Spis treści 7 SPIS TREŚCI 1. Podstawy rozpoznawania chorób serca Michał Tendera, Maciej Sosnowski.................. 19 1.1. Badanie kliniczne................... 19 1.1.1. Badanie podmiotowe.................. 19 1.1.1.1. Bóle w klatce piersiowej................. 20 1.1.1.2. Duszność...................... 21 1.1.1.3. Kołatanie serca.................... 23 1.1.1.4. Krótkotrwałe utraty świadomości.............. 24 1.1.1.5. Inne dane z wywiadu.................. 25 1.1.2. Badanie przedmiotowe.................. 25 1.1.2.1. Ocena ogólnego stanu chorego............... 25 1.1.2.2. Serce....................... 25 1.1.2.2.1. Oglądanie i badanie palpacyjne okolicy przedsercowej........ 25 1.1.2.2.2. Opukiwanie..................... 26 1.1.2.2.3. Osłuchiwanie..................... 26 1.1.2.3. Ocena tętna tętniczego i żylnego............... 32 1.1.2.3.1. Tętno tętnicze..................... 32 1.1.2.3.2. Tętno żylne..................... 34 1.2. Badanie dodatkowe................... 35 1.2.1. Badanie elektrokardiograficzne............... 35 1.2.1.1. Metody elektrokardiograficzne............... 35 1.2.1.2. Elektrokardiografia w diagnostyce kardiologicznej......... 37 1.2.1.2.1. Rozpoznanie oparte na badaniu elektrokardiograficznym (jednostki nozologiczne)..................... 37 1.2.1.2.2. Rzadkie wysoce specyficzne objawy elektrokardiograficzne znamionujące chorob ę serca..................... 37 1.2.1.2.3. Zespoły elektrokardiograficzne............... 38 1.2.1.3. Inne techniki rejestracji i analizy elektrokardiogramu........ 41 1.2.1.4. Elektrokardiografia w interpretacji wybranych objawów klinicznych... 42 1.2.1.4.1. Utrata przytomności................... 42 1.2.1.4.2. Ból wklatce piersiowej.................. 43
8 Spis treści 1.2.1.5. Zmiany elektrokardiograficzne pomocne w ocenie rozległości zajęcia serca i monitorowaniu leczenia................. 46 1.2.1.5.1. Zawał serca..................... 46 1.2.1.5.2. Niestabilna choroba wieńcowa............... 48 1.2.1.5.3. Nadciśnienie tętnicze systemowe............... 48 1.2.1.5.4. Kardiomiopatia przerostowa................ 49 1.2.1.5.5. Kardiomiopatia rozstrzeniowa................ 49 1.2.1.5.6. Wady serca...................... 49 1.2.1.5.7. Zab urzenia rytmu serca.................. 49 1.2.1.6. Zmiany elektrokardiograficzne w ocenie rokowania......... 49 1.2.1.6.1. Świeży zawał serca................... 49 1.2.1.6.2. Późny okres zawału serca................. 50 1.2.1.6.3. Niewydolność serca................... 51 1.2.2. Elektrokardiograficzna próba wysiłkowa............ 51 1.2.3. Badanie radiologiczne klatki piersiowej............ 55 1.2.3.1. Tomografia komputerowa................. 58 1.2.4. Echokardiografia.................... 58 1.2.4.1. Badanie z dostępu przez klatkę piersiową............ 58 1.2.4.2. Badanie echokardiograficzne metodą Dopplera.......... 63 1.2.4.3. Echokardiografia przezprzełykowa.............. 64 1.2.4.4. Echokardiografia czynnościowa............... 65 1.2.4.5. Echokardiografia kontrastowa................ 66 1.2.4.6. Echokardiografia wewnątrznaczyniowa............. 66 1.2.5. Badania izotopowe................... 66 1.2.5.1. Pozytronowa (pozytonowa) tomografia emisyjna.......... 68 1.2.6. Rezonans magnetyczny.................. 69 1.2.7. Interpretacja wyników badań nieinwazyjnych........... 69 1.2.8. Cewnikowanie serca i angiokardiografia............ 72 1.2.8.1. Ocena parametrów hemodynamicznych............ 74 1.2.8.2. Badania kontrastowe................... 76 1.2.8.2.1. Wentrykulografia lewostronna................ 76 1.2.8.2.2. Koronarografia.................... 77 1.2.8.3. Biopsja endomiokardialna................. 77 1.2.8.4. Badania elektrofizjologiczne................ 79 1.2.9. Badania genetyczne w kardiologii.............. 79 Piśmiennictwo.................... 80 2. Niewydolność serca. Zastoinowa niewydolność serca Leszek Giec..................... 82 2.1. Uwagi wstępne. Definicja, etiopatogeneza, symptomatologia...... 82 2.2. Patofizjologia..................... 89 2.2.1. Mechanizmy hemodynamiczne............... 90 2.2.2. Rola układu neurohumoralnego i hormonalnego.......... 95 2.2.2.1. Rola baro- i chemoreceptorów............... 95 2.2.2.2. Stymulacja adrenergiczna................. 96 2.2.2.3. Rola nerek i układu renina angiotensyna aldosteron........ 96 2.2.2.4. Rola cytokin prozapalnych................. 100 2.2.2.5. Rola peptydów natriuretycznych............... 100 2.2.3. Podsumowanie.................... 101 2.3. Epidemiologia niewydolności serca. Stan obecny i prognozy na najbliższe lata 101 2.4. Przebieg kliniczny i objawy zastoinowej niewydolności serca..... 102 2.4.1. Przewlekła i ostra zastoinowa niewydolność serca......... 102 2.4.2. Klasyfikacja niewydolności serca.............. 104 2.4.3. Rozpoznanie niewydolności serca i jej pierwotnej przyczyny...... 105 2.4.3.1. Wywiad lekarski.................... 106
Spis treści 9 2.4.3.2. Badanie fizykalne (przedmiotowe).............. 109 2.4.3.3. Badania dodatkowe................... 111 2.4.3.4. Interpretacja wyników badań niezbędnych dla rozpoznania lub wykluczenia niewydolności serca.................... 114 2.4.3.5. Rozpoznanie choroby podstawowej oraz ocena zaawansowania i rokowania w niewydolności serca.................. 115 2.5. Metody leczenia zastoinowej niewydolności serca......... 117 2.5.1. Cele i ogólne zasady leczenia................ 117 2.5.2. Leki stosowane w leczeniu zastoinowej niewydolności serca...... 121 2.5.2.1. Inhibitory konwertazy angiotensyny i antagoniści receptorów angiotensyny II 121 2.5.2.2. Leki moczopędne i antagoniści receptorów aldosteronu........ 125 2.5.2.3. Antagoniści receptorów beta-adrenergicznych (leki beta-adrenolityczne).. 127 2.5.2.4. Glikozydy nasercowe.................. 130 2.5.2.5. Leki o działaniu rozszerzającym naczynia krwionośne ( wazodylatatory ). 134 2.5.2.6. Nienaparstnicowe leki o działaniu inotropowo dodatnim...... 135 2.5.2.7. Leki przeciwarytmiczne................. 137 2.5.2.8. Leki przeciwzakrzepowe................. 139 2.5.3. Niefarmakologiczne metody wspomagające leczenie niewydolności serca.. 140 2.5.3.1. Leczenie chirurgiczne.................. 140 2.5.3.2. Urządzenia wspomagające pracę serca.............. 140 2.5.3.3. Elektroterapia serca................... 141 2.5.3.4. Przeszczepienie serca.................. 141 2.6. Leczenie przewlekłej zastoinowej niewydolności serca........ 142 2.6.1. Zalecenia związane z niefarmakologicznym postępowaniem leczniczym.. 142 2.6.2. Leczenie farmakologiczne i zabiegowe............. 144 2.7. Ostry sercopochodny (kardiogenny) obrzęk płuc. Ostra niewydolność serca lewego..................... 150 2.8. Dysfunkcja rozkurczowa komór............... 152 Piśmiennictwo..................... 154 3. Wstrząs kardiogenny Tadeusz Mandecki, Andrzej Szulc... 156 3.1. Uwagi wstępne.................... 156 3.2. Definicja i rozpoznanie.................. 157 3.3. Kryteria rozpoznania.................. 157 3.4. Etiopatogeneza i częstość występowania............ 158 3.5. Ob raz kliniczny.................... 161 3.6. Badania dodatkowe................... 162 3.7. Rokowanie...................... 164 3.8. Leczenie...................... 165 Piśmiennictwo.................... 170 b 4. Zaburzenia rytmu i przewodzenia Tadeusz Mandecki.... 171 4.1. Uwagi wstępne.................... 171 4.2. Rozpoznanie..................... 173 4.3. Rokowanie...................... 175 4.4. Leczenie...................... 175 4.4.1. Ogólne zasady leczenia.................. 175 4.4.2. Leki przeciwarytmiczne................. 175 4.4.2.1. Leki przeciwarytmiczne klasy I............... 178 4.4.2.1.1. Leki klasy I A..................... 178 4.4.2.1.2. Leki klasy I B..................... 180 4.4.2.1.3. Leki klasy I C..................... 182 4.4.2.2. Leki przeciwarytmiczne klasy II leki blokujące zakończenia eta-adrenergiczne................... 183
10 Spis treści 4.4.2.3. Leki przeciwarytmiczne klasy III............... 186 4.4.2.4. Leki przeciwarytmiczne klasy IV antagoniści wapnia........ 191 4.4.2.5. Leki przeciwarytmiczne nieobjęte klasyfikacją Vaughana-Williamsa.... 192 4.5. Rodzaje zab urzeń rytmu serca................ 193 4.5.1. Przyspieszenie zatokowe................. 193 4.5.2. Bradykardia zatokowa.................. 193 4.5.3. Niemiarowość oddechowa................. 195 4.5.4. Dodatkowe pobudzenia przedsionkowe............. 195 4.5.5. Migotanie przedsionków................. 195 4.5.6. Trzepotanie przedsionków................. 204 47. Napadowy częstoskurcz przedsionkowy z blokiem......... 206 4.5.7. Wieloogniskowy częstoskurcz przedsionkowy.......... 206 4.5.9. Nawrotny częstoskurcz przedsionkowo-węzłowy.......... 208 4.5.10. Zaburzenia rytmu związane z dodatkowymi szlakami przewodzenia... 209 4.5.11. Dodatkowe pobudzenia komorowe.............. 216 4.5.12. Częstoskurcz komorowy................. 220 4.5.13. Torsade de pointes ( balet serca ).............. 226 4.5.14. Migotanie i trzepotanie komór............... 228 4.5.15. Zaburzenia przewodzenia przedsionkowo-komorowego....... 229 4.5.15.1. Blok przedsionkowo-komorowy I (blok utajony)......... 231 4.5.15.2. Blok przedsionkowo-komorowy II.............. 231 4.5.15.3. Blok przedsionkowo-komorowy III (blok całkowity)........ 232 4.5.16. Zaburzenia przewodzenia śródkomorowego........... 235 4.5.16.1. Bloki odnóg pęczka Hisa................. 235 4.5.16.2. Bloki wiązek (hemibloki)................. 235 4.5.17. Zespół chorego węzła zatokowo-przedsionkowego (sick sinus syndrome).. 239 Piśmiennictwo.................... 241 5. Choroba niedokrwienna serca Andrzej Cieśliński..... 243 5.1. Uwagi wstępne.................... 243 5.2. Etiopatogeneza.................... 243 5.3. Podział kliniczny.................... 249 5.4. Dławica piersiowa stab ilna................. 250 5.4.1. Rozpoznanie i różnicowanie................ 250 5.4.2. Leczenie...................... 270 5.4.2.1. Zalecenia ogólne.................... 271 5.4.2.2. Leczenie farmakologiczne................. 271 5.4.2.2.1. Azotany....................... 271 5.4.2.2.2. Leki beta-adrenolityczne................. 274 5.4.2.2.3. Antagoniści wapnia................... 277 5.4.2.2.4. Leki przeciwpłytkowe.................. 279 5.4.2.3. Rewaskularyzacja................... 283 5.4.2.3.1. Angioplastyka tętnic wieńcowych.............. 283 5.4.2.3.2. Rewaskularyzacja chirurgiczna............... 285 5.4.2.3.3. Inne metody leczenia.................. 286 5.5. Dławica piersiowa niestab ilna................ 286 5.5.1. Patogeneza...................... 287 5.5.2. Rozpoznanie..................... 287 5.5.3. Leczenie...................... 288 5.5.3.1. Leki przeciwzakrzepowe................. 290 5.5.3.2. Leki przeciwdławicowe.................. 292 5.5.3.3. Leczenie inwazyjne................... 292 5.5.4. Podsumowanie.................... 293 5.6. Inne postacie niedokrwienia serca.............. 294 5.6.1. Dławica odmienna Prinzmetala............... 294
Spis treści 11 5.6.2. Kardiologiczny zespół X................. 295 5.6.3. Hibernacja, ogłuszenie, żywotne miokardium........... 296 5.6.4. Prekondycjonowanie niedokrwienne.............. 298 5.6.5. Nieme niedokrwienie.................. 299 5.6.6. Kardiomiopatia niedokrwienna............... 302 5.6.7. Choroba niedokrwienna serca u kobiet odrębności kliniczne..... 303 5.6.7.1. Kliniczna ocena kobiet z bólem w klatce piersiowej......... 303 5.6.7.2. Hormonalna terapia zastępcza................ 304 Piśmiennictwo.................... 304 6. Zawał serca Jerzy Kuch................ 306 6.1. Uwagi wstępne.................... 306 6.2. Etiopatogeneza.................... 307 6.3. Diagnostyka ostrego zawału serca.............. 310 6.3.1. Obraz kliniczny bóle wieńcowe.............. 310 6.3.2. Enzymy tkankowe................... 310 6.3.3. Badanie elektrokardiograficzne............... 312 6.4. Leczenie ostrego zawału serca............... 314 6.4.1. Postępowanie lecznicze w okresie przedszpitalnym......... 314 6.4.2. Leczenie w okresie szpitalnym............... 315 6.4.2.1. Zawał niepowikłany................... 316 6.4.2.2. Zawał powikłany.................... 316 6.4.2.3. Ostry zespół wieńcowy z uniesieniem odcinka ST......... 316 6.4.2.3.1. Leczenie reperfuzyjne.................. 317 6.4.2.3.2. Leczenie zachowawcze.................. 319 6.4.2.4. Ostry zespół wieńcowy bez uniesienia odcinka ST......... 325 6.5. Postępowanie lecznicze po przebytym zawale serca......... 326 6.5.1. Prognozowanie dotyczące dalszego przebiegu zawału........ 326 6.5.2. Prewencja wtórna i leczenie farmakologiczne dusznicy bolesnej..... 327 6.5.3. Leczenie inwazyjne w zawale serca.............. 332 6.5.4. Rehabilitacja po przebytym zawale serca............ 336 Piśmiennictwo.................... 342 7. Wady zastawkowe serca nabyte Jacek S. Dubiel...... 344 7.1. Wprowadzenie.................... 344 7.2. Zwężenie lewego ujścia żylnego (mitralnego)........... 344 7.2.1. Etiologia i patologia................... 344 7.2.2. Patofizjologia..................... 345 7.2.3. Obraz kliniczny i rozpoznanie............... 347 7.2.4. Badania dodatkowe................... 348 7.2.5. Leczenie...................... 350 7.2.6. Przeb ieg naturalny................... 352 7.3. Wady zastawki trójdzielnej................. 352 7.3.1. Etiologia i patogeneza.................. 352 7.3.2. Niedomykalność zastawki trójdzielnej............. 352 7.3.2.1. Patofizjologia..................... 353 7.3.2.2. Ob raz kliniczny.................... 353 7.3.2.3. Badania dodatkowe................... 354 7.3.2.4. Leczenie...................... 354 7.3.2.5. Przeb ieg naturalny................... 355 7.3.3. Zwężenie prawego ujścia żylnego.............. 355 7.3.3.1. Patofizjologia..................... 355 7.3.3.2. Ob raz kliniczny.................... 356 7.3.3.3. Badania dodatkowe................... 356 7.3.3.4. Przeb ieg i rokowanie.................. 358
12 Spis treści 7.3.3.5. Leczenie chirurgiczne.................. 358 7.4. Zwężenie lewego ujścia tętniczego (aortalnego).......... 358 7.4.1. Etiologia i patogeneza.................. 358 7.4.2. Patofizjologia..................... 359 7.4.3. Ob raz kliniczny.................... 361 7.4.4. Badania dodatkowe................... 362 7.4.5. Leczenie...................... 364 7.4.6. Przebieg naturalny i rokowanie............... 365 7.5. Niedomykalność zastawki mitralnej.............. 365 7.5.1. Etiologia i patogeneza.................. 365 7.5.2. Patofizjologia..................... 367 7.5.3. Ob raz kliniczny.................... 368 7.5.4. Badania dodatkowe................... 369 7.5.5. Leczenie...................... 370 7.5.6. Przebieg naturalny i rokowanie............... 371 7.6. Wypadanie płatka zastawki mitralnej............. 371 7.6.1. Etiologia i patogeneza.................. 371 7.6.2. Patofizjologia..................... 372 7.6.3. Obraz kliniczny i rozpoznanie............... 372 7.6.4. Badania dodatkowe................... 373 7.6.5. Leczenie...................... 374 7.6.6. Przeb ieg naturalny................... 375 7.7. Niedomykalność zastawki aorty............... 375 7.7.1. Etiologia i patogeneza.................. 375 7.7.2. Patofizjologia..................... 376 7.7.3. Obraz kliniczny i rozpoznanie............... 378 7.7.4. Badania dodatkowe................... 380 7.7.5. Leczenie...................... 381 7.7.6. Przeb ieg naturalny................... 382 Piśmiennictwo.................... 383 8. Wady wrodzone serca u dorosłych Jacek S. Dubiel..... 384 8.1. Wprowadzenie.................... 384 8.2. Klasyfikacja wad wrodzonych............... 385 8.3. Ubytek w przegrodzie międzyprzedsionkowej.......... 387 8.3.1. Ubytek w przegrodzie międzyprzedsionkowej typu ostium secundum... 387 8.3.1.1. Patofizjologia..................... 387 8.3.1.2. Ob raz kliniczny.................... 387 8.3.1.3. Badania dodatkowe................... 388 8.3.1.4. Rozpoznanie na podstawie cewnikowania............ 389 8.3.1.5. Leczenie...................... 389 8.3.1.6. Rokowanie i powikłania................. 389 8.3.2. Ubytek w przegrodzie międzyprzedsionkowej typu ostium primum.... 390 8.4. Ubytek w przegrodzie międzykomorowej............ 390 8.4.1. Patofizjologia..................... 391 8.4.2. Ob raz kliniczny.................... 392 8.4.3. Badania dodatkowe................... 392 8.4.4. Leczenie i rokowanie.................. 393 8.5. Przetrwały przewód tętniczy................ 394 8.5.1. Patofizjologia..................... 394 8.5.2. Ob raz kliniczny.................... 394 8.5.3. Badania dodatkowe................... 395 8.5.4. Różnicowanie..................... 395 8.5.5. Leczenie...................... 396 8.6. Zwężenie cieśni aorty (koarktacja aorty)............ 396
Spis treści 13 8.6.1. Patofizjologia..................... 397 8.6.2. Ob raz kliniczny.................... 397 8.6.3. Badania dodatkowe................... 398 8.6.4. Leczenie...................... 398 8.7. Tetralogia Fallota.................... 398 8.7.1. Ob raz kliniczny.................... 399 8.7.2. Leczenie...................... 400 Piśmiennictwo.................... 400 9. Choroby mięśnia sercowego Jan Wodniecki........ 401 9.1. Wprowadzenie i klasyfikacja................ 401 9.2. Kardiomiopatie (pierwotne)................ 402 9.2.1. Kardiomiopatia rozstrzeniowa................ 402 9.2.1.1. Etiopatogeneza.................... 402 9.2.1.2. Obraz kliniczny i badania dodatkowe............. 403 9.2.1.3. Leczenie...................... 403 9.2.2. Kardiomiopatia przerostowa................. 404 9.2.2.1. Etiopatogeneza.................... 404 9.2.2.2. Ob raz kliniczny.................... 405 9.2.2.3. Badania dodatkowe................... 407 9.2.2.4. Leczenie...................... 407 9.2.3. Kardiomiopatia restrykcyjna................ 408 9.2.3.1. Etiopatogeneza.................... 408 9.2.3.2. Obraz kliniczny i badania dodatkowe............. 408 9.2.3.3. Leczenie...................... 409 9.2.4. Arytmogenna dysplazja prawej komory............ 409 9.2.4.1. Etiopatogeneza.................... 409 9.2.4.2. Obraz kliniczny i badania dodatkowe............. 409 9.2.4.3. Leczenie...................... 409 9.3. Swoiste choroby mięśnia sercowego.............. 410 9.3.1. Kardiomiopatia w przebiegu chorób tkanki łącznej......... 410 9.3.2. Kardiomiopatia w przebiegu sarkoidozy............ 410 9.3.3. Kardiomiopatia w przebiegu hemochromatozy.......... 411 9.3.4. Kardiomiopatia w przebiegu amyloidozy............ 411 9.3.5. Kardiomiopatia w przebiegu chorób układu nerwowo-mięśniowego.... 411 9.3.6. Kardiomiopatia w przebiegu chorób układu wewnątrzwydzielniczego... 412 9.3.7. Kardiomiopatia połogowa................. 413 9.3.8. Kardiomiopatia alkoholowa................ 413 9.3.9. Kardiomiopatia cukrzycowa................ 413 9.3.10. Zmiany w mięśniu sercowym w przebiegu AIDS......... 414 9.3.11. Zmiany w mięśniu sercowym spowodowane długotrwałym stosowaniem narkotyków..................... 414 9.3.12. Zmiany w mięśniu sercowym spowodowane niedoborami pokarmowymi.. 414 9.3.13. Zapalenie mięśnia sercowego (myocarditis, kardiomiopatia zapalna)... 415 9.3.13.1. Etiopatogeneza.................... 415 9.3.13.2. Problemy diagnostyczne................. 416 9.3.13.3. Ob raz kliniczny.................... 417 9.3.13.4. Badania dodatkowe................... 417 9.3.13.5. Leczenie...................... 418 9.3.14. Reumatyczne zapalenie mięśnia sercowego........... 419 Piśmiennictwo.................... 419 10. Choroby osierdzia Jan Wodniecki............ 421 10.1. Wprowadzenie.................... 421 10.2. Ostre zapalenie osierdzia................. 421
14 Spis treści 10.2.1. Etiopatogeneza.................... 421 10.2.2. Ob raz kliniczny.................... 422 10.2.3. Badania dodatkowe................... 423 10.3. Przewlekłe zapalenie osierdzia............... 424 10.3.1. Zaciskające zapalenie osierdzia............... 424 10.3.1.1. Etiopatogeneza.................... 425 10.3.1.2. Ob raz kliniczny.................... 425 10.3.1.3. Badania dodatkowe................... 426 10.4. Leczenie zapalenia osierdzia................ 426 10.5. Inne najczęściej występujące postacie zapalenia osierdzia....... 428 10.5.1. Odczyn osierdziowy w przebiegu zawału serca.......... 428 10.5.2. Mocznicowe zapalenie osierdzia............... 428 10.5.3. Nowotworowe zapalenie osierdzia.............. 428 10.5.4. Popromienne zapalenie osierdzia............... 429 10.5.5. Zapalenie osierdzia w przebiegu chorób tkanki łącznej........ 429 10.5.6. Polekowe zapalenie osierdzia................ 430 10.5.7. Zespół pokardiotomijny.................. 430 10.5.8. Pourazowe zapalenie osierdzia............... 430 Piśmiennictwo.................... 431 11. Zapalenie wsierdzia Jan Wodniecki........... 432 11.1. Wprowadzenie.................... 432 11.2. Reumatyczne zapalenie wsierdzia.............. 433 11.2.1. Etiopatogeneza.................... 433 11.2.2. Ob raz kliniczny.................... 433 11.2.3. Leczenie...................... 434 11.3. Infekcyjne zapalenie wsierdzia............... 434 11.3.1. Etiopatogeneza.................... 434 11.3.2. Ob raz kliniczny.................... 435 11.3.3. Leczenie...................... 438 11.4. Inne postaci zapalenia wsierdzia (nieinfekcyjne zapalenia wsierdzia)... 440 Piśmiennictwo.................... 441 12. Nadciśnienie tętnicze Kalina Kawecka-Jaszcz, Józef Kocemba. 442 12.1. Wprowadzenie.................... 442 12.2. Etiopatomechanizm nadciśnienia pierwotnego.......... 443 12.2.1. Czynniki genetyczne.................. 447 12.2.2. Otyłość....................... 448 12.2.3. Alkohol....................... 449 12.3. Rozpoznawanie oraz przebieg nadciśnienia pierwotnego....... 450 12.3.1. Przerost lewej komory serca................ 453 12.3.2. Choroba niedokrwienna serca................ 457 12.3.3. Niewydolność serca................... 458 12.3.4. Uszkodzenia naczyń................... 458 12.3.5. Encefalopatia..................... 459 12.3.6. Udar mózgu..................... 459 12.3.7. Niewydolność nerek................... 460 12.3.8. Retinopatia...................... 461 12.4. Nadciśnienie tętnicze u osób młodych............. 461 12.5. Nadciśnienie u kob iet w ciąży............... 463 12.6. Nadciśnienie u chorych na cukrzycę.............. 464 12.6.1. Leczenie...................... 465 12.7. Nadciśnienie tętnicze u osób w wieku podeszłym......... 466 12.7.1. Leczenie...................... 468
Spis treści 15 12.8. Nadciśnienie wtórne................... 469 12.9. Postępowanie lecznicze w nadciśnieniu tętniczym......... 477 12.9.1. Leczenie niefarmakologiczne................ 479 12.9.2. Farmakoterapia przeciwnadciśnieniowa............. 482 12.9.3. Prowadzenie farmakoterapii................ 498 12.9.4. Stany naglące i pilne.................. 501 Piśmiennictwo.................... 502 13. Nadciśnienie płucne Lech Poloński i Tadeusz Zębik..... 503 13.1. Uwagi wstępne.................... 503 13.2. Nadciśnienie płucne tętnicze................ 505 13.2.1. Pierwotne nadciśnienie płucne............... 506 13.2.1.1. Etiopatogeneza.................... 506 13.2.1.2. Ob raz kliniczny.................... 508 13.2.1.3. Badania dodatkowe................... 510 13.2.1.4. Różnicowanie..................... 512 13.2.1.5. Powikłania...................... 512 13.2.1.6. Rokowanie...................... 512 13.2.1.7. Leczenie...................... 513 13.3. Nadciśnienie płucne żylne................. 515 13.3.1. Hemodynamiczna ocena nadciśnienia płucnego.......... 517 13.3.2. Nadciśnienie płucne a transplantacja serca............ 517 13.3.3. Rola wazodylatatorów w stratyfikacji ryzyka transplantacji serca.... 519 13.4. Nadciśnienie płucne związane z chorobami układu oddechowego i(lub) hipoksją..................... 521 13.4.1. Etiopatogeneza.................... 521 13.4.2. Ob raz kliniczny.................... 524 13.4.3. Badania dodatkowe................... 524 13.4.4. Powikłania...................... 526 13.4.5. Rokowanie...................... 527 13.4.6. Leczenie...................... 527 13.5. Nadciśnienie płucne związane z przewlekłą chorobą zakrzepową i(lub) zatorową...................... 529 13.5.1. Etiopatogeneza.................... 530 13.5.2. Ob raz kliniczny.................... 531 13.5.3. Badania dodatkowe................... 533 13.5.4. Różnicowanie..................... 536 13.5.5. Rokowanie...................... 537 13.5.6. Leczenie...................... 537 Piśmiennictwo.................... 541 14. Nowotwory serca Tadeusz Mandecki, Andrzej Szulc..... 543 14.1. Nowotwory pierwotne.................. 543 14.1.1. Uwagi ogólne..................... 543 14.1.2. Ob raz kliniczny.................... 543 14.1.3. Łagodne nowotwory pierwotne............... 546 14.1.4. Złośliwe nowotwory pierwotne serca............. 549 14.2. Wtórne nowotwory serca................. 550 Piśmiennictwo.................... 550 15. Sztuczne rozruszniki serca Włodzimierz Kargul...... 551 15.1. Rys historyczny.................... 551 15.2. Kod stymulacyjny oraz sposoby i rodzaje elektrostymulacji stałej.... 552 15.3. Układ stymulujący, budowa rozrusznika, jego podstawowe parametry, funkcje i tryby stymulacji................. 554
16 Spis treści 15.3.1. Stymulatory jednojamowe i ich podstawowe parametry....... 555 15.3.2. Stymulatory dwujamowe, podstawowe parametry i funkcje...... 557 15.3.2.1. Stymulatory dwujamowe dwuelektrodowe DDD......... 557 15.3.2.2. Funkcje przeciwarytmiczne nowoczesnego stymulatora DDD..... 558 15.3.2.3. Funkcje diagnostyczne pamięć holterowska........... 560 15.3.2.4. Stymulatory dwujamowe jednoelektrodowe, VDD......... 560 15.4. Stymulatory z adaptowaną częstością typu R (rate responsive).... 560 15.5. Badanie diagnostyczne, wybór rodzaju i trybu stymulacji, wskazania do długotrwałej elektrostymulacji serca............. 561 15.5.1. Badania diagnostyczne.................. 561 15.5.2. Wybór rodzaju i trybu stymulacji............... 562 15.5.3. Wskazania do długotrwałej elektrostymulacji serca......... 562 15.5.3.1. Nabyte bloki przedsionkowo-komorowe u dorosłych........ 562 15.5.3.2. Przewlekły blok dwupęczkowy lub trójpęczkowy......... 563 15.5.3.3. Bloki przedsionkowo-komorowe po przebytym zawale serca...... 563 15.5.3.4. Zespół chorego węzła zatokowo-przedsionkowego (sick sinus syndrome, SSS) 564 15.5.3.5. Napadowe częstoskurcze................. 565 15.5.3.5.1. Przerywanie..................... 565 15.5.3.5.2. Zapob ieganie..................... 566 15.5.3.5.3. Dobór stymulatora w przerywaniu napadowych częstoskurczów nadkomorowych i komorowych oraz zapobieganiu im........ 566 15.5.3.6. Utrwalone migotanie przedsionków.............. 567 15.5.3.7. Zespoły kardioneurogenne................. 568 15.5.3.7.1. Nadwrażliwość zatok tętnic szyjnych oraz omdlenia wazowagalne.... 568 15.5.3.8. Nietypowe wskazania do zastosowania rozrusznika......... 568 15.5.3.8.1. Kardiomiopatia przerostowa................ 568 15.5.3.9. Kardiomiopatia rozstrzeniowa................ 569 15.6. Technika implantacji układu stymulującego i najczęstsze wczesne powikłania 570 15.7. Badania kontrolne i prowadzenie ambulatoryjne chorych z rozrusznikiem serca........................ 571 15.7.1. Badania dodatkowe wykonywane w czasie kontroli chorego z rozrusznikiem serca........................ 572 15.7.2. Telemetria i programowanie wszczepialnych stymulatorów serca.... 573 15.7.3. Najczęstsze objawy kliniczne u chorych ze wszczepionym układem stymulującym oraz zapis elektrokardiograficzny typowych zaburzeń tego układu.. 573 15.8. Wszczepialne kardiowertery defibrylatory serca.......... 576 15.8.1. Rys historyczny.................... 576 15.8.2. Budowa i podstawowe funkcje............... 576 15.8.3. Badania diagnostyczne, wskazania, procedura implantacyjna oraz kontrola ambulatoryjna chorych ze wszczepionym kardiowerterem-defibrylatorem.. 579 Piśmiennictwo.................... 581 16. Chirurgia serca i dużych naczyń Stanisław Woś...... 583 16.1. Leczenie chirurgiczne wad wrodzonych serca u dorosłych....... 583 16.1.1. Wady niesinicze.................... 583 16.1.1.1. Wady zastawkowe................... 584 16.1.1.2. Połączenia na poziomie przedsionków............. 584 16.1.1.3. Ubytek przegrody międzykomorowej............. 585 16.1.1.4. Przetrwały przewód tętniczy................ 586 16.1.1.5. Koarktacja aorty.................... 586 16.1.2. Wady sinicze..................... 587 16.2. Leczenie chirurgiczne choroby niedokrwiennej serca........ 587 16.2.1. Wstęp....................... 587 16.2.2. Metody kardioprotekcji.................. 590 16.2.3. Pomostowanie tętnic wieńcowych materiałem tętniczym....... 591
Spis treści 17 16.2.4. Ponowne operacje tętnic wieńcowych............. 592 16.2.5. Małoinwazyjna chirurgia tętnic wieńcowych........... 593 16.2.6. Laserowa rewaskularyzacja mięśnia sercowego.......... 596 16.2.7. Powikłania chirurgiczne zawału serca i ich leczenie......... 597 16.3. Leczenie chirurgiczne nabytych wad zastawkowych......... 598 16.3.1. Chirurgia zastawki aorty................. 598 16.3.1.1. Wskazania do operacji.................. 598 16.3.1.2. Operacje rekonstrukcyjne................. 599 16.3.1.3. Protezy zastawkowe................... 600 16.3.1.4. Powikłania pooperacyjne................. 601 16.3.1.5. Wąski pierścień aorty.................. 602 16.3.1.6. Autoprzeszczep zastawki pnia płucnego operacja Rossa....... 603 16.3.1.7. Implantacja homogennej zastawki aorty............ 604 16.3.1.8. Zastawki biologiczne stentowe............... 604 16.3.1.9. Zastawki biologiczne bezstentowe.............. 605 16.3.2. Chirurgia zastawki mitralnej................ 606 16.3.2.1. Zwężenie lewego ujścia żylnego............... 606 16.3.2.1.1. Leczenie chirurgiczne.................. 606 16.3.2.1.2. Powikłania pooperacyjne................. 609 16.3.2.2. Niedomykalność zastawki mitralnej.............. 610 16.3.2.2.1. Leczenie chirurgiczne.................. 613 16.4. Leczenie chirurgiczne zaburzeń rytmu serca........... 616 16.4.1. Leczenie chirurgiczne utrwalonego migotania przedsionków...... 617 16.5. Leczenie chirurgiczne guzów serca.............. 618 16.5.1. Łagodne guzy serca................... 618 16.5.1.1. Śluzak lewego i prawego przedsionka............. 618 16.5.2. Guzy złośliwe serca................... 619 16.5.3. Nowotwory osierdzia.................. 620 16.6. Leczenie chirurgiczne chorób osierdzia............. 620 16.6.1. Tamponada serca.................... 620 16.6.2. Przewlekłe zaciskające zapalenie osierdzia........... 621 16.7. Leczenie chirurgiczne rozwarstwienia aorty........... 621 16.8. Transplantacje serca................... 625 Piśmiennictwo.................... 626 Skorowidz......................... 627