przedłużenie istniejącej zieleni oraz w przypadku ED3 pozostawiono część zieleni istniejącej wraz z nowymi nasadzeniami. W przypadku obieku WD40 jak i wszystkich przejść dla zwierząt wprowadzono ekrany przeciwolśnieniowe lub akustyczne. W projekcie zieleni wprowadzono zarówno drzewa jak i krzewy łączące się z zielenią istniejącą tak aby jak przesłonić obiekt inżynierski, który znajduje się w pobliżu przejścia dla małych ssaków. Ponadto zieleń wysoka wprowadzona w projekcie powoduje, że przeloty nietoperzy odbywać się będą wzdłuż projektowanej drogi S3, a nie przez. Ekrany akustyczne służą przede wszystkim ochronie siedlisk przed hałasem. Przy okazji ekrany pełnią także ważną rolę przeszkód zmuszających nietoperze do podwyższenia pułapu lotu (powyżej 5 m) nad drogą, w celu uniknięcia kolizji z pojazdami. Kolizje z pojazdami są główną antropogeniczną przyczyną śmiertelności wśród nietoperzy, szczególnie w okresie migracji. Funkcję ekranu akustycznego i równocześnie elementu krajobrazowego podnoszącego pułap lotu pełnić będą odpowiednio skomponowane z lokalnym krajobrazem zadrzewienia. Obniżenie poziomu hałasu można uzyskano również poprzez odpowiednie kształtowanie niwelety drogi, czy zastosowanie pasów zieleni (Kurek 2007, 2010). Istotnym problemem dla nietoperzy, których pokarm stanowią owady wabione przez światło (wszystkie gatunki mroczków, karlik malutki i borowiec wielki) jest zastosowanie lamp zwabiających owady. W celu ograniczenia niekorzystnego efektu przyciągania nietoperzy w rejon drogi zaprojektowano oświetlenie w miarę możliwości o jak najmniejszej intensywności, o ciepłej barwie i skierowane wyłącznie w kierunku elementu, który ma oświetlać. Dodatkowo zastosowano się do poniższych zaleceń: zastosowano zamknięte obudowy źródeł światła (pułapki na owady) okres trwania oświetlenia należy dostosować do pory roku, zastosowano lampy ze strumieniem światła skierowanym na określoną powierzchnię. Problem wpływu oświetlenia na nietoperze dotyczy tylko okresu wiosna-lato-jesień. W okresie zimowym, kiedy to noce są najdłuższe, a w związku z tym czas koniecznego oświetlenia obiektów jest dłuższy, nietoperze zimują w swoich kryjówkach. Poniżej przedstawiono możliwości zminimalizowania wpływu planowanej inwestycji na zinwentaryzowane gatunki nietoperzy oraz ich siedliska na etapie realizacji, eksploatacji oraz rozwiązania zaprojektowane w dokumentacji budowlanej 130

Tabela 8.2.5.5.2 Możliwości minimalizacji negatywnego wpływu na zinwentaryzowane gatunki nietoperzy. Odcinki/miejsca newralgiczne Gatunki stwierdzone Wpływ Ocena Sposób minimalizacji 66+250 68+600 nocek rudy Myotis daubentonii mroczek pozłocisty Eptesicus nilssonii karlik malutki Pipistrellus pipistrellus karlik drobny Pipistrellus pygmaeus borowiec wielki Nyctalus noctula mopek Barbastella barbastellus Zwiększona śmiertelność gł. Barbastella barbastellus mopek i Eptesicus nilssonii mroczek pozłocisty + budowa przepustów w km 66+420-68+580, WD-38A, ED-3 + zbiorniki retencyjne i retencyjno infiltracyjne ZR-9/4, ZR-10/4, ZR-11/4, ZRI-12/4, ZR-13/4 i ZR- 14/4, + etap budowy ED-3, WD-38 i przepusty w rejonie węzła Legnica Północ i stawu stanowiącego miejsce żerowania +kolizje z pojazdami +oświetlenie Efekt barierowy (2) Hałas i niepokojenie zanieczyszczenie siedliska (2) (1) Zaprojektowano oświetlenie jak najmniej intensywne, o ciepłej barwie i skierowane wyłącznie w kierunku elementu który ma oświetlać. Zastosowano zamknięte obudowania źródeł światła, okres trwania oświetlenia należy dostosować do pory roku, zastosowano lampy ze strumieniem światła skierowanym na określona powierzchnię Na etapie budowy zaleca się stosowanie zamkniętej obudowy dla źródeł światła, używane lampy należy stosować ze strumieniem światła skierowanym na określona powierzchnię ED-3, WD-38A i przepusty w rejonie węzła Legnica Północ. Nie wprowadzono roślinności wzdłuż drogi w bezpośrednim sąsiedztwie zbiorników od strony drogi S3 w strefie pomiędzy zbiornikiem a drogą S3 niwelowanie efektu przyciągania nietoperzy. Wprowadzono niskie zakrzewienia w bezpośrednim sąsiedztwie i zadrzewienia na terenach leśnych ED3 przejście o Hmin=4m możliwość wykorzystania przez nietoperze. Ekrany akustyczne i przeciwolśnieniowe Ea02L, Eo03L, ED-3L, Eo04L, Eo03P, ED-3P, Eo04P, oraz ekrany przeciwolśnieniowe na przejściu ED-3 Pogorszenie jakości siedlisk (1) Nie wprowadzono gęstych nasadzeń wzdłuż drogi w jej bezpośrednim sąsiedztwie gęste nasadzenia ograniczono do rejonów najść do przejść dla zwierząt Organizacja placu budowy i składowania materiałów oraz sprzętu, lokalizacja dróg dojazdowych w sposób minimalizujący ingerencję w siedliska i żerowiska nietoperzy 131

Odcinki/miejsca newralgiczne Gatunki stwierdzone Wpływ Ocena Sposób minimalizacji 69+400 70+600 71+900 72+700 nocek rudy Myotis daubentonii mroczek późny Eptesicus serotinus karlik malutki Pipistrellus pipistrellus karlik drobny Pipistrellus pygmaeus karlik większy Pipistrellus nathusii borowiec wielki Nyctalus noctula nocek Natterera Myotis nattereri mroczek posrebrzany Vespertilio murinus mroczek późny Eptesicus serotinus karlik malutki Pipistrellus pipistrellus borowiec wielki Nyctalus noctula Zwiększenie śmiertelności +budowa WD-40 i WD-40A, ED-4, przepusty w km 70+175 70+435 +kolizje z pojazdami + etap budowy WD-40 znajdujący w miejscowości Rzeszotary gdzie stwierdzono kolonię rozrodczą karlika malutkiego oraz miejsca żerowania dla pozostałych gatunków Zniszczenie kolonii rozrodczej karlika malutkiego w związku z wyburzeniem budynku Efekt barierowy (2) Uniemożliwienie migracji i przelotów na żerowiska (2) Hałas i niepokojenie zanieczyszczenie siedliska Pogorszenie jakości siedlisk (1) Zwiększenie śmiertelności: +budowa przepustów w km 72+033 72+273 +kolizje z pojazdami +zbiorniki retencyjne ZR-17/4, ZR-18/4 Uniemożliwienie migracji i przelotów na żerowiska (2) Hałas i niepokojenie zanieczyszczenie siedliska (2) 2 (1) Wprowadzono nasadzenia naprowadzające w formie krzewów i drzew WD-40 i WD-40A, Ekrany akustyczny na wiadukcie WD-40L i WD-40P o 4 m wys. Wprowadzono nasadzenia naprowadzające w formie drzew i krzewów ED-4, Ekrany akustyczny ED-4P na moście 4m wys.strona prawa i przeciwolśnieniowe ED-4L strona lewa o wys 3m Na etapie budowy WD-40 zaleca się stosowanie zamkniętej obudowy dla źródeł światła, używane lampy należy stosować ze strumieniem światła skierowanym na określona powierzchnię Nie wprowadzono gęstych nasadzeń wzdłuż drogi w jej bezpośrednim sąsiedztwie gęste nasadzenia ograniczono do rejonów najść do przejść dla zwierząt Ekrany akustyczne Ea03L, WD-40L, Ea04L, Ea01P, WD-40P, Ea02P, ED-4P i przeciwolśnieniowe Eo05L, ED-4L, Eo06L, Eo07L, WD-40AL, Eo08L, Eo05P, Eo06P, WD-40AP, Eo07P Organizacja placu budowy i składowania materiałów oraz sprzętu, lokalizacja dróg dojazdowych w sposób minimalizujący ingerencję w siedliska i żerowiska nietoperzy (2) Nie wprowadzono roślinności wzdłuż drogi w bezpośrednim sąsiedztwie zbiorników od strony drogi S3 niwelowanie efektu przyciągania nietoperzy. (1) Nie wprowadzono gęstych nasadzeń wzdłuż drogi w jej bezpośrednim sąsiedztwie gęste nasadzenia ograniczono do rejonów najść do przejść dla zwierząt Pogorszenie jakości siedlisk (1) Organizacja placu budowy i składowania materiałów oraz 132

Odcinki/miejsca newralgiczne Gatunki stwierdzone Wpływ Ocena Sposób minimalizacji 74+100 75+100 nocek Natterera Myotis nattereri nocek rudy Myotis daubentonii karlik malutki Pipistrellus pipistrellus karlik większy Pipistrellus nathusii borowiec wielki Nyctalus noctula Zwiększenie śmiertelności: +związane z budową WD-44, przepustów 74+205 75+080 + zbiorniki retencyjne i retencyjno infiltracyjne ZRI-21/4 +zbiornik kompensacyjny i pasaż roślinny ZK-22/4 i PR-23a/4 +etap budowy przepustów w rejonie ogródkow działkowych stanowiących miejsce żerowania nietoperzy +oświetlenie Uniemożliwienie migracji i przelotów na żerowiska (2) Efekt barierowy (2) Hałas i niepokojenie zanieczyszczenie siedliska (2) sprzętu, lokalizacja dróg dojazdowych w sposób minimalizujący ingerencję w siedliska i żerowiska nietoperzy Zaprojektowano oświetlenie jak najmniej intensywne, o ciepłej barwie i skierowane wyłącznie w kierunku elementu który ma oświetlać. Zastosowano zamknięte obudowania źródeł światła, okres trwania oświetlenia należy dostosować do pory roku, zastosowano lampy ze strumieniem światła skierowanym na określona powierzchnię Na etapie budowy zaleca się stosowanie zamkniętej obudowy dla źródeł światła, używane lampy należy stosować ze strumieniem światła skierowanym na określona powierzchnię WD-44 i przepusty w rejonie ogródków działkowych Zbiorniki znajdują się w rejonie węzła Legnica Zachód gdzie wprowadzono roślinność jednak brak gęstych nasadzeń od strony drogi S3 Zaprojektowane zbiorniki kompensacyjne jak i pasaż roślinny w rejonie ogródków działkowych zostały maksymalnie odsunięte od drogi S3 Nie wprowadzono gęstych nasadzeń wzdłuż drogi w jej bezpośrednim sąsiedztwie gęste nasadzenia ograniczono do rejonów najść do przejść dla zwierząt Organizacja placu budowy i składowania materiałów oraz Pogorszenie jakości siedlisk (1) sprzętu, lokalizacja dróg dojazdowych w sposób minimalizujący ingerencję w siedliska i żerowiska nietoperzy Ocena wpływu: 0 brak wpływu, 1 wpływ mało istotny, 2 wpływ istotny. Ocena w nawiasach oznacza możliwość wystąpienia potencjalnego wpływu, który będzie miał miejsce przy braku zastosowania środków minimalizujących wpływ na środowisko. (1) 133

Etap budowy Zaleca się aby ekrany akustyczne i przeciwolśnieniowe zaprojektowane w dokumentacji budowlanej, w celu ochrony nietoperzy w rejonie projektowanej drogi ustawiać w okresie od października do końca lutego. (z możliwością przyspieszenia/przedłużenia w przypadku występowania niesprzyjających warunków atmosferycznych o miesiąc Z uwagi na występowanie w rejonie inwestycji schronień nietoperzy zaleca się, aby drzewa przeznaczone do wycinki zostały sprawdzone przez specjalistę chiropterologa, w celu potwierdzenia, że nie są one w danym momencie użytkowane przez nietoperze. Organizacja placu budowy i składowania materiałów oraz sprzętu, lokalizacja dróg dojazdowych w sposób minimalizujący ingerencję w siedliska W związku z planowanym wyburzeniem budynków na działce nr 442/5 obręb Rzeszotary/gmina Miłkowice/powiat Legnicki w którym stwierdzono kolonię rozrodczą karlika malutkiego Pipistrellus pipistrellus zaleca się aby rozbiórki dokonać w terminie między 15.08 a 15.04. Dodatkowo od 20.11 do 20.03 wyburzenia należy prowadzić w porozumieniu z chiropterologiem. Zaleca się, aby rozbiórka budynku odbywała się pod nadzorem chiropterologicznym, niezależnie od terminu celem wyłapania ewentualnych zwierząt. Karliki coraz częściej zimują w różnego rodzaju budynkach, dlatego należy ograniczyć do minimum ewentualność zabicia zwierząt podczas prac..etap eksploatacji Przez pierwsze 4 lata użytkowania drogi przy udziale ornitologa i chiropterologa badać na trasie przebiegu drogi śmiertelność ptaków i nietoperzy w wyniku kolizji z pojazdami; Kontrolować i utrzymywać w należytym stanie technicznym system odwodnienia, w szczególności czystość rowów odwadniających i osadników. W przypadku uszkodzenia systemu - szkodę niezwłocznie naprawić. Monitorować ewentualne wycieki paliwa. W przypadku wycieku paliwa, miejsce zanieczyszczone oczyścić za pomocą sorbentów substancji ropopochodnych. Monitorować dokonane nasadzenia drzew i krzewów W przypadku stwierdzenia wypadnięcia nasadzonych drzew i krzewów, dosadzać nowe rośliny w miejsce uschniętych. Nasadzenia uzupełniające wykonywać w okresie marzec kwiecień, a do nasadzeń wykorzystywać drzewa i krzewy tych samych gatunków; Wykaszać roślinność rosnącą przy konstrukcjach naprowadzających do przepustów i przejść dla małych zwierząt; Nie wykaszać roślinności w pasie 30 cm od ogrodzenia drogi; Właściwe utrzymywać i konserwować urządzenia podczyszczające wody opadowe 8.2.5.6. Konieczne do uzyskania derogacje na etapie realizacji inwestycji Realizacji inwestycji wiązać się będzie z możliwością zniszczenia oraz negatywnego oddziaływania na gatunki roślin i zwierząt chronionych oraz siedlisk przyrodniczych Zniszczenie osobników danego gatunku wymaga uzyskania zgody odpowiednio: Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w przypadku gatunków objętych ochroną ścisłą lub właściwego terytorialnie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w przypadku gatunków objętych ochroną częściową. Organ wydający tego typu decyzje może nałożyć obowiązek wykonania działań zmniejszających zakres ingerencji inwestycji w środowisko. Na podstawie art. 56 ust. 1 i 2 ustawy z 16 kwietnia 2004 o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220, ze zm.) na etapie budowy nadzór przyrodniczy oceni czy wymagane jest uzyskanie zezwolenie na wykonanie czynności zakazanych wobec gatunków dziko występujących zwierząt objetych ochroną w zakresie płoszenia, chwytania, przenoszenia (np. płazów), niszczenia ich siedlisk oraz roslin w zakresie zrywania, niszczenia, uszkadzania, niszczenia siedlisk. 134

Lp. 8.2.6. Ochrona zabytków kultury W celu ochrony stanowisk archeologicznych i zminimalizowania potencjalnych uszkodzeń inwestor powinien zastosować się do następujących zaleceń: Na całej długości projektowanej drogi ekspresowej S-3 należy przeprowadzić wyprzedające badania powierzchniowe z uwzględnieniem wszystkich obszarów przewidzianych pod zainwestowanie tj. węzły drogowe, MOPy, parkingi i inne związane z realizacją inwestycji. W przypadku odkrycia nowych, dotąd nieznanych, stanowisk archeologicznych należy sporządzić karty AZP dla tych stanowisk uzgadniając ich numerację z WKZ. W miejscach występowania ruchomego materiału zabytkowego, oraz na obszarach zewidencjonowanych stanowisk archeologicznych należy przeprowadzić badania sondażowe w celu weryfikacji znalezisk powierzchniowych. Na wszystkich stanowiskach archeologicznych potwierdzonych w wyniku badań sondażowych, które kolidują z inwestycją należy przeprowadzić wyprzedzające ratownicze badania archeologiczne. Prace ziemne w rejonie udokumentowanych stanowisk archeologicznych, których nie uda się potwierdzić w badaniach sondażowych należy prowadzić pod stałą obserwacją archeologiczną towarzyszącą inwestycji. W przypadku stwierdzenia zabytków archeologicznych prace należy przerwać i poprowadzić ratownicze (wykopaliskowe) badania archeologiczne. Analiza konfliktów lokalizacyjnych W tabelach poniżej oraz na mapach (Załącznik 5) przedstawiono kolizje pomiędzy cennymi siedliskami przyrodniczymi, roślinami chronionymi i stanowiskami występowania gatunków zwierząt a stanowiskami archeologicznymi znajdującymi się w promieniu 100m od nich. Kolizje pomiędzy siedliskami przyrodniczymi i stanowiskami występowania zwierząt oraz roślin a stanowiskami archeologicznymi (kolizja w buforze 100 m) km nr stanowiska na obszarze/ obszar 1 64+800 4/76-20 2 66+600 11/76-20 Siedliska i żerowiska zwierząt lerka Lullula arborea korytarz ekologiczny Bory Dolnośląskie Odra Środkowa GKPdC-20 błotniak stawowy Circus aeruginosus gąsiorek Lanius collurio korytarz lokalny migracji ssaków 3 68+780 20/76-20 błotniak stawowy Circus aeruginosus 4 68+850 19/76-20 5 68+920 18/76-20 6 69+000 13/76-20 7 69+450 17/76-20 8 69+850 23/76-20 błotniak stawowy Circus aeruginosus gąsiorek Lanius collurio błotniak stawowy Circus aeruginosus gąsiorek Lanius collurio bocian czarny Cicionia nigra błotniak stawowy Circus aeruginosus gąsiorek Lanius collurio bocian czarny Cicionia nigra borowiec wielki Nyctalus noctula błotniak stawowy Circus aeruginosus bocian biały Ciconia ciconia gąsiorek Lanius collurio błotniak stawowy Circus aeruginosus Odcinki newralgiczne przelotów stwierdzonych gatunków nietoperzy - nocek rudy Myotis daubentonii mroczek pozłocisty Eptesicus nilssonii karlik malutki Pipistrellus pipistrellus karlik drobny Pipistrellus pygmaeus borowiec wielki Nyctalus noctula mopek Barbastella barbastellus - nocek rudy Myotis daubentonii mroczek późny Eptesicus serotinus karlik malutki Pipistrellus pipistrellus karlik drobny Pipistrellus pygmaeus karlik większy Pipistrellus nathusii borowiec wielki Nyctalus noctula nocek Natterera Myotis nattereri mroczek posrebrzany Vespertilio murinus 135

Lp. km nr stanowiska na obszarze/ obszar 9 70+350 34/77-20 10 70+450 33/77-20 Siedliska i żerowiska zwierząt korytarz lokalny migracji ssaków żuraw Grus grus błotniak stawowy Circus aeruginosus bocian biały Ciconia ciconia żuraw Grus grus błotniak stawowy Circus aeruginosus Odcinki newralgiczne przelotów stwierdzonych gatunków nietoperzy nocek Natterera Myotis nattereri nocek rudy Myotis daubentonii mroczek posrebrzany Vespertilio murinus karlik większy Pipistrellus nathusii borowiec wielki Nyctalus noctula korytarz lokalny migracji ssaków - 11 71+050 29/77-20 żaba wodna Rana esculenta 12 71+150 30/77-20 błotniak stawowy Circus aeruginosus bocian biały Ciconia ciconia 13 71+650 27/77-20 błotniak stawowy Circus aeruginosus bocian biały Ciconia ciconia gąsiorek Lanius collurio żuraw Grus grus żaba wodna Rana esculenta szlak migracji płazów 14 72+150 35/77-20 błotniak stawowy Circus aeruginosus derkacz Crex crex żuraw Grus grus gąsiorek Lanius collurio karlik malutki Pipistrellus pipistrellus mroczek późny Eptesicus serotinus, 15 72+200 49/77-20 - 16 72+250 72/77-20 błotniak stawowy Circus aeruginosus derkacz Crex crex żuraw Grus grus 17 72+400 120/77-20 błotniak stawowy Circus aeruginosus derkacz Crex crex 18 72+480 103/77-20 - 19 72+600 53/77-20 błotniak stawowy Circus aeruginosus 20 72+700 47/77-20 - 21 72+880 123/77-20 błotniak stawowy Circus aeruginosus 22 73+050 116/77-20 gąsiorek Lanius collurio 23 73+500 132/77-20 gąsiorek Lanius collurio 24 73+900 88/77-20 gąsiorek Lanius collurio trzmielojad Pernis apivorus 25 74+000 77/77-20 gąsiorek Lanius collurio mroczek późny Eptesicus serotinus karlik malutki Pipistrellus pipistrellus borowiec wielki Nyctalus noctula - Lokalizacja w granicach linii rozgraniczającej Kolizje pomiędzy siedliskami przyrodniczymi i stanowiskami występowania zwierząt oraz roślin a zabytkami nieruchomymi (kolizja w buforze 100 m) nr na mapie km Gatunki roślin Siedliska i żerowiska zwierząt 1 63+100 Paprotka zwyczajna Polypodium vulgare lerka Lullula arborea korytarz ekologiczny Bory Dolnośląskie Odra Środkowa GKPdC-20 136

Zgodnie z zaleceniami z decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach należy: Przed przystąpieniem do badań archeologicznych, przy udziale specjalisty - fitosocjologa w sposób widoczny dla pracowników, oznaczyć w terenie przylegające do obszaru przeznaczonego pod plac badań archeologicznych granice siedlisk przyrodniczych wymienionych w załączniku I Dyrektywy Siedliskowej; Przed przystąpieniem do badań archeologicznych dokonać przy udziale specjalisty botanika inwentaryzacji terenu przeznaczonego pod teren badań pod kątem występowania roślin gatunków chronionych. W przypadku stwierdzenia roślin chronionych w obrębie obszaru objętego badaniami, rośliny kolidujące ze stanowiskiem archeologicznym po uprzednim uzyskaniu formalnej zgody przesadzić w miejsca o podobnych warunkach siedliskowych zlokalizowane jak najbliżej miejsc, z których zostały usunięte. Przesadzanie roślin prowadzić w uzgodnieniu i pod nadzorem specjalisty botanika; Całkowite bądź częściowe zniszczenie gatunków roślin i zwierząt oraz ich siedlisk należy prowadzić zgodnie z uzyskanymi odrębnymi decyzjami (pkt. 2.16 DŚU), dotyczy to wszystkich gatunków roślin i zwierząt znajdujących się w zasięgu oddzialywnia planowanych prac. Ze względu na stwierdzenie występowania również miejsc konfliktowych z gatunkami fauny zaleca się aby: Plac badań archeologicznych zabezpieczyć przed możliwością dostania się zwierząt, szczególnie wszelkie doły powykopiskowe stanowiące śmiertelną pułapkę dla zwierząt Ze względu na stwierdzone występowanie żerowisk nietoperzy w rejonie zabytków oraz ich tras przelotów w przypadku konieczności przeprowadzenia wycinki drzewa, drzewa powinny zostać sprawdzone przez chiropterologa, w celu potwierdzenia, że nie są one w danym momencie użytkowane przez nietoperze Należy formalnie poinformować kierującego pracami o wymogu zasypywania powstałych dołów możliwie szybko po realizacji prac w danym miejscu oraz o konieczności formowania przynajmniej części ścian wykopu w sposób umożliwiający małym zwierzętom wydostanie się na zewnątrz. Doły o stromych ścianach są śmiertelną pułapką zagrażającą zwierzętom. Warunek szybkiego zasypywania dołów powykopiskowych jest szczególnie ważny przy pracach prowadzonych wiosną, gdy płazy aktywnie poszukują i zasiedlają zbiorniki wodne. Zasiedlanie przez chronione gatunki dołów powykopiskowych rodzi formalne i praktyczne utrudnienia przy kontynuowaniu prac, a przed przystąpieniem do dalszych prac ziemnych niezbędne jest przenoszenie płazów (powyższy warunek dotyczy badań w obrębie wszystkich zabytków i stanowisk archeologicznych bez względu na stwierdzony konflikt lokalizacyjny w zakresie występowania płazów i ich szlaków migracji) Zalecenia terminowe Badania powierzchniowe należy prowadzić w przed sezonem wegetacyjnym roślin czyli wczesną wiosna lub po sezonie wegetacyjnym czyli późną jesienią. Nie zaleca się prowadzenia badań archeologicznych w okresie zimy ze względu na trudne warunki prowadzenia prac. Nie należy prowadzić badań podczas występowania mrozów. Wycinkę drzew i krzewów prowadzić w zakresie niezbędnym dla realizacji przedmiotowego przedsięwzięcia, w okresie od 1 października do 15 marca; Przed rozpoczęciem prac zebrać warstwę gleby i złożyć ją w pryzmach w pobliżu pasa badań archeologicznych poza obszarami występowania siedlisk przyrodniczych W obszarach cennych przyrodniczo (rejon Czarnej Wody) glebę zbierać w okresie od 1 sierpnia do 30 kwietnia i wykorzystać do właściwego urządzenia przejść dla zwierząt, przepustów, powierzchni pod przeprawami, a także do rekultywacji terenu w bezpośrednim sąsiedztwie drogi do odtworzenia warstwy glebowej wokół drogi oraz do umocowania skarp, wykopów i nasypów; Wnioski 137

Siedliska fauny oraz flory, którym w bezpośredni sposób zagraża realizacjia badań archeologicznych nie należą do zagrożonych ani narażonych na wymarcie w skali kraju i regionu, ich częściowe zniszczenie nie przyniesie negatywnych skutków dla całości zasobów siedlisk. Stwierdzone konflikty lokalizacyjne z siedliskami i żerowiskami fauny przy odpowiedniej organizacji badań archeologicznych nie powiiny stanowić znaczącego zagrożenia. Bardzo ważne jest niedopuszczenie do powstawania otwartych i stromych dołów, zaś w przypadku stwierdzenia w rejonie placu badań płazów odgrodzenie go np. plastikowym płotkiem. Ze względu na brak szczegółowych danych na temat wielkości ewentualnych prac badawczych w tym np. zajętości terenu, terminów prowadzenia badań ich charakteru na obecnym etapie brak jest możliwości szczegółowej oceny oddziaływań a tym samym zaproponowania środków zabezpieczających. Zaleca się aby w miejscach prac archeologicznych, szczególnie tam gdzie stwierdzono konflikty lokalizacyjne prowadzić nadzór przyrodniczy, którego zadaniem będzie ocena indywidualnego oddziaływania dla każdego przypadku oraz kontrola prawidłowości zabezpieczeń. Zaproponowane działania na etapie realizacji należy uwzględnić w dokumentacji przetargowej opisującej przedmiot zamówienia w przetargu na wykonawstwo planowanej budowy drogi. 8.2.7. Ochrona środowiska akustycznego 8.2.7.1. Zabezpieczenia przed hałasem na etapie eksploatacji Na analizowanym odcinku drogi S3 zaprojektowano (w projekcie budowlanym) ekrany akustyczne o parametrach jak w tabeli 8.2.7.1.1. Ponadto na analizowanym odcinku projektowanej drogi zaprojektowano nawierzchnię typu SMA. W ostatnich latach dokonał się znaczny postęp techniczny w rozwoju technologii cichych asfaltów porowatych, które obecnie nie wymagają specjalnego utrzymania i nie tracą właściwości z upływem lat. Według danych literaturowych nawierzchnia typu SMA czy nowa technologia mikrowarstwy - warstwa (gr. 25 mm), wykazuje skuteczność redukcji hałasu 2-4 db, dla 50 km/h i do 7 db dla większych prędkości w stosunku do standardowej nawierzchni asfaltowej. Uzyskanie efektów redukcji hałasu zależy w zasadniczy sposób od doboru odpowiedniej struktury warstwy porowatej w zależności od składu pojazdów i prędkości ruchu na drodze. Przy stosowaniu standardowego składu warstwy SMA redukcja poziomu emisji hałasu może wynosić jedynie do 2 db. W analizach uwzględniono zastosowaną nawierzchnię typu SMA. Ekrany akustyczne zaprojektowane zostały przy uwzględnieniu prognozowanych natężeń ruchu na rok 2031. Podejście takie wynikało z faktu, że ostatnia część projektowanej drogi łącząca Legnicę z drogą A4 jest przewidywana do oddania po roku 2016. Zatem prognoza ruchu w roku 2016 nie oddaje jeszcze rzeczywistego natężenia ruchu. Dla terenów, dla których obowiązują miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego z zapisami dotyczącymi terenów chronionych ze względu na hałas, ale nie ma tam obecnie zabudowy oraz dla terenów gdzie prognozowane przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu są mniejsze niż 3 db na obecnym etapie nie projektowano zabezpieczeń akustycznych. Odcinki takie wyróżniono jako rezerwa w poniższej tabeli oznaczając to w kolumnie dotyczącej wysokości zabezpieczenia akustycznego. Dla tych odcinków może zaistnieć konieczność realizacji zabezpieczeń w przyszłości w przypadku powstania tam zabudowy lub po wykonaniu analizy porealizacyjnej i określeniu faktycznego oddziaływania inwestycji. Tabela 8.2.7.1. Zestawienie projektowanych ekranów akustycznych i wałów ziemnych Lp. Nr Ekranu Nr drogi Lokalizacja Długość Wysokość Strona km od km do d [m] h [m] 1 R01L* S3 lewa 62+701,00 63+269,00 563 Rezerwa 2 R02L* S3 lewa 63+296,00 63+901,00 604 Rezerwa 3 R03L S3 lewa 64+400,00 65+362,00 964 Rezerwa 138

Lp. Nr Ekranu Nr drogi Lokalizacja Długość Wysokość Strona km od km do d [m] h [m] 4 Wa01L 1 S3 lewa 65+393,00 65+855,00 460 3,5 5 Ea01a DS nr 4/10 lewa 0+533,00 0+601,00 76 3,5 6 R04L S3 lewa 65+489,00 65+872,00 378 Rezerwa 7 Ea01L S3 lewa 65+856,00 66+001,00 152 4,0 8 Ea02L S3 lewa 66+017,00 66+415,00 395 4,0 9 R05L S3 lewa 66+415,00 66+570,00 168 Rezerwa 10 R06L S3 lewa 68+699,00 68+913,00 212 Rezerwa 11 R07L S3 lewa 68+930,00 69+200,00 268 Rezerwa 12 Ea03L S3 lewa 69+200,00 69+542,00 344 4,0 12 WD-40L S3 lewa 69+536,00 69+621,00 86 4,0 14 Ea04L S3 lewa 69+615,00 69+898,00 288 4,0 15 R08L S3 lewa 72+697,00 72+900,00 204 Rezerwa 16 WD-42L S3 lewa 72+895,00 73+057,00 162 Rezerwa 17 R09L S3 lewa 73+052,00 73+225,00 174 Rezerwa 18 WD-43L S3 lewa 73+220,00 73+286,00 66 Rezerwa 19 Ea05L S3 lewa 73+281,00 73+676,00 395 4,0 20 R10L S3 lewa 73+676,00 74+138,00 463 Rezerwa 21 R11L S3 lewa 74+287,00 74+377,00 92 Rezerwa 22 R12L S3 lewa 74+337,00 75+203,00 891 Rezerwa 23 R13L S3 lewa 75+150,00 75+361,00 212 Rezerwa 24 R14L S3 lewa 78+544,00 78+611,00 66 Rezerwa 25 WK-1L S3 lewa 78+609,00 78+751,00 139 4,0 26 Ea06L S3 lewa 78+746,00 78+818,00 71 4,0 27 WD-47L S3 lewa 78+812,00 78+883,00 70 4,0 28 Ea07L S3 lewa 78+878,00 79+100,00 219 4,0 29 R01P S3 prawa 65+000,00 65+365,00 366 Rezerwa 30 R02P S3 prawa 65+405,00 65+452,00 52 Rezerwa 31 R03P S3 prawa 65+427,00 65+840,00 419 Rezerwa 32 R04P S3 prawa 65+809,00 66+000,00 206 Rezerwa 33 R05P S3 prawa 66+017,00 66+596,00 584 Rezerwa 34 R06P S3 prawa 68+700,00 68+925,00 228 Rezerwa 35 Ea01P S3 prawa 68+944,00 69+548,00 604 4,0 36 WD-40P S3 prawa 69+542,00 69+630,00 86 4,0 37 Ea02P S3 prawa 69+624,00 69+955,00 323 4,0 38 ED-4P S3 prawa 69+949,00 70+097,00 147 4,0 39 Ea03P S3 prawa 70+932,00 71+242,00 310 4,0 40 WD-41P S3 prawa 71+236,00 71+296,00 60 4,0 41 Ea04P S3 prawa 71+290,00 71+620,00 330 4,0 42 R07P* S3 prawa 74+171,00 75+206,00 1036 Rezerwa 43 R08P 44 R15L DK94 nr 4/01-4/02 DK94 nr 4/01 - LZ- L02L prawa 0+000,00 0+085,00 328 Rezerwa lewa 0+000,00 0+175,00 380 Rezerwa 139

Lp. Nr Ekranu Nr drogi 45 R09P 46 R16L DO-4/04 - DK94 nr 4/03 DK94 nr 4/03 Lokalizacja Długość Wysokość Strona km od km do d [m] h [m] prawa 0+055,00 0+123,00 192 Rezerwa lewa 0+131,00 0+200,00 68 Rezerwa 47 R17L DW-364 lewa 0+155,00 0+200,00 60 Rezerwa 48 R18L DW-364 lewa 0+208,00 0+280,00 71 Rezerwa * Ekran obustronnie pochłaniający 1 wał ziemny WD-40L, WK-1L, WD-47L, WD-40P, ED-4P, WD-41P ekran odbijający - nieprzeźroczysty Ważnym jest, aby wykonany ekran akustyczny był szczelny zarówno pomiędzy poziomem terenu a belką podwalinową, jak również na łączeniach pomiędzy panelami czy słupami nośnymi. 8.2.7.2. Zabezpieczenia przed hałasem na etapie realzacji Okres budowy można traktować jako okres odbiegający od normalnego funkcjonowania danego obiektu. Stan taki dopuszcza możliwość okresowego występowania przekroczeń emisji. Zgodnie z ustawą prawo ochrony środowiska ta ponadnormatywna emisja nie może jednak występować dłużej niż to konieczne. Zaleca się zatem taką organizację pracy aby ograniczyć jego uciążliwe oddziaływanie na mieszkańców, zwłaszcza w porze nocnej. Place budowy należy lokalizować możliwie z dala od terenów zabudowy mieszkaniowej. Budowa będzie miała charakter przejściowy i zanikowy. Hałas związany z prowadzonymi pracami budowlanymi będzie występować okresowo. Uciążliwości związane z budową drogi będą miały charakter tymczasowy i ustąpią w momencie ukończenia prac budowlanych. Podsumowanie Przedstawiona w raporcie synteza najistotniejszych oddziaływań i sposoby ich minimalizacji, jest zgodna z rozwiązaniami w Projekcie budowlanym. Analiza akustyczna przeprowadzona na etapie ponownej oceny uwzględniła zapisy mpzp, wizję w terenie potwierdzoną kwalifikacją przez odpowiedni organ, ostateczne rozwiązania projektowe, parametry ruchu na 2031 rok, co w konsekwencji spowodowało zmianę lokalizacji i kilometraży wymienionych w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach ekranów akustycznych, wałów ziemnych oraz pasów zieleni uzupełniającej. Zgodnie z pkt 4.54 zabezpieczono klimat akustyczny spełniając zapisy zawarte w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach z dnia 29 grudnia 2009 r. nr. RDOŚ-02-WOOŚ-6613-1/6609/łck. Ocenia się, że zastosowane zabezpieczenia zapewnią właściwą ochronę środowiska akustycznego i pozwolą zachować dopuszczalne poziomy hałasu. 8.2.8. Gospodarka odpadami Zabezpieczenia w trakcie budowy Zgodnie z zapisami decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach z dnia 29 grudnia 2009 r. nr. RDOŚ-02-WOOŚ-6613-1/6609/łck pkt I.2.26 wszystkie odpady powstające podczas realizacji inwestycji: będą wstępnie segregowane i gromadzone na terenie budowy w wyznaczonym do tego celu miejscu. Wykonawca zapewnić ich sukcesywny odbiór przez służby komunalne. 140

odpady niebezpieczne będą segregowane i magazynowane w wyznaczonych pojemnikach lub miejscach, które zabezpieczają substancje niebezpieczne przed przedostawaniem się do środowiska (np. w atestowanych pojemnikach). Odpady masowe niebezpieczne (np. zanieczyszczona ziemia) zostaną usunięte z placu budowy bez magazynowania. Na terenie tymczasowego magazynowania odpadów stosowane będą przepisy BHP. Poza tym teren tymczasowego magazynowania odpadów zostanie zabezpieczony przed wstępem osób niepowołanych. Nie będzie zachodziło mieszanie odpadów niebezpiecznych zarówno z innymi odpadami niebezpiecznymi, jak i odpadami innymi niż niebezpieczne i obojętne. Odpady niebezpieczne odbierane będą wyłącznie specjalistyczne firmy posiadająca pozwolenie na transport i unieszkodliwianie odpadów niebezpiecznych. Zabezpieczenia w trakcie eksploatacji Podczas fazy eksploatacji należy zwrócić uwagę przede wszystkim na właściwą eksploatację systemu oczyszczania wód opadowych (separatorów, osadników). Odpady powstające w tych urządzeniach należą do grupy odpadów zawierających substancje niebezpieczne (głównie ropopochodne). W związku z powyższym należy przestrzegać wszelkich zaleceń zawartych w dokumentacji techniczno-ruchowej. Serwisem powyższych urządzeń oraz usuwaniem i unieszkodliwianiem odpadów pochodzących z separatorów i osadników powinna zajmować się wyłącznie firma posiadająca uprawnienia do prowadzenia usług w tym zakresie. Nieprawidłowa obsługa urządzeń oczyszczania wód opadowych może prowadzić do wtórnego zanieczyszczenia środowiska substancjami niebezpiecznymi. Poza tym w celu zminimalizowania ryzyka wystąpienia wypadków i zdarzeń losowych, a tym samym powstawania odpadów z grupy 16 81 należy dbać o stan drogi w następujący sposób: podczas temperatur powietrza < 0 o C zapobiegać oblodzeniom jezdni, wymieniać uszkodzone oprawy oświetleniowe w celu poprawy widoczności po zmroku, dbać o należyty stan ogrodzenia zabezpieczającego przed wkraczaniem zwierząt na jezdnię. 8.3. DODATKOWE DZIAŁANIA MINIMALIZUJĄCE ZAPROPONOWANE NA ETAPIE PONOWNEJ OCENY W STOSUNKU DO ZAPISÓW DECYZJI O ŚRODOWISKOWYCH UWARUNKOWANIACH Na etapie prac projektowych okazało się, iż w kilku przypadkach środki zaproponowane w pierwszym raporcie oceny oddziaływania na środowisko są niewystarczające dla przyjętych rozwiązań projektowych. Zmianie w stosunku do roku 2009 uległy m.in.: prognozy ruchu, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, zabudowa i jej przeznaczenie, niweleta - ukształtowania terenu a także sprecyzowane na tym etapie szczegółowe rozwiązania drogowe w zakresie np. węzłów, dróg zbiorczych, lokalnych i dojazdowych. Wykonana inwentaryzacja przyrodnicza na obecnym etapie w zakresie: siedlisk przyrodniczych, roślin chronionych, ksylofagów, płazów, gadów, ptaków oraz ssaków w tym nietoperzy nie znalazła pokrycia z wynikami pierwszego raportu. Brak w niej zupełnie oceny ksylofagów i nietoperzy. W związku z powyższym zaproponowano dodatkowe środki minimalizujące wpływ przedsięwzięcia na etapie realizacji i eksploatacji. W kilku miejscach ze względu na stwierdzenie efektu barierowego w miejscach przecięcia szlaków migracji płazów zaproponowano dostosowanie dodatkowych przepustów do pełnienia funkcji przejść wraz z płotkami naprowadzającymi oraz ochronnymi. Stopień i sposób uwzględnienia wymagań zawartych w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach został przedstawiony w tabeli 8.4.1 w raporcie. 141

9. OKREŚLENIE PRZEWIDYWANEGO ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO W PRZYPADKU WYSTĄPIENIA POWAŻNEJ AWARII, A TAKŻE MOŻLIWEGO TRANSGRANICZNEGO ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO Rozwój transportu i komunikacji samochodowej zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia katastrof drogowych. Katastrofy te mogą stać się główną przyczyną wystąpienia awarii stanowiących zagrożenia dla środowiska oraz zdrowia i życia ludzi. Analiza przyczyn występowania katastrof drogowych wskazuje, że są one powodowane najczęściej nieprzestrzeganiem przepisów drogowych, a szczególnie nadmierną prędkością oraz nietrzeźwością kierowcy. Inne przyczyny, to zły stan pojazdów, zły stan techniczny dróg oraz niekorzystne warunki meteorologiczne. Skutki katastrof drogowych mogą być zróżnicowane. Wyróżnia się skutki chwilowe i trwałe, odwracalne i nieodwracalne, uciążliwe, szkodliwe i katastrofalne. Dotyczą one ludzi oraz środowiska przyrodniczego: powietrza, gleb, wód powierzchniowych i podziemnych, roślinności i zwierząt. Poważne awarie W wyniku kolizji drogowych czy wypadków może dojść do wycieku paliwa ze zbiornika samochodu do gleby. W przypadku, gdy w zdarzeniu uczestniczą pojazdy przewożące substancje niebezpieczne przewidywać można wydostania się tych substancji do środowiska. O skali zagrożenia dla ludzi i środowiska, do którego może dojść w przypadku wystąpienia awarii, w związku z ruchem drogowym decyduje przede wszystkim: intensywność ruchu, struktura ruchu, udział pojazdów ciężkich, udział w przewozach transportu ciężkiego substancji niebezpiecznych, skala awarii, rodzaj i ilość uwolnionej substancji, miejsce zdarzenia (teren zabudowany, wolny od zabudowy), warunki środowiska (występowanie cieków, przepuszczalność gleby) czas podjęcia akcji ratowniczej przez specjalistyczne służby, wyposażenie służb w odpowiednie środki techniczne do prowadzenia akcji ratowniczej. METODYKA SZACOWANIA PRAWDOPODOBIEŃSTWA WYSTĄPIENIA POWAŻNEJ AWARII Ogólny algorytm obliczeń prawdopodobieństwa wystąpienia wypadku transportowego o poważnych skutkach polega na realizacji następujących etapów: wyznaczania intensywności i struktury ruchu drogowego, podział drogi na odcinki, wyznaczanie stref bliskiej i odległej w odniesieniu do rozważanych odcinków dróg, podział gęstości zaludnienia na grupy, opis otoczenia szlaków drogowych, podział na grupy możliwych scenariuszy awaryjnych, wyznaczenie częstość wypadków z udziałem niebezpiecznych materiałów w poszczególnych grupach, obliczenie prawdopodobieństwa każdego scenariusza awaryjnego, obliczenie prawdopodobieństwa całkowitego przez sumowanie przyczynków od poszczególnych scenariuszy. Obliczone prawdopodobieństwo zagrożenia dla projektowanej drogi ekspresowej S3 w roku 2016 i 2031 dla wystąpienia poważnej awarii związanej z zagrożeniem : ludności wód powierzchniowych. wód podziemnych. 142

Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzono iż nie jest wymagane podejmowanie dodatkowych działań w celu ograniczenia poziomu ryzyka wystąpienia poważnej awarii. Ze względu na znaczną odległość planowanego przedsięwzięcia od granic Rzeczypospolitej Polskiej z Niemcami (około 85 km), jego skalę i charakter wyklucza się możliwość wystąpienia transgranicznego oddziaływania na środowisko. 10. PRZEDSTAWIENIE PROPOZYCJI ANALIZY POREALIZACYJNEJ I MONITORINGU ODDZIAŁYWANIA PLANOWANEGO PRZEDSIĘWZIĘCIA Analiza porealizacyjna jest opracowaniem wykonywanym po oddaniu obiektu do eksploatacji. W analizie porealizacyjnej dokonuje się porównania ustaleń zawartych w raporcie o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko i w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, w szczególności ustaleń dotyczących przewidywanego charakteru i zakresu oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko oraz planowanych działań zapobiegawczych z rzeczywistym oddziaływaniem przedsięwzięcia na środowisko wraz z działaniami podjętymi dla jego ograniczenia. Natomiast celem prowadzenia monitoringu jest przeprowadzenie obserwacji stanu środowiska oraz zmian tego stanu zachodzących pod wpływem emisji do środowiska, których źródłem będzie budowa, a następnie eksploatacja drogi S3. W wyniku uzyskanych w ten sposób danych i informacji możliwe jest sprawne planowanie i podejmowanie przedsięwzięć organizacyjnych lub technicznych zmniejszających negatywne oddziaływanie inwestycji na środowisko. Punkty do monitoringu oddziaływania przedsięwzięcia na etapie eksploatacji na stan powietrza atmosferycznego Pomiary w zakresie zanieczyszczenia dwutlenkiem azotu oraz pyłem PM10 przeprowadzić w punktach: 65+280 w okolicach m. Kochlice 67+050 w okolicach węzła Legnica Płn. 72+400 w okolicach m. Legnica Analiza porealizacyjna Ze wzglądu na prognozowane przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu dla planowanego przedsięwzięcia, oraz zgodnie z zapisami decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach z dnia 29 grudnia 2009 r. nr. RDOŚ-02-WOOŚ-6613-1/6609/łck, po upływie roku od oddania inwestycji do użytkowania należy wykonać analizę porealizacyjną. Do celów analizy porealizacyjnej pomiary hałasu powinny zostać wykonane dla zinwentaryzowanych obszarów newralgicznych. Zaleca się wykonanie pomiarów minimum w punktach wskazanych poniżej Tabela 10.1. Lokalizacja punktów pomiaru hałasu do celów analizy porealizacyjnej Lp. Nazwa miejscowości Strona km Nr punktu 1 Karczowiska Lewa ~ 62.850 P1 2 Karczowiska Lewa ~ 63.200 P2 3 Karczowiska Lewa ~ 63.600 P3 4 Kochlice Lewa ~ 65.000 P4 5 Kochlice Lewa ~ 65.300 P5 6 Kochlice Prawa ~ 65.400 P6 7 Kochlice Lewa ~ 65.900 P7 8 Kochlice Lewa ~ 66.200 P8 9 Rzeszotary Prawa ~ 69.200 P9 10 Rzeszotary Lewa ~ 69.200 P10 11 Rzeszotary Prawa ~69.550 P11 12 Rzeszotary Lewa ~ 69.600 P12 13 Rzeszotary Prawa ~69.800 P13 143

Lp. Nazwa miejscowości Strona km Nr punktu 14 Bobrów Prawa ~71.300 P14 15 Legnica Lewa ~73.100 P15 16 Ulesie Lewa ~73.500 P16 17 Legnica Lewa ~74.100 P17 18 Lipce Prawa ~74.200 P18 19 Lipce Prawa ~74.600 P19 20 Legnica Lewa ~74.800 P20 21 Legnica Lewa ~78.800 P21 Metodyka monitoringu ornitologicznego Monitoring na etapie realizacji inwestycji: Monitoring ornitologiczny na etapie realizacji może być wykonywany przez niezależny nadzór przyrodniczy zatrudniony przez inwestora czy RDOŚ, lub w trakcie osobnych badań zleconych. Przed podjęciem prac budowlanych: Należy wykonać kontrolę obecności gniazd zajętych przez chronione gatunki ptaków lęgowych w budynkach przeznaczonych do wyburzenia, jeśli termin ich likwidacji przypada na okres lęgowy ptaków (1 III 31 VIII). Podobnie należy skontrolować mosty i wiadukty przewidziane do rozbiórki (ED- 4, WA-40A, WD-42 w celu wykrycia kolonii i gniazd chronionych gatunków ptaków (głównie pod kątem gniazdujących jaskółek oknówek, pliszek, wróbli i in.). Kontrola powinna objąć całość terenu budowy. Bezpośrednio w trakcie realizacji inwestycji: Monitoring ptaków lęgowych w trakcie prac na terenie budowy i w jej pobliżu (do 50 m) powinien być prowadzony w ramach nadzoru przyrodniczego niezależnego od wykonawcy budowy. Miejsce do prowadzenia monitoringu: całość budowanego odcinka Termin prowadzenia monitoringu: sezon lęgowy ptaków 1 III 31 VIII Monitoring na etapie eksploatacji drogi: Należy wykonać monitoring śmiertelności ptaków w wyniku kolizji z pojazdami i infrastrukturą towarzyszącą. Zebrane dane powinny umożliwić ocenę bieżącego wpływu wybudowanej drogi i jej infrastruktury oraz dawać wskazówki do wprowadzenia modyfikacji minimalizujących ten wpływ (np. zmianę konstrukcji lub ustawienie dodatkowych ekranów, kształtowanie zieleni). Miejsce do prowadzenia monitoringu śmiertelności: Zaleca się wykonanie monitoringu śmiertelności ptaków minimum na odcinkach wskazanych poniżej: 59+000 65+200 66+700 68+400 69+800 70+800 71+800 72+300 Monitoring siedlisk Miejsce: rejonie stawów i węzła Legnica Północ (około km 67+000) Zaleca się monitoring błotniaka stawowego, żurawia, bociana czarnego i zimorodka w pasie 300 m od osi drogi S3 po obu jej stronach, odnoszący się do gniazdowania i sposobu wykorzystania żerowisk przez te gatunki. Monitoring powinien trwać przez 3 kolejne sezony po oddaniu drogi do eksploatacji. Powinny zostać wykonane cn 4 kontrole terenowe w ciągu każdego sezonu lęgowego. Miejsce: na południe od tej linii kolejowej i na północ od Legnicy (około km 71+800 72+800) Zaleca się monitoring błotniaka stawowego, derkacza i żurawia w pasie 300 m od osi drogi S3 po lewej jej stronie, odnoszący się do gniazdowania i sposobu wykorzystania żerowisk przez te 144

gatunki. Monitoring powinien trwać przez 3 kolejne sezony po oddaniu drogi do eksploatacji. Powinny zostać wykonane cn 4 kontrole terenowe w ciągu każdego sezonu lęgowego. Metodyka do monitoringu chiropterologicznego Monitoringu śmiertelności nietoperzy w ciągu drogi S3 powinien zostać wykonany w przeciągu czterech lat od momentu oddania drogi do użytku, co pozwoli określić wpływ drogi szybkiego ruchu na warunki migracji i stan populacji nietoperzy w jej sąsiedztwie. Monitoring należy prowadzić wzdłuż drogi w okresie od marca do listopada. Miejsce do prowadzenia monitoringu śmiertelności: Zaleca się wykonanie monitoringu śmiertelności nietoperzy minimum na odcinkach wskazanych poniżej Km 66+250 68+600 Km 69+300 70+600 Km 74+100 75+200 W ramach monitoringu przeprowadzić należy: 1. Badania śmiertelności nietoperzy w wyniku kolizji z pojazdami. 2.Badanie śmiertelności nietoperzy w wyniku kolizji z ekranami i ogrodzeniami drogi ekspresowej. Kontrole śmiertelności nietoperzy na drodze ekspresowej S3 mają wskazać miejsca najbardziej newralgiczne dla populacji migrujących i rozrodczych nietoperzy, a także dać podstawę dla oceny skuteczności działań minimalizujących, zastosowanych na przedmiotowym odcinku drogi ekspresowej, takich jak nasadzenia roślin i montaż osłon przeciwolśnieniowych, czy ekranów akustycznych oraz dać wskazówki do wprowadzenia modyfikacji rozwiązań minimalizujących (np. zmianę konstrukcji lub ustawienie dodatkowych ekranów lub ich podwyższenie, kształtowanie zieleni etc). Metodyka monitoringu przejść Kontrola przejść dla zwierząt powinna być całoroczna. Przejścia należy monitorować stosując tropienia zimowe, rejestrację tropów na piasku oraz rejestrację aktywności zwierząt przy pomocy automatycznych aparatów i kamer cyfrowych, w oparciu o metodykę prowadzenia monitoringu podstawowego opisaną w opracowaniu Analiza możliwości wdrożenia systemu monitoringu przejść dla zwierząt w Polsce. Monitoringu prowadzić przez 4 lata, rok po oddaniu drogi do eksploatacji dla przejść: PE-13, PE-14, ED-2, PE-15, ED-3, ED-4, WD-42, PE-17 Tropienia zimowe Proponuje się prowadzić tropienia zimowe na wszystkich obiektach pełniących funkcję przejść dla zwierząt wymienionych w raporcie poprzez przeprowadzenie 4-6 kontroli w okresie zimowym, w czasie zalegania śniegu., najlepiej około 2-3 doby po ustaniu opadu. Rejestracja tropów na pasach piasku W środkowej części przejścia należy zainstalować płytką rynnę wypełnioną drobnoziarnistym piaskiem o szer. 2m i długości równej szerokości przejścia przeprowadzone będą 2 kontrole w miesiącu. Pierwsza kontrola przeprowadzona będzie na początku danego miesiąca, druga kontrola po połowie miesiąca. Kontrole powinny być prowadzone 2 razy na miesiąc w całym okresie bezśnieżnym na wszystkich przejściach. Analiza szczelności ogrodzeń ochronnych 145

Corocznym badaniu stanu technicznego ogrodzenia na całej długości, po obu stronach pasa drogowego. Kontrola ogrodzeń musi być prowadzona pod kątem zabezpieczenia przed wtargnięciem zwierząt (głównie ssaków) na jezdnię. W przypadku ogrodzenia dla płazów powinien objąć min. dwa cykle po 3 dni, w godzinach porannych w okresie sezonowych migracji wiosennych, monitoring powinien objąć również elementy odwodnienia i zbiorniki retencyjne i retencyjno - infiltracyjne Metodyka monitoringu nasadzeń Rozpocząć rok po oddaniu drogi do eksploatacji, raz w roku przez pierwsze 4 lata w okresie jesiennym przeprowadzić kontrolę wprowadzonych nasadzeń drzew i krzewów, w przypadku stwierdzenia ubytków sukcesywnie je uzupełniać. 11. OKREŚLENIE KONIECZNOŚCI USTANOWIENIA OBSZARU OGRANICZONEGO UŻYTKOWANIA Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska (POŚ), jeżeli z postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko lub z analizy porealizacyjnej wynika, że mimo zastosowania dostępnych rozwiązań technicznych, technologicznych i organizacyjnych nie mogą być dotrzymane standardy jakości środowiska poza terenem trasy komunikacyjnej tworzy się obszar ograniczonego użytkowania (Art. 135 ustawy POŚ.). Na podstawie przeprowadzonej analizy, przy obecnym stanie wiedzy na temat planowanych rozwiązań projektowych, nie stwierdzono konieczności wyznaczenia obszaru ograniczonego użytkowania w myśl art. 135 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. Z przeprowadzonej analizy wynika, że planowana inwestycja, po zastosowaniu zaprojektowanych zabezpieczeń, nie spowoduje przekroczeń dopuszczalnego poziomu hałasu na zidentyfikowanych terenach chronionych. W przypadku zanieczyszczeń atmosferycznych i stwierdzonych przekroczeń dla PM10 występujących poza terenami zabudowanymi, należy przeprowadzić analizę porealizacyjną, której wyniki pozwolą na ocenę wprowadzonych działań minimalizujących. 12. ANALIZA MOŻLIWYCH KONFLITKÓW SPOŁECZNYCH ZWIĄZANYCH Z PLANOWANYM PRZEDSIĘWZIĘCIEM Hałas powodowany eksploatacją projektowanej drogi ekspresowej może być przyczyną konfliktów społecznych. Droga w wielu miejscach prowadzona będzie w nowym śladzie w miejscach gdzie do tej pory brak było istotnych źródeł hałasu. Niemniej dla analizowanej drogi S3 zaprojektowano środki minimalizujące ponadnormatywne oddziaływanie hałasu w postaci ekranów akustycznych. Działania te powinny ograniczyć do minimum ewentualne konflikty społeczne. Ponadto inwestycja przyczyni się do znacznej poprawy klimatu akustycznego na terenach w pobliżu istniejącej drogi krajowej nr 3 dzięki przejęciu przez nową drogą zdecydowanej większości ruchu zwłaszcza ciężarowego co powinno spowodować pozytywny odbiór inwestycji przez mieszkańców tych terenów. W terminie 27 września 2009 roku odbyła się rozprawa administracyjną w trakcie której nie wniesiono żadnych uwag i wniosków do postępowania. W celu zapewnienia możliwości udziału społeczeństwa w postępowaniu, na tablicy ogłoszeń i stronie internetowej Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska we Wrocławiu oraz na tablicach ogłoszeń urzędów gmin objętych przedsięwzięciem wywieszono ogłoszenie zawiadamiające o możliwości składania uwag i wniosków. W ustawowo określonym terminie 21 dni (13.10.2009 03.11.2009 i 02.09.2009 23.09.2009) nie wniesiono żadnych uwag i wniosków. 13. WSKAZANIE TRUDNOŚCI WYNIKAJĄCYCH Z NIEDOSTATKÓW TECHNIKI LUB LUK WE WSPÓŁCZESNEJ WIEDZY JAKIE NAPOTKANO PRZY OPRACOWANIU RAPORTU 146

Problem oceny środowiskowej pod względem zagrożenia powierzchni ziemi, wód podziemnych i powierzchniowych, roślin, zwierząt oraz krajobrazu wynika przede wszystkim z niemożliwości przeprowadzenia dokładnych oszacowań przyszłych strat ekologicznych. Ocena taka pozwala przedstawić jedynie prawdopodobieństwo wystąpienia określonych przekształceń, jakie mogą wystąpić w wyniku przeprowadzenia planowanego przedsięwzięcia, zwłaszcza przekształceń bezpośrednich. Powoduje to często ocenę subiektywną ocenę potencjalnych zmian środowiska. 147

148