proces prowadzący do powstania nowotworu. Zwykle zachodzący na poziomie DNA w postaci mutacji molekularnej. Zmiany zachodzą na wielu poziomach: mutacji pojedynczych genów mutacji chromosomalnych (amplifikacje, delecje i translokacje) zmiany ekspresji genów, np. w wyniku metylacji w wyniku włączenia do genomu genów wirusa onkogennego.
Geny, których inaktywacja powoduje bądź przyspiesza onkogenezę, to antyonkogeny, częściej nazywane genami supresorowymi; Geny, których amplifikacja/zwiększenie ekspresji powoduje bądź przyspiesza onkogenezę to onkogeny.
Substancje chemiczne, prowadzące do transformacji nowotworowej określane są mianem karcynogenów i należą do dwóch zasadniczych grup: inicjatorów karcynogenezy promotorów karcynogenezy (należą tu m.in. estrogeny, cytokiny i inne substancje pochodzenia endogennego, których zmiany stężenia mogą prowadzić do rozwinięcia się nowotworów)
Jednym z czynników prowadzących do wystąpienia nowotworu są retrowirusy. Ze względu na mechanizm działania można wydzielić ich trzy podkategorie: retrowirusy ostro transformujące retrowirusy przewlekle transformujące (zaburzają działanie promotora protoonkogenu) retrowirusy transaktywujące (prowadzą do transaktywacji niektórych genów. przykładami mogą być wirus ludzkiej białaczki wywodzącej się z limfocytów T oraz powszechnie znany wirus HIV)
Niewielkie delecje, lub mutacje punktowe. amplifikacje pewnych genów translokacje chromosomowe, takie jak przeniesienie protoonkogenu w pobliże silnego promotora (zachodzi m.in. w przypadku chłoniaka Burkitta) lub utworzenie na tej drodze nowego białka fuzyjnego, będącego stymulatorem proliferacji (przykładem może być przeniesienie fragmentu onkogenu ABL z chromosomu 9 na chromosom 22, w pobliże regionu BCR)
Czynnik rakotwórczy, czynnik onkogenny, karcynogen, kancerogen czynnik, który powodując mutację materiału genetycznego, przyczynia się do rozwoju choroby nowotworowej.
promieniowanie jonizujące Promieniowanie jonizujące jest stale obecne w środowisku człowieka, zawsze i wszędzie. Jest to spowodowane głównie wszechobecnością radioizotopów różnych pierwiastków w przyrodzie oraz promieniowaniem kosmicznym. Jest wysoce prawdopodobne, że naturalne promieniowanie jonizujące środowiska jest głównym sprawcą mutacji w genach organizmów żywych, czyli jednym z czynników ewolucyjnych, którym zawdzięczamy faunę i florę taką, jaką znamy.
promieniowanie UV promieniowanie elektromagnetyczne o długości fali krótszej niż światło widzialne i dłuższej niż promieniowanie rentgenowskie (promieniowanie X). Oznacza to zakres długości fali od 10 nm do 400 nm
Słońce emituje ultrafiolet w zakresie UV-A, UV-B i UV-C, ale ziemska atmosfera pochłania całkowicie UV-C oraz część UV-B w warstwie ozonowej. W efekcie ok. 97% ultrafioletu, który dociera do powierzchni Ziemi, to UV-A.
Promieniowanie UV-A jest mniej szkodliwe niż promieniowanie z pozostałych zakresów, ale uszkadza włókna kolagenowe w skórze, co przyspiesza procesy starzenia. Długoletnia ekspozycja na duże dawki promieniowania UV-A może powodować zaćmę (tzw. zaćma fotochemiczna), czyli zmętnienie soczewki. Nie dotyczy to promieniowania UV o innych częstościach, ponieważ jest ono pochłaniane w całości przez rogówkę.
Promieniowanie UV-B powoduje wytwarzanie witaminy D w skórze, przeciwdziałając w ten sposób powstawaniu krzywicy. Aby proces ten mógł zachodzić, potrzebna jest pewna minimalna dawka promieniowania. Promieniowanie w tym zakresie może powodować rumień skóry oraz objawy alergiczne. Długa ekspozycja na działanie UV-B ma związek ze zwiększoną częstością występowania nowotworu złośliwego skóry czerniaka, a także częstszych, choć mniej agresywnych guzów, jak rak płaskonabłonkowy i podstawnokomórkowy.
Promieniowanie UV-C, a także UV-B może prowadzić do uszkodzenia łańcuchów DNA, w wyniku czego dochodzi do mutacji. W warunkach prawidłowych większość uszkodzeń DNA jest usuwana przez systemy naprawcze. Osoby obarczone wadami tych systemów naprawy bardzo często chorują na nowotwory skóry.
arsen ( rak wątroby i oskrzeli), azbest ( rak oskrzeli i śródbłoniak), aminy aromatyczne ( rak pęcherza), benzen ( białaczki), nikiel ( rak oskrzeli i zatok przynosowych), chlorek winylu ( rak wątrobowokomórkowy), alkohol ( rak jamy ustnej, przełyku i krtani), alkilowane cytostatyki ( białaczki), związki powstające w czasie niepełnego spalenia (niekoniecznie papierosów), wskutek zbyt małej ilości tlenu: wolne rodniki związki aromatyczne: substancje smoliste (w tym węglowodory aromatyczne antraceny, benzopiren), aminy aromatyczne, nitrozaminy dioksyny aflatoksyna wytwarzana przez pleśń z rodzaju Aspergillus
Spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko wystąpienia różnych rodzajów raka, ale mechanizm, przez jaki etanol miałby zwiększać to prawdopodobieństwo, nie jest znany. Jednym z mechanizmów może być zwiększenie proliferacji komórek wskutek uszkodzenia nabłonka. W 2005 roku wykazano na modelach eksperymentalnych, że pod wpływem etanolu dochodzi w nowotworach do zwiększenia produkcji śródbłonkowego czynnika wzrostu naczyń oraz czynnika angiogennego, co wskazuje dodatkowy mechanizm przyczyniający się do lepszego wzrostu nowotworów.
Dioksyny potoczna nazwa grupy organicznych związków chemicznych będących pochodnymi oksantrenu. Składają się one z dwóch pierścieni benzenowych połączonych przez dwa atomy tlenu oraz od jednego do ośmiu atomów chloru przyłączonych do pierścieni benzenowych. Dioksyny są jednymi z najbardziej toksycznych związków, jakie otrzymano w wyniku syntezy. Istnieją jednak na Ziemi w śladowych ilościach jako produkt spalania drewna.
Obecnie toksyczność i rakotwórczość dioksyn jest przedmiotem sporów naukowców. Wedle jednych zagrożenie ze strony dioksyn przy obecnym poziomie ich emisji jest marginalne; wedle drugich stanowią one obecnie poważne zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi. Nie ulega wątpliwości, że niektóre dioksyny są silnymi truciznami i mają właściwości toksyczne. Jednak różne organizmy żywe wykazują różną wrażliwość na działanie dioksyny. Do zabicia świnki morskiej wystarczy 0,6 μg/kg TCDD, a do uśmiercenia chomika potrzeba aż 5000 razy większej dawki.
Dawka śmiertelna dla człowieka nie jest znana, ponieważ nie jest znany ani jeden przypadek śmierci człowieka spowodowanej działaniem dioksyny. O stosunkowo niskiej toksyczności dioksyn dla człowieka świadczy przypadek Wiktora Juszczenki, prezydenta Ukrainy, którego otruto dioksyną. Stężenie dioksyny we krwi w jego przypadku wyniosło 10 ppm, czyli 20 tysięcy razy przekroczyło dopuszczalną normę. Jedynymi objawami zatrucia są zmiany skórne, do dziś widoczne na twarzy prezydenta Juszczenki.
Temat dioksyn i zmniejszenia ich emisji stanowi nieprzerwanie jedną z największych gałęzi działań wielu organizacji ekologicznych. Organizacje te często za główne źródło emisji dioksyn do atmosfery podają spalarnie odpadów oraz spalanie tworzyw sztucznych w przydomowych kotłowniach (tzw. niska emisja). Badania pokazują, że skażenie powietrza dioksynami jest największe na terenach wiejskich.
Gazy odlotowe z najnowocześniejszych spalarni zawierają jednak znacznie mniej dioksyn niż powietrze, którym na co dzień oddychamy. Wielokrotnie więcej dioksyn przedostaje się do naszych organizmów wraz z tak zwanymi "potrawami z grilla" a także na skutek palenia drewna w otwartych i źle wentylowanych kominkach.
Grupa chorób, w których komórki organizmu dzielą się w sposób niekontrolowany przez organizm, a nowo powstałe komórki nowotworowe nie różnicują się w typowe komórki tkanki. Utrata kontroli nad podziałami jest związana z mutacjami genów kodujących białka uczestniczące w cyklu komórkowym: protoonkogenami i antyonkogenami. Mutacje te powodują, że komórka wcale lub niewłaściwie reaguje na sygnały z organizmu.
Powstanie nowotworu złośliwego wymaga kilku mutacji, stąd długi, ale najczęściej bezobjawowy okres rozwoju choroby. U osób z rodzinną skłonnością do nowotworów część tych mutacji jest dziedziczona.
nowotwór łagodny (neoplasma benignum) nowotwór złośliwy (neoplasma malignum) nowotwór anaplastyczny (neoplasma anaplasticum) mięsak (sarcoma) rak (carcinoma) potworniak (teratoma) nowotwór miejscowo złośliwy
Niektóre z badań mających znaczenie w rozpoznawaniu chorób nowotworowych: tomografia komputerowa rezonans magnetyczny pozytonowa tomografia emisyjna PET-CT mammografia tomografia emisyjna pojedynczych fotonów SPECT
W leczeniu stosuje się m.in.: chemioterapię radioterapię leczenie chirurgiczne immunoterapię hipotermię miejscową
Nowotwór łagodny, inaczej niezłośliwy nowotwór utworzony z tkanek zróżnicowanych i dojrzałych, o budowie mało odbiegającej od obrazu prawidłowych tkanek. Jest dobrze ograniczony, często otorbiony, rośnie wolno, rozprężająco (uciskając sąsiadujące tkanki), nie daje przerzutów, a po należytym jego usunięciu nie powstaje wznowa (ponowny rozrost nowotworu w tym samym miejscu) - jest całkowicie wyleczalny.
Jego szkodliwy wpływ na ustrój może być spowodowany wydzielaniem hormonu, krwawieniami, czy też zamknięciem światła naczynia, uciskiem nerwu albo umiejscowieniem w ważnym dla życia narządzie np. sercu, rdzeniu kręgowym.
Nowotwór złośliwy - nowotwór o małym zróżnicowaniu tkanek, za to o skłonności do odrywania się komórek.
Komórki nowotworów złośliwych nie trzymają się miejsca, w którym powstały. Potrafią oderwać się od rosnącego guza, dotrzeć do naczyń krwionośnych i zawędrować wraz z krwią lub chłonką w odległe miejsce organizmu, gdzie dają początek nowemu guzowi. W przypadku choroby nowotworowej powstanie nowych guzów, tzw. przerzutów, może doprowadzić do śmierci. Daje częste wznowy.
Nowotwór złośliwy często jest utożsamiany z rakiem, który jest tylko jedną z jego postaci (pochodzącą od tkanki nabłonkowej - nowotwór tkanki nabłonkowej). Inne nowotwory złośliwe to mięsak, potworniak niedojrzały, nowotwór anaplastyczny, chłoniak oraz glejak. Charakteryzuje się szybkim wzrostem, atypią i brakiem torebki, czym różni się od nowotworu niezłośliwego.
Nowotwór anaplastyczny typ nowotworu całkowicie niezróżnicowanego, o bardzo wysokiej złośliwości.
to ogólna nazwa dla wszystkich nowotworów złośliwych pochodzenia nienabłonkowego. Etiologia mięsaków jest nieznana, aczkolwiek przypuszcza się że mięsaki mogą być wywoływane przez wirusy, np.: HIV, substancje chemiczne, np. pochodne benzenu, smoły pogazowej, smoły powęglowej itp., urazy mechaniczne i termiczne.
Mięsaki u ludzi występują znacznie rzadziej niż raki, odwrotnie jest np. u psów. Szacuje się, że ok. 1% wszystkich nowotworów złośliwych stanowią mięsaki. Wykrycie rozpoczyna się stwierdzeniem guza przez pacjenta. Rokowanie jest zawsze poważne, przebieg zły. Nowotwór rośnie szybko i wyniszcza organizm, wcześnie daje przerzuty i ma dużą skłonność do wznowy. Leczenie najczęściej operacyjne, a chemioterapia i radioterapia są mało skuteczne.
W zależności od tkanki, z której się wywodzą, mięsaki dzielimy na: włókniakomięsaki z tkanki łącznej włóknistej tłuszczakomięsaki z tkanki tłuszczowej naczyniakomięsaki z tkanki naczyniotwórczej kostniakomięsaki z tkanki kostnej chrzęstniakomięsaki z tkanki chrzęstnej mięśniakomięsaki z tkanki mięśniowej nerwiakomięsaki z komórek osłonowych nerwów
nazwa grupy chorób nowotworowych będących nowotworami złośliwymi wywodzącymi się z tkanki nabłonkowej. Nazwa ta odnosi się do guzów powstających z nabłonków pochodzenia ekto- lub endodermalnego oraz z nabłonka narządów moczowo-płciowych. Nie są nazywane rakami nowotwory złośliwe wywodzące się z "nabłonków" pochodzenia mezodermalnego, np. śródbłonka, międzybłonka, błony maziowej.
Patogeneza raków jest podobna do innych nowotworów złośliwych. Ogólną ich przyczyną jest uszkodzenie mechanizmów kontrolujących proliferację (rozrost) komórek na poziomie genetycznym i molekularnym i kumulacja błędów genetycznych w kolejnych pokoleniach komórek potomnych.
W przypadku raków uszkodzenie dotyczy komórek nabłonków tworzących dany narząd, który ulega niekontrolowanemu rozrostowi, wtórnie wciągając w rozrost tkanki podścieliska, odżywiające patologiczny twór (tzw. angiogeneza nowotworowa). Zwykle rozwój raka trwa nawet przez okres 20 30 lat, a objętość zmienionych komórek nowotworowych (czyli masa guza) w czasie zmienia się w sposób wykładniczy
nowotwór wywodzący się z pluripotencjalnych komórek germinalnych (wielopotencjalnych komórek zarodkowych), w którym dochodzi do ich rozrostu i różnicowania się w linie zawierające cechy wszystkich listków zarodkowych, a mianowicie ektodermy, endodermy i mezodermy.
Czasami spotyka się w nich także utkanie "czwartego" listka zarodkowego, a mianowicie komórki trofoblastu (komórki łożyska). Guzy te nie mają jednorodnej budowy histologicznej, stanowią mieszaninę bezładnie przemieszanych, rozmaitych tkanek.
nowotwór o miejscowej złośliwości; charakteryzuje się co najmniej jedną z trzech cech: albo dużą masą tkankową uciskającą otoczenie, albo zdolnością naciekania i niszczenia otoczenia lub zdolnością wszczepiania.
Nowotwory półzłośliwe zasadniczo nie dają przerzutów, ale dają nawroty po zabiegach operacyjnych, nawet uznawanych za radykalne. Dlatego też nowotwory półzłośliwe wymagają starannego podejścia chirurgicznego z uwzględnieniem szerokich granic wycięcia. Obraz mikroskopowy może być typowy dla nowotworu złośliwego. Przykłady nowotworów miejscowo złośliwych