RACHUNEK DOCHODU NARODOWEGO Edyta Ropuszyńska- Surma
Gospodarka narodowa Gospodarka narodowa - całokształt działalności gospodarczej (produkcja, podział, obieg, konsumpcja) prowadzonej na terytorium danego państwa. Dzieli się na działy, do których zaliczamy, np. rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo, budownictwo, transport, łączność, handel itp. (patrz PKD) Edyta Ropuszyńska-Surma 2
Ruch okręŝny Edyta Ropuszyńska-Surma 3
Na rynku czynników produkcji, gospodarstwa domowe dostarczają wejść do produkcji. Gospodarstwa domowe otrzymują płace za swą pracę, odsetki, dywidendy, czynsze za dostarczany kapitał Edyta Ropuszyńska-Surma 4
Gospodarstwa domowe używają swych dochodów do zakupów dóbr i usług na rynku produktów. Płatności uzyskane przez firmy są użyte do zapłaty za czynniki produkcji. Edyta Ropuszyńska-Surma 5
I w końcu, w korespondencji do produkcji dóbr i usług w gospodarce są strumienie dochodów do gospodarstw domowych. Edyta Ropuszyńska-Surma 6
PKB Miarą wyników gospodarki jest PRODUKT KRAJOWY BRUTTO - PKB [gross domestic product] (GDP), wartość rynkowa wszystkich dóbr finalnych i usług wytworzonych w gospodarce w ciągu danego roku. Edyta Ropuszyńska-Surma 7
Model ruchu okręŝnego gospodarka otwarta Edyta Ropuszyńska-Surma 8
Przypływy i odpływy w gospodarce Przypływy Odpływy Model gospodarki I S Zamknięta bez państwa I, G, B S, T d, T e, D Zamknięta z państwem I, G, B, X S, T d, T e, D, Z Otwarta Edyta Ropuszyńska-Surma 9
Deficyt bliźniaczy? S-I = (G+B-Te-Td-D)+(X-Z) Gdy: G+B-Te-Td-D>0 i/lub X-Z>0 S-I>0 Edyta Ropuszyńska-Surma 10
PKB Metody pomiaru 1. WYDATKOWA - Suma wydatków - końcowy rezultat działalności produkcyjnej 2. PRODUKCYJNA - Suma wartości dodanej 3. DOCHODOWA - Suma dochodów pierwotnych czynników produkcji Edyta Ropuszyńska-Surma 11
Rachunek dochodu narodowego a sektor instytucjonalny SEKTOR INSTYTUCJONALNY to grupa krajowych podmiotów ekonomicznych, charakteryzujących się: wspólną funkcją pełniona w procesie produkcji, Celem ekonomicznym Rodzajem prowadzonej działalności. Edyta Ropuszyńska-Surma 12
Sektory instytucjonalne: Sektor gospodarstw domowych, Sektor przedsiębiorstw, Sektor instytucji finansowych i ubezpieczeniowych, Sektor instytucji rządowych i samorządowych, Sektor instytucji niekomercyjnych, Sektor zagranica. Edyta Ropuszyńska-Surma 13
Metoda wydatkowa Końcowy rezultat działalności produkcyjnej; PKB obliczany jest jako suma popytu krajowego, tj. spożycia i akumulacji oraz salda wymiany produktów z zagranicą PKB = C+I+G+NX Gdzie: NX=X-Z Lub PKB = C K +I K +G K +X Edyta Ropuszyńska-Surma 14
Pominięcie transakcji finansowych, płatności transferowych, dóbr używanych. Liczne transakcje nie mają nic wspólnego z wytwarzaniem dóbr finalnych lub usług. Edyta Ropuszyńska-Surma 15
Transakcje finansowe Akcje i obligacje Płatności transferowe Ubezpieczenie społeczne Zasiłki dla bezrobotnych Prywatne transfery płatności Prezenty prywatne Podarunki firmowe Edyta Ropuszyńska-Surma 16
Wydatki konsumpcyjne Wydatki konsumpcyjne to zakupy nowo wytworzonych dóbr i usług przez gospodarstwa domowe. Konsumpcja dzieli się na: Dobra trwałego użytku, Dobra nietrwałego użytku Usługi Wydatki konsumpcyjne to 67% całości zakupów. Edyta Ropuszyńska-Surma 17
Wydatki na inwestycje prywatne Wydatki na inwestycje prywatne zawierają: Wydatki na nowe zakłady i wyposażenie. Nowo budowane budynki. Wzrost zapasów w czasie bieżącego roku. Edyta Ropuszyńska-Surma 18
Wydatki na inwestycje prywatne Wydatki na nowe inwestycje nazywane są inwestycjami brutto. Ale prawdziwym dodatkiem do stanu kapitału w gospodarce są inwestycje netto. Inwestycje netto są równe inwestycjom brutto minus amortyzacja. Amortyzacja to zużycie zakładów, wyposażenia, budynków w danym roku. Edyta Ropuszyńska-Surma 19
Wydatki na inwestycje prywatne Nota: W codziennych rozmowach inwestycje odnoszone są do zakupów aktywów finansowych. Inwestycje w rachunkach PKB odnoszą się do zakupów nowych dóbr finalnych i usług przez firmy. Nie utożsamiaj tych dwóch pojęć Edyta Ropuszyńska-Surma 20
Zakupy rządowe Zakupy rządowe odnoszą się do zakupów nowo wytworzonych dóbr i usług przez agendy rządowe wszystkich szczebli. Płatności transferowe to fundusze płacone osobom przez instytucje publiczne (np. zasiłki, stypendia,) i nie związane z produkcją dóbr i usług. Edyta Ropuszyńska-Surma 21
Eksport netto Eksport netto to całkowity eksport minus całkowity import. Eksport netto jest włączony do PKB aby nie korygować miarę produkcji krajowej. Gdy kupujemy więcej dóbr z zagranicy niż tam sprzedajemy wtedy mamy deficyt handlowy. Nadwyżka handlowa ma miejsce gdy nasz eksport przewyższa nasz import. Edyta Ropuszyńska-Surma 22
Metoda produktowa PKB równa się sumie wartości dodanej wszystkich sektorów instytucjonalnych lub wszystkich sekcji, działów Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) krajowych jednostek produkcyjnych powiększonej o podatki od produktów i pomniejszonej o dotacje do produktów Edyta Ropuszyńska-Surma 23
Wartość transakcji i wartość dodana Faza produkcji Wartość sprzedaży Wartość dodana Faza 1: Ziarno i nawóz $.03 Faza 2: Zbiory.06 Faza 3: Mielenie.12 Faza 4: Wypiek.30 Faza 5: Sprzedaż.45 Razem wartość wszystkich transakcji $.96 $.03 $.03 $.06 $.18 $.15 Razem wartość dodana $.45 Edyta Ropuszyńska-Surma 24
Wartość dodana Wartość produktów (wyrobów i usług) wytworzona przez jednostki krajowe rynkowe i nierynkowe pomniejszona o zużycie pośrednie poniesione w związku z jej wytworzeniem. Zużycie pośrednie obejmuje wartość wyrobów i usług zużytych jako nakłady w procesie produkcji, z wyjątkiem środków trwałych, których zużycie jest rejestrowane jako amortyzacja środków trwałych Edyta Ropuszyńska-Surma 25
Podst. kat makroekonomiczne Wyszczególnienie 1995 1996 1997 Produkcja globalna 628852,6 788202,2 960941,2 Zużycie pośrednie 342001,3 428547,1 521693,7 Wartość dodana 286851,3 359655,1 439247,5 Podatki od produktów minus dotacje do produktów 42715,8 54769,6 64885,5 PKB 329567,1 414424,7 504133 Spożycie 261625,8 335638,4 408504,3 w tym: spoż. ind. w sekektorze gosp. domowych 196250,7 254470 311531 Akumulacja 60704,6 84818,3 116002,8 W tym: nakłady brutto na środki trwałe 57404,6 80390,4 110852,7 przyrost rzeczowych środków obrotowych 3300 4427,9 5150,1 Import 70935 100223,6 140782,2 Eksport 78171,7 94191,6 120408,1 Eksport netto 7236,7-6032 -20374,1
Udział sektora przedsiębiorstw i gospodarstw domowych w tworzeniu PKB w latach 1995-2003 Edyta Ropuszyńska-Surma 28
Dynamika podstawowych kategorii makroekonomicznych w ujęciu realnym w latach 1996-2003 Edyta Ropuszyńska-Surma 29
PKB, PNN, DN (NI) Edyta Ropuszyńska-Surma 30
Dochód narodowy (DN) Dochód narodowy (National Income - NI) mierzy dochody czynników wytwórczych należących do gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, a więc stanowi sumę rent, wynagrodzeń i zysków niepodzielnych przedsiębiorstw, Jest równy całkowitym kosztom produkcji dóbr i usług wliczanych do PNN, a więc jest to PNN w cenach czynników produkcji Edyta Ropuszyńska-Surma 31
Dochód osobisty Jest miarą dochodów czynników wytwórczych, należących wyłącznie do gospodarstw domowych Edyta Ropuszyńska-Surma 32
DO = NI Dochód osobisty (Personal Income) niepodzielone zyski przedsiębiorstw + transfery rządu i przedsiębiorstw (renty, emerytury, zasiłki) + odsetki od długu zaciągniętego przez państwo i inne podmioty (np. gminy) - składki na ubezpieczenia społeczne Edyta Ropuszyńska-Surma 33
Dochód rozporządzalny (do dyspozycji) ( Disposable Income) Jest równy wartości, która pozostaje gospodarstwom domowym po zapłaceniu podatku dochodowego oraz po uwzględnieniu płatności transferowych budżetu państwa na rzecz osób fizycznych Edyta Ropuszyńska-Surma 34
Dochód rozporządzalny (do dyspozycji) ( Disposable Income) Yd=DO - Składki na indywidualne ubezpieczenia społeczne, - Podatki bezpośrednie (osobiste) - Osobiste opłaty niepodatkowe (np. kary, grzywny, mandaty) Edyta Ropuszyńska-Surma 35
Oszczędności lata 1995-2003 Edyta Ropuszyńska-Surma 36
Struktura spoŝycia indywidualnego wyrobów i usług (w ujęciu nominalnym) wg COICOP Edyta Ropuszyńska-Surma 37
Struktura rozdysponowania nominalnych dochodów do dyspozycji brutto Edyta Ropuszyńska-Surma 38
RozróŜnienie między wartościami nominalnymi i realnymi (1) Wartości nominalne Pomiar dokonany w warunkach aktualnych cen rynkowych dóbr które są sprzedawane; wyrażone w bieżących złotych Edyta Ropuszyńska-Surma 39
RozróŜnienie między wartościami nominalnymi i realnymi (2) Wartości realne Pomiar po uwzględnieniu zmian jakie zaszły w poziomie średnich cen pomiędzy porównywanymi latami; wyrażone w stałych złotych Edyta Ropuszyńska-Surma 40
RozróŜnienie między wartościami nominalnymi i realnymi (3) Korekta PKB ze względu na zmiany indeksu cen Nominaly PKB Realny PKB Nominalny PKB Realny PKB = x 100 Poziom cen* Poziom cen mierzony jest deflatorem PKB Edyta Ropuszyńska-Surma 41
RozróŜnienie między wartościami nominalnymi i realnymi Przykład Rok bazowy = 1996 Indeks cen = 100 Edyta Ropuszyńska-Surma 42
RóŜnica między wartościami nominalnymi i realnymi nominal GDP Real 1996 GDP = x 100 price index Real 1996 GDP = x 100 = $7813.2 billion $7813.2 100 Real GDP = nominal GDP in the base year Edyta Ropuszyńska-Surma 43
RóŜnica między wartościami nominalnymi i realnymi nominal GDP Real 1996 GDP = x 100 price index Real 1996 GDP = x 100 = $7813.2 billion $7813.2 100 Real GDP = nominal GDP in the base year Edyta Ropuszyńska-Surma 44
RóŜnica między wartościami nominalnymi i realnymi 1997 Indeks cen = 101.9 Real 1997 PKB = x 100 = $8159.5 $8,313.4 101.9 Edyta Ropuszyńska-Surma 45
RóŜnica między wartościami nominalnymi i realnymi 1993 Indeks cen = 94.1 Real 1993 GDP = x 100 = 7,062.6 $6,642.3 94.1 Edyta Ropuszyńska-Surma 46
PKB POLSKI W LATACH 1995-2003 900000 800000 700000 600000 500000 400000 300000 200000 100000 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 PKB (ceny bieżące) PKB (rok poprzedni=100) PKB (1995=100) Edyta Ropuszyńska-Surma 47
PKB POLSKI W LATACH 1995-2003 PKB [w mln PLN] 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 PKB (c.b.) 329567,1 414424,7 504133 589361,3 652517,1 723886,3 760595,3 781112,4 815980,6 PKB (r.p=100) 329567,1 349430,6 442610,2 528575,2 613844,9 679067,8 730639,1 771088,3 810308,4 PKB (1995 =100) 329567,1 349430,6 373195,8 391289,6 407544,8 424127,7 428084,2 433989,9 450211,3 Wsk. Cen PKB (r.p. = 100) 100 118,6 113,9 111,5 106,3 106,6 104,1 101,3 100,7 Edyta Ropuszyńska-Surma 48
RóŜnica między wartościami nominalnymi i realnymi PKB per capita Uwzględnienie wzrostu populacji Per capita real PKB = real PKB populacja Edyta Ropuszyńska-Surma 49
PKB per capita wg województw Edyta Ropuszyńska-Surma 50
PKB per capita w wybranych krajach (ceny bieŝące) Edyta Ropuszyńska-Surma 51
Relacja spoŝycia prywatnego i nakładów brutto na środki trwałe do PKB w wybranych krajach (c.b.) Edyta Ropuszyńska-Surma 52
PKB jako miernik dobrobytu PKB jest naszą najlepszą miarą wartości wyników produkcji, lecz nie jest doskonałym miernikiem. Poniżej kilka wad w konstrukcji PKB: 1) PKB ignoruje transakcje które nie mają miejsca na zorganizowanym rynku, jak np. Prace które wykonujemy w domu. 2) PKB ignoruje czas wolny. Edyta Ropuszyńska-Surma 53
PKB jako miernik dobrobytu PKB jest naszą najlepszą miarą wartości wyników produkcji, lecz nie jest doskonałym miernikiem. Poniżej kilka wad w konstrukcji PKB: 3) PKB ignoruje gospodarkę podziemną, gdzie transakcje nie są zgłaszane do oficjalnych władz. 4) PKB, nie wycenia wartości zmian w środowisku spowodowanych działalnością gospodarczą. Edyta Ropuszyńska-Surma 54
Szacunki rozmiarów szarej strefy w tworzeniu PKB w latach 2000-2003 (ceny bieŝące) Edyta Ropuszyńska-Surma 55
Szacunki rozmiarów szarej strefy wg rozdysponowania PKB w latach 2000-2003 (ceny bieŝące) Edyta Ropuszyńska-Surma 56
Materiały źródłowe: Rachunki Narodowe według sektorów i podsektorów instytucjonalnych 2000-003, GUS, Warszawa, czerwiec 2005. Czarny, Rapacki Podstawy ekonomii Edyta Ropuszyńska-Surma 57