Indeks masy ciała (BMI) a stan zapalny u chorych na endometrialnego raka trzonu macicy

diagnostyka laboratoryjna Journal of Laboratory Diagnostics 2013 Volume 49 Number 3 201-208 Praca oryginalna Original Article Indeks masy ciała (BMI) a stan zapalny u chorych na endometrialnego raka trzonu macicy Body mass index (BMI) and inflammation in patients with endometrial carcinoma Jan Kanty Kulpa 1, Urszula Rychlik 1, Jadwiga Tarapacz 1, Monika Rychlik 2, Zofia Stasik 1, Ewa Wójcik 1, Anna Kruczak 3, Sylwia Koryga-Wszołek 4 1 Zakład Analityki i Biochemii Klinicznej, Centrum Onkologii Oddział w Krakowie, 2 Koło Studenckie UJ CM w Krakowie, 1 Zakład Patologii Nowotworów, Centrum Onkologii Oddział w Krakowie, 4 Szpital Położniczo-Ginekologiczny UJASTEK w Krakowie Streszczenie Otyłość oraz stan zapalny są wymieniane jako czynniki ryzyka zachorowań na raka trzonu macicy. Celem badań była ocena zależności pomiędzy indeksem masy ciała (BMI) i wybranymi białkami reakcji ostrej fazy. Badania,, prealbuminy, albuminy i ferrytyny przeprowadzono w grupie 86 chorych na endometrialnego raka trzonu macicy typu gruczołowego oraz w grupie referencyjnej 37 zdrowych kobiet. Wykazano istotne zależności stężenia badanych białek ostrej fazy oraz wyliczanego wskaźnika względem stopnia zaawansowania klinicznego, stopnia złośliwości histologicznej, wartości BMI. Wykazano, że istotnie częściej podwyższone stężenia, oraz wartości spotykane są u chorych z nisko zróżnicowanym nowotworem a także u chorych otyłych. U chorych na raka trzonu macicy otyłość wiąże się z większą częstością podwyższonych wyników stężenia oraz wartości wskaźnika. Summary Obesity and inflammation are recognized as endometrial carcinoma risk factors. The aim of this study was to assess of association between body mass index (BMI) and selected acute phase proteins. The studies of,, prealbuminy, albumin, and ferritin were performed, before treatment, in a group of 86 patients with endometrial adenocarcinoma and in the reference group consisting of 37 healthy women. There were found significant correlations between studied acute phase proteins and calculated indicator vs. stage of disease, histological grade and BMI value. Significantly frequently elevated concentration of, and value, there was found, in patients with low grade carcinoma as well as in obese women. Obesity, in patients with endometrial carcinoma is associated with increased frequency of elevated results and value. Słowa kluczowe: rak trzonu macicy, BMI, białka ostrej fazy, Key words: endometrial carcinoma, BMI, acute phase proteins, Wstęp Rak trzonu macicy zajmuje piąte miejsce pod względem częstości zachorowań na nowotwory złośliwe u kobiet, jest równocześnie najczęstszym nowotworem narządu rodnego [1]. Wśród czynników ryzyka wymienia się m.in. hiperestrogenizm endo- lub egzogenny, wczesną pierwszą miesiączkę i późną menopauzę, zaburzenia miesiączkowania, zespół policystycznych jajników, niepłodność, otyłość, nadciśnienie tętnicze, cukrzycę [2]. Wielorództwo, stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych, a zatem czynniki charakteryzujące się relatywnie wysoką ekspozycją na progestageny zaliczane są natomiast do zmniejszających ryzyko zachorowania [3]. W warunkach fizjologicznych u dojrzałych kobiet endometrium ulega cyklicznym przemianom: szybki wzrost, przebudowa, różnicowanie i tworzenie sieci drobnych naczyń krwionośnych. Regulacji wzrostu i usuwania śluzówki endometrium w cyklu menstruacyjnym towarzyszy fizjologicznie regulowany lokalny stan zapalny. Istotne znaczenie dla prawidłowego przebiegu tych procesów ma m.in. zbilansowanie efektów działania estrogenów i progestagenów. Szereg badań epidemiologicznych wskazuje, że zaburzenia równowagi pomiędzy estrogenami i progestogenami 201

Indeks masy ciała (BMI) a stan zapalny u chorych na endometrialnego raka trzonu macicy mogą stanowić czynnik odgrywający istotną rolę w rozwoju raka trzonu macicy [4]. W efekcie utrzymującego się przez dłuższy czas nadmiaru endo- lub egzogennych estrogenów może dochodzić do wzmożonej aktywności mitotycznej komórek nabłonkowych endometrium, nasilenia replikacji DNA, wzrastającego prawdopodobieństwa somatycznych mutacji, a w efekcie końcowym do hyperplazji endometrium i rozwoju nowotworu [5]. Otyłość uznawana jest za jeden z istotnych czynników ryzyka rozwoju raka trzonu macicy. Jak wskazują wyniki współczesnych badań tkanka tłuszczowa stanowi nie tylko rezerwuar substratów energetycznych organizmu, ale wykazuje znaczną aktywność endokrynną i metaboliczną [6]. Adipocyty posiadają zdolność uwalniania pod wpływem makrofagów naciekających tkankę tłuszczową interleukiny-6 (IL-6) oraz czynnika martwicy nowotworów TNF-α, którym przypisywana jest m.in. stymulacja wytwarzania białka C-reaktywnego w hepatocytach [7, 8]. Ponadto leptynie i adiponektynie, wytwarzanym w adipocytach, nie tylko przypisywane jest działanie endokrynne, ale uważa się również, że posiadają własności mediatorów procesów zapalnych [9]. U kobiet po menopauzie otyłość prowadzi do wzrostu poziomu biodostępnych estrogenów w krążeniu, ponieważ w tkance tłuszczowej w następstwie aromatyzacji androgenów dochodzi do wytwarzania estrogenów i zaburzenia równowagi z progestagenami [10]. Natomiast u kobiet przed menopauzą otyłość towarzyszy rozwojowi zespołu policystycznych jajników, który charakteryzuje się m.in. deficytem progestagenów [11]. Nadmierny wzrost masy ciała sprzyja rozwojowi hiperinsulinemii [12]. Insulinie przypisywany jest udział w rozwoju raka trzonu macicy poprzez bezpośrednią stymulację procesów proliferacji komórek endometrium, względnie na drodze pośredniej poprzez hamowanie wytwarzania globuliny wiążącej hormony płciowe (SHBG) i wzrost poziomu biodostępnego estradiolu [13]. Przewlekły stan zapalny towarzyszący otyłości jest uznawany za czynnik sprzyjający rozwojowi szeregu chorób, w tym nowotworów złośliwych [14, 15]. Jest jednym z podstawowych czynników zwiększających, na drodze bezpośredniej względnie pośredniej, ryzyko rozwoju raka trzonu macicy. Celem podjętych badań była próba oceny, u chorych na raka trzonu macicy w różnych stadiach zaawansowania klinicznego choroby, zależności pomiędzy indeksem masy ciała (BMI), jako wykładnikiem wielkości udziału tkanki tłuszczowej w masie ciała, a wybranymi białkami reakcji ostrej fazy oraz wyliczanym na ich podstawie wskaźnikiem stanu zapalnego i odżywienia (Prognostic Inflammatory and Nutrition Index ) Materiał i metody Badania stężenia białka C-reaktywnego (), kwaśnej alfa-1 glikoproteiny (), prealbuminy (), albuminy () oraz ferrytyny () przeprowadzono przed leczeniem u 86 chorych na endometrialnego raka trzonu macicy typu gruczołowego w różnych stadiach zaawansowania procesu chorobowego oraz w grupie referencyjnej 39 zdrowych kobiet (tab. I). Dla każdej z badanych wyliczano: wskaźnik masy ciała (BMI body mass index) jako stosunek masy ciała do kwadratu wysokości (kg/m 2 ) oraz prognostyczny wskaźnik stanu zapalnego i odżywienia () jako stosunek iloczynu stężenia i do iloczynu stężenia albuminy i prealbuminy. Tabel I. Charakterystyka kliniczna badanej grupy Chore na raka trzonu macicy n = 86 Wiek średni 63 lat (30-87) Status hormonalny przedmenopauzalne 8 (9 %) pomenopauzalne 78 (91%) Stopień zawansowania klinicznego I A 18 (21 %) I B 36 (42 %) II 15 (17 %) III 14 (16 %) IV 3 (4 %) BMI 18,5 24,99 waga prawidłowa 8 (9 %) 25,0 29,99 nadwaga 23 (27 %) 30,0 34,99 I stopień otyłości 26 (30 %) 35,0 39,99 II stopień otyłości 17 (20 %) 40 III stopień otyłości 12 (14 %) Grupa referencyjna n = 39 Wiek średni 50 lat (23-71) Status hormonalny przedmenopauzalne 23 (59 %) pomenopauzalne 16 (41 %) BMI 18,5 24,99 waga prawidłowa 39 (100 %) Krew do badań pobierano w warunkach standardowych od wszystkich badanych na czczo, przed godz. 9 rano, korzystając z automatycznego systemu pobierania (BD Vacutainer, Germany). Po 30 minutach wykrzepiania, krew wirowano przy 3800 x g przez 10 minut w temperaturze pokojowej, a próbki uzyskanych surowic przechowywano w polipropylenowych próbówkach w temp. -80 o C do momentu wykonania badań. Stężenia białek ostrej fazy tj., i oznaczano metodą immunonefelometryczną z użyciem zestawów odczynnikowych oraz nefelometru BN ProSpec (Siemens Health Service, Germany). Poziom albuminy wyliczano na podstawie stężenia białka całkowitego oznaczanego metodą biuretową (Advia 1200; Siemens) oraz odsetkowej zawartości frakcji elektroforetycznej ustalanej w oparciu o analizę 202

Tabela II. Poziom badanych parametrów u chorych na raka trzonu macicy oraz w grupie kontrolnej zdrowych kobiet. Grupa referencyjna Rak trzonu macicy p = 1,10 0,17 4,98 3,02 0,14 64,9 0,0001 0,82 0,57 1,2 0,99 0,62 4,18 0,0014 0,25 0,19 0,39 0,25 0,05 0,41 43,0 38,2 50,6 42,5 29,0 55,1 44,3 9,5 225,1 91,2 2,9 414,9 0,0001 0,07 0,009 0,55 0,28 0,006 47,66 0,0000 elektroforegramów uzyskanych po rozdziale białek surowicy krwi metodą elektroforezy kapilarnej (Minicap; Sebia). W obliczeniach statystycznych korzystano z pakietu Statistica wersja 9.1 (StatSoft, Poland), w tym dla analizy zależności z rachunku korelacji wg Persona, w ocenie istotności różnic pomiędzy grupami z nieparametrycznego testu Manna-Whitney a. Wyniki U chorych na raka trzonu macicy w porównaniu do grupy referencyjnej zdrowych kobiet stwierdzano istotnie wyższe stężenie,, ferrytyny przy braku istotnych różnic w poziomie albuminy i prealbuminy. Wartości wyliczanego wskaźnika były u chorych również istotnie wyższe aniżeli u zdrowych kobiet (tab. II.). Stężenia wyższe od 5,0 mg/l obserwowano u 34,9 % chorych, a wyższe od 1,3 mg/l u 24,4 %, natomiast stężenia ferrytyny wyższe od 192 ng/ml tylko u 10,4% chorych. W grupie chorych na raka trzonu macicy BMI w granicach 18,50 29,99 miało 36,1%, otyłość stopnia I (BMI: 30,0 34,99) 30,2 % oraz otyłość stopnia II i III (BMI: >35,0) - 33,7 % badanych. Wszystkie kobiety należące do grupy referencyjnej miały natomiast wartości BMI w granicach 18,4 29.99. W badanej grupie chorych na raka endometrium stwierdzono istotne dodatnie zależności pomiędzy typami BMI i stężeniem (r=0,2836; p<0,05), a także ferrytyny (r=0,3690; p<0,05) oraz BMI i wartościami (r=0,3132; p<0,05). Ocena kształtowania się analizowanych reaktantów ostrej fazy w zależności od zaawansowania choroby nowotworowej wykazała zasadniczo istotne różnice tylko pomiędzy grupą chorych w stopniu FIGO [IA+IB] a grupą w stopniu FIGO [III+IV] w stężeniach,, albuminy i prealbuminy, a także w wartościach (tab. III.). Wyższe od 5,0 mg/l stężenie miało 53 % chorych na raka endometrium w stopniu zaawansowania FIGO [III+IV] i tylko 28 % w stopniu FIGO [IA+IB]. Odsetki podwyższonych wartości w obu grupach wynosiły odpowiednio: 53 % i 26 % W odniesieniu do pozostałych parametrów także obserwowano tendencje - jakkolwiek mniej nasilone - do wyższych, odsetków patologicznych wyników u chorych w zaawansowanych stadiach choroby (ryc. 1). O ile u chorych w stopniu zaawansowania FIGO IA i IB najwyższy odsetek stanowiły chore z wagą prawidłową i nadwagą (41 %), to u chorych na raka trzonu macicy w stopniu FIGO II oraz FIGO III i IV relatywnie Tabela III. Poziom badanych parametrów u chorych na raka trzonu macicy w zależności od stopnia zaawansowania wg skali FIGO. IA + IB [A] n=54 II [B] n=15 III+IV [C] n=18 A vs. B B vs. C A vs. C 2,63 0,15 32,6 3,16 0,28 15,8 6,31 0,15 64,9 0,0482 0,94 0,65 2,12 0,94 0,64 2,21 1,03 0,83 4,18 0,0418 0,27 0,05 0,40 0,05 0,34 0,23 0,05 0,30 0,0092 43,1 35,3 49,3 43,0 40,4 47,5 39,6 29,0 48,9 0,0036 0,0022 97,4 5,9 258,9 155,3 38,5 258,9 96,1 11,9 414,9 0,0237 0,012 6,56 0,26 0,053 3,07 0,62 0,029 47,66 0,0080 203

Indeks masy ciała (BMI) a stan zapalny u chorych na endometrialnego raka trzonu macicy Tabela IV. Poziom badanych parametrów u chorych na raka trzonu macicy w zależności od stopnia złośliwości histologicznej. Grade 1 n=36 Grade 2 n=33 Grade 3 n=17 1 vs. 2 2 vs. 3 1 vs. 3 2,63 0,15 32,6 2,63 0,15 61,0 8,65 0,44 64,9 0,0493 0,0155 0,94 0,65 2,12 0,99 0,62 2,84 1,31 0,66 4,18 0,27 0,05 0,40 0,06 0,41 0,05 0,31 0,0177 43,1 35,3 49,3 43,0 31,4 55,1 41,3 29,0 45,6 97,4 5,9 258,9 89,6 11,9 339,0 74,8 2,9 414,9 0,012 6,56 0,26 0,006 23,11 1,68 0,029 47,66 0,0105 0,0039 Rycina 1. Odsetki patologicznych wyników w zależności od stopnia zaawansowania klinicznego chorych na raka trzonu macicy. najwyższy odsetek stanowiły chore z BMI > 35 (odpowiednio 53 % i 41 %) (ryc. 2). Analiza zależności pomiędzy poziomem badanych białek ostrej fazy oraz wartościami wskaźnika w grupach wyodrębnionych ze względu na stopień złośliwości histologicznej wykazała istotną tendencję do wyższych stężeń u chorych z nisko zróżnicowanym nowotworem, również wartości były w tej grupie istotnie wyższe aniżeli u chorych z dobrze i średnio zróżnicowanym nowotworem, przy braku istotnych różnic w zakresie pozostałych parametrów (tab. IV). Wyższe od przyjętych wartości odcinających stężenia miało 59 %, 53 % a wartości 65,0 % chorych z nisko zróżnicowanym nowotworem (ryc. 3). W badanej grupie dominowały chore po menopauzie stąd Tabela V. Poziom badanych parametrów u chorych na raka trzonu macicy w zależności od statusu hormonalnego. Przedmenopauzalne n=8 Pomenopauzalne n=78 p = 1,48 0,16 8,65 3,19 0,15 64,9 0,92 0,70 1,02 1,00 0,62 4,18 0,26 0,15 0,32 0,25 0,05 0,41 44,6 41,1 47,6 42,3 29,0 55,1 43,1 2,9 82,5 98,2 11,9 414,9 0,0015 0,12 0,012 1,11 0,36 0,006 47,66 0,0329 204

W badanej grupie chorych na raka endometrium rysowała się istotna tendencja do wyższych stężeń i ferrytyny a także wartości wskaźnika oraz istotnie niższych stężeń albuminy u chorych z BMI powyżej 35,0 kg/m 2 (tab. VI, ryc. 4). W grupie chorych z BMI w granicach 18,50 24,99 kg/m 2 podwyższone stężenie i wartości powyżej 0,55 miała tylko 1 chora. Rycina 2. Rozkład wartości BMI w zależności od stopnia zaawansowania klinicznego chorych na raka trzonu macicy. Dyskusja U dorosłych, zdrowych ludzi utrzymująca się na stałym poziomie masa ciała uznawana jest za jeden z podstawowych wykładników prawidłowej, niezaburzonej homeostazy ustrojowej. Od szeregu lat obserwuje się jednak tendencje do wzrostu odsetka osób otyłych. Dla oceny stopnia otyłości powszechnie wykorzystywany jest wskaźnik masy ciała Rycina 3. Odsetki patologicznych wyników w zależności od stopnia złośliwości histologicznej G chorych na raka trzonu macicy. Tabela VI. Poziom badanych parametrów u chorych na raka trzonu macicy w zależności od wskaźnika masy ciała (BMI). 18,5 29,99 n=31 30,0 34,99 n=26 >35,0 n=29 1 vs. 2 2 vs. 3 1 vs. 3 2,22 0,15 16,8 3,06 0,44 14,3 5,91 0,15 64,9 0,0143 0,95 0,64 2,84 0,92 0,62 4,18 1,14 0,74 2,12 0,0166 0,27 0,06 0,41 0,26 0,17 0,35 0,23 0,05 0,40 43,2 36,3 55,1 43,7 35,2 48,9 41,1 29,0 45,2 0,0209 0,0265 70,1 5,87 193,2 97,4 2,91 339,0 113,3 25,4 414,9 0,0479 0,0057 0,18 0,006 10,26 0,25 0,027 4,41 0,66 0,029 47,66 0,0204 0,0039 ocena istotności różnic ma nader ograniczoną wartość, jakkolwiek zaznaczała się wyraźna tendencja do wyższych stężeń u chorych starszych (tab. V). Stężenia tego białka ostrej fazy wyższe od 5,0 mg/l obserwowano u 37 % chorych po menopauzie. (Body Mass Index BMI), wyliczany jako stosunek masy ciała do kwadratu wzrostu (kg/m 2 ). Przyjmuje się, że dla ludzi o prawidłowej masie ciała wskaźnik ten powinien się mieścić w granicach 18,5 24,99. Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization WHO) ocenia, że na 205

Indeks masy ciała (BMI) a stan zapalny u chorych na endometrialnego raka trzonu macicy Rycina 4. Odsetki patologicznych wyników w zależności od indeksu masy ciała chorych na raka trzonu macicy. świecie żyje ponad 300 milionów osób z indeksem masy ciała wyższym od 30, a ich liczba wykazuje niestety stałą tendencję wzrostową. Jeżeli stosunkowo jeszcze niedawno tkankę tłuszczową traktowano zasadniczo jako depozyt substratów energetycznych organizmu, to obecnie uważa się że adipocyty pełnią jedną z kluczowych funkcji w hormonalnej regulacji metabolizmu ustrojowego. Z tergo względu otyłość uznawana jest za jeden z przewlekłych stanów metabolicznych o istotnych implikacjach dla stanu zdrowia [16]. Wykazano szereg zależności pomiędzy otyłością a wzrostem ryzyka zachorowań na choroby sercowo-naczyniowe, oporności na insulinę, nadciśnienia tętniczego, a także wzrostem zachorowań na nowotwory złośliwe o różnej lokalizacji narządowej [14, 17, 18]. W znacznej mierze te zależności wiązane są z rozwojem przewlekłego stanu zapalnego do jakiego może dochodzić w otyłości [19]. Sugeruje się że wytwarzane przez adipocyty cytokiny prozapalne, a m.in. czynnik martwicy nowotworów (TNFa), interleukina-6 (IL-6) czy leptyna, stymulują rozwój reakcji ostrej fazy o umiarkowanym nasileniu i na tej drodze mogą zwiększać ryzyko zachorowań na wymienione choroby [20, 21, 22, 23]. Zwraca się uwagę, że nie tylko adipocyty mogą być odpowiedzialne za generowanie puli tych prozapalnych cytokin, ale postulowany jest również znaczący udział w tym zakresie makrofagów gromadzonych w białej tkance tłuszczowej w stanach otyłości [24]. W odpowiedzi na prozapalne cytokiny, zwłaszcza IL-6 w wątrobie, ale także w innych tkankach i komórkach wytwarzanych jest szereg białek ostrej fazy m.in. białko C-reaktywne, amyloid A, alfa-1 kwaśna glikoproteina, alfa-1 trypsyna, haptoglobina, ceruloplazmina, fibrynogen, ferrytyna oraz składowe dopełniacza C3, C4. [25, 26]. Jednak zależności pomiędzy ekspresją IL-6 a nasileniem procesów wytwarzania białek ostrej fazy w hepatocytach, a zwłaszcza nie są tak jednoznaczne, pomimo to uznawane jest za wykładnik systemowej reakcji organizmu gospodarza na bodziec urazowy. Jednak należy pamiętać, że rozwijający się stan zapalny jest pewną wypadkową działania zarówno czynników prozapalnych jak i przeciwzapalnych. Relacje pomiędzy procesem nowotworowym oraz stanem zapalnym i rozwijająca się w jego następstwie reakcją ostrej fazy o umiarkowanym nasileniu, znajdują swoje potwierdzenie w wynikach wielu badań epidemiologicznych, klinicznych i doświadczalnych [14, 15, 27, 28]. Wyniki niektórych badań wskazują jednak, że już w populacji klinicznie zdrowych ludzi znaczący przyrost masy ciała, a szczególnie tkanki tłuszczowej, może być czynnikiem sprzyjającym rozwojowi stanu zapalnego o umiarkowanym nasileniu, co znajduje swoje odbicie m.in. w tendencji wzrostowej stężenia dodatnich reaktantów ostrej fazy, a zwłaszcza i amyloidu A [18, 29]. Jak wykazali to Stefańska i wsp. u kobiet w okresie okołomenopauzalnym i pomenopauzalnym stężenia wyższe od 3,0 mg/l, jakkolwiek nie przekraczające 5,0 mg/l, spotyka się częściej u kobiet z otyłością [30]. Otyłość uznawana jest za jeden z czynników ryzyka zachorowań na raka endometrium. W badanej grupie chorych blisko 64% miało wartości BMI powyżej 30,0 kg/m 2, a stężenie wyższe od 5,0 mg/l stwierdzano u blisko 35% chorych, przy czym obserwowano słabą, jednak istotną statystycznie korelację pomiędzy stężeniem tego białka a wartościami BMI. Jednak należy zauważyć, że podwyższone stężenia jak i pozostałych dodatnich reaktantów ostrej fazy mogą być zarówno rezultatem aktywności komórek nowotworowych jak i makrofagów towarzyszących nowotworom, rekrutowanych w środowisko guza, jako odpowiedź organizmu na rozwijający się nowotwór [14]. Za taką sugestią może przemawiać fakt, że podwyższone stężenia i były częściej obserwowane u chorych z nisko zróżnicowanym nowotworem lub w zaawansowanych stadiach choroby aniżeli u chorych z nowotworem dobrze lub średnio zróżnicowanym jak i we wczesnych stadiach zaawansowania. W rozwoju reakcji zapalnej u chorych na raka trzonu macicy rozważany jest udział kilku mechanizmów. Hyperestogenizm, związany z zaburzeniami stanu równowagi pomiędzy poziomem estrogenów i progestagenów, do jakiego do- 206

chodzi szczególnie często u kobiet po menopauzie uznawany jest za najważniejszy czynnik ryzyka zachorowań na ten nowotwór [2, 31, 32]. Efektem ekspozycji na endo- lub egzogenne estrogeny jest wzrost aktywności mitotycznej komórek nabłonkowych endometrium, co może zwiększać ryzyko błędów w replikacjach DNA, a tym samym ryzyko występowania somatycznych mutacji i prowadzić do zwiększonego ryzyka rozwoju raka endometrium. Z drugiej strony estrogeny mogą bezpośrednio uczestniczyć w wytwarzaniu szeregu czynników wzrostu, w tym IL-6 w endometrium [2]. Równocześnie u kobiet po menopauzie, gdy produkcja estrogenów przez jajniki jest zatrzymana, większość krążących estrogenów pochodzi z konwersji androgenów przez aromatazę w tkance tłuszczowej. IL-6 przypisywane jest działanie stymulujące aktywność aromatazy i na tej drodze zwiększanie puli biodostępnych estrogenów. Cukrzyca uznawana jest za jeden z czynników ryzyka zachorowań na raka endometrium. W stanach otyłości dochodzi do rozwoju hiperinsulinemii i oporności na insulinę, której przypisywane są własności mitogenne i antyapoptyczne [17, 33]. Zatem stan zapalny towarzyszący często otyłości można uznać za wypadkową działania szeregu czynników, a w chorobach nowotworowych jego nasilenie może być modulowane przez mechanizmy i czynniki nie związane z tkanką tłuszczową. W ocenie stanu zapalnego a także stanu odżywienia chorych często proponuje się wykorzystanie wskaźników wyliczanych na podstawie stężeń dodatnich i ujemnych reaktantów ostrej fazy [34]. Uważa się że taki sposób postępowania pozwala na bardziej kompleksową ocenę stanu zapalnego i stanu odżywienia chorych, a tak wyliczanym wskaźnikom przypisywana jest ponadto istotna wartość prognostyczna. Jednym z proponowanych jest wskaźnik stanu zapalnego i stanu odżywienia (Prognostic Inflammatory and Nutritient Index ) wyliczany jako stosunek iloczynu stężenia i do iloczynu stężenia albuminy i prealbuminy [35]. Biorąc pod uwagę sugerowany związek pomiędzy stężeniem i nasileniem procesów proliferacji wskaźnik ten wydaje się wnosić dodatkowe interesujące informacje u chorych na nowotwory złośliwe [36]. W badanej grupie chorych na raka trzonu macicy obserwowano istotną korelację pomiędzy wartościami wskaźników i BMI. Z jednej strony potwierdza ona znaczącą rolę otyłości w rozwoju procesu chorobowego z drugiej zaś wskazuje na złożoność mechanizmów wzajemnych interakcji nowotworu i organizmu gospodarza. Wnioski U chorych na raka trzonu macicy otyłość wiąże się z większą częstością podwyższonych wyników stężenia oraz wartości wskaźnika. Podwyższone stężenia i oraz wartości wskaźnika są znacznie częściej spotykane u chorych na raka trzonu macicy z nisko zróżnicowanym nowotworem (stopień 3 złośliwości histologicznej). Piśmiennictwo 1. Jemal A, Siegel R, Xu J, Ward E. Cancer statistics, 2010. CA Cancer J Clin 2010; 60: 277-300. 2. Modugno F, Ness RB, Chen C, Weiss. Inflammation and endometrial cancer: A hypothesis. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 2005; 4: 2840-2847. 3. Schlesselman JJ. Risk of endometrial cancer in relation to use of combined oral contraceptives. A practitioner s guide to metaanalysis. Hum Reprod 1997; 12: 1851-1861. 4. Zeleniuch-Jacquotte A, Akhmedkhanow A, Kato I, et al. Postmenopausal endogenous oestrogens and risk of endometrial cancer: results of a prospective study. Br J Cancer 2001; 84: 975-981. 5. Karageorgi LE, Hankinson SE, Kraft P, De Vivo I. Reproductive factors and postmenopausal hormone use in relation to endometrial cancer risk in the Nurses Health Study cohort. Inter J Cancer 2010; 126: 208-216. 6. Fruhbeck G. Adipose tissue as an endocrine organ. Obesity 2001; 4: 16-19. 7. Black S, Kushner I, Samois D. C-reactive protein. J Biol Chem 2004; 279: 48487-48490. 8. Trayhurn P, Wood IS. Adipokines: inflammation and the pleiotropic role of white adipose tissue. B J Nutrit 2004; 92: 347-355. 9. Fruhbeck G, Gones-Ambrosi J, Munuzabal FJ, et al. The adipocyte: a model for integration of endocrine and metabolic signaling in energy metabolism regulation. Am J Physiol Endocrinol Metab 2001; 280: 827-47. 10. Wang T, Rchan T, Gunter MJ, Xue X, Waclawski-Wende J, et al. A prospective study of inflammation markers and endomerrial cancer risk in postrmenopausal hormone nonusers. Cancer Epidemiol Biomarkers 2011; 20: 971-977. 11. Franks S. Polycystic ovary syndrome. N Eng J Med 1995; 333: 853-861. 12. Gunter MJ, Hoover DR, Yu H, et al. A prostpective evaluation of insulin and insulin-like growth factor 1 as risk factors for endometrial cancer. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 2008;17: 921-929. 13. Tchernof A, Despres JP. Sex steroid hormones, sex hormonebinding globulin, and obesity in men and women. Horm Metab Res 2000; 32: 526-536. 14. Aggarval BB, Shishodia A, Sandur SK, Pandey MK, Sethi G. Inflammation and cancer: How hot is the link? Biochem Pharmacol 2006; 72: 1605-1621. 15. Coussens LM, Werb Z. Inflammation and cancer. Nature 2002; 420: 860-867. 16. Greenberg AS, Obin MS. Obesity and the role of adipose tissue in inflammation and metabolism. Am J Clin Nutr 2006; 83 (suppl): 461S-465S. 17. Calle EE, Kaaks R. Overweight, obesity and cancer epidemiological evidence and Nature Revi Cancer 2004; 4:579-581. 18. Yudkin J, Stehouwer C, Emeis J, Coppack S. C-reactive protein in healthy subjects: association with obesity, insulin resistance and endothelial dysfunction. A potential role for cytokines originating from adipose tissue? Arterioscler Tromb Vasc Biol 1999; 19: 972-975. 19. Das UN. Is obesity an inflammatory condition? Nitrition 2001; 17: 953-966. 20. Yudkin JS, Kumari M, Humphries S, Mohamed-Ali V. Inflammation, obesity, stress and coronary heart disease; is interleukin-6 the link? Atherosclerosis 2000; 148: 209-214. 21. Fehmann HC, Peiser C, Bode HP, et al. A potent inhibitor of insulin secretion. Diabetes 1997; 46: 313-316. 22. Richards CH, Roxburgh CSD, MacMIllan MT, et al. The relationship between body composition and the systemic inflammatory response in patients with primary operable colorectal cancer. 2012; Plo5ONE/ www.plasone.org 23. Erlinger TP, Platz EA, Bifai N, Helzlsouer KJ. C-reactive protein 207

Indeks masy ciała (BMI) a stan zapalny u chorych na endometrialnego raka trzonu macicy and the risk of incident colorectal cancer. JAMA 2004; 291: 585-590. 24. Weisberg SP, McCann D, Desai M, et al. Obesity is associated with macrophage accumulation in adipose tissue. J Clin Invest 2003; 112: 1796-1808. 25. Wang C-S, Sun C-F. C-reactive protein and malignancy: Clinico-pathological association and therapeutic implication. Chang Gung Med J 2009; 32: 471-482. 26. Casteli JV, Gomez-Lechon MJ, David M, et al. Acute-phase response of human hepatocytes; regulation of acute-phase protein synthesis by interleukin-6. Hepatology 1990; 12: 1179-1186. 27. Kundu JK, Surh Y-J. Inflammation: Gearing the journey to cancer. Mutation Res 2008; 659: 15-30. 28. Balkwill F, Mantovani A. Inflammation and cancer: back in Virchov? Lancet 2001; 357: 539-545. 29. Visser M, Bouter L, McQuillan G et al. Elevated C-reactive protein levels in overweight and obese adults. JAMA 1999; 282: 2131-2135. 30. Stefańska A, Odrowąż-Sypniewska G, Senterkiewicz L. Wpływ masy ciała na nasilenie stanu zapalnego u zdrowych kobiet w okresie okołomenopauzalnym i pomenopauzalnym. Endokryn Otyłość Zaburz Przem Materii 2007; 2: 122128. 31. Wallace AE, Gibson DA, Saunders TK, Jabbour HN. Inflammatory events in endometrial adenocarcinoma. J Endocrinol 2010; 206: 141-157. 32. Dossus L, Rinaldi S, Becker S, et al. Obesity, inflammatory markers, and endometrial cancer risk: a prospective case-control study. Endocrine-Related Cancer 2010; 17: 1007-1019. 33. Park D, Pandey SK, Maksimova E, et al. Akt-dependent antiapoptotic action of insulin is sensitive to farnesyltransferase inhibitor. Biochemistry 2000; 39:1251-1302. 34. McMillan DC. Systemic inflammation, nutritional status and survival in patients with cancer. Curr Opin Clin Metab Care 2009; 12: 223-225. 35. Ingenbleek Y, Carpentier Y. Prognostic inflammatory and nutritional index scoring critically ill patients. Int J Vitam Nutr Res. 1985; 5591-101. 36. De Graaf TW, Van der Stelt ME, Anbergen MG. Inflammation induced expression of sialyl-lewis x-containing glycan structures on alpha-1 acidic glycoprotein (orosomucoid) in human sera. J Exp Med 1993; 177: 657-666. Adres do korespondencji: prof. dr hab. Jan Kanty Kulpa Centrum Onkologii Oddział w Krakowie Instytut im. M.Skłodowskiej-Curie Zakład Analityki i Biochemii Klinicznej 31-115 Kraków, ul. Garncarska 11 Tel. 0049 12 4228760 e-mail: z5jkulpa@cyfronet.pl Zaakceptowano do publikacji: 26.08.2013 208